1, 2. 1) ¿Kʼusitik chjel ta xkuxlejalik li José xchiʼuk li yutsʼ yalale? 2) ¿Kʼusi chopol aʼyej laj yalbe María li Josee?

LI Josee ta skajan ta sba svuro li slajeb yikatse. Jaʼo ikʼ osil li ta jteklum Belene. Nopo avaʼi ti tskʼel spat xokon ta bee, laje kʼunkʼun tsmaj li xkʼox vuro ti tsots yip ta xkuchel ikatsile. Tsnop van ti nat chanavik batel sventa xkʼotik li ta Egiptoe. Li tee toj jelel li krixchanoetike, li skʼopike xchiʼuk li kʼusi nopem xaʼiik spasele... ¿Mi ta van xnop xaʼi li yutsʼ yalale?

² Li Josee mu kʼunuk chaʼi ta yalbel yajnil li chopol aʼyejetik ti albat yuʼun Dios ta stojolal jun anjel ta xvayiche, pe la spas ta tsots yoʼonton, vaʼun laj yalbe: ¡ti tskʼan chmilbat yuni kerem yuʼun li ajvalil Herodese! Jaʼ yuʼun skʼan ti xlokʼik noʼox batel ta anil li ta Belene (kʼelo Mateo 2:13, 14). Li Mariae chat tajek yoʼonton, yuʼun vokol tajek ta chʼunel chaʼiik ti oy buchʼu tskʼan tsmil li yuni kʼox keremike. ¿Mi oy van kʼusi chopol xuʼ spas li uni olol ti muʼyuk smule xchiʼuk ti mu xpak yuʼun skʼoplale? Akʼo mi jech, jatavik batel, yuʼun spatoj yoʼontonik ta stojolal Jeova.

3. ¿Kʼusi ora lokʼik batel ta jteklum Belén li José xchiʼuk li yutsʼ yalale? (Kʼelo xtok li lokʼole.)

³ Kʼalal jaʼo jun yoʼonton chvayik li jnaklejetik ta Belene, mu snaʼik li kʼusi chkʼot ta stojolalike, li José, María xchiʼuk Jesuse ikʼ toʼox osil lokʼik batel li ta jteklume, batik ta sur. Kʼalal yakal xa tsakub li ta slokʼeb Kʼakʼale, xuʼ van xi tsnopilan li Josee: «¿Kʼuxi xuʼ jchabi kutsʼ kalal ta stojolal li buchʼutik tsots yabtelik ti jaʼ noʼox uni karpinteroune? ¿Mi xmakʼlin van kuʼun li kutsʼ kalale? ¿Mi spas van kuʼun li kʼusi yaloj Jeova ti ta jtsʼites xchiʼuk ta jkʼel li kerem ti stuk xa noʼox jech, manchuk mi oy vokoliletike?». Li Josee tsal yuʼun li tsatsal vokoliletike. Kʼalal ta jchantik kʼuyelan tsal yuʼune, chkiltik ti jtunel kuʼun jkotoltik ti jchanbetik li xchʼunel yoʼontone, mas to li totil meʼiletike.

4, 5. 1) ¿Kʼuxi jelbat-o xkuxlejal li Josee? 2) ¿Kʼuxi patbat yoʼonton yuʼun anjel sventa xchʼam li jun tsatsal abtelal akʼbat yuʼun Dios li Josee?

⁴ Kʼalal te toʼox nakal ta Nazaret li Josee, oy kʼusi kʼot ta pasel ti  jelbat-o xkuxlejale, taje skʼan toʼox mas ta jun jabil ti xjatavik batele. Taje te la smakbe stseb Elí li Josee, ti jaʼ li Mariae, jun tseb ti lek stalelale xchiʼuk ti oy lek xchʼunel yoʼontone. Pe jun veltae laj yaʼi ti xchiʼuk xa yole. Ta mukul ox tskomtsan sventa mu xichʼ kʼexlaltasel. * Vaʼun, albat ta xvayich yuʼun jun anjel ti jaʼ la stunes xchʼul espiritu Jeova sventa xchiʼin yol li Mariae. Xi laj yalbe skʼoplal olol li anjele: «Jaʼ ta scolta yuʼun smulic li jteclum yuʼune». Xi to la spatbe yoʼonton xtok li Josee: «Mu xaxiʼ chavicʼ li Mariae» (Mat. 1:18-21).

