1. ¿Kʼusi jaʼ ti tsmakbe sbelel li nichimaltik Edene, xchiʼuk kʼusi ti mas oy ta yoʼonton li Abele?

LI Abele yakal chchabi yuni chijtak ti jun yoʼonton te chveʼik ta stenlejaltike. Vaʼun, li kereme la skʼel batel ta nom, oy kʼusi laj yil batel ti chakʼ xojobal jutuke. Li Abele snaʼoj ti oy jun espada te xleblun skʼakʼal xchiʼuk ti xjoyoyete, ti tsmakbe sbelel sventa muʼyuk buchʼu x-och li ta nichimaltik Edene. Li stot smeʼe te toʼox nakalik, li avie mu xa xuʼ x-ochik te, mi jaʼuk li yalab xnichʼnabike. Nopo kʼuyelan chvil ta ikʼ stsotsil sjol, vaʼun tskʼel muyel vinajel sventa tsnopbe skʼoplal li Jpasvanej yuʼune. ¡Oy van tajek ta yoʼonton ti xkʼotuk yorail ti lek xil sbaik yan velta xchiʼuk Dios li krixchanoetike! Jaʼ ti kʼusi mas oy ta yoʼonton li Abele.

2-4. Li avie, ¿kʼuxi ti tskʼoponutik yaʼeluk li Abele?

² Li Abele chkʼopoj to yaʼel. ¿Mi xkaʼitik? Xuʼ van chanop ti mu xa stakʼ xkʼopoje. Yuʼun li Abele, li xchibal xnichʼon Adane, voʼne xa slajel. Oy xa ta vakmil jabil slajel, mu xa stakʼ naʼel bu oy, yuʼun pasem xa ta lum. Li Vivliae xi chal ta sventa li buchʼutik chamemike: «Li bochʼotic chamenic xae mu xa cʼusi snaʼic o» (Ecl. 9:5, 10). Jech xtok, muʼyuk bu ta jtatik ta Vivlia ti oy kʼusi laj yal li Abele. Mi jech taje, ¿kʼuxi xa noʼox xuʼ tskʼoponutik?

³ Li jtakbol Pabloe xi laj yalbe skʼoplal li Abele: «Acʼo me chamen xa, pero liʼ to chcʼopoj yaʼyel[e]» (kʼelo Hebreos 11:4). ¿Kʼuxi ti liʼ to chkʼopoj yaʼel li Abele? Jaʼ li ta xchʼunel yoʼontone. Li stuke jaʼ li baʼyel krixchano ti chʼi yuʼun li xchʼunel yoʼontone. Ta skoj taje xkoʼolaj kuxul to yaʼel, jech oxal xuʼ jchanbetik. Mi chkakʼtik persa ta jchanbetik li xchʼunel yoʼontone, chkakʼtik ta ilel ti yakal chkaʼitik li kʼusi chale.

⁴ ¿Kʼusi van xuʼ jchantik ta stojolal Abel xchiʼuk li xchʼunel yoʼonton ti jutuk tajek chichʼ albel skʼoplal ta Vivliae? Te ta jtakʼtik li ta kapitulo liʼe.

5. ¿Kʼusi la skʼan laj yal Jesús kʼalal laj yalbe skʼoplal ti jaʼo kuxi Abel kʼalal «ilic li banamile»? (Kʼelo xtok li tsʼib ta yok vune.)

⁵ Kʼalal muʼyuk toʼox jal yichʼoj pasel li baʼyel krixchanoe, jaʼo vokʼ  li Abele. Te van jayibuk siglo ta tsʼakale, li Jesuse laj yal ti jaʼo kuxi Abel kʼalal «ilic li banamile» (kʼelo Lucas 11:50, 51). Kʼalal laj yal Jesús ti kuxi Abel kʼalal jaʼo lik li balumile, jaʼ laj yalbe skʼoplal li krixchanoetik ti xuʼ xichʼik pojel lokʼel ta mulile. Akʼo mi jaʼ xchanibal krixchano ta Balumil li Abele, li Diose jaʼ li buchʼu baʼyel laj yil ti xuʼ xichʼ pojel lokʼel ta mulile. * Jech kʼuchaʼal chkiltike, kʼalal chʼi li Abele muʼyuk buchʼu lek xuʼ xchanbe stalelal.

