1-3. ¿Kʼu yuʼun chlabanatik yuʼun jbabiloniaetik li yajtuneltak Jeovae? ¿Kʼuxi chlabanvanik?

 NOPO avaʼi ti jaʼot jun tukʼil juda ti te nakalot li ta jteklum Babiloniae, li yantik achiʼiltak ta judaile tetik xa van ta 50 jabil ti chukbilik eke. Jujun savado nopem xavaʼi chbat atsob aba xchiʼuk li yan yajtuneltak Jeovae. Xvochlajetik tajek li ta bebetik bu chajelave, te nopol cha-echʼ li ta mukʼta temploetik xchiʼuk li ta epal yichʼobil ta mukʼ diosetike. Li epal krixchanoetike te chkʼotik sventa xakʼbeik smoton sdiosik xchiʼuk yoʼ xichʼik ta mukʼ ta kʼejojetik li sdiosike jech kʼuchaʼal li Marduke.

² Vaʼun, chakʼot ti bu tsʼijil noʼoxe xchiʼuk ti muʼyuk xvochlajet li jnaklejetike. Xuʼ van jaʼ ta xokon li bikʼtal ukʼumetik ti ch-echʼ li ta jteklume. Jaʼ te chkʼot atsob aba xchiʼuk li yan tukʼil yajtuneltak Jeovae. * Te chapasik orasion, chakʼejintaik salmoetik xchiʼuk jmoj chanopbeik skʼoplal li Skʼop Diose. Kʼalal jaʼo chapasik orasione, chavaʼiik kʼu yelan chbakʼ li varkoetik ti te chukul ta stiʼ li ukʼume. Jun avoʼonton chavaʼi ti te oyote xchiʼuk mu xakʼan ti akʼo staoxuk ta ilel li jnaklejetike xchiʼuk ti xchʼay avoʼontonik jech kʼuchaʼal onoʼox tspasike, ¿kʼu yuʼun ti jech chkʼot tspasik li jnaklejetike?

 ³ Ta skoj ti spasoj kanal epal paskʼopetik li Babiloniae, li jnaklejetike tsnopik ti jaʼ ta skoj sjuʼel sdiosike. Li jbabiloniaetik ti la slajesik ta j-echʼel li Jerusalene tsnopik xtok ti jaʼ mas tsots sjuʼel li sdiosik Marduke ti jaʼ muʼyuk li Jeovae. Jech oxal, la slabanik li judaetik xchiʼuk li Sdiosike. Bateltike, xi chal jbabiloniaetik sventa chlabanvanike: «Kʼejintabunkutik jkojuk li kʼejimol sventa Sione» (Sal. 137:3). Epal salmoetik ti tskʼejintaik li judaetike jaʼ mas chalbe skʼoplal kʼalal la spasik kanal li paskʼopetik yuʼun Sion (Jerusalen) ta stojolal li yajkontratak Jeovae. Taje jaʼ van li salmoetik ti tstunesik sventa chlabanvanik-o li jbabiloniaetike. Pe oy onoʼox salmoetik ti jaʼ ch-albat skʼoplal li jbabiloniaetike, xi chal june: «Ep tokol slilijemal kom yuʼunik li Jerusalene [...]; tstseʼintaunkutik xchiʼuk chchopol kʼoptaunkutik li buchʼutik liʼ oy ta jpat jxokonkutike» (Sal. 79:1, 3, 4).

4, 5. 1) ¿Kʼuxi la spat oʼontonal ta skʼakʼalil judaetik li albil kʼopetik yuʼun Esekiele? 2) ¿Kʼusi ta jkʼeltik li ta kapitulo liʼe? (Kʼelo li lokʼol ta slikebal kapituloe).

⁴ Li judaetik ti svalopatinojik mantale chlik slabanikot ek ta skoj ti oy xchʼunel avoʼonton ta stojolal Jeova xchiʼuk li j-alkʼopetike. Akʼo mi chavichʼ labanel xchiʼuk li avutsʼ avalale, jaʼ chakʼ spatobil avoʼonton kʼalal chavichʼik ta mukʼ Dios jech kʼuchaʼal tskʼane, jun avoʼonton kʼalal chapasik orasion xchiʼuk jmoj chakʼejintaik Jeova xchiʼuk li yan yajtuneltake. Jech xtok, tspat avoʼonton kʼalal chachanik li Skʼop Diose (Sal. 94:19; Rom. 15:4). Pe kʼalal jaʼo tsoboloxuke, chavil ti oy buchʼu yichʼoj kʼotel li balbalvun ti yichʼoj albil kʼopetik yuʼun Esekiele. Vaʼun, tsots chlik yapta; chakʼupin xchikintael li albil kʼop yaloj Jeova ti chikʼ sutel ta slumal li steklumale. Solel xamuyubaj tajek kʼalal chanopbe skʼoplal ti chasut batel ta alumal xchiʼuk avutsʼ avalale xchiʼuk ti chakolta abaik sventa xchaʼta yav li melel yichʼel ta mukʼ Diose.

⁵ Li slivroal Esekiele yichʼoj epal albil kʼopetik ti chchaʼta yav li melel yichʼel ta mukʼ Diose. Taje tspat koʼontontik. Kʼalal jaʼo ta jkʼeltik batel li albil kʼopetik taje, ta jtakʼtik batel li sjakʼobiltak liʼe: ¿kʼuxi kʼot ta pasel li albil kʼopetik ta stojolal li judaetik ti chukbil batike? ¿Kʼuxi chkʼot ta pasel ta jkʼakʼaliltik? Ta jkʼeltik batel xtok kʼuxi chkʼot ta pasel junantik albil kʼopetik ta mas jelavel.

6. ¿Kʼusi pʼijubtasel laj yakʼbe ep ta velta steklumal li Jeovae?