⁵ Ta skoj ti tukʼ yoʼonton xchiʼuk ti jchʼunej mantal li Josee, jech la spas skotol li kʼusi albate. La xchʼam jun tsatsal abtel: stsʼitesel xchiʼuk skʼelel jun olol ti maʼuk xnichʼone, pe ti jaʼ li skʼanbil Nichʼon Jeova Diose. Ta tsʼakale, kʼalal jutuk xaʼox skʼan xvokʼ yol li Mariae, li Josee laj yikʼ batel ta Belén sventa tstsak sbiik ta skoj li mantal laj yal li ajvalil ta Romae. Vaʼun jaʼ te vokʼ li Jesuse.

6-8. 1) ¿Kʼusitik kʼot ta pasel ti jel-o ta anil xkuxlejalik li José xchiʼuk li yutsʼ yalale? 2) ¿Kʼuxi jnaʼojtik ti jaʼ Satanás la stak batel li kʼanale? (Kʼelo xtok li tsʼib ta yok vune.)

⁶ Muʼyuk xa sut batel ta Nazaret li Josee, yuʼun te kom nakiuk xchiʼuk yutsʼ yalal ta Belén, ti nopol xil li Jerusalene. Li Josee laj yakʼ persa bu kʼalal xuʼ yuʼun sventa xakʼbe li kʼusitik chtun yuʼun li María xchiʼuk li yuni ole, manchuk mi povreik. Jech xtok, ta mas tsʼakal jutuk kʼalal vokʼem xaʼox li Jesuse bat nakiikuk ta jun na ti abol noʼox sbae. Pe kʼalal mukʼ xaʼox jutuk li Jesuse, ti te van junuk jabil yichʼoje, manchuk mi muʼyuk smalaojik, jel ta anil li xkuxlejalike.

⁷ Jtsop jkʼelkʼanaletik kʼotik ta sna José xchiʼuk María ti beiltasatik talel ta jun kʼanal yileluke. Li viniketik taje likemik talel ta Oriente, xuʼ van jaʼ li ta namal Babiloniae, vaʼun jech te kʼotik li ta sna María xchiʼuk Josee sventa tal yichʼik ta mukʼ li uni olole ti jaʼ chkʼot ta ajvalil yuʼun li judioetike.

⁸ Akʼo mi la snaʼik o mi muʼyuk, li jkʼelkʼanaletike laj yakʼik ta vokol li xkuxlejal Jesuse. Li kʼanal ta alel taje muʼyuk laj yikʼ batel ta Belén li viniketike, moʼoj, yuʼun jaʼ baʼyel te kʼotik ta Jerusalén xchiʼuk laj yalbeik li chopol ajvalil Herodes li kʼusi tsaʼike, ti jaʼ tskʼan tstaik li buchʼu chkʼot ta ajvalil yuʼun li judioetike. * Li kʼusi la spasike kʼajomal mas to laj yakʼbeik yitʼixal yoʼonton xchiʼuk skapemal sjol li ajvalile.

9-11. 1) ¿Kʼuxi jnaʼojtik ti oy buchʼu koltavan ti mas tsots sjuʼel ti mu xkoʼolaj kʼuchaʼal li Herodes xchiʼuk li Satanase? 2) ¿Kʼuxi chalik jlom jecheʼ loʼiletik li kʼusitik kʼot ta pasel kʼalal xanavik batel ta Egiptoe, pe kʼusi kʼot ta pasel ta melel?

⁹ Jaʼ xa noʼox bal ti oy buchʼu koltavan ti mas tsots sjuʼel ti mu xkoʼolaj kʼuchaʼal li Herodes xchiʼuk li Satanase. Jkʼeltik kʼuxitik  kʼotanuk ta pasel taje. Kʼalal kʼotik ta na li jvulaʼaletike xchiʼuk kʼalal laj yilik ti te xchiʼuk María li Jesuse, laj yakʼbeik matanaletik ti toyolik stojol jech kʼuchaʼal «cʼanal taqʼuin, [...] pom, xchiʼuc muil poxil». ¡Toj labal van sba laj yilik José xchiʼuk Mariae li matanaletik taje! Ta skoj ti ta ox xalbeik ajvalil Herodes ti bu oy Jesús li jkʼelkʼanaletike, li Jeovae la skʼel kʼuxi xuʼ mu xkʼot ta pasel. Albatik ta jun vaychil ti yan-o xa be stamik batel sventa sutik batel li ta slumalike (kʼelo Mateo 2:1-12).

