1. ¿Kʼusi xa onoʼox snaʼojik lek li Pablo xchiʼuk xchiʼiltake, xchiʼuk kʼu yuʼun?

 LI TA sjabilal 59, te lokʼ jkot varko ta Malta ti joyol ta nab sventa xbat ta Italiae. Yikʼaluk van jaʼ jun mukʼta varko ti xkuchoj batel epal trigoe. Sventa mu kʼusi snuptanik li j-abteletik ta varkoe, te oy slokʼolik ta jol varko li xnichʼnabtak Seus ti jaʼ vachetike: jaʼ li Kastor xchiʼuk Polukse (kʼelo li nota ta Echos 28:11 li ta Biblia de estudio ta españole). Te kajal batel ek li Pablo ti chabibil batel yuʼun jun soltaroe xchiʼuk te chiʼinbil batel yuʼun li Lukas xchiʼuk Aristarkoe (Ech. 27:2). Pe li stukike muʼyuk tskʼanik chabiel yuʼun li xnichʼnabtak Seuse mi jaʼuk ta stojolal junuk dios ta Gresia, jaʼ noʼox chtunik ta stojolal Jeova xchiʼuk albatemik xa onoʼox ti chkʼot ta Roma li Pablo sventa xchol mantale xchiʼuk ti svaʼan sba ta stojolal Sesare (Ech. 23:11; 27:24).

2, 3. ¿Butik echʼ li varkoe, xchiʼuk buchʼu chiʼinat batel yuʼun Pablo ti kʼu sjalil xanave?

² Li varkoe te paj ta Sirakusa, jaʼ jun kʼupil sba jteklum li ta yosilal Sisilia ti jaʼtik jech lek ojtikinbil kʼuchaʼal li jteklum Atenas xchiʼuk Romae. Kʼalal echʼ oxib kʼakʼale, batik ta jteklum Rejio ti jaʼ te xkom ta sniʼ li jteklum Italiae. Vaʼun, tal jun tsatsal ikʼ ta sur ti jaʼ xujatik-o muyel ta anile, yuʼun ta chib noʼox kʼakʼale, xanavik batel te van 320 kilometro kʼalal to ta kotleb varko ta Puteoli ti te nopol xkom ta Nápoles avie (Ech. 28:12, 13).

³ Li Pabloe jutuk xa skʼan xkʼot li ta Romae ti jaʼ te tsvaʼan sba ta stojolal li ajvalil Nerone. Ti kʼu sjalil xanavem tale, te chiʼinbil-o yuʼun li «Dios ti tspat [oʼontonal] ta skotole» (2 Kor. 1:3). Jech kʼuchaʼal ta jchantik batele, te chiʼinbil-o yuʼun Dios li Pabloe xchiʼuk jech-o baxbol chalbe batel skʼoplal li Diose.

4, 5. 1) ¿Kʼu yelan laj yichʼik chʼamel ta Puteoli li Pablo xchiʼuk xchiʼiltake, xchiʼuk kʼuxi xa noʼox ti jun yoʼonton te la xchiʼinan li ermanoetik ti jaʼ jun jchukele? 2) ¿Kʼusi lek xuʼ xkʼot ta pasel kʼalal lek chakʼ ta ilel stalelal li jun yajtsʼaklom Kristo akʼo mi tikʼil ta chukele?

⁴ ¿Kʼusi la spasik Pablo xchiʼuk xchiʼiltak kʼalal kʼotik ta Puteolie? Xi chal  batel li loʼil ta Vivliae: «Te la jtakutik ermanoetik xchiʼuk la skʼanbunkutik vokol ti akʼo jchiʼinkutik vukubuk kʼakʼale» (Ech. 28:14). Lek tajek ta chanbel ti kʼu yelan chʼamvanike. Ta melel, li ermanoetike mas to ep la stabeik sbalil, yuʼun tsatsub tajek yoʼontonik kʼalal la xchiʼinik li Pablo xchiʼuk xchiʼiltake. Pe ¿kʼuxi xa noʼox ti jun yoʼonton la xchiʼinan ermanoetik li Pablo ti jaʼ jun jchukele? Jaʼ van ta skoj ti lek ilbat stalelal yuʼun li jchabivanejetike.

