KʼALAL tsuts xa ox spasel yabtel li Sarae, vaʼi, vaʼun la stoy sat sventa skʼel osil. Lek snaʼ xchapanel li kʼusitik tspase, yuʼun oy noʼox kʼusitik tspas li yaj-abteltake xchiʼuk xmuyubajik noʼox. Pe maʼuk skʼan xal ti te xa noʼox vaʼal skʼeloj li kʼusitik chkʼot ta pasele. Yakal chmichʼulan li skʼobtak ta skoj ti kʼuxik xa chaʼie. Jech xtok, ep kʼusitik yakal tsnopilan. Xuʼ van jaʼ batem ta yoʼonton stsʼisel li skarpanae. Ta skoj ti voʼne xa noʼox xtal xbatik ta nakleje, li skarpanaik ti pasbil ta stsotsil tentsune solel lajem xa tajek ta kʼakʼal xchiʼuk ta voʼ. Poʼot xa x-och akʼobal, yuʼun tsojtsojtik xa xvinaj ta kʼelel li xojobal Kʼakʼale. Li Sarae laj yil kʼalal lokʼ echʼel ta sob li Abraane, * vaʼun smalaoj xa ti sut tale. Xmuyubaj xa tajek kʼalal la sta ta kʼelel ta sjol uni vitse.

Jelav xa lajuneb jabil ti echʼik talel ta ukʼum Eufrates li Abraan xchiʼuk skotol li yutsʼ yalal sventa x-ochik li ta yosilal Kanaane. Li Sarae ta sjunul yoʼonton xtal xbat ta naklej xchiʼuk li smalal ta jun lum ti mu xojtikine, yuʼun snaʼoj ti jaʼ chtunesat yuʼun Jeova li smalal sventa chkʼot ta pasel li kʼusi snopoj tspas li Jeovae, ti jaʼ te chlokʼ tal jun nitilulal xchiʼuk jun mukʼta lume. Pe ¿mi jaʼ van te chlik tal ta stojolal li Sarae? Yuʼun oy xa 75 sjabilal xchiʼuk mu snaʼ x-alaj. Yikʼaluk van xi la sjakʼbe sbae: «¿Kʼuxi xa noʼox chkʼot ta pasel li kʼusi tskʼan Jeova ta sventa jun nitilulal mi jaʼ yajnilun li Abraane?». Xkaʼibetik van smelolal ti kʼu yuʼun jech tsvul yoʼontone o ti muʼyuk xa smalael yuʼune.

Bakʼintike xuʼ van jakʼbe jbatik kʼusi to ora chkʼot ta pasel li kʼusitik yaloj Diose. Vokol chkaʼitik smalael, mas to kʼalal oy kʼusi ta jkʼantik ti akʼo xa xkʼot ta pasele. ¿Kʼu yelan xuʼ jchanbetik ti lek tajek laj yakʼ iluk xchʼunel yoʼonton li Sarae?

Li utsʼ alalile jaʼ to sutik tal ta Ejipto (Génesis 13:1-4). Te nakalik ta jun mukʼta vits ti te ta xokon li lum ti Betel o Luz yakʼojbeik sbi li jkanaanetike. Ti bu oyike xuʼ van xil batel Albil Balumil li Sarae. Xvinaj xtok yan lumetik ti bu nakal li jkanaanetike xchiʼuk xvinaj sbeik li buchʼutik te ch-echʼik ti nom chbatike. Akʼo mi jech, mu xkoʼolaj ti kʼu yelan li slumale. Li Sarae te chʼi ta Ur, jun lum ta Mesopotamia ti 1,900 kilometro yiloj yoʼ bu nakale. Ep yutsʼ yalal te laj yikta li ta slumale. Kom ti kʼusitik jeltos stakʼ sman ta chʼivite, kom li sna ti jun to yutsil ti oy lek sjol, spakʼbal xchiʼuk ti oy lek yaʼalik ta tuvoe. ¿Mi tsnaʼ van sutel Sara li kʼusitik yiktaoje? Mi chanop ti skʼeloj xa batel yoʼ bu chlokʼ tal Kʼakʼale xchiʼuk ti tsnaʼ tajek li kʼusitik yiktaoj komele, jaʼ van ta skoj ti mu xavojtikin li Sarae.