¹⁰ Kʼalal sutemik xaʼox batel li jkʼelkʼanaletike, li yaj-anjel Jeovae xi la spʼijubtas li Josee: «Lican, icʼo batel li olole xchiʼuc li smeʼe. Jatovanic batel ta ora ta Egipto banamil. Te oyanic o; jaʼ to me laj calboxuc ti xuʼ chasutic tale. Yuʼun li Herodese tscʼan ta stʼun li olole, yuʼun tscʼan ta smil» (Mat. 2:13). Jech kʼuchaʼal laj kiltik ta slikebal kapitulo liʼe, ta anil noʼox la xchʼun li Josee. Li kʼusi mas tsots skʼoplal chil li Josee, jaʼ ti lekuk oy li olole jaʼ yuʼun laj yikʼ batel ta Egipto li yutsʼ yalale. Koliyal li matanaletik ti akʼbatik yuʼun li jkʼelkʼanaletike, oy xa stakʼinik sventa chtun yuʼunik batel li ta be xchiʼuk sventa smanik li kʼusitik chtun yuʼunik ti kʼu sjalil te chkomik ta Egiptoe.

¹¹ Oy jlom jecheʼ loʼiletik chalik ti ep kʼusitik kʼotanuk ta pasel kʼalal xanavik batel ta Egiptoe, pe taje mu meleluk. Chalik ti laj la skomajes ta skʼelobil juʼelal be li Jesuse, ti mu la kʼusi spasbatik yuʼun xibal sba j-elekʼetike xchiʼuk ti la sniʼan sba yalel yuʼun jtos xan sventa tstulbe sat li Mariae. * Pe taje mu meleluk, yuʼun nat xchiʼuk tsots laj yaʼiik li bu xanavik ti mu xojtikinike.

12. ¿Kʼusi xuʼ xchanik ta stojolal José li totil meʼiletik avie?

¹² Ep kʼusi xuʼ xchanik totiletik ta stojolal li Josee, yuʼun ta sjunul yoʼonton laj yikta yabtel xchiʼuk li kʼusitik lek oy yuʼune, taje jaʼ sventa chchabi li yutsʼ yalale. Yuʼun tsots skʼoplal chil li kʼusi akʼbat sbain spasel yuʼun li Jeovae. Li totil meʼiletik avie, tstsʼites yalab xnichʼnabik ta jun balumil ti noj ta kʼusitik xibal sbae, ep tajek kʼusitik chopol ti xuʼ tsokesatik-o xchiʼuk ti xuʼ chlajesatik-oe. Ta melel, staik-o kʼupil kʼoptael li totil meʼiletik ti sjunul yoʼonton chchabi li yalab xnichʼnabike, jech kʼuchaʼal la spas li Josee.

13, 14. ¿Kʼusitik kʼot ta pasel ti batik ta naklej ta Nazaret li José xchiʼuk li Mariae?

¹³ Yaʼeluke muʼyuk jalijik ta Egipto li José xchiʼuk yutsʼ yalale,  yuʼun li anjele laj noʼox yalbe José kʼalal cham li Herodese. Oy jun voʼne albilkʼop ti chal onoʼox ti chikʼ lokʼel ta Egipto Xnichʼon li Jeovae (Mat. 2:15). Kʼalal lokʼ batel xchiʼuk yutsʼ yalal li José sventa chbatik li bu onoʼox slumalike, jech la skolta sba sventa xkʼot ta pasel li albilkʼope. Pe, ¿bu van chikʼ batel?

¹⁴ Li José ti snaʼ lek snopele, oy srasonal yuʼun ti ta xiʼta li xkʼexol Herodes ti jaʼ li Arquelaoe, ti jaʼ jun bankilal jmilvanej eke. Li José xchiʼuk yutsʼ yalale beiltasatik yuʼun Dios sventa chbatik ta snorteal Egipto, ti nom yiloj li Jerusalene xchiʼuk sventa mu xa kʼusi spasbatik li krixchanoetike. Jaʼ yuʼun, sutik batel ta Nazaret yuʼun Galilea li José xchiʼuk Mariae, te nakiik xchiʼuk te la stsʼites li yalab xnichʼnabike (kʼelo Mateo 2:19-23).

