1-3. 1) ¿Kʼu yuʼun toj chopol laj yaʼi sba Pablo li ta Atenase? 2) ¿Kʼusi chakʼ jchantik li kʼusi la spas Pabloe?

 LI Pabloe te chanav batel ta Atenas (Gresia) ti jaʼ jun jteklum ti oy ep chanob vunetik teye xchiʼuk oy xa onoʼox ta jayibuk sien jabil ti te laj yakʼik ta chanel kʼusitik tsnopik li jfilosofoetik Sócrates, Platón xchiʼuk Aristóteles. Kʼalal yantik x-och batel ta jteklum li Pabloe, mas to toj ibal sba li kʼusi chil batele, yuʼun li krixchanoetike batem ta yoʼonton srelijionik xchiʼuk chichʼik ta mukʼ epal jecheʼ diosetik. Ta buyuk xa noʼox oy slokʼoltak li diosetike maʼuk noʼox li ta temploetike, yuʼun oy ta chʼivit, ta kayeetik... Li Pabloe snaʼoj ti ibal sba chil lokʼoletik li melel Diose (Eks. 20:4, 5). Jech oxal, spʼajoj tajek ek.

² Kʼalal kʼot li ta chʼivite, oy kʼusi toj ibal sba laj yil, yuʼun li ta jun eskina ti te nopol xkom li ta mukʼta ochebale, te cholol slokʼoltak dios Ermes ti pasbil ta tone. Li ta chʼivite noj ta chʼulnaetik sventa yichʼel ta mukʼ jecheʼ diosetik. ¿Kʼusi van tspas Pablo sventa xlik xchol mantale? ¿Mi ta van spajtsan sba sventa mu chopoluk kʼusi xlik yal? Xchiʼuk ¿mi ta van stsak ta venta li kʼusitik nopem xaʼi tspas li jnaklejetike? ¿Mi oy onoʼox van buchʼu tstabe sbalil xchiʼuk ti xlik yojtikin li melel Diose?

³ Li ta Echos 17:22 kʼalal ta 31, te chkiltik li mantal laj yetʼes Pablo ta stojolal li pʼijil krixchanoetik ta Atenase. Mi la jchanbetik skʼoplale, te chkiltik kʼuxi xuʼ jcholtik mantal ta slekil koʼontontik, ti xijtojobuk spasele, ti xvinajuk ti jchʼunojtik li kʼusi chkaltike xchiʼuk ti jtsaktik ta venta li kʼusitik jmoj ta jpastik xchiʼukik sventa xijrasonaje.

4, 5. ¿Butik la xchol mantal Pablo li ta Atenase, xchiʼuk kʼu yuʼun mu kʼunuk ti xchol mantal ta chʼivite?

⁴ Li Pabloe bat ta Atenas a ta sjabilaltik 50, taje jaʼo kʼalal bat ta xchibal velta ta misioneroale. Kʼalal jaʼo tsmala chvul Silas xchiʼuk Timoteo ti totsik tal ta Bereae, «lik rasonajuk xchiʼuk judaetik ta snail tsobobbail» jech kʼuchaʼal nopem onoʼox xaʼie. Jech xtok, «bat ta chʼivit» o ti ágora ojtikinbil  xtoke sventa xbat xcholbe mantal li jnaklejetik ta Atenas ti muʼyuk ochemik ta srelijion judaetike (Ech. 17:17). Li chʼivit taje te xkom ta snoroesteal Akropolis xchiʼuk ti te van voʼobuk ektaria sjamleje. Pe taje maʼuk noʼox jun chʼivit, yuʼun jaʼ te tstsob sbaik li krixchanoetik ta Atenas kʼalal oy kʼusi tsots skʼoplal chchapike. Jlik livro chal ti jaʼ te tskʼelbeik skʼoplal li kʼusitik sventa takʼine, li politikae xchiʼuk li kʼusitik nopem xaʼiik tspas ta slumalike. Li pʼijil krixchanoetike lek tajek chaʼiik te tstsob sbaik sventa xchap srasonik.