⁶ Li Jeovae la stunes Esekiel sventa xalbe ta jamal steklumal ti chakʼbe stoj smulik ta skoj ti epal jabil la stoy sbaike. Xi albatik yuʼun li Jeovae: «Chichʼik chukel batel, chichʼik ikʼel batel ta yan lum» (Esek. 12:11). Jech kʼuchaʼal laj kiltik li ta kapitulo 6 li ta livro liʼe, li Esekiele laj yakʼ ta ilel lek kʼuxi ti ch-akʼbat stoj smulike. Pe oy xa onoʼox yichʼojik pʼijubtasel li jteklume, yuʼun li ta skʼakʼalil Moises ti te xa ox van mil jabil yechʼele, li Jeovae laj yalbe steklumal ti chichʼik chukel batel mi jech-o tstoy sbaike (Deut. 28:36, 37). Junantik j-alkʼopetik kʼuchaʼal Isaias xchiʼuk Jeremiase  jechtik la spʼijubtasik ek li jteklume (Is. 39:5-7; Jer. 20:3-6).

7. ¿Kʼuxi laj yakʼ stoj smul steklumal li Jeovae?

⁷ Chopol ta aʼiel, pe jutuk mu skotoluk velta muʼyuk la stsakik ta venta li pʼijubtasel akʼbatik yuʼun Jeovae. Chopol tajek laj yaʼi sba li Jeovae, yuʼun li steklumale jtoybaetik, chichʼik ta mukʼ santoetik xchiʼuk muʼyuk tukʼ chakʼ sbaik. Ta skoj ti chopolik li buchʼutik chbeiltasvanike o li bankilaletike, ep ta tos muliletik la spasik. Li Jeovae laj yakʼ ti xlajik ta viʼnale, taje toj kʼexlal sba, yuʼun oyik toʼox ta jun balumil «ti bu oy lek leche xchiʼuk pome» (Esek. 20:6, 7). Kʼot ta pasel li kʼusi laj yal Jeovae, yuʼun laj yil svokolik li jtoyba jteklum kʼalal laj yichʼik chukel batel ta Babiloniae. Li ta sjabilal 607 kʼalal muʼyuk toʼox talem Jesuse, li ajvalil Nabukodonosore la stsak ta kʼop ta slajeb velta li Jerusalene, vaʼun la slajes li jteklum xchiʼuk li temploe. Li jaymil judaetik ti kuxul komike chukbil batik ta Babilonia, te lajik ta labanel xchiʼuk jaʼ te laj yil svokolik kʼuchaʼal laj kaltik ta slikebal li kapituloe.

8, 9. Li Diose, ¿kʼusi pʼijubtasel laj yakʼbe li stsobobbail yajtsʼaklomtak Kristo ta sventa li jvalopatinej mantaletike?

⁸ Li yajtsʼaklomtak Kristoe jaʼtik jech la snuptanik kʼuchaʼal li judaetik ti chukbil batik ta Babiloniae, ¿kʼu yuʼun ti jech chkaltike? Yuʼun li yajtsʼaklomtak Kristoe kak xa onoʼox laj yichʼik pʼijubtasel jech kʼuchaʼal li judaetike. Xi albatik kʼalal lik xchol mantal li Jesuse: «Chabio me abaik lek ta stojolal li jloʼlavanej j-alkʼopetik ti chijetik xa spasoj sbaik yilele, pe ti jechik kʼuchaʼal jtiʼvanej loboetik li ta yutil yoʼontonike» (Mat. 7:15). Ta mas tsʼakale, akʼbat snaʼ yuʼun Dios jun pʼijubtasel li Pablo eke, xi laj yale: «Kʼalal mi libate, jnaʼoj ti ch-och talel ta atojolalik jtiʼvanej loboetik ti muʼyuk bu chkʼuxubinik li chijetike. Jech xtok, te noʼox chlokʼ ta atojolalik viniketik ti chakʼik ta chanel jecheʼ chanubtaseletik sventa chjochik batel ta stojolal stukik li jchankʼopetike» (Ech. 20:29, 30).

⁹ Li yajtsʼaklomtak Kristoe albatik kʼuxi xuʼ xojtikinik li viniketik taje xchiʼuk ti kʼusi xuʼ spasik sventa mu xchiʼinike. Li moletik ta tsobobbaile albatik mantal ti akʼo slokʼesik ta tsobobbail li jvalopatinej mantaletike (1 Tim. 1:19; 2 Tim. 2:16-19; 2 Ped. 2:1-3; 2 Juan 10). Pe epal yajtsʼaklomtak Kristoe jaʼ jech la spasik kʼuchaʼal li jnaklejetik ta Israel xchiʼuk ta Judae, yuʼun muʼyuk la stsʼet chikintaik li lekil pʼijubtasel laj yal Jeovae. Ta slajebaltik li baʼyel sigloe, li jvalopatinej mantaletike sokesojik xa ox li tsobobbaile. Stuk xa noʼox kuxul li jtakbol Juan li vaʼ orae, laj yil ti lik xa ox sokuk li tsobobbaile xchiʼuk ti anil lik stoy sbaik ta tsobobbaile. Jaʼ xa noʼox stuk kuxul sventa spajes li kʼusi chopol yakal chkʼot ta pasele (2 Tes. 2:6-8; 1 Juan 2:18). ¿Kʼusi kʼot ta pasel kʼalal cham li Juane?

10, 11. ¿Kʼuxi kʼot ta pasel ta xchibal siglo li lokʼolkʼop ta sventa li trigo xchiʼuk li chopol tsʼiʼlel laj yal Jesuse?