15, 16. ¿Kʼu toʼox van yelan yabtel li Josee, xchiʼuk kʼusitik van yabtejebtak la stunes?

¹⁵ Akʼo mi lek noʼox li xkuxlejalik li ta Nazarete, pe mu kʼunuk laj yaʼiik. Li ta Vivliae chal ti jaʼ jun karpintero li Josee, taje jaʼ jun tsatsal abtelal. Yuʼun chtuchʼik teʼ, chkuchik xchiʼuk tstakijesik sventa tspasik naetik, varkoetik, bikʼtal bakʼoetik, karetaetik xchiʼuk skarosaltak, yabtejeb vakax xchiʼuk skotol ti kʼusitik chtun sventa tsʼunolajele (Mat. 13:55). Li buchʼu jech yabtelik taje skʼan tsots yipik. Yuʼun li jkarpinteroetike te noʼox nopol ch-abtejik ta yeloval snaik o ta xokon snaik.

¹⁶ Ep ta tos yabtejebtak li Josee, jlome jaʼ toʼox van yuʼun li stote. Oy toʼox van s-eskuadra, splomo, skuerda o no ti oy sbone, yekʼel, serucho, azuela, smartiyo xchiʼuk smaso, xchiʼuk ep ta tos sformontak xchiʼuk spakʼobiltak teʼ. Xuʼ van la stunes jun taladro o sjomobil teʼ ti ta kʼabal ch-abteje. Xuʼ van oy jayibuk xlauxtak xtok, manchuk mi toj toyolik stojol.

17, 18. 1) ¿Kʼusi la xchanbe stot li Jesuse? 2) ¿Kʼu yuʼun mas to ep abtej li Josee?

¹⁷ Nopo noʼox avaʼi ti yakal tskʼel kʼuyelan ch-abtej stot li uni kereme, ti jaʼ li Jesuse. Chʼayal yoʼonton xchiʼuk lek vikʼil yuni sat tskʼel ti kʼuyelan ch-abtej li Josee. Li uni kereme chakʼ venta ti lek tsotsik skʼob, lek jamal spat li stote. Chakʼ venta xtok ti lek snaʼ x-abteje, ti lek tsotse xchiʼuk ti pʼije. Li Josee xuʼ van lik xchanubtas ta abtel ta jun chibuk kʼusitik ti kʼunik noʼox ta pasele, jech kʼuchaʼal ti chjuxik  ta takin nukulil choy li teʼetike. Jech xtok, xuʼ van chakʼbe yojtikin bu junukal li sikomoro teʼe, li tulane xchiʼuk li oliva teʼe.

¹⁸ Li Jesuse tskʼel kʼuyelan ch-abtej skʼob stot ti tsotsik tajek sventa tslomes teʼe, tslokʼes tsʼamteʼ xchiʼuk tstsʼakanan batel li kʼusitik tspase. Jech xtok, chil kʼuyelan chakʼ ta ilel ti skʼanoj li yajnile xchiʼuk li xnichʼnabtake. Pe epajik, yuʼun li José xchiʼuk Mariae laj to yil yan vakvoʼuk yalab xnichʼnabik (Mat. 13:55, 56). Ta skoj ti mas xa ep buchʼu skʼan smakʼline, mas to ep skʼan x-abtej li Josee.

19. ¿Kʼuxi chakʼbe li kʼusitik chtun yuʼun ta mantal li yutsʼ yalale?