⁵ Mu toj kʼunuk sventa xchol mantal li ta chʼivit taje, yuʼun oy te chaʼtsop jfilosofoetik ti jelajtik kʼusi xchʼunojike, jaʼik li j-epikuroetike xchiʼuk li j-estoikoetike. b Li j-epikuroetike xchʼunojik ti ta jech noʼox lik talel li kuxlejale, xi yelan li snopbenike: «Mu jxiʼtatik li Diose, mi lijchame, chʼabal kʼusi chkaʼitik. Spas onoʼox kuʼuntik li kʼusi leke xchiʼuk stsʼik noʼox kuʼuntik li kʼusi chopole». Jaʼuk li j-estoikoetike jaʼ to chchʼunik mi oy lek sprevailtak li kʼusitik chchanike xchiʼuk ti mi oy lek srasonale. Jech xtok, xchʼunojik ti mu xkoʼolaj ta jun krixchano li Diose. Xchaʼtsopalik muʼyuk xchʼunojik ti oy chaʼkuxesel jech kʼuchaʼal chakʼik ta chanel li yajchankʼoptak Kristoe. Jamal xvinaj ti mu xkoʼolaj li kʼusitik chakʼ ta chanel Pablo xchiʼuk li kʼusitik xchʼunoj li chaʼtsop jfilosofoetike.

6, 7. ¿Kʼu yelan laj yaʼiik mantal li jfilosofoetike, xchiʼuk kʼu yelan chaʼiik junantik krixchanoetik li kʼusi chkaltik batel ta cholmantale?

⁶ ¿Kʼu yelan laj yaʼiik mantal li jfilosofoetik ti jaʼik jgresiaetike? Junantike xi laj yalik ta stojolal li Pabloe: «Chuvaj vinik ti xvulvun noʼoxe» o ti naka noʼox la tstsobbe sbekʼ sat tsʼunobile (kʼelo li nota ta Echos 17:18 li ta Biblia de estudio ta españole). Jun pʼijil vinik ti chchanbe lek skʼoplal li Vivliae chchapbe smelolal kʼusi skʼan xal ta griego kʼop kʼalal «tstsobbe sbekʼ sat tsʼunobil» xie, xi chale: «Jaʼ toʼox chichʼ albel skʼoplal li mutetik ti tstsobbeik sbekʼ sat tsʼunobil ta buyuk noʼoxe. Laje, jaʼ xa jech laj yichʼik albel li krixchanoetik ti tstsobbeik xchʼuchʼulil veʼlil ta chʼivite o yan kʼusitik ti tsjipik xa batel ta kʼaʼepe. Ta tsʼakale, jaʼ xa jech laj yichʼ albel skʼoplal li buchʼutik kʼusiuk noʼox xchikintaike, pe ti mu xcholetuk xchapbe yuʼunik smelolal li kʼusitik laj yaʼiike». Jaʼ yuʼun, li jfilosofoetik taje yakal tslabanik li Pabloe, yuʼun chalik ti mu la kʼusi snaʼe xchiʼuk ti naka noʼox la chchaʼalilan li kʼusitik chal yantike. Pe jech kʼuchaʼal ta jchantik batele, muʼyuk bu xiʼo ta skoj taje.

⁷ Jaʼtik jech chkʼot ta pasel li avi eke, ep buchʼutik chlabanvanik ta skoj ti stestigoutik Jeovae xchiʼuk ti jchʼunojtik kʼusi chal Vivliae. Jech kʼuchaʼal liʼe, oy maestroetik chalik ti ta kʼunkʼun kʼataj talel li kuxlejale (evolución) xchiʼuk persa la skʼan jchʼuntik mi pʼijutik lae. Chalik ti chʼabal la spʼijilik li buchʼutik mu xchʼunik taje. Jech xtok, chalik ti muʼyuk la jpʼijiltik ta skoj ti chkakʼtik ta chanel kʼusi chal Vivliae xchiʼuk ti chkaltik batel ti oy buchʼu la spas skotol li kʼusitik x-ayane. Pe muʼyuk chijxiʼo ta skoj taje, yuʼun tsots-o koʼontontik chkaltik batel ti jaʼ la spas Jeova skotol li kʼusi x-ayan ta balumile. Ti jaʼ jun pʼijil Jpasvaneje (Apok. 4:11).

