Xi laj yale: «Chlik skontrain sbaik jujun mukʼta jteklum, chlik skontrain sbaik ajvaliletik. Ta x-echʼ tsatsal nikeletik, chlik viʼnal xchiʼuk tsatsal chamel ta buyuk noʼox» (Lukas 21:10, 11). Jech kʼuchaʼal ti jaʼ chkichʼtik-o ojtikinel kʼalal chkakʼ firmatik ta smeʼ jkʼobtike, skotol li senyailtak ti chkʼotanuk ta pasele jaʼ senyail ti poʼot xa xtal li Ajvalilal yuʼun Diose. ¿Mi yakal xa chkʼot ta pasel li avie? ¿Mi jech chkʼotanuk ta pasel ta spʼejel balumil? Jkʼeltik batel jaytosuk li senyailtak taje.

1. PASKʼOPETIK

Li ta 1914 echʼ jun tsatsal paskʼop ti muʼyuk bu xilik-o jeche. Li j-al-loʼiletike chalik ti stuk noʼox jech echʼ li vaʼ jabile, yuʼun sba to jech echʼ tsatsal paskʼop ti toj ep laj yil-o svokol li krixchanoetike. Li ta paskʼop taje jaʼ to te la stunesik tankeetik sventa paskʼop, vombaetik ti tstenik tal ta avione, ametrayadoraetik, gasetik ti oy svenenoale xchiʼuk yan xibal sba abtejebaletik. Li ta Xchibal Mukʼta Paskʼop ta spʼejel Balumile jaʼ xa lik stunesik li vomba atomikae. Jaʼ yuʼun, li ta 1914 te xa lik-o talel ti ta buyuk xa noʼox ch-echʼ paskʼopetik ti ta smiyonal xa noʼox krixchanoetik lajemik yuʼune.

2. NIKELETIK

Li livro Britannica Academic chal ti te van sien ta velta ch-echʼ tsatsal nikeletik jujun jabil ti tsots chakʼ vokolile. Jech xtok, xi chal li Servicio Geológico de Estados Unidos: «Ti kʼu yelan kʼelbil talel skʼoplal leʼtik xa tal ta sjabilal 1900, malabil ti chjelav 16 ta koj tsatsal nikeletik jujun jabile». Oy buchʼutik chalik ti jech onoʼox la yepal ch-echʼ li nikel ta voʼnee, li kʼusi xa noʼox la sjelbenal li avie jaʼ ti oy xa skʼelobil ti chakʼ ta ilel ti kʼu yepal ch-echʼ li nikele. Pe ti lek xkaltike, toj ep xa chkil jvokoltik xchiʼuk toj ep xa chijcham ta skoj li kʼusitik chkʼotanuk ta pasel taje.

3. MUʼYUK LEK VEʼLIL

Ti muʼyuk lek veʼlil avie jaʼ ta skoj li paskʼope, li povreale, li manbail ta takʼine, ti muʼyuk lek chichʼ kʼelel li kʼusitik chichʼ tsʼunele xchiʼuk li chonbolometike xchiʼuk ti muʼyuk baʼyuk tskʼelik kʼusi stakʼ pasel mi muʼyuk chakʼ voʼ o mi yan sba chakʼ voʼe. Xi laj yal li Programa Mundial de Alimentos: «Li ta spʼejel balumile chilik viʼnal 821 miyon krixchanoetik, ti kʼu yepal taje oy 124 miyon ti xiʼel sba xchamike» (2018 Year in Review). Ta skoj ti muʼyuk lek veʼlile, chchamik mas jutuk ta 3 miyon ololetik li ta jujun jabile. Jech kʼuchaʼal li ta 2011 te van 45% chamik ololetik ta spʼejel balumil.

4. TSATSAL CHAMELETIK

Xi chal li Organización Mundial de la Salud: «Te lik talel ta sjabilal 2001 li tsatsal chameletike. Li voʼneal chameletik jech kʼuchaʼal kolera, fiebre amarilla xchiʼuk yan chameletike lik xa ayanuk yan velta xtok xchiʼuk oy xa yan achʼ chameletik ti mu xkichʼtik lek ikʼ yuʼune (síndrome respiratorio agudo grave), gripe pandémica, síndrome respiratorio de Oriente Medio, ébola xchiʼuk zika». Ta slajeb une, te oy li Covid-19. Manchuk mi laj xa xchanbeik skʼoplal li sientifikoetik xchiʼuk doktoretike, muʼyuk staojbeik xpoxil.

5. CHOLMANTAL TA SPʼEJEL BALUMIL

Li Jesuse laj yalbe yan senyail xtok, yuʼun xi laj yale: «Li lekil aʼyejetik ta sventa li Ajvalilale ta xichʼ cholel ta spʼejel balumil sventa xaʼi skotol li jteklumetike, vaʼun ta xtal li slajebe» (Mateo 24:14). Akʼo mi yan sba vokolil ta spʼejel balumil, oy mas ta vaxakib miyon krixchanoetik yakal chalbeik skʼoplal li lekil aʼyej ta sventa li Ajvalilal yuʼun Dios ta 240 mukʼtik lumetik xchiʼuk mas ta jmil jeltos kʼopetik. Taje muʼyuk toʼox bu jech xkiltik.

Skotol li senyailtak laj yalbe skʼoplal Jesuse yakal xa chkʼot ta pasel li avie. ¿Mi skʼan van tsots skʼoplal xkiltik taje? Jvules ta joltik ti xi laj yal li Jesuse: «Kʼalal chavilik chkʼot ta pasel li kʼusitik taje, naʼik me ti nopol xa li Ajvalilal yuʼun Diose» (Lukas 21:31).

Li senyailtak laj yalbe skʼoplal Jesuse xchiʼuk li kʼusitik lek xcholet chal ta Vivliae chakʼ ta ilel ti la stsak yabtel ta 1914 a li Ajvalilal yuʼun Diose. Li vaʼ jabile jaʼo och ta Ajvalil li Jesukristoe (Salmos 2:2, 4, 6-9). Li Ajvalilal yuʼun Diose poʼot xa xlik sventain li balumile xchiʼuk tslajesbe skʼoplal skotol li ajvaliletik liʼe, jech xtok, tskʼatajes ta Paraiso li balumil ti xuʼ te chijkuxiutik sbatel osile.

Poʼot xa xkʼot ta pasel li kʼusi laj yakʼ ta chanel ta orasion li Jesus ta sventa li padrenuestro ti xi chale: «Akʼo taluk li Ajvalilal avuʼune. Akʼo kʼotuk ta pasel avuʼun li kʼusi tskʼan avoʼonton ta sba balumil jech kʼuchaʼal ta vinajele» (Mateo 6:10). ¿Kʼusi lik spas talel li Ajvalilal kʼalal lik stsak yabtel ta 1914? ¿Kʼusi tspas mi lik sventain skotol li krixchanoetike?