⁵ Jaʼ jech chkʼot ta pasel li ta jkʼakʼaliltik eke. Ta skoj ti lek stalelal li yajtuneltak Jeovae, oy kʼusi chichʼ akʼbel sbainik akʼo mi te tikʼajtik ta chukel o te oyik ti bu tspasik tsatsal abtelale. Kalbetik skʼoplal jun vinik ta Rumania ti och ta chukel ta skoj ti elkʼaje xchiʼuk albat ti te chkom 75 jabil ta chukele. Vaʼun, lik xchan Vivlia xchiʼuk lik tunuk ta stojolal Jeova. Ta skoj ti lekub tajek stalelale, li j-abteletik ta chukinabe laj yakʼbeik sbain ti jaʼuk xbat sman talel li kʼusitik chtun ta chukinabe xchiʼuk muʼyuk bu chabibil chbat. Li kʼusi toj leke jaʼ ti chichʼ kʼupil kʼoptael-o Jeova kʼalal lek stalelal li yajtuneltak Diose (1 Ped. 2:12).

6, 7. ¿Kʼuxi laj yakʼik ta ilel kʼanelal li ermanoetik ta Romae?

⁶ Li Pablo xchiʼuk xchiʼiltake xanavik van batel te van 50 kilometro ti likik ta Puteoli kʼalal to ta Kapua ti jaʼ te xkom li Be Apiae. Li be taje chkʼot kʼalal to ta Roma xchiʼuk lek pakʼbil ta tonetik. Ti kʼu snatil chichʼ xanel batele, lek xvinaj batel li yosilal Italiae xchiʼuk oy tuchʼantik bee lek xvinaj batel li nab Mediterraneoe. Li be taj xtoke, ch-echʼ xtuchʼ jelavel li tsʼantsʼan voʼtik ti Pontino sbie, ti te van 60 kilometro xil li Romae xchiʼuk jaʼ te xkom li Chʼivit Apioe. Kʼalal laj yaʼi ermanoetik ta Roma ti te oyik li Pablo xchiʼuk xchiʼiltake, bat skʼelik ta anil. Junantike kʼotik kʼalal to ta chʼivit, li yantike te la smalaik ta Oxib Na ti jaʼ te chkux yoʼontonik li krixchanoetik ti te van 50 kilometrouk snamal xil li Romae. ¡Kʼanvanemik tajek! (Ech. 28:15).

⁷ Toj ibal sba li Chʼivit Apioe, yuʼun mu stakʼ te xkux li jxanviletike. Xi onoʼox laj yal  li jtsʼibajom Horacio ti jaʼ jroma vinike: «Li chʼivite noj ta j-abteletik ta varko xchiʼuk chopol tajek stalelalik xchiʼuk kʼexlal sba kʼusitik tspasik li buchʼutik chakʼ ta chʼom snaike». Li Horacioe muʼyuk skʼan te xveʼ ta skoj ti ikʼ tajek li voʼe. Akʼo mi solel muʼyuk lek li chʼivite, li ermanoetik ta Romae ta sjunul yoʼonton te la smalaik li Pablo xchiʼuk li xchiʼiltak sventa jmojuk xa tsobol xbatik li ta Romae.

8. Li Pabloe, ¿kʼu yuʼun la stojbe ta vokol Dios kʼalal la sta ta ilel li ermanoetike?

⁸ Xi chal li Vivliae: «Kʼalal la sta ta ilel ermanoetik li Pabloe, la stojbe ta vokol Dios xchiʼuk tsatsub-o yoʼonton» (Ech. 28:15). Li Pabloe xkuxet to laj yaʼi xchiʼuk tsatsubtasbat yoʼonton kʼalal laj yil li yermanotak ti xojtikinan xa onoʼox vane. Pe ¿kʼu yuʼun la stojbe ta vokol li Diose? Yuʼun li kʼanelal laj yakʼik ta ilel li ermanoetike, snaʼoj ti jaʼ te likem talel li ta xchʼul espiritu Jeovae (Gal. 5:22). Avi eke, li chʼul espiritue jaʼ tstijbe yoʼonton li ermanoetik sventa skolta sbaik ta jujuntale xchiʼuk ti spatbe sba yoʼontonike (1 Tes. 5:11, 14).

9. ¿Kʼuxi xuʼ jchanbetik li ermanoetik ta Roma ti ay snupik ta be li Pabloe?