8. 1) ¿Kʼu yelan laj yaʼiik mantal junantik krixchanoetik? 2) ¿Kʼusi van skʼoplal li jpʼel kʼop Areopago xie? (Kʼelo li tsʼib ta yok vun ta pajina 142).

⁸ Junantike jelel kʼusi la snopik ta stojolal li Pabloe, yuʼun xi laj yalike: «Yakal  chalbe skʼoplal yan santoetik yilel» (Ech. 17:18). Pe ti jaʼuk chalbe skʼoplal yan diosetike tsots kʼusi xuʼ xkʼot ta stojolal un bi. Yuʼun ta mas toʼox voʼnee, li filosofo Sócratese jaʼtik jech laj yichʼ tikʼbel smul, taje jaʼ jun srasonal yuʼunik ti laj yichʼ-o milele. Jaʼ yuʼun, laj van yikʼik batel ta Areopago li Pabloe c xchiʼuk la skʼanbeik ti xchapbe smelolal li kʼusi yakal chalbe skʼoplale, yuʼun toj yan laj yaʼiik. Mu xojtikinik jsetʼuk mantal li krixchanoetike. Jaʼ yuʼun, ¿kʼuxi van tspakbe skʼoplal mantal li Pabloe?

9-11. 1) ¿Kʼusitik laj yal Pablo sventa xchikintabat yuʼun li krixchanoetike? 2) ¿Kʼuxi xuʼ jchanbetik Pablo li ta cholmantale?

⁹ Teuk ta joltik ti toj chopol laj yil Pablo kʼalal laj yil li epal santoetike, pe la spajtsan sba, yuʼun muʼyuk kʼusi chopol laj yal ti chichʼik ta mukʼ jecheʼ diosetike. Sventa xchikintabat yuʼun li krixchanoetike, jaʼ laj yalbe skʼoplal li kʼusi mas  tsots skʼoplal chilike. Xi la slikes sloʼile: «Viniketik ta Atenas, ta skotol li kʼusitik chapasik chkile jaʼ mas chavichʼik ta mukʼ li santoetike, jaʼ mu jechuk tspas li yantike» (Ech. 17:22). Laj yakʼ ta ilel spʼijil, yuʼun la skʼupil kʼoptaan ti oy ta yoʼontonik mantale. Xkoʼolaj ti xi laj yalanbee: «Chkakʼ venta ti oy tajek ta avoʼontonik li arelijionike». Laj yakʼ venta ti xuʼ xkʼot ta yoʼontonik mantal li krixchanoetike manchuk mi loʼlabilik yuʼun li jecheʼ relijione. Jech xtok, li Pabloe snaʼoj ti mu toʼox snaʼ li kʼusi tspas eke xchiʼuk ti chʼabal toʼox xchʼunel yoʼontone (1 Tim. 1:13).

¹⁰ Oy kʼusi yan laj yal ti jaʼ chakʼ ta ilel ti oy ta yoʼonton li srelijionike, yuʼun spasojik jun skajleb matanal «sventa jun Dios ti muʼyuk ojtikinbile». Xi chal jlik livroe: «Li jgresiaetik xchiʼuk yan jteklumetike nopem xaʼiik tspasik skajleb matanaletik sventa ‹diosetik ti mu xojtikinike›, yuʼun chiʼik mi oy junuk dios ti muʼyuk yakal chichʼik ta mukʼe». Ti jech spasojik li skajleb matanale, jaʼ jech chakʼik ta ilel ti oy jun Dios ti mu xojtikinike. Jech oxal, li Pabloe jaʼ la slikes-o sloʼil sventa xcholbe mantal li jnaklejetike, xi laj yale: «Jaʼ yakal chkalbe skʼoplal li kʼusi chavichʼik ta mukʼ ti mu xavojtikinike» (Ech. 17:23). Tsots yip li kʼusi laj yale, pe ta slekil yoʼonton kʼopoj. Maʼuk chalbe skʼoplal yan diosetik jech kʼuchaʼal chal yantike, moʼoj, yuʼun jaʼ chalbe skʼoplal jun Dios ti mu xojtikinike: li melel Diose.

