Epal krixchanoetike tsnopik ti mi lek chanunajemik xchiʼuk mi oy ep stakʼinike lek la chbat xkuxlejalik. Jech xtok, tsnopik ti mi chanunajik ta universidade xuʼ stabeik sbalil ta yabtelik, ta yutsʼ yalalik xchiʼuk ti bu nakalike. Maʼuk noʼox, yuʼun tsnopik ti mi lek chanunajemike tsta lek yabtelik ti lek tojbile, vaʼun mi mas to la spasik kanale mas to la xmuyubajik.

Jun vinik ta china ti Zhang Chen sbie xi chale: «Kaloj ti mi muʼyuk tsutsem kuʼun li universidade, jech˗o povreun xchiʼuk muʼyuk ta jta lek kabtel ti bu lek tojbilune xchiʼuk ti muʼyuk chimuyubaje».

Sventa lekuk xbat xkuxlejalike, ep buchʼutik tskʼan chbat chanunajikuk li ta mukʼta universidadetike mu ventauk mi xikta slumalik. Kʼalal chʼabal toʼox li coronaviruse, nopem toʼox tajek xaʼiik ti chbat chanunajikuk li ta yantik lumetike. Li ta sjabilal 2012 li Organización para la Cooperación y el Desarrollo Económicos xi chale: «Ti kʼu yepal oy li jchanunetike, te van 52% ti likemik tal ta yan lumetike».

Epal totil meʼiletike tsots tajek ch˗abtejik sventa xbat chanunajikuk ta universidad ta yantik lumetik li yalab xnichʼnabike. Jun vinik ta Taiwán ti Qixiang sbie xi chvul ta sjole: «Li jtot jmeʼe maʼuk jkʼulejetik, akʼo mi jech, la stakik onoʼox echʼel ta chanob vun ta Estados Unidos li chanvoʼ yalab xnichʼnabike». Pe sventa xtoj yuʼunik li chanvune la stikʼ sbaik ta ilil jech kʼuchaʼal tspasik yan utsʼ alaliletik eke.

Melel onoʼox ti ta jtabetik jutuk sbalil li chanune, pe ep buchʼutik yakʼojik venta ti mu jechuk chkʼot ta pasel li kʼusi toʼox snopojike. Akʼo mi oy buchʼutik laj yakʼik tajek persa xchiʼuk la stikʼ sbaik ta ilil, muʼyuk la sta yabtelik jech kʼuchaʼal tskʼanik oxe. Xi laj yal ta jun programa li Rachel Mui sventa Business Times ta Singapur: «Mas xa ep li buchʼutik chʼabal yabtelik ti chanunajemik ta universidade». Xi chal li Jianjie ti te nakal ta Taiwáne: «Ep tajek li buchʼutik ayemik ta universidade, maʼuk jech yakal ch˗abtejik˗o li kʼusi la xchanike».

Junantike jaʼ chabtelanik li kʼusi la xchanike, pe muʼyuk jun yoʼontonik. Niran ti te nakal ta Tailandiae bat chanunajuk ta universidad ta Reino Unido. Kʼalal sut ta slumale jaʼ abtej˗o li kʼusi la xchan tale, xi chale: «Koliyal ti lichanunaje, laj onoʼox jta kabtel jech kʼuchaʼal oy ta koʼontone xchiʼuk lek ta jpas kanal. Pe sventa jpas mas kanale skʼan tsots chi˗abtej. Ta tsʼakale ep buchʼutik lokʼesatik li ta empresae, te kapal lilokʼ ek. Laj kakʼ venta ti muʼyuk jun abtelal ti te oy˗o sbatel osile».

Li jkʼulejetike o li buchʼutik lek xkuxlejalik ta alele chil svokol ta yutsʼ yalalik ek, ch˗ipajik o chat yoʼontonik ta skoj stakʼinik. Xi chal Katsutoshi ti te nakal ta Japóne: «Akʼo mi jkʼulejun, pe muʼyuk ximuyubaj. Yuʼun naka tsalbail oy, ch˗itʼixajik xchiʼuk chilbajinikun tajek». Xi chal jun ants ti Lam sbie xchiʼuk ti te nakal ta Vietname: «Kakʼoj venta ti ep tajek chakʼik persa stael lek yabtelik sventa oyuk lek stakʼinike. Pe chil svokolik xtok: tstsakatik ta chamel, ch˗ipajik ta at˗oʼonton xchiʼuk muʼyuk jun yoʼontonik».

Jech kʼuchaʼal kʼot ta stojolal li Frankline, ep buchʼutik yakʼojik venta ti mi ep lijchanunaj xchiʼuk ti mi ep jtakʼintike maʼuk ti jun xa koʼontontik yuʼune. Yantike maʼuk chbat ta yoʼontonik saʼel takʼin, yuʼun chakʼ yipalik sventa lekuk stalelalik xchiʼuk ti skoltaik li yantike. ¿Taje mi jaʼ van tskoltautik sventa lekuk xbat li jkuxlejaltike? Jaʼ tstakʼbutik li ta yan mantal chtale.