Kʼalal echʼ xa ox chaʼmil jabile, li jtakbol Pabloe xi la stsʼiba kʼalal laj yal ta sventa li xchʼunel yoʼonton Abraan xchiʼuk Sarae: «Ti jechuk-o la svules ta sjolik ti bu lokʼik tale xuʼ van sutik batel ti jechuke» (Evreos 11:8, 11, 15). Muʼyuk la snaʼik li kʼusitik yiktaojik komele. Ti jaʼuk noʼox tsnopilan li kʼusi tskʼanike, sutik van batel ti jechuke. Ti sutikuke muʼyuk van la staik jechuk li mukʼta matanal albatik yuʼun Jeova ta Ure. Ta skoj li kʼusi la spasike,  ta smiyonal xa noʼox krixchanoetik xchanojbeik li chʼunel yoʼontonike, yuʼun ojtikinbilik ta skoj li kʼusitik la spasike.

Ta skoj ti jaʼ smalaoj li kʼusitik chtal ta tsʼakal li Sarae, muʼyuk tsnaʼ li kʼusitik yiktaoje. Ti kʼu sjalil xtal xbatik noʼox ta naklej xchiʼuk li smalale la skolta sventa tsvaʼan xchiʼuk tstuki li skarpanaike. Jech xtok, la skolta skʼelel li chonbolometike. Pe oy to kʼusitik yan tsnuptan ti chjel-o li xkuxlejalike. Li Jeovae laj yalbe yan velta li Abraan ti tspas onoʼox li kʼusitik yaloje, pe chʼabal kʼusi laj yal ta stojolal li Sarae (Génesis 13:14-17; 15:5-7).

Li Sarae laj yalbe Abraan li kʼusi tsnopilan tajeke. Nopo noʼox avaʼi kʼu yelan chaʼi sba xchiʼuk kʼu yelan sat li Sara kʼalal xi laj yale: «Qʼuelavil, li Mucʼul Diose muʼyuc chiyacʼbun col». Vaʼun laj yalbe li smalal ti akʼo xchiʼin ta vayel li skiara Agar sventa xtal xnichʼone. ¿Mi xnop avuʼun kʼu to noʼox xkʼuxul laj yaʼi Sara li kʼusi la skʼanbe smalale? Li avie labal van sba ta aʼiel, pe li ta skʼakʼalilike stalel onoʼox jech ti xuʼ chaʼvoʼ yajnil li jun vinike, sventa xtal xnichʼon ti jaʼ xichʼ komel li kʼusitik oy yuʼune. * Ti jech la skʼanbe smalal li Sarae, ¿mi jaʼ van sventa xkʼot ta pasel li kʼusi oy ta yoʼonton Jeova ti tspas ta jun mukʼta lum li snitilulal Abraane? Akʼo mi mu jnaʼtik lek li srasonale, pe laj yakʼ iluk ti maʼuk noʼox oy ta yoʼonton li kʼusi tskʼane. ¿Kʼusi la spas li Abraane? Li Vivliae chal ti «la xchʼun cʼusi iʼalbat» yuʼun li Sarae (Génesis 16:1-3).

Li kʼusi la skʼanbe smalal li Sarae, ¿mi jaʼ van Jeova la stijbe yoʼonton sventa jech spas? Moʼoj, li kʼusi la skʼane jamal xvinaj ti snopben noʼox krixchanoe. Yuʼun yaloj mi jaʼ Jeova li buchʼu mu x-akʼat x-alaje xchiʼuk yaloj mi mu xa kʼusi stakʼ spas li Diose. Akʼo mi xuʼ van xil-o tajek svokol li kʼusi la skʼan Sarae, jamal xvinaj ti maʼuk noʼox oy ta yoʼonton li kʼusi tskʼan stuke. ¡Jelel tajek kʼuchaʼal li krixchanoetik avie! Yuʼun jaʼ noʼox batem ta yoʼontonik li kʼusi tskʼanike. Mi jaʼ baʼyel ta jpastik li kʼusi tskʼan yoʼonton Jeovae jaʼ me jech chkakʼtik iluk ti yakal ta jchanbetik xchʼunel yoʼonton li Sarae.

Li Agare muʼyuk jalij sventa xchiʼin yol. Ta skoj ti oy xa xchʼute lik stoy sba ta stojolal li Sarae, yuʼun xuʼ van la snop ti mas xa tsots skʼoplale. ¡Toj kʼux tajek laj yaʼi li Sarae! Li Sarae la skʼanbe permiso Abraan sventa xakʼbe kastigo li Agare xchiʼuk lek laj yil li Diose, akʼo mi mu jnaʼtik kʼusi kastigoal laj yakʼbe. Li Agare laj yil yol ti Ismael laj yakʼbe sbie, vaʼun jelav noʼox li jabiletike (Génesis 16:4-9, 16). Kʼalal kʼoponatik yan velta yuʼun Diose, oy xa ox 89  sjabilal li Sarae xchiʼuk 99 sjabilal li Abraane. ¡Toj labal sba li kʼusi albatike!