¹¹ ¿Kʼuxi xuʼ jchanbetik Pablo kʼalal ta jcholtik mantale? Xuʼ me xkakʼtik venta kʼusi srelijion li jun krixchano mi ta jkʼeltik li kʼusitik yakʼoj ta spat xokon snae xchiʼuk ti kʼu yelan tslap skʼuʼ spokʼe. Vaʼun, xuʼ xi xkalbetike: «Chkile oy arelijion, lek tajek chkaʼi xchiʼinel ta loʼil li buchʼutik oy ta yoʼontonik mantale». Kʼalal jech ta jkʼupil kʼoptatike, jaʼ tskoltautik sventa xkalbetik li kʼusitik jmoj ta jpastik xchiʼukike. Skʼan mu jnoptik ti mu xa xjel stalelal jun krixchano ta skoj li kʼusitik xchʼunoje. Teuk ta joltik ti oy ep ermanoetik ti mu toʼox lekuk li kʼusitik xchʼunojike.

12. ¿Kʼuxi laj yakʼ ta ilel Pablo ti la stsak ta venta li buchʼutik la xchiʼinan ta loʼile?

¹² Li Pabloe jaʼ laj yalbe skʼoplal li kʼusi jmoj tspasik xchiʼuk li krixchanoetike, pe ¿mi chkʼot van ta yoʼontonik? Snaʼoj ti ep kʼusi xchanojik ta sventa filosofiae, pe mu snaʼik jsetʼuk ta sventa li Tsʼibetike. Jaʼ yuʼun, la sjelilan ti kʼu yelan la xchol mantale. Baʼyel, laj yalbe skʼoplal li kʼusi chchanubtasvan Tsʼibetike, pe maʼuk ti te xa xpechoj tskʼel tale. Xchibal, la stsak ta venta li buchʼutik chchiʼinan ta loʼile, jech oxal te laj yalbe sba skʼoplal ek kʼalal oy kʼusi chchapbe smelolale. Yoxibal, la sta ta alel li kʼusitik laj yal jlom jtsʼibajometik ta Gresia sventa xakʼ ta ilel ti jaʼ toʼox jech xchʼunojik li kʼusitik yakal chalbe skʼoplale. Vaʼun chaʼa, li Pabloe, ¿kʼusitik tsots skʼoplal laj yalbe li jnaklejetik ta Atenas ta sventa li Dios ti mu xojtikinike? Jkʼelbetik batel skʼoplal ti kʼu yelan lek laj yetʼes mantale.

13. ¿Kʼuxi la xchapbe smelolal Pablo ti kʼuxi lik talel li vinajel balumile, xchiʼuk kʼusi jamal laj yalbe skʼoplal?