6. ¿Kʼusi jnaʼojtik ta sventa stot smeʼ li Abele?

⁶ Akʼo mi muʼyuk toʼox jal xkuxlejal ta balumil li krixchanoetike, toj ep xaʼox la snuptan svokolik. Li stot smeʼ Abele, li Adán xchiʼuk Evae, xuʼ van toj alakʼ sbaik xchiʼuk lek toʼox tsotsik. Pe toj tsots xaʼox smul spasojik xchiʼuk snaʼojik lek li stukike. Tukʼil krixchanoetik toʼox xchiʼuk xuʼ ox xkuxiik sbatel osil. Pe la stoy sbaik ta stojolal Jeova, vaʼun jech lokʼesatik li ta nichimaltik Edene. Ta skoj ti jaʼ mas laj yakʼ ta yoʼontonik li kʼusi tskʼan stukike, maʼuk li kʼusi mas chtun yuʼun yalab xnichʼnabike, jech pasik ta jmulavil xchiʼuk mu xa xuʼ xkuxiik ta sbatel osil (Gén. 2:15–3:24).

7, 8. ¿Kʼusi laj yal Eva kʼalal vokʼ li Caine, xchiʼuk kʼusi van la snop?

⁷ Kʼalal lokʼesatik xaʼox ta nichimaltik Edén li Adán xchiʼuk Evae toj tsots laj yaʼiik li xkuxlejalike. Pe kʼalal vokʼ li baʼyel skeremike, Caín laj yakʼbeik sbi, vaʼun xi laj yal li Evae: «Oy xa jun jquerem; jaʼ laj yacʼbun li Mucʼul Diose». Li kʼusi laj yale chakʼ ta ilel ti te oy ta sjol kʼalal laj yichʼ alel ta nichimaltik Edén ti oy jun ants ti ch-ayan jun snitilul sventa tslajes li buchʼu laj yakʼ akʼo spas smul li Adán xchiʼuk  Evae (Gén. 3:15, Ch; 4:1). ¿Mi laj van snop Eva ti jaʼ skʼoplal li ants albil li ta albilkʼop taje xchiʼuk ti jaʼ «snitilul» ants li Caine?

⁸ Mi jech la snope, mu jechuk kʼot ta pasel taje. Jech xtok, mi la sloʼiltabeik Caín li kʼusi tsnop li Adán xchiʼuk Evae, xuʼ van mas to la stoy-o sba yuʼunik li Caine. Ta tsʼakale laj yil xchibal yol li Evae, pe muʼyuk bu ta jtatik ti toj lek xa kʼusi laj yal ta stojolale. Abel laj yakʼbeik sbi, jaʼ van skʼan xal «ikʼ chlokʼ ta niʼil» o «kʼusi jecheʼ» (Gén. 4:2). Ti vaʼ yelan laj yakʼbeik sbie, ¿mi jaʼ van chakʼ ta ilel ti mu sta jech spatoj yoʼontonik ta stojolal kʼuchaʼal Caine? Xuʼ van, pe mu jnaʼtik mi jech ta melel.

9. ¿Kʼusitik xuʼ xchanik ta stojolal Adán xchiʼuk Eva li totil meʼiletik avie?

⁹ Ep kʼusitik xuʼ xchanik li totil meʼiletik avi ta sventa li kʼusitik chopol la spasik li baʼyel totil meʼiletike. Ta skoj li kʼusi chalik o tspasik li totil meʼiletike xuʼ van jaʼ noʼox chakʼbe x-ayan ta yoʼonton yalab xnichʼnabik li kʼusi tskʼan stukike xchiʼuk ti xuʼ xlik stoy-o sbaike. O moʼoj xtoke, xuʼ van jaʼ chchanubtasik sventa tskʼanik-o li Jeovae xchiʼuk ti xkʼot ta yamigoike. Kʼux ta alel, pe mu jechuk la spasik li baʼyel totil meʼile. Pe xuʼ toʼox sta spatobil yoʼontonik li yalab xnichʼnabike.

10, 11. ¿Kʼusi abtelal lik spas li Caín xchiʼuk Abele? ¿Kʼusi talelalil lik chʼiuk yuʼun li Abele?