⁹ Avie, oy ep ermanoetik chtijbat yoʼontonik yuʼun chʼul espiritu sventa ta sjunul yoʼonton xchʼam ta snaik li buchʼutik chtunik ta tsʼakal orae, jech kʼuchaʼal li jkʼelvanejetik ta sirkuito xchiʼuk li misioneroetike. Li buchʼutik jech chtunik ta tsʼakal orae ep kʼusitik yiktaojik sventa xtunik mas ta stojolal Jeova. Jaʼ yuʼun, kʼalal chkʼot ta jtsobobbailtik li jkʼelvanejetik ta sirkuitoe, lek ti xi jnopbetik skʼoplale: «¿Kʼusitik to mas xuʼ jpas li ta yorail visitae? ¿Mi xuʼ van xkikʼ talel ta jna li jkʼelvanej ta sirkuito xchiʼuk yajnile? ¿Mi xuʼ van jchiʼinan ta cholmantal?». Mi jaʼ jech la apase, ep me chatabe sbalil. Taje jaʼ jech la stabeik sbalil li ermanoetik ta Roma kʼalal la xchikintabeik sloʼil li Pablo xchiʼuk xchiʼiltak ti tspat oʼontonale. ¡Xmuyubajik tajek! (Ech. 15:3, 4).

10. ¿Bu la stakik batel Pablo kʼalal kʼot ta Romae, xchiʼuk kʼusi la spas kʼalal muʼyuk toʼox jal skʼotele?

¹⁰ Xi to chal li Lukase: «Kʼalal li-ochkutik ta Romae, jaʼ xa noʼox chabiat yuʼun jun soltaro ti bu chvay li Pabloe» (Ech. 28:16). Jaʼ yuʼun, li Pabloe laj yichʼ chukel ta jpʼej na, ti jech laj yichʼ chukele muʼyuk mas chil svokol, pe chukbil ta kadena xchiʼuk jun soltaro. Jech-o la xchol mantal akʼo mi chukul ta kadena. Jaʼ yuʼun, kʼalal laj xa ox xkux oxib kʼakʼal ta skoj li xanbale, la stak ta ikʼel li judaetik ti mas tsots skʼoplalik ta Romae sventa xchiʼinan ta loʼil xchiʼuk ti xcholbe mantale.

11, 12. ¿Kʼusi laj yal Pablo sventa mu kʼusi chopol snopik li judaetik ta Romae?

¹¹ Li Pabloe xi laj yalanbee: «Ermanoetik, akʼo mi muʼyuk kʼusi chopol la jpasbe li jteklume xchiʼuk akʼo mi muʼyuk la jkontrain li kʼusi nopem xaʼiik spasel li jmoltotaktike, laj kichʼ akʼel kʼuchaʼal jun jchukel ta skʼob jromaetik ta Jerusalen. Kʼalal la skʼelik lek kʼusitik jpasoj li buchʼutik taje, oy ox ta yoʼontonik tskoltaikun, yuʼun muʼyuk jsetʼuk jmul ti jta-o xkichʼ milele. Pe ta skoj ti muʼyuk lek laj yaʼiik li judaetike, la jkʼan chapanel ta stojolal Sesar, pe maʼuk sventa ta jtikʼbe jtosuk smul li jlumale» (Ech. 28:17-19).

 ¹² Li Pabloe «ermanoetik» xut li judaetik sventa xakʼ ta ilel ti tstsakanan ta mukʼe xchiʼuk ti mu kʼusi chopol snopike (1 Kor. 9:20). Jech xtok, laj yalanbe ta jamal ti muʼyuk tal sventa stikʼbe smul li slumale, yuʼun jaʼ noʼox tal sventa xichʼ chapanel ta stojolal Sesar. Pe li judaetik ta Romae muʼyuk toʼox yaʼiojik jsetʼuk ti tskʼan chapanel li Pabloe (Ech. 28:21). ¿Kʼu yuʼun ti muʼyuk toʼox yabinojike? Xi chal jlik livroe: «Li svarkoal Pabloe jaʼ van baʼyel kʼot ta Italia kʼalal echʼ xa ox li inviernoe. Jaʼ yuʼun, li judaetik ti likemik ta Jerusalene muʼyuk toʼox van kʼotemik o muʼyuk toʼox van kʼotem li skartaik ti te chal kʼusi la smul li Pabloe».

13, 14. ¿Kʼuxi lik spukbe skʼoplal Ajvalilal yuʼun Dios li Pabloe, xchiʼuk kʼuxi xuʼ jchanbetik?

