Spasel saludar vandera. Li stestigoutik Jeovae jchʼunojtik ti spasel saludar vandera o yan kʼusitik ti chichʼ pasel ta sventae, kʼalal jaʼo chichʼ kʼejintael li imno nasionale, jaʼ yichʼel ta mukʼ ti chakʼ ta ilel ti jaʼ spatoj-o yoʼontonik ti chpojvan li jteklume xchiʼuk li jbeiltasvanejetik yuʼune, ti maʼuk chpojvan li Diose (Isaías 43:11; 1 Korintios 10:14; 1 Juan 5:21). Jun ajvalil ti jaʼ jech laj yichʼ ichʼel ta mukʼe jaʼ li Nabucodonosor ta Babiloniae. Ta skoj ti oy tajmek ta yoʼonton chakʼbe yil buchʼutik sventainoj li smukʼulal xchiʼuk ti yichʼoj tajmek ta mukʼ srelijione, li tsatsal ajvalil taje laj yakʼ ta pasel jun mukʼta tayal lokʼol xchiʼuk laj yal mantal ti akʼo snijan spatan sbaik ta stojolal li lokʼol kʼalal chichʼ tijel son ti xkoʼolaj sba ta imnoe. Pe oy oxvoʼ j-evreoetik —Sadrac, Mesac xchiʼuk Abed-nego— muʼyuk la skʼan la snijan spatan sbaik ta stojolal li lokʼole, akʼo mi chlajik ox ta milel (Daniel, kapitulo 3).

¿Kʼusi xuʼ xkaltik li ta jkʼakʼaliltike? Li vanderae jaʼ li «kʼusi chichʼ ichʼel ta mukʼe» xi la stsʼiba li j-al-loʼil Carlton Hayes li ta slivro El nacionalismo: una religion. «Li krixchanoetike tslokʼ xpixolik kʼalal ch-echʼ li vanderae; li buchʼutik tstsʼibaik nichimal loʼiletike tstsʼibabeik xnichimal loʼilal; li ololetike tskʼejintabeik s-imnoal». Jech noxtok, li skʼanel tajmek junuk lume (nacionalismo) oy la «xchʼul kʼakʼaliltak» —jech kʼuchaʼal kʼalal chichʼ pasel kʼin ta jun kʼakʼal ta junuk lume—, jech xtok oy «buchʼutik laj yakʼ xkuxlejalik ta stojolalik» ti chichʼik ta mukʼe xchiʼuk ti oy la «xchʼulna» yuʼunike. Jech ek, li Diario Oficial de la Federación ta Mexicoe, chal ti jaʼ «Yojtikinobil Lumetik (Símbolos Patrios) li Eskudoe, li Vanderae xchiʼuk li Imno Nasionale» xchiʼuk chal ti akʼo yichʼ «ichʼel ta mukʼ li lumetike». Leʼ xa jayibuk jabile, jlik livroe laj yal ti «chʼul li vanderae, jech kʼuchaʼal li kruse» (The Encyclopedia Americana).

 Mu to jaluk yechʼel, li livro taje laj yal ti imno nasionaletike jaʼ la skʼoplal li «kʼusi oy ta yoʼontonik ta sventa slumalik ti jaʼ te chalik ti akʼo xbeiltasatik yuʼun li Diose, ti akʼo xchabi li lume xchiʼuk xchabi li jbeiltasvanejetik yuʼunike». Jech oxal chaʼa, li stestigoutik Jeovae muʼyuk chij-echʼ ta mas ti chkaltik ti jaʼ sventa relijion li spasel saludar vanderae o li skʼejintael imno nasionale. Li ta slivro Genio y figura del norteamericano, li maestro D. W. Brogan chalbe skʼoplal ti kʼu yelan laj yichʼik chapanel li jchanunetik stestigotak Jeova ta skoj ti muʼyuk la spasik saludar li svandera Estados Unidose xchiʼuk ti muʼyuk laj yalik li juramento tspasbeik li vanderae. Xi laj yal li maestroe: «Li Suprema Corte jaʼ to laj yal [ta jayibuk chapanel] ti jaʼ sventa relijion ti vaʼ yelan chichʼik ta mukʼe».

Li stestigoutik Jeovae lek jnaʼojtik ti muʼyuk ta jtikʼ jbatik ta spasel ta skoj ti skontrainoj li beiltaseletik ta Vivliae, pe li yan krixchanoetike oy sderechoik spasel. Jech noxtok, ta jtsaktik ta mukʼ kʼuchaʼal yojtikinobil lumetik li vanderaetike xchiʼuk ta jchʼunbetik smantal li ajvaliletike, yuʼun «oy yabtelik ti mas mukʼ skʼoplalike» ti jmoj ch-abtejik kʼuchaʼal «yajtunel [Diose]» (Romanos 13:1-4). Jech noxtok, ta jchʼuntik li mantal ti akʼo jkʼopontik Dios «ta stojolal ajvaliletik xchiʼuk ta stojolal skotol li buchʼutik tsots yabtelike». Pe ti jech ta jpastike jaʼ «sventa jech-o muʼyuk kʼusi jnaʼtik xchiʼuk junuk koʼontontik xijkuxi yoʼ jech lek xichʼ ichʼel ta mukʼ ta sjunul oʼontonal li Diose xchiʼuk sventa yijuk jnopbentik ta skotol» (1 Timoteo 2:2).