¹⁹ Pe li kʼusi mas tsots skʼoplal chaʼi li Josee jaʼ ti chakʼbe kʼusitik chtun yuʼun ta mantal li yutsʼ yalale. Jaʼ yuʼun chchʼakbe yorail sventa chchanubtas xnichʼnabtak ta sventa Jeova xchiʼuk ta sventa li smantaltake. Li José xchiʼuk Mariae nopem xaʼi chikʼik batel ta nail tsobobbail li yalab xnichʼnabik sventa xaʼiik kʼuyelan chichʼ kʼelel xchiʼuk kʼuyelan chichʼ albel smelolal li Smantaltak Diose. Melel onoʼox van ti ep kʼusitik tsjakʼbe stot smeʼ Jesús ta sventa li kʼusi laj yaʼi kʼalal tsutik tal li ta tsobajele. ¿Mi xnop van kuʼuntik ti laj yakʼ tajek persa José stakʼbel kʼusitik tskʼan tsnaʼ li xnichʼone? Jech xtok, chikʼ batel yutsʼ yalal li ta kʼinetik chichʼ pasel jujun jabil ta Jerusalene. Jun skʼelobile, jaʼ ti kʼalal chbatik ta kʼin Koltaele skʼan chanavik batel jutuk mu 120 kilometro, xchiʼuk jech to yepal chichʼ yuʼunik kʼalal tsutik talele. Ti kʼuyepal chanavik xchiʼuk ti kʼu sjalil li kʼine te van chibuk xemana muʼyuk te ta snaik.

20. ¿Kʼuxi xuʼ xchanbeik stalelal José li yajtsʼaklomtak Cristo ti jaʼik joliletik ta utsʼ alalile?

²⁰ Jech tspasik avi ek li yajtsʼaklomtak Cristo ti jaʼik jolil ta utsʼ alalile. Akʼo mi tsots ch-abtejik sventa chakʼbeik li kʼusi chtun yuʼun li yutsʼ yalalike, ta xchʼak skʼakʼalik ta sventa li yalab xnichʼnabike xchiʼuk jaʼ mas tsots skʼoplal chaʼiik li ta sventa mantale. Chakʼik persa sjelubtasel li Akʼobal sventa Yichʼel ta Mukʼ Jeova ta Kutsʼ Kalaltike xchiʼuk chikʼik batel ta tsobajeletik xchiʼuk ta mukʼta tsobajeletik li xnichʼnabike. Li totiletik taje xkoʼolajik xchiʼuk li Josee, yuʼun jaʼ mas tsots skʼoplal chilik ti xchanubtasik ta mantal li xnichʼnabike.

21. ¿Kʼusi tspasik José xchiʼuk yutsʼ yalal kʼalal jaʼo yorail li kʼin Koltaele, xchiʼuk bakʼin laj yakʼik venta José xchiʼuk María ti chʼabal te oy li Jesuse?

²¹ Kʼalal lajcheb xaʼox sjabilal li Jesuse, li Vivliae chal ti oy kʼusi kʼot ta pasele. Jech kʼuchaʼal onoʼox nopem xaʼi li Josee, laj yikʼ batel  ta kʼin Koltael ta Jerusalén li yutsʼ yalale. Ep utsʼ alaliletik stsoboj sbaik batel, xchiʼuk tskʼupin batel li osiltik ti alakʼ sba xvinaj ta kʼelele. Kʼalal te xa xbatik li ta muyeltik sventa chbatik ta Jerusalene, ep buchʼutik chlik skʼejintaik li skʼejoj sventa jpaskʼinetike (Sal. 120-134). Xuʼ van ta smilal xa noʼox krixchanoetik ti chkʼotik li ta jteklume, pe mi laj li kʼine tsut batel ta snaik. Ta skoj ti ep kʼusi ta snopik li José xchiʼuk Mariae, muʼyuk laj yakʼik venta ti muʼyuk te li Jesuse, yalojik van mi te xchiʼuk li yan yutsʼ yalalike. Kʼalal jun xaʼox kʼakʼal xanavemik batele laj yakʼik venta ti muʼyuk te xchiʼukik li Jesuse, solel xiʼik ta jyalel (Luc. 2:41-44).

22, 23. ¿Kʼusi la spasik José xchiʼuk María kʼalal laj yakʼik venta ti chʼabal te oy li Jesuse, xchiʼuk kʼusi laj yal María kʼalal la staike?

²² Mu xa snaʼ kʼusi tspasik li José xchiʼuk Mariae, jaʼ yuʼun sut  saʼik ta Jerusalén li Jesuse. Nopo avaʼi ti yakalik saʼel ta kayeetik ti solel xokol xchiʼuk tsʼijile, xchiʼuk ti xi chaptaik li skeremike: «¡Jesús, Jesús!». ¿Bu van oy? Echʼ oxib kʼakʼal, pe muʼyuk bu staik-o ta saʼel. Xuʼ van chalilanbe sba José ti muʼyuk spas yuʼun li kʼusi kʼanbat yuʼun li Jeovae. Ta tsʼakale bat saʼik ta chʼulna xchiʼuk ochik yoʼ bu tsobolik ep jchanubtasvanejetik ti lek xtojobik ta sventa Mantale. Te chotol xchiʼuk jchanubtasvanejetik li Jesuse. ¡Solel xkuxet to laj yaʼiik! (Luc. 2:45, 46.)