¹³ Sventa x-ayan ta yoʼontonik xchikintael judaetik li kʼusi chal Pabloe, toj lek tajek ti kʼu yelan lik yalbe skʼoplal li Ajvalilal yuʼun Diose, xi laj yalanbee: «Jaʼ yuʼun, la jtakoxuk ta ikʼel sventa ta jkʼoponoxuk, yuʼun laj kichʼ chukel ta kadena ta skoj li spatobil yoʼonton Israele» (Ech. 28:20). Li spatobil oʼontonal chalik batel li yajtsʼaklomtak Kristoe jaʼ onoʼox skʼoplal li Mesias xchiʼuk li Ajvalilal yuʼun Diose. Vaʼun, li judaetike xi la stakʼbeike: «Lek onoʼox mi chkaʼikutik ta ave atuk li kʼusi chanope, yuʼun jnaʼojkutik ti chopol chichʼ albel skʼoplal ta buyuk noʼox li achʼ relijion taje» (Ech. 28:22).

¹⁴ ¿Kʼuxi xuʼ jchanbetik Pablo kʼalal ta jcholtik mantale? Jaʼ ti oyuk kʼusi jakʼbetik o ti oyuk kʼusi xkalbetik li krixchanoetik sventa x-ayan ta yoʼontonik xchikintael li mantale. Jaʼ yuʼun, sventa lekuk jcholtik mantale, chapanbil vunetik sventa skoltautik, jech kʼuchaʼal li livro Razonamiento a partir de las Escrituras, Tabo sbalil li Chanob vun sventa Kabteltik yuʼun Diose xchiʼuk li foyeto Tojobkutik lek ta xchanel vun xchiʼuk ta chanubtasvanej. ¿Mi yakal ta jtunestik li vunetik taje?

15. ¿Kʼusi chantos xuʼ jchanbetik Pablo ti kʼu yelan la xchol mantale?

¹⁵ Li Pabloe la xchap skʼopik xchiʼuk li judaetik ta Roma sventa stsob sbaik li ta na bu chukule, li vaʼ kʼakʼale ep tajek kʼotik. Li Pabloe lik xchapbe skʼoplal li Tsʼibetike, la slikes ta sob kʼalal to ta bat kʼakʼal xchiʼuk «lek tsʼakal lik yalbe skʼoplal Ajvalilal yuʼun Dios yoʼ chakʼbe xchʼunik ta sventa li Jesuse, la stunes li Smantal Moises xchiʼuk li kʼusi yaloj J-alkʼopetike» (Ech. 28:23). Oy chantos kʼusi chakʼ jchantik ti kʼu yelan la xchol mantale. Baʼyel, jaʼ mas laj yalbe skʼoplal li Ajvalilal yuʼun Diose. Xchibal, xchʼunoj lek li kʼusi laj yal sventa xkʼot ta yoʼontonike. Yoxibal, la stunes li Tsʼibetik yoʼ xchapbe smelolale. Xchanibal, mu jaʼuk jech la xchol mantal ti kʼu yelan lek chaʼi stuke, yuʼun la slikes ta sob kʼalal to ta bat kʼakʼal. ¡Lek kʼusi chakʼ jchantik li kʼusi la spase! Pe ¿mi oy sbalil ti jech la spase? «Jlome la xchʼunik li kʼusitik laj yale; pe li jlome muʼyuk», vaʼun lik svulilan sbaik, laje lokʼik batel (Ech. 28:24, 25 sbavokʼal).

16-18. ¿Kʼu yuʼun mu labaluk laj yaʼi Pablo ti kʼu yelan laj yaʼiik mantal li judaetik ta Romae, xchiʼuk kʼu yelan skʼan xkaʼi jbatik kʼalal oy buchʼu mu skʼan xchikintaik mantale?

¹⁶ Li Pabloe mu labaluk sba laj yaʼi ti jech lik svulilan sbaike, yuʼun jech xa onoʼox yaloj li j-alkʼopetike xchiʼuk mu jaʼuk to sba velta jech ta snuptan (Ech. 13:42-47; 18:5, 6; 19:8, 9). Jech oxal, kʼalal chbatik xa ox li buchʼutik muʼyuk la skʼan xchikintaik mantale, xi laj yalanbee: «Laj yalbe xa onoʼox skʼoplal atot ameʼik ta stojolal Isaias li chʼul espiritue, xi laj yale: ‹Batan li ta jteklum liʼe xchiʼuk xi xavalbee: «Chavaʼiik yilel, pe muʼyuk bu chavaʼibeik smelolal. Chakʼelik yilel, pe mu xavilbeik smelolal. Yuʼun tsatsubem xa yoʼonton li jteklum liʼe»›» (Ech. 28:25 xchaʼvokʼal-27). Li ta tekstoe chal ti tsatsubem xa yoʼontonike, jaʼ xkaltik, ti yijubem xa yoʼontonike, ti mu xa x-och ta yoʼontonik li mantale (Ech. 28:27). ¡Toj abol sbaik!