¹⁰ Kʼalal lik chʼiikuk tal li Abel xchiʼuk Caine, li Adane la xchanubtasan ta abtel sventa smakʼlin li yutsʼ yalalike. Li Caine tsʼunolajel la spas, yan li Abele lik xchabi chij.

¹¹ Akʼo mi jech, oy kʼusi toj tsots skʼoplal la spas li Abele. Kʼalal echʼ batel li jabiletike, chʼi li xchʼunel yoʼontone, ti la stsʼibabe skʼoplal ta tsʼakal Pablo ti jaʼ jun lekil talelale. Jnoptik ta sventa liʼe: muʼyuk junuk krixchano lek stalelal bu xuʼ xchan li Abele. Vaʼun chaʼa, ¿kʼuxi chʼi xchʼunel yoʼonton ta stojolal Jeova? Xuʼ van oy oxtos li kʼusitik koltaat-o ti ta jchanbetik batel skʼoplale.

12, 13. ¿Kʼuxi koltaat-o Abel li kʼusitik spasoj Jeova sventa xchʼi li xchʼunel yoʼontone?

¹² Li kʼusitik spasoj Jeovae. Li Jeovae laj yal onoʼox ti chchʼi ep ta tos chʼixetike, ti jaʼ mu xakʼ chʼiuk lek li kʼusitik chichʼ tsʼunele. Akʼo mi jech, lek toʼox kʼusitik xchʼi ta balumil ti jaʼ kuxi-o li yutsʼ yalal Abele. Pe li Jeovae muʼyuk laj yal ti oy kʼusi chopol chkʼot ta stojolal li chonetike, li mutetike, li choyetike, li vitsetike, li sat voʼetike, li ukʼumetike, li nabetike, li vinajele, li toke, li Kʼakʼale, li Ue xchiʼuk li kʼanaletike. Kʼusiuk noʼox tskʼel batel li Abele te chakʼ venta ti solel kʼanvanem, ti pʼij xchiʼuk ti oy slekil yoʼonton li Jeovae, ti jaʼ la spas skotole (kʼelo Romanos 1:20). Melel onoʼox ti kʼalal tsnopbe  skʼoplal li kʼusitik spasoj xchiʼuk li ta stalelaltak Diose, jaʼ tsatsub-o li xchʼunel yoʼontone.

¹³ Ta melel, laj van xchʼakbe yorail sventa tsnopbe skʼoplal li kʼusitik ta sventa Jeovae, jech kʼuchaʼal kʼalal jaʼo chchabi li xchijtake. Li jun jchabichije toj ep skʼan xanav. Chikʼ batel ta vitstikaltik li yuni chijtake, ta teʼtik xchiʼuk ta ukʼumaltik sventa tsabe lekil yaxaltik, bu oy voʼ xchiʼuk ti bu xuʼ lek xkuxike. Ta skotol li kʼusitik spasoj li Diose, yileluk li chijetike stuk xa noʼox jech tskʼanik koltael xchiʼuk chabiel yuʼun li krixchanoetike. Li Abele laj yakʼ venta ti skʼan oy buchʼu xbeiltasat xchiʼuk xchabiat ti mas pʼij xchiʼuk ti mas tsots sjuʼel kʼuchaʼal li krixchanoetike. Xuʼ van jaʼ jech chal kʼalal tspas orasione, jaʼ yuʼun chʼi-o batel li xchʼunel yoʼontone.

14, 15. ¿Kʼusitik la snopbe skʼoplal Abel ta sventa li kʼusi yaloj tspas Jeovae?

¹⁴ Li kʼusi yaloj tspas Jeovae. Xuʼ van laj yalbe yalab xnichʼnabik ti kʼu yuʼun lokʼesatik ta nichimaltik Edén li Adán xchiʼuk Evae. Jaʼ yuʼun li Abele ep kʼusitik van la snopbe skʼoplal.