²³ Li Jesuse yakal chaʼibe skʼop li jchanubtasvanejetike xchiʼuk oy kʼusitik tsjakʼanbe, li jchanubtasvanejetike labal sba chilik ti kʼuyelan chaʼibe smelolale xchiʼuk ti kʼuyelan tstakʼe. Li José xchiʼuk Mariae chʼayal to kʼot yoʼontonik. Li loʼil ta Vivliae muʼyuk chal mi oy kʼusi laj yal li Josee. Pe jaʼuk li kʼusi laj yal Mariae te chvinaj ti kʼuyelan  chaʼi sba xchaʼvoʼalike, xi laj yale: «Querem, ¿cʼu yuʼun ti jech laj apasbuncutique? La jtʼunotcutic xchiʼuc li atote. Ep laj cat coʼntoncutic avuʼun» (Luc. 2:47, 48).

24. ¿Kʼuxi chakʼ ta ilel Vivlia li kʼusi xuʼ snuptanik li totil meʼiletike?

²⁴ Li kʼusi kʼot ta pasele, li Vivliae chakʼ ta ilel li kʼusitik chat-o yoʼontonik li totil meʼiletike. Manchuk mi tukʼil nichʼonil li Jesuse, jech kʼot ta pasel. Li xibal sba balumil avi eke chakʼbe ep yatel yoʼonton li totil meʼiletike. ¡Tspat tajek koʼontontik Vivlia ti snaʼoj ti ep kʼusitik tsnuptanik li totil meʼiletike!

25, 26. ¿Kʼusi la stakʼbe stot smeʼ li Jesuse, xchiʼuk kʼu van yelan laj yaʼi sba li Josee?

²⁵ Mu toj labaluk sba ti te oy ta chʼulna li Jesuse, yuʼun jaʼ noʼox ti bu mas nopol chaʼi sba ta stojolal li Stot ta vinajele. Xmuyubaj lek tsʼetel xchikin tsnopbe skʼoplal skotol li kʼusitik ch-albate. Jaʼ yuʼun ta slekil yoʼonton xi la sjakʼbe li stot smeʼe: «¿Cʼu yuʼun laj asaʼilanicun? ¿Me mu xanaʼic ti tscʼan liʼ oyun ta sna li Jtote?» (Luc. 2:49).

²⁶ Xuʼ van ep ta velta la snopbe skʼoplal José li kʼusi laj yal li Jesuse. ¿Mi xmuyubaj van José kʼalal laj yaʼi taje? Xuʼ van, yuʼun lek laj yakʼbe yipal xchanubtasel sventa skʼan xchiʼuk jaʼuk Stot xil Jeova li stsʼitesbil nichʼone. Manchuk mi bikʼit to li Jesuse, xaʼibe xa smelolal kʼalal lek yoʼonton xchiʼuk ti lek chkʼanvan li jun totile. Sventa jech xaʼi sba Jesús taje, ta melel jaʼ koltavan li Josee.

27. ¿Kʼusi matanal staojik li totil meʼiletike, xchiʼuk kʼuxi xuʼ xchanbeik stalelal li Josee?

²⁷ Mi totilote, ¿mi xavakʼ venta ti tsots skʼoplal skʼan xakolta anichʼnab yoʼ xakʼik venta kʼuyelan stalelal li jun lekil totile? ¡Ta melel jaʼ jun mukʼta matanal! Mi oy achaʼnichʼon o atsʼitesbil nichʼonike, vuleso ta ajol kʼusitik la spas li Josee xchiʼuk akʼo persa skoltael ta jujuntal, akʼo iluk ti tsots skʼoplal chavaʼie xchiʼuk ti stuk xa noʼox jechike. Pe li kʼusi mas tsots skʼoplale, jaʼ ti xakolta sventa xnopajik mas ta stojolal li Jeovae, li Jtotik ta vinajele (kʼelo Efesios 6:4).