¹³ Jaʼ la spas vinajel balumil li Diose. Xi laj yal li Pabloe: «Li Dios ti la spas balumil xchiʼuk skotol li kʼusitik te oye jaʼ Kajvaltik ta vinajel xchiʼuk ta balumil,  jaʼ yuʼun mu xnaki ta templo ti pasbil ta kʼabale» (Ech. 17:24). d Mu ta jecheʼuk noʼox tal stuk li vinajel balumile, yuʼun jaʼ la spas skotol li melel Diose (Sal. 146:6). Li Diose jaʼ Mukʼul Jpasmantal ta vinajel balumil, mu xkoʼolaj kʼuchaʼal li yan diosetik jech kʼuchaʼal li meʼ dios Ateneae. Yuʼun sventa xichʼik ta mukʼ li diosetik taje, spasojbeik skajleb matanaletik, chʼulnaetik xchiʼuk temploetik, pe jaʼuk li Jeovae mu x-och-o ta junuk templo ti spasoj krixchanoetike (1 Rey. 8:27). Jamal laj yal ti jaʼ noʼox stuk toj echʼem smukʼul li melel Diose ti jaʼ mu jechuk li santoetik ti te oy ta temploetike xchiʼuk ti jaʼ noʼox spasoj krixchanoetike (Is. 40:18-26).

14. ¿Kʼuxi laj yakʼ ta ilel Pablo ti muʼyuk kʼusi tskʼan akʼbel li Diose?

¹⁴ Li Diose muʼyuk kʼusi tskʼan akʼbel. Li krixchanoetike toyajtik stojol tslapbeik skʼuʼ spokʼ li santoike, chichʼbeik batel matanaletik, sveʼelik xchiʼuk yuchʼbolik, xkoʼolaj ti jaʼ to jech chkuxiik-oe. Pe kʼalal laj yaʼiik li kʼusi laj yal Pabloe, oy van junantik jfilosofoetik kʼot ta nopel yuʼunik ti mu persauk kʼusi xakʼbeik li santoike. Jaʼ van jech la snopik kʼuchaʼal Pablo ti «muʼyuk chtun yuʼun krixchanoetik sventa xkoltaat» li Diose. Melel onoʼox, li Jpasvanej kuʼuntike muʼyuk tskʼanbutik li kʼusi x-ayan kuʼuntike, moʼoj, yuʼun «jaʼ chakʼbe xkuxlejal xchiʼuk jaʼ chakʼbe yichʼ ikʼ skotol li krixchanoetike» xchiʼuk yan kʼusitik ti jtunel kuʼuntike, jech kʼuchaʼal sat kʼakʼal, voʼ xchiʼuk balumil ti lek xchʼi kʼusitike (Ech. 17:25; Jen. 2:7). Jaʼ yuʼun chaʼa, jaʼ chakʼbutik skotol li Diose maʼuk ti oy kʼusi chkakʼbetik sventa jkoltatike.

15. ¿Kʼuxi la skolta krixchanoetik ta Atenas li Pablo sventa sjel li snopbenike, xchiʼuk kʼusi tsots skʼoplal chakʼ jchantik ek?

¹⁵ Li Diose jaʼ la spas li krixchanoetike. Li jnaklejetik ta Atenase jaʼ mas mukʼ skʼoplal chaʼi sbaik ta skoj ti jaʼik jgresiaetike. Li Vivliae chal ti muʼyuk lek ti ta  jtoy jbatik ta skoj ti bu likemutik tale (Deut. 10:17). Li Pabloe lek tajek ti kʼu yelan la xchapbe smelolale. Oy van kʼusi laj yakʼbe snop li buchʼutik chchiʼinan ta loʼil kʼalal xi laj yalbe skʼoplal li Diose: «Ta jun noʼox vinik la spas krixchanoetik ta skotol lumetik» (Ech. 17:26). Li Pabloe jaʼ yakal chal li loʼil ta Jenesis ti jaʼ te chalbe skʼoplal li Adan ti jaʼ te lik talel jnitilulaltik jkotoltike (Jen. 1:26-28). Ta skoj ti jaʼ jnitilulal jkotoltike, muʼyuk buchʼu ti mas tsots skʼoplal slumale o ti bu likem tale. ¡Laj noʼox yaʼibeik lek smelolal li kʼusi albatike! Oy kʼusi tsots skʼoplal chakʼ jchantik li Pabloe: akʼo mi ta jkʼan chij-ichʼvan ta mukʼ xchiʼuk ti lek chkichʼ jpʼijiltike, skʼan jamaluk xkaltik li kʼusi chal Vivliae.