¹⁵ Li Jeovae laj yal ti tsok li Balumile. Li Abele laj yakʼ venta ti kʼot ta pasel li kʼusi laj yal Jeovae, yuʼun laj yil ep ta tos chʼixetik. Li Jeovae laj yal xtok ti kʼalal chchiʼin yol xchiʼuk kʼalal chvokʼ yol li Evae ta xil svokol. Kʼalal ayan xchiʼiltak ta vokʼel li Abele laj yakʼ venta ti melel li kʼusi laj yichʼ alele. Li Jeovae laj yal ti Evae tskʼan la tajek chichʼ kʼanel xchiʼuk chichʼ chabiel yuʼun li smalale. Jech xtok, laj yal ti jaʼ chichʼ pasel ta mantal yuʼun li smalale. Li Abele laj yakʼ lek venta ti jech kʼot ta pasel ta stojolal li stot smeʼe. Xuʼ jnoptik ti laj yakʼ lek venta Abel ti chkʼot ta pasel skotol li kʼusitik chal Jeovae. Jech oxal oy lek srasonal yuʼun sventa chchʼun ti chkʼot ta pasel kʼalal laj yal Dios ti ch-ayan jun nitilulal ti tstukʼibtas li kʼusitik chopol kʼot ta pasel ta nichimaltik Edene (Gén. 3:15-19).

16, 17. ¿Kʼusi van la xchan Abel ta stojolal li keruvinetike?

¹⁶ Li yajtuneltak Jeovae. Manchuk mi muʼyuk junuk krixchano ti buchʼu xuʼ xchanbe stalelal li Abele, oy toʼox anjeletik ta Balumil ti xuʼ xchanbe stalelale. Kʼalal laj yichʼik lokʼesel ta nichimaltik Edén li Adán xchiʼuk Evae, li Jeovae oy kʼusi la spas sventa mu xa x-ochik te,  mi jaʼuk li yalab xnichʼnabike. Sventa muʼyuk buchʼu xjelave, la svaʼan chaʼvoʼ keruvinetik li Jeovae, taje jaʼ anjeletik ti oy tsots yabtelike, xchiʼuk oy jun espada ti xpulpun skʼakʼal xchiʼuk ti xjoyoyete (kʼelo Génesis 3:24).

¹⁷ Nopo kʼuyelan tskʼel batel keruvinetik kʼalal kʼox toʼox li Abele. Ta skoj ti laj yichʼbeik yelanil sbekʼtal krixchano li anjeletik taje, lek xvinaj ti tsots sjuʼelike. Jech xtok, toj labal van sba chil li «espada» ti xjoyoyet xchiʼuk ti xpulpun skʼakʼale. ¿Mi oy van laj yil junuk velta Abel ti chʼajubik o ti laj yikta yabtelik li anjeletik taje? Muʼyuk, te oyik-o akʼo mi echʼ jayibuk kʼakʼal, jayibuk jabil li tsatsal xchiʼuk pʼijil anjeletik taje. Jech laj yakʼ venta Abel ti oy yajtuneltak Jeova ti tukʼike. Li Abele laj yakʼ venta ti tukʼ xchiʼuk ti chchʼunbe smantal Jeova li keruvinetik taje, ti mu jechuk la spas li yutsʼ yalale. ¡Toj echʼ noʼox van tsatsubtasbat xchʼunel yoʼonton ta skoj li kʼusi la spas li anjeletik taje!

18. ¿Kʼusitik xuʼ stsatsubtas xchʼunel koʼontontik li avie?

¹⁸ Li Abele tsatsubtasbat xchʼunel yoʼonton xtok kʼalal la snopbe skʼoplal li kʼusitik spasoj Jeovae, li kʼusi yaloj tspase xchiʼuk li slekil talelal laj yakʼik ta ilel li tukʼil anjeletike. ¿Mi mu jechuk ti chkʼopoj-o yaʼel li Abele? Li kerem tsebetike xuʼ xakʼik venta ti xuʼ xakʼ ta ilel xchʼunel yoʼontonik ta stojolal Jeova akʼo mi mu lekuk kʼusi tspas li yutsʼ yalalike. Oy ep srasonal kuʼuntik sventa jtsatsubtas xchʼunel koʼontontik, yuʼun xuʼ jnopbetik skʼoplal li kʼusitik pasbile, lek tsʼakal kichʼojtik li Vivliae xchiʼuk ep xa krixchanoetik ti xuʼ jchanbetik stalelalike.