Spasel votar. Li melel yajtsʼaklomtak Kristoe muʼyuk kʼusi chal mi tskʼan chbat spasik votar li yan krixchanoetike, yuʼun snaʼoj ti oy sderecho mi jech tskʼan yoʼontonike. Muʼyuk tspasik marcha sventa mu xichʼ tʼujel li ajvaliletike xchiʼuk chchʼunbeik smantal li ajvalil ti buchʼu kʼot ta tʼujele. Jaʼ yuʼun jpʼel yoʼontonik ti muʼyuk tstikʼ sbaik ta politikae (Mateo 22:21; 1 Pedro 3:16). Pe ¿mi tsujatik sventa spasik votar li ta slumalike o mi kontrainbilik-o ta jyalel li buchʼutik mu xbatik ti bu tspasik votare? Mi mu chopoluk chaʼi sjol yoʼontonike, xuʼ xbatik li ta skavinail votasione. Jaʼ jech tspas kʼuchaʼal li Sadrac, Mesac xchiʼuk Abed-negoe, ti koʼoltik sba jech kʼot ta stojolalik ti batik li ta stenlejaltik Durae. Pe sventa mu stikʼ sba li ta politikae, li yajtsʼaklomtak Kristoe skʼan me teuk-o ta sjol li vakib beiltaseletik liʼe:

1.   Li yajtsʼaklomtak Kristoe «maʼuk te [skʼoplalik] ta balumil» (Juan 15:19).

2. Li yajtsʼaklomutik Kristoe jaʼutik yajkʼopojelutik Kristo xchiʼuk li Ajvalilal yuʼune (Juan 18:36; 2 Korintios 5:20).

3. Li steklumalutik Diose jmoj oyutik ta skoj li kʼusitik jchʼunojtike xchiʼuk ta skoj li kʼanelal kuʼuntike (1 Korintios 1:10; Kolosenses 3:14).

4. Li buchʼu tstʼuj junuk jbeiltasvanej ta politikae tsbain jutuk li kʼusi tspase (kʼelo li beiltaseletik ta jtatik ta 1 Samuel 8:5, 10-18 xchiʼuk 1 Timoteo 5:22).

5. Kʼalal la skʼanik jun ajvalil ta balumil li j-israeletike, li Jeovae laj yal ti xkoʼolaj kʼuchaʼal tspʼajik li ajvalilal tspas stuke (1 Samuel 8:7).

6. Li yajtsʼaklomutik Kristoe mu jkʼantik ti chloʼilaj koʼontontik kʼalal ta jcholbetik skʼoplal li Ajvalilal yuʼun Dios li krixchanoetik ti jelajtik partido bu oyike (Mateo 24:14; 28:19, 20; Evreos 10:35).

Servisio sivil. Oy mukʼtik lumetik ti chalik ti persa skʼan spasik servisio sivile, jaʼ xkaltik, ti tspasik kʼuk sjalil junuk abtelal sventa slekilal jteklum li buchʼutik mu skʼan spasik servisio militare. ¿Kʼusi skʼan jpastik mi jech chkʼot ta jtojolaltike? Jkʼopontik Jeova xchiʼuk jsabetik lek yaʼyejal, xuʼ van jkʼanbetik tojobtasel junuk ermano ti yij ta mantale. Jaʼ me jech lek chkʼot ta nopel kuʼuntik ti mu kʼusi chal jol koʼontontike (Proverbios 2:1-5; Filipenses 4:5).

Li Skʼop Diose chalbutik ti akʼo jchʼunbetik smantal li «ajvaliletik xchiʼuk li buchʼutik oy yabtelike, [chapalukutik] me ta spasel skotol lekil abtelal, [...] oyuk me lek [jrasontik]» (Tito 3:1, 2). Jaʼ yuʼun skʼan xi ta jakʼbe jbatik kʼusi chkʼot ta pasel mi ta jpastik li servisio sivile: «¿Mi tsnopik van ti ta jtikʼ jba ta politikae o mi te van kapal jkʼoplal ta jecheʼ relijion?» (Miqueas 4:3, 5; 2 Korintios 6:16, 17). «¿Mi vokol van chkaʼi o mi tsmakun ta spasel li kʼusitik jbainoj kʼuchaʼal yajtsʼaklomun Kristoe?» (Mateo 28:19, 20; Efesios 6:4; Evreos 10:24, 25.) «¿O mi mas van xokolun sventa jpas li abteletik ta mantale o sventa xi-abtej ta tsʼakal ora?» (Evreos 6:11, 12.)

Mi oy junuk yajtsʼaklom Kristo ti muʼyuk kʼusi ch-albat yuʼun sjol yoʼonton ti tspas servisio sivil sventa mu xbat ta chukele,  li ermanoetike skʼan me mu xchopol kʼoptaik (Romanos 14:10). Skʼan me jech spasik xtok mi la snop ti muʼyuk chbat tspas servisio sivil li ermanoe (1 Korintios 10:29; 2 Korintios 1:24).