¹⁰ Kʼalal cham li Juane, lik kʼotuk ta pasel li lokʼolkʼop laj yal Jesus ta sventa li trigo xchiʼuk chopol tsʼiʼlele (kʼelo Mateo 13:24-30).  Jech kʼuchaʼal laj yal Jesuse, li Satanase lik stsʼun chopol tsʼiʼlel li ta tsobobbaile, jaʼ xkaltik, jecheʼ yajtsʼaklomtak Kristo ti ta anil lik sokesik li tsobobbaile. ¡Toj kʼux van laj yaʼi li Jeovae! Yuʼun li tsobobbail la slikes li Xnichʼone lik xa ox yichʼik ta mukʼ santoetik, tspasik xa ox kʼinetik xchiʼuk li kʼusitik nopem xaʼiik spasel li buchʼutik maʼuk yajtsʼaklomtak Kristoe. Jech xtok, chchʼunik xa ox jecheʼ chanubtaseletik ti likem noʼox ta spʼijil krixchanoetike xchiʼuk chanubtaseletik ti likem ta stojolal Satanase. ¿Kʼusi la spas li Jeovae? Jaʼ jech laj yichʼik pasbel kʼuchaʼal li jtoyba judaetike, yuʼun xkoʼolaj ti ochik ta chukel li steklumal ta baʼyel sigloe. Te xa van ta xchibal sigloe, mu xa xvinaj buchʼutik jaʼ li melel yajtsʼaklomtak Kristoe o li trigoe, yuʼun epajik xa ox li buchʼutik tskuy noʼox sbaike. Jaʼ jech ochik ta skʼob o chukatik yuʼun li Mukʼta Babilonia ti jaʼ skʼoplal li jecheʼ relijionetik ta spʼejel balumile. Li vaʼ orae, te lik talel li jecheʼ relijionetike, yuʼun epajik tajek li buchʼutik tskuy sbaik ta yajtsʼaklomtak Kristoe.

¹¹ Li ta epal sigloetik kʼalal pasvanik ta mantal li buchʼutik tskuy sbaik ta yajtsʼaklom Kristoe, jaʼo kuxiik ek li melel yajtsʼaklomtak Kristo ti xkoʼolajik ta trigo ti laj yal ta lokʼolkʼop Jesuse. Li melel yajtsʼaklomtak Kristo taje xkoʼolajik xchiʼuk li tukʼil judaetik ti chukbil  batik ti te chvinaj ta Esekiel 6:9, yuʼun yichʼojik ta mukʼ li melel Diose. Junantike tsots yoʼonton la skontrainik li jecheʼ chanubtaseletik yuʼun relijionetik akʼo mi laj yichʼik labanel xchiʼuk nutsel. ¿Mi ta van xakʼ Jeova ti xventainatik-o yuʼun jecheʼ relijion li steklumale? Muʼyuk. Jech kʼuchaʼal kʼot ta stojolal li voʼneal Israele, li Jeovae laj yakʼbe yil skapemal sjol ti bu kʼalal staik-oe xchiʼuk ti kʼu sjalil staik-oe (Jer. 46:28). Pe li Jeovae laj yakʼbe yil steklumal ti oy spatobil yoʼontonike. Kalbetik skʼoplal yan velta li judaetik ti chukbil batik toʼox ta Babiloniae xchiʼuk jkʼeltik kʼu yelan albatik yuʼun Jeova ti chkolik lokʼele.

12, 13. Li ta skʼakʼalil Esekiele, ¿kʼu yuʼun paj skapemal sjol Jeova ta stojolal li steklumale?

¹² Li Jeovae jamal laj yalbe steklumal ti kapem sjol ta stojolalike xchiʼuk laj yalbe ta jamal ti mu sbateluk osil kapem-oe. Jkʼelbetik skʼoplal kʼalal xi laj yale: «Vaʼun, chlaj li skapemal jole, tsikub li skʼakʼal koʼonton ta stojolalike xchiʼuk jun xa koʼonton chikom. Kʼalal mi laj xa ox jlokʼes li skʼakʼal koʼonton ta stojolalike, te chakʼik venta ti kaloj xa onoʼox ti voʼon jtuk ta jkʼan ichʼel ta mukʼe, ti voʼon Jeovaune» (Esek. 5:13). ¿Kʼu yuʼun paj skapemal sjol li Jeovae?

¹³ Kʼalal chukatik batel li jtoyba judaetike, te kapal batik ek li tukʼil judaetike. Junantik jtoyba judaetike la sutes yoʼontonik kʼalal  chukbil batike, taje yaloj xa onoʼox Jeova ta stojolal li Esekiele. Li judaetik ti la sutes yoʼontonike jaʼ chlik yalik li kʼusitik kʼexlal sba la spasik kʼalal stoyoj sbaik toʼox ta stojolal li Jeovae, xvokoletik tskʼanbeik Jeova ti akʼo x-akʼbatik perton xchiʼuk ti lekuk x-ilatik yan veltae (Esek. 6:8-10; 12:16). Li Esekiel, li j-alkʼop Daniel xchiʼuk li oxvoʼ yamigotake te skʼoplalik li ta judaetik ti tukʼ yakʼoj sbaike. Ta skoj ti jal kuxi li Daniele, laj yil kʼuxi chukatik batel xchiʼuk kʼalal kolik lokʼel li judaetike. Li ta kapitulo 9 ta slivroal Daniele, te chvinaj li orasion la spas sventa tskʼan perton ta skoj smultak li jteklum Israele. Ti kʼu yelan laj yaʼi sba li j-alkʼope, chakʼ ta ilel ti kʼu yelan chaʼi sbaik li smilal judaetik ti chukbil batike, ti oy ta yoʼontonik ti ch-akʼbatik perton yuʼun Jeovae xchiʼuk ti x-akʼbatik bendision yan veltae. Muyubajik van tajek kʼalal albatik yuʼun Esekiel ti chpojatik lokʼel yuʼun Dios xchiʼuk ti xchaʼta yav li melel yichʼel ta mukʼe.

14. Li Jeovae, ¿kʼu yuʼun chikʼ sutel ta slumal yan velta li steklumale?

¹⁴ Oy lek srasonal ti kʼu yuʼun tskolta lokʼel steklumal li Jeovae xchiʼuk ti xchaʼta yav li melel yichʼel ta mukʼe. Ti chkolik lokʼel li judaetike, maʼuk ti staik-o xichʼik pojele, yuʼun jaʼ xa yorail chil Jeova sventa xchʼultajes sbi ta stojolal li lumetike (Esek. 36:22). Li jbabiloniaetike chakʼik venta ti mu jsetʼuk xkoʼolaj li Mukʼul Jpasmantal Jeova xchiʼuk li xchopol diosike, jech kʼuchaʼal li Marduke. Kalbetik skʼoplal voʼtos kʼusi akʼbat snaʼ yuʼun Jeova li Esekiel ta sventa li kʼusi yaloj tspas ta stojolal li buchʼutik chukbil batike. Baʼyel kalbetik skʼoplal kʼusi smelolal li jujutos kʼusi laj yal ta stojolal li tukʼil judaetike, ta tsʼakale ta jkʼeltik kʼuxi yan kʼot ta pasel.

