Leʼtik toʼox tal ta sjayibal jabile, li totil meʼiletike jaʼik toʼox li buchʼu baʼyel ta xchiʼinik ta loʼil li yalab xnichʼnabik ta sventa li chiʼinejbail ta vayele. Jech xtok, ta kʼunkʼun chchapbeik toʼox smelolal ta sventa taje, yuʼun tstsakik ta venta li sjabilal jun kʼoxe.

Avie, jelel tajek skotol. Xi chal li livro The Lolita Effect: «Li ololetike ta buyuk xa noʼox chilik li kʼusitik sventa chiʼinejbail ta vayele, akʼo mi kʼoxik to tajek. Li chʼayob oʼontonal sventa ololetike, mas xa chakʼik ta ilel li kʼusitik sventa chiʼinejbail ta vayele». ¿Kʼusi xuʼ xkʼot ta stojolalik li ololetik ta skoj taje?

Li kʼusitik sventa chiʼinejbail ta vayele ta buyuk xa noʼox oy. Xi la stsʼiba li Deborah Roffman li ta slivro Talk to Me First: «Li ta sloʼilik, ta pelikulaetik, livroetik, kansionetik, anunsioetik xchiʼuk li kʼusitik chlokʼ ta televisione, li ta mensajeetik, ta tajimoletik, ta karteletik, selularetik xchiʼuk li komputadoraetike noj ta lokʼoletik xchiʼuk jaʼ mas chalbeik skʼoplal li chiʼinejbail ta vayele. Ta skoj taje, akʼo mi mu xakʼik venta [li kerem tsebetik xchiʼuk li kʼox ololetike], jaʼ xa ta xtijbat yoʼontonik ti jaʼuk [...] xa mas tsots skʼoplal xil ta xkuxlejalik li chiʼinejbail ta vayele».

¿Kʼu yuʼun ti jech chkʼot ta pasele? Li buchʼutik tspukbeik skʼoplal kʼusitik xchiʼuk li ta tiendaetike jaʼ xa chchonik li kʼuʼiletik sventa kʼoxetik ti pakʼajtik xchiʼuk ti komkomik tajeke, taje ta xtijbat yoʼonton li kʼox ololetik ti jaʼuk xa mas tsots skʼoplal xilik li spat xokonike. Xi chal li livro So Sexy So Soon: «Li jchonolajeletike snaʼojik ti tskʼan lekuk x-ilatik yuʼun xchiʼiltak li kʼoxetike. Jaʼ yuʼun, jaʼ jech ta spasik kʼuʼiletik ti kʼu yelan tskʼupin li ololetike. Li kʼusitik chakʼik ta ilel xchiʼuk li kʼusitik chchonik ti yan xa sba ta kʼelele, maʼuk sventa xtijbat yoʼonton ololetik li chiʼinejbail ta vayele, moʼoj, jaʼ sventa ti oyuk ep kʼusi smanike».

Mu baluk noʼox ti jnabetik skʼoplale. Jech kʼuchaʼal liʼe, ti xanaʼ kʼu yelan ch˗abtej li jkot karroe, maʼuk skʼan xal ti xatojob lek ta stsʼotele. Jaʼ noʼox jech ek, ti xichʼ nabel skʼoplal ta sventa li chiʼinejbail ta vayele, maʼuk skʼan xal ti lek xa kʼusi chkʼot ta nopel avuʼune.

Kʼusi chakʼ jchantik: Avie, mas to skʼan xachanubtasbe snopben avalab anichʼnabik yoʼ «xkʼel yuʼunik li kʼusi tukʼe xchiʼuk li kʼusi muʼyuk tukʼe» (Ebreos 5:14).

Chiʼino ta loʼil li akerem o atsebe. Akʼo mi chakʼexav o yan chavaʼi aba ta yalbel avalab anichʼnab ta sventa li chiʼinejbail ta vayele, skʼan xaval, yuʼun jaʼ oy ta aba (beiltasel ta Vivlia: Proverbios 22:6).