¹⁷ Ta slajeb une, li Pabloe laj yalanbe judaetik ti jaʼ «chchikintaik» mantal li jyanlumetike (Ech. 28:28; Sal. 67:2; Is. 11:10). Yuʼun yiloj xa onoʼox stuk ti oy ep jyanlumetik ti lek la xchʼamik li lekil aʼyejetik ta sventa li Ajvalilale (Ech. 13:48; 14:27).

¹⁸ ¿Kʼusi chakʼ jchantik taje? Jnaʼojtik lek ti jutuk onoʼox li buchʼutik tstambeik batel sbelel li kuxlejale (Mat. 7:13, 14). Jaʼ yuʼun, mu me chopoluk xkaʼitik mi oy buchʼu mu skʼan xchʼam li lekil aʼyeje, pe muyubajkutik me ta stojolal li buchʼutik chchʼamik mantale xchiʼuk ti chtalik li ta melel relijione (Luk. 15:7).

19. ¿Kʼusi la spas Pablo kʼalal jaʼo te chukul ti bu chchʼamun nae?

¹⁹ Li Lukase toj lek tajek ti kʼu yelan chalbe skʼoplal Pablo li ta stsutseb sloʼil ta slivroal Echose, xi laj yale: «Te kom chib jabil li ta na bu tslokʼe xchiʼuk te chchʼam ta slekil yoʼonton skotol li buchʼu chkʼotik ta vulaʼale, chalbe skʼoplal Ajvalilal yuʼun Dios xchiʼuk lek jamal chalbe skʼoplal ta sventa li Kajvaltik Jesukristo  kʼalal chchanubtasvane, muʼyuk kʼusi chmakat» (Ech. 28:30, 31). Li Pabloe toj lek ta chanbel ti kʼu yelan chʼamvane, ti tsots xchʼunel yoʼontone xchiʼuk ti baxbol ta cholmantale.

20, 21. ¿Buchʼutik yan la stabeik sbalil ti kʼu yelan la spas yabtel Pablo ta Romae?

²⁰ Jun ti buchʼu ay vulaʼanatuke jaʼ li Onesimoe ti jaʼ jun mosoil ti jatav lokʼel ta Kolosase. Li Pabloe la skolta sventa xkʼot ta yajtsʼaklom Kristo. Vaʼun, li Onesimoe tukʼ laj yakʼ sba xchiʼuk kʼanbil tajek yuʼun li Pabloe, xi laj yalbe skʼoplal li ermano taje: «Li jnichʼon Onesimo ti likʼot ta [stote]» (Kol. 4:9; Filem. 10-12). Ta melel, li Pabloe jaʼ jun bendision laj yaʼi ti te chiʼinat yuʼun li Onesimoe. a     

²¹ Oy to buchʼutik yan la stabeik sbalil ti kʼu yelan laj yakʼ ta ilel stalelal Pablo xchiʼuk ti la xchol mantale. Xi la stsʼibabe batel li tsobobbail ta Filipose: «Jaʼ sventa xichʼ akʼel ta ojtikinel mas li lekil aʼyejetik ta skoj li kʼusitik la jnuptane. Ti jech chukulun ta skoj Kristoe vinajem xa lek skʼoplal ta stojolal li jchabivanejetik yuʼun ajvalile xchiʼuk ta stojolal li yantike. Jaʼ yuʼun, mas xa ep li ermanoetik ti chtunik ta stojolal Kajvaltik ti tukʼ oyik ta skoj ti tikʼilun ta chukele, jech xtok, muʼyuk xa bu chiʼik xchiʼuk mas xa oy ta yoʼontonik chalik batel li skʼop Diose» (Filip. 1:12-14).

22. ¿Kʼusi to mas la spas Pablo li ta Romae?

²² Jech xtok, kʼalal te chukul ta sna li Pabloe, la stsʼiba kartaetik ti akʼbat snaʼ yuʼun Diose, ti te tsakal skʼoplal li ta Tsʼibetik ta Griego Kʼope. b Li kartaetik taje maʼuk noʼox la stabeik sbalil li yajtsʼaklomtak Kristo ta baʼyel sigloe, yuʼun ta jtabetik sbalil ek. Yuʼun jech-o jtunel kuʼuntik li tojobtaseletik la stsʼibae (2 Tim. 3:16, 17).