16. ¿Kʼu yuʼun la spas krixchanoetik li Diose?

¹⁶ Li Diose tskʼan ti xijnopajutik ta stojolale. Yikʼaluk van li jfilosofoetike oy xa ta sjayibaluk jabil tskʼan tsnaʼik ti kʼu yuʼun kuxulutike. Mi jaʼ jech la snopike, muʼyuk onoʼox chaʼibeik smelolal ta stukik. Jaʼuk li Pabloe lek tajek la xchapbe smelolal: ti laj yichʼ pasel krixchanoetik sventa saʼik li Diose, yuʼun ta onoʼox staik mi tsaʼilanik ta melele, «yuʼun muʼyuk onoʼox bu nom oy ta jtojolaltik ta jujuntal» (Ech. 17:27). Jaʼ yuʼun chaʼa, xuʼ xkojtikintik li Dios ti mu toʼox xojtikinik li jnaklejetik ta Atenase. Jech xtok, nopol oy ta stojolal li buchʼutik chakʼik persa ta saʼike xchiʼuk ti tskʼan chojtikinike (Sal. 145:18). Kʼalal laj yal Pablo ti skʼan jsaʼtik li Diose, te laj yalbe sba skʼoplal ek, yuʼun ta onoʼox jtatik mi ta jsaʼilantik ta melele.

17, 18. 1) ¿Kʼu yuʼun jkotoltik skʼan xkojtikintik li Diose? 2) ¿Kʼusi chakʼ jchantik li kʼusi la spas Pablo sventa xchikintabat yuʼun li krixchanoetike?

¹⁷ Li krixchanoetike skʼan xojtikinik li Diose. Xi to laj yal li Pabloe: «Jaʼ kuxulutik yuʼun, chijbakʼ xchiʼuk ti oyutike». Junantik krixchanoetik ti chchanbeik  lek skʼoplal Vivliae chalik ti jaʼ la sta ta alel Pablo li kʼusi la stsʼiba li Epiménides ti jaʼ j-alnichimalkʼop ta Kreta ta sjabilaltik 500 kʼalal muʼyuk toʼox talem Jesuse xchiʼuk ti ojtikinbil lek ta srelijion li jnaklejetik ta Atenase. Laje, li Pabloe laj yal ti kʼu yuʼun skʼan xojtikinik Dios li krixchanoetike, xi laj yale: «Jech onoʼox kʼuchaʼal xi yaloj jayvoʼuk j-alnichimalkʼop avuʼunike: ‹Yuʼun xnichʼnabutik ek›» (Ech. 17:28). Ti melel xkaltike, jaʼ yutsʼ yalalutik jkotoltik li Jeovae, yuʼun jaʼ la spas li baʼyel vinik ti jaʼ te lik talel jnitilulal jkotoltike. Jech kʼuchaʼal chkiltike, sventa xchikintabat yuʼun krixchanoetik li kʼusi chal Pabloe la sta ta alel li kʼusitik la stsʼibaik li jtsʼibajometik ta Gresia ti lek ichʼbilik ta mukʼe. e Li voʼotik eke xuʼ jtunestik livroetik ti te chal loʼiletik ta voʼnee, jech kʼuchaʼal enciclopedia xchiʼuk yan livroetik ti lek ojtikinbile. Yuʼun mi jaʼ ta jtunestik jlikuk livro ti melel kʼusi chale, xuʼ xjambat satik krixchanoetik sventa xakʼik venta bu likem talel li kʼusi nopem xaʼiik tspas ta srelijionike.

¹⁸ Ti kʼu xa yepal jchanojtik talele, jamal xvinaj ti la stsak ta venta krixchanoetik li Pabloe xchiʼuk ti oy kʼusitik tsots skʼoplal laj yal ta stojolal Diose. Pe ¿kʼusi oy ta yoʼonton Pablo ti jech laj yale? Taje la xchapbe skʼoplal ta mas tsʼakal.     

