Jun veltae, kʼalal jaʼo lokʼem batel li ta yosilal Israel li Jesuse, ti jaʼ te oy ta yosilal Roma ta Siriae, te nopaj tal jun ants ti likem ta Gresia sventa tskʼan koltael. Kʼalal la stakʼbe li Jesuse la skoʼoltas ta «uni neneʼ [tsʼiʼetik]» li buchʼutik maʼuk judaetike. Li ta Smantal Moisese chal ti ibal sba li tsʼiʼetike (Levítico 11:27). Li kʼusi laj yal li Jesuse, ¿mi jaʼ van tskʼan ti chopol chaʼi sbaik li judaetik o li ants ti likem ta Gresiae?

Moʼoj. Yuʼun jech kʼuchaʼal laj yalbe li yajchankʼoptake, li kʼusi oy ta yoʼonton li Jesuse jaʼ ti skolta baʼyuk li judaetike. Jaʼ yuʼun xi laj yalbe li ants ti likem ta Gresiae: «Mu lekuk mi ta jpojbetik span li ololetik sventa chkakʼbetik li uni neneʼ tsʼiʼetike» (Mateo 15:21-26; Markos 7:26). Li ta Gresia xchiʼuk ta Romae toj kʼupil chilik li uni tsʼiʼetike, yuʼun te noʼox oy xchiʼuk li utsʼ alalile xchiʼuk jaʼ xchiʼil ta tajimol li ololetike. Li jpʼel kʼop «uni neneʼ [tsʼiʼetik]» xie, jaʼ chakʼ ta aʼiel ti lek xil sbaik xchiʼuk ti lek skʼanoj sbaike. Li ants ti likem ta Gresiae laj yaʼibe lek smelolal li kʼusi laj yal li Jesuse, yuʼun xi la stakʼe: «Jech avaʼuk Kajval, pe li uni neneʼ tsʼiʼetike ta to slajesik ek li xchʼuchʼulil chlilij yalel ta xmexa yajvalike». Li Jesuse toj lek laj yilbe li xchʼunel yoʼonton li ants taje, vaʼun la xpoxtabe li stsebe (Mateo 15:27, 28).

Li svarkoal Pablo ti chbat ta Italiae, toj echʼ noʼox tsots ikʼ chtal ta yeloval. Kʼalal te xa ox bu oyike, laj yal ti jaʼuk to ta mas tsʼakal stambeik xanbale (Echos 27:9-12). ¿Kʼu yuʼun?

Li ta voʼnee, li j-abteletik ta varkoe snaʼojik lek ti toj xibal sba ti xbatik ta xanbal ta nab ta Mediterráneo li ta yorail siktike. Ta oʼloltik batel li yuilal noviembre xchiʼuk li ta oʼloltik batel marsoe, muʼyuk lek mi jaʼo chbatik ta xanbal li ta nabe. Pe li kʼusi ora chalbe skʼoplal li jtakbol Pabloe jaʼ van ta yuilal septiembre o ta oktuvre. Li Flavio Vegecio ta slivro ti Compendio de técnica militar sbie, xi laj yal ta sventa li xanbal ta nab ta Mediterraneoe: «Oy junantik uetik ti toj lek ti xanavik ta nab li varkoe, li junantik ue stakʼtik jutuk, pe li yantik ue solel mu stakʼ». Li Vegecio laj yal ti kʼusi ora stakʼ li xanbal ta nabe jaʼ li ta 27 yuʼun mayo kʼalal ta 14 yuʼun septiembre, pe ti kʼusi ora xibal sbae jaʼ li ta 15 yuʼun septiembre kʼalal ta 26 yuʼun mayoe. Ta skoj ti lek snaʼ xanav ta nab li Pabloe snaʼoj lek ti kʼu yelan li uetik taje. Li jtsʼot varko xchiʼuk li yajval varkoe snaʼojik van ek, pe muʼyuk la xchʼunbeik li kʼusi laj yal Pabloe. Jaʼ yuʼun mutʼij ta nab li svarkoike (Echos 27:13-44).