15. ¿Kʼu yelan chlik yichʼik ta mukʼ Dios li judaetik mi sut ta slumalike?

¹⁵ BAʼYEL KʼUSI LAJ YAL. Chlaj skʼoplal li yichʼel ta mukʼ santoetik xchiʼuk li kʼusitik te nitil skʼoplal ta jecheʼ relijione (kʼelo Esekiel 11:18; 12:24). Li ta kapitulo 5 li ta livro liʼe, laj kiltik ti lik sokuk li Jerusalen xchiʼuk li temploe, yuʼun tspasik xa ox li kʼusitik tspasik li jecheʼ relijione jech kʼuchaʼal li yichʼel ta mukʼ santoetike. Sok li jteklume xchiʼuk namajik xa ox ta stojolal li Jeovae. Li Jeovae  yaloj xa onoʼox ta stojolal Esekiel ti chlik ichʼatuk ta mukʼ yan velta yuʼun judaetik jech kʼuchaʼal oy ta yoʼontone. Sventa staik li yan bendisionetike, skʼan baʼyel sta yav li melel yichʼel ta mukʼ Diose, taje jaʼ li kʼusi mas tsots skʼoplale.

16. ¿Kʼusi laj yal Jeova ta sventa ti bu chkʼot nakiikuk li slumale?

¹⁶ XCHIBAL KʼUSI LAJ YAL. Tsut ta slumalik. Li Jeovae xi laj yalbe yajtuneltak ti chukbil batike: «Vaʼun chkakʼboxuk li yosilal Israele» (Esek. 11:17). Toj tsots skʼoplal laj yaʼi steklumal Dios li kʼusi laj yal Jeovae, yuʼun li jbabiloniaetike mi jsetʼuk bu yalojik mi tsut ta slumalik li judaetike, kʼajomal chlabanvanik (Is. 14:4, 17). Mi tukʼ-o laj yakʼ sbaik li buchʼutik tsutik batele, lek yox li balumil bu chnakiike, lek ta xchʼi sveʼelik xchiʼuk tstabeik lek sbalil li yabtelike. Chchʼay skʼoplal li viʼnale xchiʼuk ti chil svokolik ta skoj taje (kʼelo Esekiel 36:30).

17. ¿Kʼusi chlik spas yan velta li steklumal Diose?

¹⁷ YOXIBAL KʼUSI LAJ YAL. Chakʼik matanaletik yan velta ta skajleb smoton li Jeovae. Li ta kapitulo 2 li ta livro liʼe, laj kiltik ti toj tsots skʼoplal chal Mantal ti xichʼ akʼel matanaletik xchiʼuk milbil matanaletik sventa xichʼ ichʼel ta mukʼ li Jeovae. Mi chchʼunik-o mantal li judaetik kʼalal mi sut ta slumalik xchiʼuk mi sakik-o ta mantale, chchʼambatik yuʼun Jeova li matanaletik chakʼbeike. Jaʼ noʼox jech xuʼ staik perton xchiʼuk nopol oyik ta stojolal li Jeovae. Xi jamal yaloj li Diose: «Chichʼikun ta mukʼ skotol li j-israeletike. Te chlik muyubajkun ta atojolalik xchiʼuk chlik jkʼanboxuk matanaletik xchiʼuk li sba sat atsʼunobike, skotol li kʼusitik chʼul avuʼunike» (Esek. 20:40). Chlik yichʼik ta mukʼ Jeova jech kʼuchaʼal oy ta yoʼontone xchiʼuk tsta bendision li steklumal Diose.

18. ¿Buchʼutik tstunes Jeova sventa xchabibat li steklumale?

¹⁸ XCHANIBAL KʼUSI LAJ YAL. Chkolik ta skʼob li chopol jchabichijetike. Li viniketik ti la sbeiltasik li steklumal Diose muʼyuk tukʼ kʼusi la spasik, jech oxal jaʼ ta skojik ti ep la saʼ smulik li jteklume. Pe li Jeovae laj yal ti oy kʼusi tspase. Xi laj yal ta stojolal li chopol jchabichijetike: «Muʼyuk xa chkakʼ ti smakʼlinike [...]. Ta jpojbeik lokʼel ta yeik li jchijtake». Yan li tukʼil yajtuneltake xi jamal laj yalbee:  «Ta jchabi li jchijtake» (Esek. 34:10, 12). ¿Kʼuxi chchabi li xchijtake? Tstunes tukʼil viniketik ti tukʼ yakʼoj sbaik sventa xchabibat li xchijtake.

19. ¿Kʼu yelan laj yal Jeova ti chil sbaik li judaetike?

¹⁹ SVOʼOBAL KʼUSI LAJ YAL. Jmoj oyik li buchʼutik chichʼik ta mukʼ Jeovae. Nopo avaʼi kʼu to yelan laj yat yoʼontonik li tukʼil yajtuneltak Jeova ta skoj ti xchʼakoj sbaik li steklumal Dios kʼalal skʼan toʼox xichʼik chukel batele. Li jecheʼ j-alkʼopetik xchiʼuk li chopol jchabichijetike tstijbeik yoʼonton judaetik sventa stoy sbaik ta stojolal li tukʼil j-alkʼopetik ti jaʼ yajkʼopojeltak li Jeovae. Maʼuk noʼox, yuʼun lik xchʼak sba li jteklume. Jtos ti kʼusi mas kʼupil sba laj yal tspas Jeova kʼalal mi la xchaʼta yav li melel yichʼel ta mukʼe, jaʼ liʼe: «Ta jpasbe ta jun li yoʼontonike xchiʼuk chkakʼ achʼubuk li kʼusi oy ta yoʼontonike» (Esek. 11:19). Sventa mu stsalatik yuʼun yajkontraik li judaetik kʼalal mi sut ta slumalike, skʼan jmoj oyikuk xchiʼuk jmoj chichʼik ta mukʼ li Jeovae. Sjunul li jteklume xuʼ ichʼbil ta mukʼ chkʼot yuʼunik li Jeovae, maʼuk ti chakʼik ta kʼexlal o ti muʼyuk ichʼbil ta mukʼ chkʼot yuʼunike.