23, 24. ¿Kʼuxi xchanojbeik stalelal Pablo li ermanoetik ti tikʼajtik ta chukel ta skoj li xchʼunel yoʼontonike?

²³ Akʼo mi muʼyuk chchapbe smelolal li slivroal Echose, li Pabloe laj yichʼ lokʼesel ta chukel kʼalal chanib xa ox jabil ochem ta chukele: chib jabil ta Sesarea xchiʼuk chib jabil ta Roma (Ech. 23:35; 24:27). c Pe jech-o xmuyubaj xchiʼuk jech-o tun ta stojolal Jeova ti bu kʼalal vuʼ yuʼune. Oy ep yajtuneltak Jeova avie jaʼ jech tspasik ek. Akʼo mi chichʼik tikʼel ta chukel ta skoj li xchʼunel yoʼontonike, jech-o xmuyubajik xchiʼuk jech-o chcholik mantal. Jaʼ jech laj yakʼ ta ilel stalelal li ermano Adolfo ti laj yichʼ tikʼel ta chukel ta España ta skoj ti muʼyuk la stikʼ sba ta politikae. Jun veltae, xi albat yuʼun jun bankilal soltaroe: «Labal tajek chkilkutik li atalelale, manchuk mi mas to tsots chkakʼkutik avokol, xa tseʼet noʼox xchiʼuk lek noʼox chakʼoponunkutik».

 ²⁴ Li ta chukinabe spatoj tajek yoʼontonik ta stojolal li Adolfoe, yuʼun muʼyuk bu tsbajbeik stiʼ ti bu tikʼile. Oy jayvoʼuk soltaroetike chbat skʼelik sventa oyuk kʼusitik sjakʼbeik ta sventa Vivlia. Oy jun jchabichukinabe chbat skʼel ti bu tikʼil li Adolfo sventa te xchan li Vivliae, vaʼun li Adolfoe te chvaʼi ta ochebal sventa skʼel mi muʼyuk buchʼu chtal. ¡Labal sba ti jaʼ xa chichʼ chabiel li jchabichukinabe! Teuk me ta joltik ti kʼu yelan tukʼ yakʼoj sbaik li ermanoetik taje, yuʼun jaʼ tskoltautik sventa jechuk-o tsots koʼonton xkaltik batel li skʼop Diose akʼo mi oy kʼusi tsots ta jnuptantik.

25, 26. ¿Kʼusi albil kʼop laj yil kʼot ta pasel li jtakbol Pabloe, xchiʼuk kʼu yelan yakal chkʼot ta pasel li avie?

²⁵ Jutuk xa skʼan stsuts kuʼuntik xchanbel skʼoplal li slivroal Echose. ¿Mi mu jechuk ti toj labal sba li kʼusitik chalbe skʼoplale? Li ta baʼyel kapitulo li ta livro liʼe, te la jchantik ti oy kʼusi laj yakʼbe sbain spasel yajchankʼoptak li Jesuse, xi laj yalanbee: «Chavichʼ atsatsalik kʼalal mi vul ta atojolalik li chʼul espiritue, vaʼun chavalik batel jkʼoplal ta Jerusalen, ta sjunul Judea, ta Samaria xchiʼuk kʼalal to ta namal balumil» (Ech. 1:8). Ti kʼu yelan tstsuts li loʼile, toj lek ti kʼu yelan chichʼ albel skʼoplal li Pabloe, yuʼun laj yalbe skʼoplal Ajvalilal yuʼun Dios skotol li buchʼutik ay vulaʼanatuk kʼalal te chukul ta snae. Kʼalal mu toʼox sta 30 jabil yechʼel ti jech laj yal Jesuse, laj xa ox yichʼ cholbel mantal «skotol li kʼusitik pasbil ti oy ta yolon vinajele» (Kol. 1:23). d Jamal xvinaj ti toj echʼ xa noʼox sjuʼel li chʼul espiritue (Sak. 4:6).

²⁶ Li chʼul espiritue jaʼ jech tskolta li buchʼutik tʼujbil chbatik ta vinajel xchiʼuk li yan chijetik sventa jechuk-o spukbeik batel skʼoplal li Ajvalilal yuʼun Dios li ta 240 mukʼtik lumetik xchiʼuk ta bikʼtal lumetike (Juan 10:16; Ech. 28:23). Jaʼ yuʼun chaʼa, ¿mi yakal chavakʼ persa sventa xapukbe batel skʼoplal li Ajvalilal yuʼun Diose?