Ta kʼunkʼun xachapbe smelolal. Sventa mu jkojuk noʼox xachiʼin ta loʼil o ti toj jal tajeke, xuʼ jelajtik yorail xavalbe skʼoplal, yikʼaluk van jaʼo xavalbe kʼalal chaxanavik ta karro o kʼalal oy kʼusi chapas te ta anaike. Sventa xal li kʼusi tsnop li akerem o atsebe, mu me xiuk xavalbe: «¿Mi lek chavil li kʼusitik tspukbeik skʼoplale?». Jaʼ lek xi xajakʼbee: «¿Kʼu yuʼun xanaʼ jech tstunesik li lokʼoletik sventa oy kʼusi xchonike?». Mi laj xa ox avaʼi li kʼusi laj yale, xi xavalbee: «¿Kʼusi chanop li voʼote?» (beiltasel ta Vivlia Deuteronomio 6:6, 7).

Tsako ta venta jayib sjabilal li jun olole. Kʼalal sta xa ox sjabilal sventa xbat ta chanun ta preescolar li avalab anichʼnabe, kak xa onoʼox chanubtaso kʼusitik sbi li skʼuniltake xchiʼuk chanubtaso kʼuxi xuʼ xchabi sba mi oy buchʼu tskʼan chpikbat yuni kʼunile. Kʼalal mi mas xa ox chʼie, xuʼ xa mas jamal xavalbe kʼusi smakoj li chiʼinejbail ta vayele. Jech xtok, kʼalal chex kerem tsebik xa oxe, skʼan me ti snaʼojikuk xa lek kʼusi smakoj li chiʼinejbail ta vayel xchiʼuk li kʼusi tsnop Dios ta sventa taje.

Chanubtaso li avalab anichʼnab sventa snaʼ li kʼusi lek xchiʼuk kʼusi chopole. Kʼalal bikʼit toe, skʼan xachanubtas ti meleluk snaʼ xkʼopoje, ti akʼo spas li kʼusi leke xchiʼuk ti akʼo xichʼ ta mukʼ li yantike. Vaʼun, mas me kʼun chavaʼi chavalbe skʼoplal ta sventa li chiʼinejbail ta vayele. Jamal xaval li kʼusi lek xchiʼuk kʼusi chopol chavile. Jech xtok, albo mi muʼyuk lek chavil ti chchiʼin sbaik ta vayel li buchʼutik muʼyuk to nupunemike. Chapbo smelolal ti kʼu yuʼun muʼyuk leke xchiʼuk ti kʼusi xuʼ snuptan mi jech la spase. Xi chal li livro Beyond the Big Talk: «Li jun chex kerem o tsebe muʼyuk me buchʼu chchiʼin ta vayel mi snaʼoj ti muʼyuk lek chil li stot smeʼe».

Oyuk kʼusi lek xavakʼ ta chanel. Jaʼuk me jech xavakʼ ta ilel ta akuxlejal li kʼusi chavale. Xi xanopbe skʼoplale: «¿Mi chitseʼin kʼalal chalik ixtol loʼiletik sventa chiʼinejbail ta vayele? ¿Mi oy buchʼu ta jloʼlabe sjol ti kʼu yelan ta jlap jkʼuʼ jpokʼe? ¿Mi lek chkaʼi ti oy buchʼu ta jloʼlabe sjole?». Mi jaʼ jeche, muʼyuk me chchʼunboxuk li avalab anichʼnabik kʼalal chatojobtasike (beiltasel ta Vivlia: Romanos 2:21).

Jaʼ matanal yuʼun Dios li chiʼinejbail ta vayele. Kʼalal chnupunik li jun vinik xchiʼuk li jun antse, xuʼ skʼupinik li matanal taje (Proverbios 5:18, 19). Albo avalab anichʼnab ti xuʼ onoʼox skʼupinik ek kʼalal mi nupunike. Jaʼ jech muʼyuk chil svokol kʼuchaʼal yantik ta skoj ti chchiʼin sbaik ta vayel kʼalal muʼyuk to nupunemike (1 Timoteo 1:18, 19).