20, 21. Li kʼusitik jamal yaloj Jeovae, ¿kʼuxi kʼot ta pasel ta stojolal li judaetik ti chukbil batik toʼoxe?

²⁰ Li judaetik ti sut ta slumalike, ¿mi laj yilik kʼot ta pasel li voʼtos kʼusi laj yal Jeovae? Jvules ta joltik ti xi xa onoʼox yaloj li  Josuee: «Mu jpʼeluk chʼay ta be skotol li kʼusitik lekik laj yalboxuk li Jeova Dios avuʼunike. Kʼot ta pasel skotol ta atojolalik. Mi jpʼeluk chʼay ta be» (Jos. 23:14). Taje jaʼ jech kʼot ta pasel ta skʼakʼalil li Josuee xchiʼuk jech chkʼot ta pasel ek mi sut ta slumalik li judaetike.

²¹ Li judaetike laj yiktaik li yichʼel ta mukʼ santoetik xchiʼuk spasel kʼusitik ibalik sba ti likemik ta jecheʼ relijione xchiʼuk ti jaʼ namajik-o ta stojolal li Jeovae. Kʼot ta pasel li kʼusi vokol ta chʼunele, yuʼun sut ta slumalik, chlik yabtelan li yosilike xchiʼuk chlik skʼupin li xkuxlejalike. Jtos kʼusi baʼyel la spasike jaʼ ti la xchaʼmeltsanik li skajleb smoton Jeova ta Jerusalen xchiʼuk laj yakʼbeik milbil matanal ti lek chile (Esd. 3:2-6). Jtos ti kʼu yelan akʼbatik bendision yuʼun Jeovae, jaʼ ti lek tsotsik ta mantal li buchʼutik lik chabiatikuke, te skʼoplal li tukʼil Esdrase ti jaʼ jtsʼibajom xchiʼuk palee. Li ajvaliletik Neemias xchiʼuk Sorobabel, li mero bankilal pale Josue xchiʼuk li j-alkʼopetik Ajeo, Sakarias xchiʼuk Malakias ti lek tsots yoʼontonike. Mi chchʼunik li mantaletik xchiʼuk li beiltaseletik chakʼ Jeovae, jun yoʼonton chkuxiik li judaetike, ti jal xa muʼyuk jech tskʼupinike (Is. 61:1-4; kʼelo Jeremias 3:15).

22. ¿Kʼuxi jnaʼojtik ti oy to bu chkʼot ta pasel li albil kʼop ti chchaʼta yav li kʼusitike?

 ²² Tspat tajek oʼontonal ti kʼu yelan kʼot ta pasel li albil kʼop ta sventa ti la xchaʼta yav li melel yichʼel ta mukʼ Diose. Akʼo mi jech, taje jaʼ noʼox yuni kʼelobil ti kʼusi chkʼot ta pasel ta mas tsʼakale. ¿Kʼu yuʼun jech chkaltik? Yuʼun li Jeovae tspas li kʼusi chale, jaʼ noʼox venta mi chchʼun-o mantal li steklumale xchiʼuk mi chakʼ sba ta pasel ta mantale. Kʼux ta aʼiel, pe mu ta sjaliluke la stoy sbaik yan velta li judaetike xchiʼuk muʼyuk la xchʼunik mantal. Pe jech kʼuchaʼal laj yal Josuee, persa chkʼot ta pasel li kʼusi chal Jeovae. Jech oxal, li kʼusi laj yal Jeovae ta to xkʼot ta pasel ta tsʼakal xchiʼuk ta sbatel osil ta jtabetik sbalil. Jkʼeltik kʼuxi chkʼot ta pasel taje.

23, 24. ¿Kʼuxi xchiʼuk kʼusi ora lik ‹xchaʼta yav skotol li kʼusitike›?

²³ Koliyal ti ta jchantik li Vivliae, jnaʼojtik ti ta sjabilal 1914 te lik talel li slajebal kʼakʼal sventa li kʼusitik chopol oy ta balumile. Akʼo mi jech, muʼyuk chkat koʼontontik li yajtunelutik Jeovae, yuʼun li Vivliae chakʼ ta ilel ti ta sjabilal 1914 oy kʼusi lik ti toj labal sbae, jaʼ xkaltik, ti ‹la sta yorail chchaʼta yav skotol li kʼusitike› (Ech. 3:21). ¿Kʼuxi jnaʼojtik taje? Jaʼ mi ta jtsaktik ta venta kʼusi kʼot ta pasel ta vinajel li vaʼ jabile, yuʼun laj yichʼ biiltasel ta Ajvalil li ta Ajvalilal yuʼun Mesias li Jesukristoe. Pe ¿kʼuxi te skʼoplal ti chchaʼta yav skotol li kʼusitike? Jvules ta joltik ti Jeovae laj yalbe ta jamal ajvalil David ti ch-ajvalilaj ta sbatel osil li snitilulale (1 Kron. 17:11-14). Pe li ta sjabilal 607 kʼalal muʼyuk toʼox talem Jesuse, te pajik ta ajvalilal li snitilulal Davide, jaʼo kʼalal laj yichʼ lajesel yuʼun jbabiloniaetik li Jerusalene.

²⁴ Li Jesuse kʼot ta «Xnichʼon Krixchano» xchiʼuk te vul ta lokʼel ta snitilulal li ajvalil Davide, jech oxal oy sderecho sventa x-ajvalilaj (Mat. 1:1; 16:13-16; Luk. 1:32, 33). Li Jeovae laj yakʼ ochuk ta Ajvalil ta vinajel ta 1914 li Jesuse, li vaʼ jabile jaʼo ‹la sta yorail chchaʼta yav skotol li kʼusitike›. Vaʼun, li Jeovae jaʼ lik stunes li jun tukʼil Ajvalil sventa jech xchaʼta yav yuʼun skotol li kʼusitike.