Li Jeovae la xchaʼalbe li yamigo Abraan ti ch-epaj li snitilulale xchiʼuk la sjelbe li sbie. Abrán toʼox sbi, pe avie Abraan laj yakʼbe sbiin, ti jaʼ skʼan xal «Totil yuʼun Epal Krixchanoetik». Jaʼ to sba velta laj yal Jeova li kʼusi yabtel chakʼbe Sara sventa chkʼot ta pasel li kʼusi onoʼox yaloje xchiʼuk la sjelbe li sbi eke. Sarai toʼox sbi, ti yikʼaluk van jaʼ skʼan xal «Jsaʼkʼop», pe ta orae Sara laj yakʼbe sbiin. ¿Kʼusi smelolal li sbie? Jaʼ skʼan xal «Prinsesa». Li Jeovae la xchapbe smelolal Abraan ti kʼu yuʼun la sjelbe sbi li yajnil ti solel toj kʼupil sbae. Xi laj yale: «Ta xcacʼbe bendición, yuʼun ta xlic xchiʼin jun anichʼon. Melel xcal ti chcacʼbe bendicione. Jaʼ meʼil chcʼot yuʼun ep ta chop cristianoetic. Li syalʼalabtaque oy ta xlic ochicuc ta ajvalilal ta lumetic» (Génesis 17:5, 15, 16).

Li Jeovae yaloj onoʼox ti ta jun nitilulal tstaik bendision skotol li lumetike, ti jaʼ ta jun skerem li Sarae. Li Jeovae Isaak la stʼujbe sbi li kereme, ti jaʼ skʼan xal «Tseʼimol». Kʼalal laj yaʼi Abraan ti chil yol li Sarae, la stojbe ta vokol Jeova xchiʼuk «la squejan spatan sba ta banamil. Itseʼin ti cʼalal jech la snope» (Génesis 17:17). Toj labal sba laj yaʼi xchiʼuk muyubaj tajek (Romanos 4:19, 20). ¿Pe kʼu yelan laj yaʼi sba li Sarae?

Kʼalal jelav kʼuk sjalile, kʼot oxvoʼ viniketik ta skarpana li Abraan ti mu xojtikinike. Akʼo mi jaʼo solel kʼux tajek kʼakʼal, ta ora noʼox la xchʼamik li jvulaʼaletike. Li Abraane xi laj yalbe li yajnile: «Biso ta anil oxbisuc trigo ti bu ven leque; paso ta anil jayibuc pan». Li ta skʼakʼalil Abraane kʼalal chkʼot jvulaʼale solel ep kʼusi skʼan pasel. Pe li Abraane muʼyuk laj yakʼ ti stukuk xa noʼox Sara akʼo spas li veʼlile, yuʼun li stuk eke anil lokʼ batel sventa tsmil jkotuk vakax, tsmeltsan yan veʼlil xchiʼuk kʼusi stakʼ xuchʼik (Génesis 18:1-8). Li «viniquetic» ti vulaʼanvanike jaʼ yaj-anjeltak li Jeovae. Yikʼaluk van jaʼ vul ta sjol li jtakbol Pablo kʼalal xi la stsʼibae: «Mu me xchʼay xavaʼiik ti lek xachʼamvanike, yuʼun ti jech la spasik li junantike muʼyuk laj yakʼik venta ti anjeletik la xchʼamike» (Evreos 13:2). Xuʼ jchanbe jkotoltik li slekil talelal Abraan xchiʼuk Sara ti lek snaʼ xchʼamvanike.

Kʼalal chaʼalbat Abraan ti yaloj xa onoʼox Dios ti chil yol li yajnile, li Sarae laj yaʼi, yuʼun te snakʼoj sba ta yut skarpana. Toj vokol xa noʼox ta chʼunel laj yaʼi ti chil yole, ta skoj taje lik tseʼinuk ta yoʼonton. Xi laj yale: «¿Cʼu xʼelan xuʼ lec to chcaʼay jech chcʼot ta pasel ti mol meʼeluncutic xa xchiʼuc li jmalale?». Pe xi albat mantal yuʼun li anjele: «¿Me yuʼun oy cʼusi mu xuʼ yuʼun tspas li Diose?». Li Sarae toj jxiʼel kʼot xchiʼuk laj yal ti muʼyuk tseʼine, jaʼ van jech la jpastik ek ti jechuk kʼot ta jtojolaltike. Xi laj yal xtoke: «Muʼyuc xitseʼin». Pe li anjele xi la stakʼe: «La jnaʼ ti latseʼine» (Génesis 18:9-15).