19. ¿Kʼusi ti laj yaʼibe lek smelolal li Abele?

¹⁹ Ti kʼuyelan chchʼi xchʼunel yoʼonton Abel ta stojolal li Jeovae tskʼan chakʼ ta ilel. Pe li Abel ti jaʼ noʼox jun krixchanoe, ¿kʼusi van xuʼ xakʼbe li Jpasvanej yuʼun vinajelbalumile? Jech ta melel, li Jeovae muʼyuk chtun yuʼun koltael o jun matanal ti chakʼ jun krixchanoe. Akʼo mi jech, li Abele oy kʼusi tspas: chlokʼ ta yoʼonton stuk chakʼbe smoton Jeova xchiʼuk ti jaʼ chakʼbe li kʼusitik mas tʼujomik oy yuʼune, li jkʼanvanej Totile ta sjunul yoʼonton ta xchʼam.

20, 21. ¿Kʼusi matanal laj yakʼik li Caín xchiʼuk li Abele, xchiʼuk kʼu yelan laj yil li Jeovae?

²⁰ Li Abele laj yakʼ ta matanal jaykotuk xchijtak. Li loʼil ta Vivliae chal ti jaʼ la stʼuj li bu mas lekike, li sba yol xchijtake xchiʼuk laj yakʼbe li jaytuchʼ ti bu mas jupʼemike. Pe li Caín eke tskʼan ti lek x-ilat yuʼun Diose xchiʼuk ti x-akʼbat bendisione, jaʼ yuʼun la xchapan jun matanal, jaʼ laj yichʼbe batel li kʼusitik stsʼunoje. Pe mu jechuk yoʼonton kʼuchaʼal li Abele. Te vinaj ti jelel tajek kʼusi oy ta yoʼontonik kʼalal laj yakʼbeik smoton li Diose.

²¹ Laj van spasik skajleb matanal xchiʼuk laj van xchikʼik li matanal laj yakʼike, te van la spasik ta yeloval li keruvinetik ti jaʼ noʼox stukik tukʼil yajtuneltak Dios ti takbilik tal ta Balumile. ¿Kʼu van yelan laj yil li Jeovae? Li loʼil ta Vivliae xi chale: «Li Mucʼul Diose lec laj yil li Abele xchiʼuc li matanal laj yaqʼue» (Gén. 4:4). Li Vivliae muʼyuk chal kʼuxi laj yakʼ ta ilel ti lek laj yil Jeova li smoton Abele.

22, 23. ¿Kʼu yuʼun mas lek laj yil Jeova li matanal laj yakʼ Abele?

²² Pe, ¿kʼu yuʼun mas lek laj yil Jeova li smoton Abele? ¿Mi jaʼ van ta skoj li matanal laj yakʼe? Li Abele laj yakʼ jun matanal ti kuxule, ti chichʼ ikʼe xchiʼuk ti oy xchʼichʼele. ¿Mi laj van yakʼ venta Abel ti ep sbalil li matanal laj yakʼe? Epal jabil ta mas tsʼakale, li Jeovae laj yal ti jech chcham li skʼanbil Nichʼon ti muʼyuk xchopolil ti chkʼot kʼuchaʼal «chʼium chij yuʼun Dios» ti ta xichʼ malel li xchʼichʼel ta stojolal li krixchanoetike, manchuk mi muʼyuk smul (Juan 1:29; Éx. 12:5-7). Akʼo mi jech, li Abele mu toʼox van xaʼibe smelolal li kʼusi tspas Jeova ta sventa taje.

²³ Pe chkakʼtik lek venta ti jaʼ laj yakʼ li kʼusi mas toj lek oy yuʼune. Li Jeovae maʼuk noʼox lek laj yilbe li smoton laj yakʼe, moʼoj, yuʼun lek chil xtok li Abele. Yuʼun jaʼ ta skoj ti skʼanoj xchiʼuk ti oy xchʼunel yoʼonton ta stojolal Jeova ti jech la spas li Abele.

24. 1) ¿Kʼu yuʼun xuʼ xkaltik ti maʼuk ta skoj li matanal laj yakʼ Caín ti muʼyuk xchʼambate? 2) ¿Kʼuxi xkoʼolajik-o xchiʼuk Caín li epal krixchanoetike?