25, 26. 1) ¿Kʼusi ora kolik ta skʼob Mukʼta Babilonia li yajtuneltak Diose? ¿Kʼuxi jnaʼojtik taje? (Kʼelo li rekuadro «¿Kʼu yuʼun chkaltik ti jaʼ ta 1919?»). 2) ¿Kʼusitik lik kʼotuk ta pasel ta sjabilal 1919?

 ²⁵ Jtos kʼusi la spas Kristo kʼalal och ta ajvalile jaʼ ti jmoj la skʼel xchiʼuk Stot kʼu yelan yakal chichʼik ta mukʼ melel Dios li steklumale (Mal. 3:1-5). Jech kʼuchaʼal laj yal Jesus li ta lokʼol kʼop sventa trigo xchiʼuk li chopol tsʼiʼlele, jal tajek mu xvinaj ta kʼelel buchʼu jaʼ li trigoe (li melel yajtsʼaklomtak Kristo ti tʼujbil chbatik ta vinajele) xchiʼuk li chopol tsʼiʼlele (li jecheʼ yajtsʼaklomtak Kristoe). * Pe li ta sjabilal 1914 «kʼot yorail chichʼ tsobel» sat li tsʼunobile, vaʼun jaʼ to te vinaj buchʼutik jaʼ li trigoe. Kʼalal skʼan toʼox li sjabilal 1914, li Jchanolajeletik ta Vivlia ti tukʼ yakʼoj sbaike laj yakʼik ta ilel ta jamal kʼusitik muʼyuk lek tspasik li buchʼutik tskuy sbaik ta yajtsʼaklom Kristoe, vaʼun lik xchʼak sbaik ta stojolalik. Li Jeovae laj yil ti laj xa ox sta yorail sventa xchaʼta yav li melel yichʼel ta mukʼe. Jech oxal, ta slikebaltik sjabilal 1919 kʼalal jaʼtik toʼox slikel li «yorail chichʼ tsobel» sat tsʼunobile, li steklumal Diose laj yichʼik pojel lokʼel ta skʼob li Mukʼta Babiloniae (Mat. 13:30). ¡Kolik lokʼel ta chukel!

²⁶ Li vaʼ orae, mas to kʼot ta pasel li albil kʼop laj yal Esekiel ta sventa ti tsta yav li melel yichʼel ta mukʼ Diose, jaʼ mu sta li ta skʼakʼalil steklumal Jeova ta voʼnee. Avie jaʼ xa jkʼeltik batel kʼuxi kʼotemik ta pasel li voʼtos kʼusi jamal yaloj Jeova ti laj xa kalbetik skʼoplale.

27. ¿Kʼuxi laj yiktaik yichʼel ta mukʼ santoetik li steklumal Diose?

²⁷ BAʼYEL KʼUSI LAJ YAL. Chlaj skʼoplal li yichʼel ta mukʼ santoetik xchiʼuk li kʼusitik toj chopol tspasik ti nitil skʼoplal ta jecheʼ relijione. Ta slajebaltik li siglo 19 xchiʼuk ta slikebaltik li siglo 20, li tukʼil yajtuneltak Jeovae ta jujutsop la stsob sbaik xchiʼuk laj yiktaik spasel li kʼusitik likem ta jecheʼ relijione. Junantik chanubtaseletik ti laj yiktaik xchʼunele jaʼ li trinidad, ti oy jchʼuleltik ti mu snaʼ xchame xchiʼuk li kʼatinbake, yuʼun maʼuk te lokʼem ta Vivlia. Jech xtok, laj yakʼik ta ilel ti jaʼ yakal chichʼik ta mukʼ santoetik mi tstunesik lokʼoletik sventa xichʼik ta mukʼ Diose. Li steklumal Diose kʼunkʼun laj yakʼik batel venta ti xkoʼolaj ta yichʼel ta mukʼ santoetik mi tstunesik krus kʼalal chichʼik ta mukʼ Diose (Esek. 14:6).

28. ¿Kʼuxi ti xkoʼolaj ch-ochik ta jun balumil ti akʼbilik yuʼun Jeova li steklumal Diose?

 ²⁸ XCHIBAL KʼUSI LAJ YAL. Tsut ta slumalik li steklumal Diose. Kʼalal chiktaik li jecheʼ relijionetik yuʼun Mukʼta Babilonia li tukʼil yajtuneltak Jeovae, xkoʼolaj ti ch-ochik ta jun balumil ti akʼbilik yuʼun li Jeovae, taje jaʼ jun matanal ti stuk noʼox jeche xchiʼuk ti bu muʼyuk xa chil svokolik ta viʼnal ta mantale (kʼelo Esekiel 34:13, 14). Li ta kapitulo 19 li ta livro liʼe, ta jkʼeltik ti yakʼojbe bendision Jeova li balumil taje, yuʼun lek chakʼ veʼlil ta mantal ti muʼyuk bu jech ilbil-oe (Esek. 11:17).

29. ¿Kʼuxi la stsak yipal li cholmantal ta sjabilal 1919?

²⁹ YOXIBAL KʼUSI LAJ YAL. Chakʼik matanaletik yan velta ta skajleb smoton li Jeovae. Li yajtsʼaklomtak Kristo ta baʼyel sigloe albatik ti mu xa xakʼbeik smotonin Jeova li milbil matanaletike, yuʼun oy kʼusi skʼan spasik ti mas to toj tsots skʼoplale jaʼ ti xichʼik ta mukʼ xchiʼuk ti xalbeik batel skʼoplal li Jeovae (Ebr. 13:15). Kʼalal chukbilik ta mantal li steklumal Diose, muʼyuk toʼox kʼusi chapanbil sventa  spasik taje. Pe kʼalal jutuk xa ox skʼan xkolik ta skʼob Mukʼta Babilonia li steklumal Diose, lik xa ox yichʼik ta mukʼ li Diose. Batem ta yoʼontonik li xcholel mantale xchiʼuk ti ta sjunul yoʼontonik chichʼik ta mukʼ Jeova kʼalal tstsob sbaike. Ta sjabilal 1919, ‹li tukʼil xchiʼuk pʼijil mosoile› mas to toj tsots skʼoplal laj yil li xcholel mantale xchiʼuk mas to toj lek lik xchapan (Mat. 24:45-47). Li vaʼ orae, xkoʼolaj ti noj ta matanaletik li skajleb smoton Jeovae, jaʼ xkaltik, ti kʼu yelan ch-ichʼat ta mukʼ yuʼun jtsop yajtuneltak ti yantik x-epajik batele xchiʼuk ti chalbeik batel skʼoplale.