19, 20. 1) ¿Kʼusi laj yal Pablo sventa xakʼ ta ilel ti mu sta-o ti xkichʼtik ta mukʼ santoetike? 2) ¿Kʼusi skʼan spasik li jnaklejetik ta Atenase?

¹⁹ Li Pabloe jaʼ xa yorail laj yil ti xalbe krixchanoetik li kʼusi skʼan spasike. La stsak ta venta li kʼusi la stsʼibaik li jtsʼibajometik ta gresiae, xi laj yale: «Jech kʼuchaʼal chkiltike jaʼ xnichʼnabutik Dios, jaʼ yuʼun mu stakʼ jnoptik ti koʼol kʼuchaʼal oro, plata o pasbil ta ton li Diose o ti pasbil noʼox ta skʼob krixchanoetik jech kʼuchaʼal xtal noʼox ta snopbenike» (Ech. 17:29). Melel maʼ taje, yuʼun mi jaʼ spasoj krixchanoetik li Diose, ¿kʼuxi xa noʼox ti ta jkoʼoltastik ta jun lokʼol ti pasbil ta kʼabale? Li Pabloe ta slekil yoʼonton laj yal ti mu sta-o ti xkichʼtik ta mukʼ li santoetike (Sal. 115:4-8; Is. 44:9-20). Kʼalal «mu stakʼ jnoptik» xie, laj yakʼ ta aʼiel ti te tsakal skʼoplal eke, jaʼ yuʼun mas kʼun laj yaʼi krixchanoetik ti spasik li kʼusi albatike.

²⁰ Li Pabloe jamal laj yal li kʼusi skʼan spasike, xi laj yale: «Li Diose laj xa yorail yuʼun ti jech toʼox tspasik ta skoj ti mu snaʼike; pe li avie, yakal chalbe skotol krixchanoetik ta buyuk noʼox ti akʼo sutes yoʼontonike» (Ech. 17:30). Jaʼ yuʼun, li Pabloe jamal laj yal li kʼusi skʼan spasike: ti sutes yoʼontonike. Xuʼ van oy buchʼu ti labal sba laj yaʼie, pe li mantal la sjelubtas Pablo ti lek jamal ta aʼiele, te laj yakʼ ta ilel ti jaʼ la spas Dios li kuxlejale. Jaʼ yuʼun, oy ta sbaik spasel li kʼusi chkʼanbatike. Skʼan saʼik li melel Diose, ti xojtikinike xchiʼuk ti spasik li kʼusi chkʼanbatike. Sventa spas yuʼunik li jnaklejetik ta Atenas taje, skʼan snaʼik lek ti jaʼ jun mulil li yichʼel ta mukʼ santoetike xchiʼuk ti skʼan xiktaik spasele.

21, 22. ¿Kʼusi jamal laj yal Pablo li ta stsutseb mantal laj yetʼese, xchiʼuk kʼusi skʼan xal li kʼusitik laj yale?

 ²¹ Sventa stsutses sloʼil li Pabloe, xi jamal laj yale: «Li Diose xchʼakojbe xa jun skʼakʼalil sventa lek tukʼ chchapan skotol li krixchanoetik ta spʼejel balumile, taje svaʼanoj jun vinik, jaʼ yuʼun kʼalal la xchaʼkuxese, jaʼ kʼot ta spatobil yoʼonton skotol li krixchanoetike» (Ech. 17:31). Kʼalal laj yaʼiik ti oy skʼakʼalil chchapanvan li Diose, jaʼ van tijbat yoʼontonik yoʼ saʼik xchiʼuk xojtikinik li melel Diose. Li Pabloe muʼyuk laj yal kʼusi sbi li buchʼu chchapanvane. Pe oy kʼusi labal sba laj yal ta stojolal, ti jaʼ toʼox jun vinike, ti chame xchiʼuk ti chaʼkuxesat yuʼun Diose.