28, 29. 1) ¿Kʼusi chakʼ kiltik li kʼusi chal Lucas 2:51, 52 ta sventa li Josee? 2) ¿Kʼuxi koltavan José sventa xchʼi ta mantal li Jesuse?

²⁸ Li Vivliae jutuk chalbe skʼoplal xkuxlejal li Josee, pe lek ti jchanbetik skʼoplale. Li ta Vivliae chal ti Jesuse «lec la xchʼunbe smantal li stot smeʼe» xchiʼuk «lec ichʼi, oy lec sbijil. Lec iʼilat yuʼun Dios, lec iʼilat yuʼun cristianoetic noxtoc» (kʼelo Lucas 2:51, 52). ¿Kʼusi chakʼ kaʼitik taje? Ti jaʼ jun lekil jolil ta utsʼ alalil li Josee, yuʼun lek ichʼat ta mukʼ xchiʼuk chchʼunbat-o smantal yuʼun li stukʼil nichʼone.

²⁹ Te chkiltik xtok ti Jesuse epaj-o «lec sbijil». Xuʼ jnoptik ti ep koltavan José sventa xchʼi ta mantal li Jesuse. Li vaʼ kʼakʼale oy toʼox jun voʼneal pʼijil loʼil ti jaʼ noʼox chalbe sbaik li judioetik ti chal ti jaʼ noʼox xuʼ xpʼijub li buchʼu mas xokole. Chalik ti j-abteletike xchiʼuk li buchʼutik tspasik kʼusitik kʼupil sba jech kʼuchaʼal li karpintero, j-abtel ta osiltik o li buchʼutik chabtelanik tsatsal takʼine, «mu xaʼibeik smelolal li kʼusitik tukʼe xchiʼuk li kʼusitik melele [...] xchiʼuk mi jaʼuk xkʼopojik ta lokʼolkʼopetik, jech kʼuchaʼal li yantike». Kʼalal yijil krixchano xaʼox li Jesuse laj yakʼ ta ilel ti mu jechuk li kʼusi tsnopike. ¡Yuʼun ep ta velta laj yaʼi chal stot ti lek laj yal «li kʼusitik tukʼ xchiʼuk li kʼusitik melel» ta sventa li Jeovae!

30. ¿Kʼusi slekil kʼelobil laj yakʼ komel ta ilel José ta sventa li totiletike?

³⁰ Chkakʼtik venta xtok ti lek la xchabi Jesús li Josee, yuʼun pas ta jun tsatsal vinik. Maʼuk noʼox taje yuʼun lek la xchanubtas ta jun abtel ti bu persa skʼan tsots yipike. Maʼuk noʼox laj yichʼ ojtikinel kʼuchaʼal xnichʼon karpintero, moʼoj, yuʼun laj yichʼ ojtikinel ti jaʼ jun karpinteroe (Mar. 6:3). Jamal xvinaj ti pas yuʼun li kʼusi oy ta yoʼonton li Josee. Li totiletike jaʼ lek ti xchanbeik li Josee, skʼan xakʼbeik li kʼusitik chtun yuʼunike xchiʼuk skʼan xchanubtasik ta abtel li xnichʼnabike.

31. 1) Jech kʼuchaʼal chal li kʼusitik kʼot ta pasele, ¿bakʼin cham li Josee? (Kʼelo li  rekuadroe.) 2) ¿Kʼusi skʼelobil laj yakʼbutik komel ta ilel li Josee?

³¹ Kʼalal chal Vivlia ti chichʼ voʼ Jesús kʼalal 30 xaʼox sjabilale, muʼyuk xa bu chalbe skʼoplal li Josee. Li kʼusitik kʼot ta pasele chakʼ ta ilel ti kʼalal lik spas yabtel ta cholmantal li Jesuse, meʼon ants xaʼox li Mariae (kʼelo li rekuadro ti bu chal: « ¿Bakʼin cham li Josee?»). Akʼo mi jech, laj yiktabe komel slekil kʼelobil, yuʼun laj yakʼ ta ilel ti jaʼ jun totil ti la spas skotol li kʼusitik oy ta sbae, ti la xchabi xchiʼuk la skʼel li yutsʼ yalale. Skotol li yajtsʼaklomtak Cristoe skʼan xchanbeik xchʼunel yoʼonton li Josee, akʼo mi totiletik o mi maʼuk.