30. ¿Kʼusi la spas Jesus sventa lekuk xichʼ chabiel li xchijtake?

³⁰ XCHANIBAL KʼUSI LAJ YAL. Chkolik ta skʼob li chopol jchabichijetike. Li Kristoe la skolta lokʼel steklumal Dios ta skʼob li chopol jchabichijetik ti tskuy sbaik ta yajtsʼaklomtak Kristoe, ti muʼyuk tukʼ kʼusi tspasike xchiʼuk ti muʼyuk xkʼuxul yoʼontonike. Jech xtok, mi oy junuk jchabichij yuʼun Kristo ti jaʼ jech tspas stalelal kʼuchaʼal li jecheʼ jchabichijetike, chichʼik pojbel li yabtelike (Esek. 20:38). Li Jesus ti jaʼ lekil jchabichije la skʼel ti lekuk chabibil li xchijtake, jaʼ yuʼun li ta 1919 la svaʼan ‹li tukʼil xchiʼuk pʼijil mosoile›. Li jtsop yajtuneltak Dios ti tʼujbil chbatik ta vinajele jaʼ la sbainik smakʼlinel ta mantal li yajtuneltak Dios yoʼ mu xilik viʼnale. Ta mas tsʼakale, laj yichʼik chanubtasel moletik ta tsobobbail sventa skolta sbaik ta xchabiel li xchijtak Diose (1 Ped. 5:1, 2). Li kʼusi chal ta Esekiel 34:15 xchiʼuk 16 nopolik noʼox chichʼ tunesel sventa xvulesbat ta sjol moletik ta tsobobbail kʼu yelan tskʼan Jeova xchiʼuk Jesus ti xchabiik li chijetike.

31. ¿Kʼu yuʼun chkaltik ti kʼotem ta pasel yuʼun Jeova li albil kʼop ta Esekiel 11:19?

³¹ SVOʼOBAL KʼUSI LAJ YAL. Jmoj oyik li buchʼutik chichʼik ta mukʼ Jeovae. Li ta sienal noʼox jabil echʼem talele, li jecheʼ yajtsʼaklomtak Kristoe slikesojik epal relijionetik, vaʼun te lokʼemik yan bikʼtal relijionetik ti xchʼakoj sbaik lokʼel ta yan relijion ti solel chʼakalik tajeke. Pe jaʼuk li Jeovae toj lek kʼusi spasoj xchiʼuk li steklumal ti la spoj lokʼel ta skʼob Mukʼta Babiloniae, labal sba kʼu yelan kʼotem ta pasel kʼalal xi laj yal ta stojolal li Esekiele: «Ta jpasbe ta jun li yoʼontonike» (Esek. 11:19). Li Jesukristoe ta smiyonal xa noʼox yajtuneltak oy ta spʼejel balumil ti likemik ta jeltos lumetik, ti yantik toʼox srelijionik, ti jelel xkuxlejalik xchiʼuk ti jelel kʼusi x-ayan yuʼunike. Akʼo mi jech, koʼol li chanubtasel chkichʼtike xchiʼuk jun li abtelal ta jpastike. Kʼalal slajeb xa ox akʼobal kuxul liʼ ta balumil li Jesuse, la skʼanbe Stot ti akʼo jmoj tsobolikuk-o li yajtsʼaklomtake (kʼelo Juan 17:11, 20-23). Li Jeovae toj labal sba kʼu yelan spasoj avi kʼakʼal li kʼusi la skʼan Xnichʼone.

32. ¿Kʼu yelan chavaʼi aba kʼalal chavil ti yakal chkʼot ta pasel li albil kʼopetik yuʼun Esekiele? (Kʼelo li rekuadro «Albil kʼopetik ti kʼuxi chukbil batik xchiʼuk ti la xchaʼta yav li kʼusitike»).

³² ¿Mi mu kʼupiluk sba ti chkiltik kʼu yelan yakal chchaʼta yav li melel yichʼel ta mukʼ Diose? Ti kʼutik yelan chkichʼtik ta mukʼ Jeova jujun kʼakʼale, te chkiltik kʼu yelan chkʼot ta pasel li albil kʼopetik yuʼun Esekiele. Xuʼ jpʼel ta koʼontontik ti xmuyubaj Jeova ta stojolal  li steklumale, yuʼun xi onoʼox yaloje: «Chlik muyubajkun ta atojolalik» (Esek. 20:41). Jaʼ jun mukʼta matanal ti oyutik ta jun jteklum ti lek tsobole xchiʼuk ti lek makʼlinbilutik ta mantale. Akʼo mi ta epal siglo laj yichʼik chukel ta mantal, avie jmoj chichʼik ta mukʼ Jeova ta spʼejel balumil. ¿Mi mu jechuk ti jaʼ jun mukʼta matanal jtaojtike? Pe maʼuk noʼox, yuʼun jmalaojtik kʼu yelan mas to chkʼot ta pasel ta tsʼakal li albil kʼopetik yuʼun Esekiel ti chchaʼta yav li kʼusitike.

33-35. 1) ¿Kʼu yelan laj yaʼibeik smelolal li albil kʼop ta Esekiel 36:35 li judaetik ti chukbil batike? 2) ¿Kʼu yelan chaʼibeik smelolal li albil kʼop li yajtuneltak Jeova avi kʼakʼale? (Kʼelo li rekuadro «La sta yorail chchaʼta yav skotol li kʼusitike»).

³³ Laj xa kiltik ti jaʼo te lik xchaʼta yav skotol li kʼusitik kʼalal och ta Ajvalil ta sjabilal 1914 li Jesuse (Esek. 37:24). Vaʼun, li Jeovae laj yakʼbe ta skʼob Kristo sventa chchaʼta yav yuʼun ti kʼu yelan chichʼik ta mukʼ Dios li steklumale akʼo mi ta epal sigloetik oyik toʼox ta skʼob li Mukʼta Babiloniae. ¿Mi te van laj skʼoplal yuʼun Jesus ti chchaʼta yav yuʼun skotol li kʼusitike? Muʼyuk, yuʼun jech-o tspas batel li ta mas tsʼakale, jech xtok li albil kʼopetik yuʼun Esekiele oy kʼusitik chakʼbutik ta ilel ti tspat koʼontontike.