²⁴ Pe mu jechuk la spas Jeova ta stojolal li Caine. Yuʼun xi chal li Vivliae: «Muʼyuc lec iʼilat xchiʼuc li matanal laj yaqʼue» (Gén. 4:5). Ti muʼyuk la xchʼame maʼuk yuʼun oy xchopolal li matanal laj yakʼe,  yuʼun ta mas jelavel li Smantal Diose laj yal ti xuʼ xakʼbeik ta smoton li kʼusitik chchʼi ta balumile (Lev. 6:14, 15). Li Vivliae xi chal ta stojolal li Caine: «Toj chopol cʼusi tspas» (kʼelo 1 Juan 3:12). Jech kʼuchaʼal epal krixchanoetik avie, li Caine xvinaj ti la snop ti jaʼ mas tsots skʼoplal ti chichʼ xa ta mukʼ Dios yileluke, manchuk mi muʼyuk chlokʼ ta yoʼonton. Ta skoj li kʼusitik la spase vinaj ti muʼyuk skʼanoj ta melel li Jeovae xchiʼuk ti muʼyuk xchʼunel yoʼonton ta stojolale.

25, 26. ¿Kʼusi pʼijubtasel laj yakʼbe Caín li Diose, pe kʼusi la spas?

²⁵ Kʼalal laj yil Caín ti muʼyuk lek ilat yuʼun Diose, ¿mi laj van xchanbe stalelal li yitsʼine? Muʼyuk. Kʼajomal noʼox la spʼaj li yitsʼine. Li Jeovae snaʼoj kʼusi oy ta yoʼonton li Caine, jaʼ yuʼun la skolta ta slekil yoʼonton sventa xakʼ venta ti chopol li kʼusi tsnope. La spʼijubtas ti oy kʼusi tsots chkʼot ta pasel yuʼun mi jech-oe, pe laj yalbe xtok ti mi tsjel li stalelale lek kʼusi chkʼot ta pasel (Gén. 4:6, 7).

²⁶ Kʼux ta alel, pe muʼyuk la stsak ta venta kʼusi albat yuʼun Dios li Caine. Kʼajomal noʼox laj yikʼ batel ta paxyal li yitsʼine. Kʼalal te xaʼox oyike lik smaj li yitsʼine, vaʼun la smil (Gén. 4:8). Xuʼ xkaltik ti jaʼ baʼyel laj yil svokol Abel ta skoj li kʼusitik xchʼunoje. Akʼo mi cham li Abele, pe li sloʼil xkuxlejale muʼyuk lajem-o skʼoplal.

27. 1) ¿Kʼu yuʼun jnaʼojtik lek ti chchaʼkuxi talel ta Paraiso li Abele? 2) ¿Kʼusi skʼan jpastik sventa xkojtikintik li Abele?

²⁷ Li Vivliae chal ti xchʼichʼel Abele x-avet ta stojolal Dios sventa chichʼ pakbel skʼoplal o chichʼ chapanel. Li Diose la spakbe skʼoplal, yuʼun laj yakʼbe stoj smul li Caine (Gén. 4:9-12). Li kʼusi toj tsots skʼoplale jaʼ ti xuʼ skoltautik avi ti kʼuyelan laj yakʼ ta ilel li xchʼunel yoʼonton Abele. Xuʼ van kʼajomal noʼox sien jabil kuxi, li vaʼ kʼakʼal taje muʼyuk jal, yuʼun epal krixchanoetik li ta skʼakʼalile mas jal kuxiik. Pe lek la stunes li xkuxlejale xchiʼuk kʼalal chame snaʼoj onoʼox ti kʼanbil xchiʼuk ti lek ilbil yuʼun li Stot ta vinajele (Heb. 11:4). Xuʼ jchʼuntik ta melel ti te oy ta snopben Jeova ti smalaoj chichʼ chaʼkuxesel ta jun paraiso Balumil li Abele (Juan 5:28, 29). ¿Mi te van oyot ta Paraiso sventa xachʼam li Abele? Xuʼ te oyot, pe jaʼ noʼox mi chachikinta li kʼusi chal yaʼele xchiʼuk mi chachanbe li xchʼunel yoʼontone.