²² Li voʼotike jnaʼojtik lek kʼusi skʼan xal ti kʼu yelan la stsutses mantal li Pabloe, yuʼun jnaʼojtik ti jaʼ vaʼanbil yuʼun Dios kʼuchaʼal Jchapanvanej li Jesukristoe (Juan 5:22). Jech xtok, jnaʼojtik ti chjalij jmil jabil li skʼakʼalil chapanele xchiʼuk ti jutuk xa skʼan xlike (Apok. 20:4, 6). Jnaʼojtik xtok ti ch-akʼbatik epal bendision li buchʼutik tukʼ ch-ilatik yuʼun li Jchapanvaneje, jaʼ yuʼun muʼyuk chijxiʼ mi kʼot yoraile. ¿Kʼu yuʼun xuʼ jchʼuntik ta melel ti chkʼot ta pasel skotol li kʼusitik taje? Jaʼ ti laj yichʼ chaʼkuxesel Jesus ta jun skʼelobil juʼelal ti mu kʼusi xkoʼolaj-oe.

23. ¿Kʼu yelan laj yaʼi krixchanoetik li mantal laj yetʼes Pabloe?

²³ Mu skotolikuk lek laj yaʼiik li mantal laj yetʼes Pabloe. Kʼalal lik yalbe skʼoplal ta sventa li chaʼkuxesele, oy junantik ti lik labanvanikuke. Li yantik xtoke ta slekil yoʼontonik takʼavik, pe mu skʼan xakʼ xchʼunel yoʼontonik, xi laj yalike: «Chkaʼikutik to ta yan velta li kʼusitik chavale» (Ech. 17:32). Pe oy jlom ti lek laj yaʼiike, xi chal li loʼil ta Vivliae: «Oy junantik viniketik ti la xchiʼinik batel Pablo ti kʼotik ta jchʼunolajele. Te oy ek li Dionisio ti jaʼ jchapanvanej li ta snail chapanobbail ta Areopagoe, te oy jun ants ti Damaris sbie xchiʼuk te oy yantik» (Ech. 17:34). Jaʼ jech chkʼot ta jtojolaltik ek kʼalal ta jcholtik mantale. Junantike jaʼ noʼox tstseʼinik ta jtojolaltik, yantike lek yoʼontonik, pe mu skʼan xchanik Vivlia. Pe junantike chkʼot ta yoʼontonik li mantale xchiʼuk ch-ochik ta stestigo Jeova.

24. ¿Kʼusitik chakʼ jchantik li kʼusi laj yal ta mantal li Pabloe?

²⁴ Kʼalal ta jnopbetik skʼoplal li kʼusi laj yal ta mantal li Pabloe, chakʼ kiltik ti skʼan oyuk lek sprevail kuʼuntik li kʼusi chkaltike, ti jchʼunojtikuk leke xchiʼuk ti jtsaktik ta venta li kʼusi xchʼunojik krixchanoetike. Jech xtok, chakʼ jchantik ti toj tsots skʼoplal ti oyuk smalael kuʼuntik ta stojolalik li buchʼutik makbil satik yuʼun li jecheʼ relijione xchiʼuk ti ta slekiluk koʼonton jchiʼinantik ta loʼile. Li kʼusi yan tsots skʼoplal chakʼ jchantike jaʼ ti mu xijxiʼutik ta yalel batel li kʼusi chal ta melel li Vivliae, manchuk mi chkap-o sjolik li krixchanoetike. Mi la jchanbetik li kʼusi la spas Pabloe, mas to me chapalutik sventa jkoltatik li yantike, mas to me chijtojob ti kʼu yelan chijchanubtasvane xchiʼuk ti kʼu yelan ta jcholtik mantale. Jech xtok, mi jkʼelvanejutike, mas to me chijtojob ta xchabiel li tsobobbaile. Vaʼun, jaʼ me jech ta jkoltatik yantik sventa saʼik li Diose, yuʼun ta onoʼox staik mi tsaʼike (Ech. 17:27).