³⁴ Jnopbetik skʼoplal liʼe: «Xi chal li krixchanoetike: ‹Kʼot xa kʼuchaʼal nichimaltik Eden li osil ti xokol toʼox kome›» (Esek. 36:35). ¿Kʼu yelan laj yaʼibeik smelolal li Esekiel xchiʼuk li judaetik ti chukbil batike? Melel onoʼox ti muʼyuk smalaojik ti chkʼataj ta Paraiso li balumil jech kʼuchaʼal li nichimaltik Eden ti laj toʼox smeltsan li Jeovae (Jen. 2:8). Li stukike laj yaʼibeik smelolal ti yakal ch-albatik yuʼun Jeova ti chchaʼta yav li yosilike, jaʼ to mi kʼataj ta jun osil ti lek kʼusi xchʼie xchiʼuk ti kʼupil sbae.

³⁵ ¿Mi koʼol van skʼan xkaʼibetik smelolal li kʼusi laj yal Jeovae? Li voʼotike muʼyuk jmalaojtik ti xkʼataj ta paraiso ti bu nakalutike, yuʼun kuxulutik ta jun chopol balumil ti sventainoj Satanase. Jnaʼojtik ti jaʼ skʼoplal ti kʼu yelan oyutik ta mantal li avi kʼakʼale. Li yajtunelutik Jeovae kuxulutik ta jun balumil ti bu chkichʼtik ta mukʼ Jeova jech kʼuchaʼal oy ta yoʼontone, jaʼ xkaltik, jun paraiso ta mantal, yuʼun jkotoltik oy sbalil li kʼusi ta jpastike xchiʼuk jaʼ batem ta koʼontontik spasbel li xchʼul abtel Diose. Li balumil taje xkoʼolaj ti yantik chkʼataj ta Paraisoe. ¿Mi oy to kʼusi jmalaojtik chkʼot ta pasel ta mas tsʼakal?

36, 37. ¿Kʼusitik yaloj Jeova ti jaʼ to te chkʼot ta pasel li ta Paraiso jmalaojtike?

³⁶ Kʼalal mi laj li paskʼop ta Armajedone, li Jesuse jech-o chchaʼta yav yuʼun li kʼusitike xchiʼuk te xa skʼoplal ek li jbalumiltike. Li ta jmil jabil ch-ajvalilaj li Jesuse tsbeiltas li krixchanoetik sventa skʼatajesik ta jun nichimaltik spʼejel li balumile jech kʼuchaʼal li Edene. ¡Chkʼot ta pasel li kʼusi oy toʼox ta yoʼonton ta slikebal li Jeovae! (Luk. 23:43). Jun koʼontontik chijnaki jkotoltik li ta balumile, muʼyuk xa kʼusi xibal sba o ti ch-akʼvan ta vokole. Jnopbetik skʼoplal kʼalal mi kʼot ta pasel liʼe: «Ta jpas jun trato xchiʼukik ti chakʼ jun  oʼontonale xchiʼuk ta jlajesbe skʼoplal ta jteklum li jtiʼvanej chonbolometik sventa junuk yoʼonton xnakiik li ta takixokol balumile xchiʼuk ti xvayik li ta teʼtikaltike» (Esek. 34:25).

³⁷ ¿Mi xnop avuʼun ti jun noʼox avoʼonton buyuk noʼox chabate? Muʼyuk tstiʼot mi jkotuk chonbolom xchiʼuk jun-o avoʼonton. Xuʼ jun avoʼonton chaxanav atuk li ta yut teʼtike xchiʼuk chakʼel kʼu to yutsil. Maʼuk noʼox, xuʼ jun avoʼonton te chavay, yuʼun anaʼoj ti lek akuxoj chasakub xchiʼuk ti muʼyuk kʼusi chanuptane.

38. ¿Kʼu yelan chavaʼi aba kʼalal chanopbe skʼoplal ti chkʼot ta pasel li kʼusi chal Esekiel 28:26?

³⁸ Jech xtok, chkiltik chkʼot ta pasel kʼalal xi laj yal li Jeovae: «Jun yoʼonton te chnakiik, tsvaʼan snaik xchiʼuk ta stsʼun s-uvaik. Jun xa yoʼonton chnakiik kʼalal mi laj xa ox kakʼbeik kastigo li buchʼutik chpʼajatik ti te oyik ta spat xokonike, jech tsnaʼik ti voʼon Jeovaune, ti voʼon Sdiosikune» (Esek. 28:26). Kʼalal mi laj skotol li yajkontratak Jeovae, jun xa koʼontontik xchiʼuk muʼyuk kʼusi ta jxiʼtatik. Maʼuk noʼox ta jchantik xchabiel li balumile, yuʼun ta jtatik li kʼusi chtun kuʼuntik xchiʼuk li kʼusi chtun yuʼun kutsʼ kalaltike: ta jpas lek jnatik sventa jun koʼontontik te xijnaki xchiʼuk ta jtsʼuntik uva sventa jlobetik sat.

39. ¿Kʼu yuʼun achʼunoj ti chkʼot ta pasel li albil kʼopetik ta sventa li Paraisoe?

³⁹ ¿Mi mu chʼunbajuk chavaʼi skotol taje? Teuk ta ajol skotol li kʼusitik aviloj xa avi ta sventa ti yakal ‹chchaʼta yav skotol li kʼusitike›. Akʼo mi chkontrainvan tajek li Satanase, li Jesuse akʼbat tsots yabtel yuʼun Jeova xchiʼuk laj xa xchaʼta yav yuʼun li melel yichʼel ta mukʼ Dios ta jkʼakʼaliltike, avi ti chopol tajek li kuxlejale. ¡Skotol taje jamal chakʼ ta ilel ti chkʼot ta pasel skotol li kʼusi laj yal Jeova ta stojolal Esekiele!