Ti tseʼin li Sarae, ¿mi jaʼ van skʼan xal ti muʼyuk xchʼunel yoʼontone? Moʼoj. Xi chal li Vivliae: «Ta skoj xchʼunel yoʼonton li Sara eke, akʼo mi echʼem xaʼox tajek sjabilal akʼbat yip sventa xuʼ xchiʼin yol, yuʼun li Sarae tukʼ laj yil li Buchʼu laj yale» (Evreos 11:11). Li Sarae xojtikin lek li Jeovae xchiʼuk snaʼoj ti tspas onoʼox skotol li kʼusitik yaloje. ¿Mi ta jkʼan jechuk xchʼunel koʼontontik kʼuchaʼal li Sarae? Mi ta jkʼantike skʼan xkakʼtik persa yojtikinel lek li Dios chalbe skʼoplal Vivliae. Mi jech ta jpastike xuʼ van xkakʼtik venta ti toj lek ti la spat yoʼonton ta stojolal Jeova li Sarae. Yuʼun laj yakʼ venta ti tukʼ chakʼ sba ta stojolal yajtuneltake xchiʼuk ti tspas skotol li kʼusitik yaloje, bakʼintike labal van sba ta aʼiel o vokol ta chʼunel chkaʼitik li kʼusi tspase, ti xuʼ xijtseʼin-o yuʼune.

Kʼalal 90 xa ox sjabilal li Sarae xchiʼuk 100 sjabilal li smalal ti skʼanoj tajeke, jaʼ to kʼot ta pasel li kʼusi smalaoje, yuʼun vokʼ li yole. Li Abraane, Isaak laj yakʼbe sbi li xnichʼon jech kʼuchaʼal albil xa onoʼox yuʼun li Diose. ¿Mi xnop xa noʼox avuʼun ti  lubem xa tajek li Sara kʼalal vokʼ li yole, pe ti solel xmuyubaj tajeke? Yuʼun xi stseʼet laj yale: «Li Diose laj yacʼ tseʼincun. Jaʼ noʼox jech li bochʼotic ta xaʼyic ti oy xa cole ta stseʼinic ec» (Génesis 21:6). Li matanal akʼbat yuʼun Jeova li Sarae muyubaj-o tajek ta sjunul xkuxlejal, pe ta skoj taje oy kʼusitik tsbain spasel.

Voʼob jabil yichʼoj Isaak kʼalal laj yikta xchuʼe, ta skoj ti xmuyubajik li yutsʼ yalale la spasik jun mukʼta veʼel. Akʼo mi jech, oy kʼusi chopol yakal chkʼot ta stojolal li Isaake. Li Vivliae chal ti laj yakʼ venta ti chlabanbat skerem li Sarae. Yuʼun li skerem Agar ti Ismael sbi ti yichʼoj 19 sjabilale solel tslaban tajek li uni Isaake. Ta mas tsʼakale li jtakbol Pabloe laj yal ti kʼusi la spas li Ismaele jaʼ kontrainel. Li Sarae laj yil ti xuʼ van oy kʼusi xibal sba xkʼot ta xkuxlejal skerem ta skoj li kʼusi yakal tspas Ismaele. Li Sarae maʼuk noʼox tspoj li Isaak ta skoj ti jaʼ skereme, yuʼun snaʼoj ti tsots ch-akʼbat yabtel yuʼun Jeova sventa li kʼusi snopoje. Ta skoj taje la stsatsubtas yoʼonton li Sarae, yuʼun jamal laj yalbe Abraan ti akʼo snuts batel li Agar xchiʼuk Ismaele (Génesis 21:8-10; Galatas 4:22, 23, 29).

¿Kʼu yelan laj yaʼi sba li Abraane? Xi chal li Vivliae: «Li Abrahame toj chopol laj yaʼay, yuʼun jaʼ xnichʼon». Ta skoj ti skʼanoj li Ismaele, muʼyuk chakʼ venta li kʼusi yakal chkʼot ta pasele. Yuʼun xi to chal li Vivliae: «Jech iʼalbat yuʼun li Diose: ‹Mu xavat avoʼnton ta sventa li aquereme xchiʼuc li aquiarae. Paso scotol cʼusi chascʼanbot li Sarae. Yuʼun jaʼ ta sventa Isaac ta jboles li amomnichʼnabtaque›». Li Jeovae laj yalbe Abraan ti chchabi li Agar xchiʼuk skereme, ta skoj taje li tukʼil Abraane la xchʼun li kʼusi albat yuʼun li Sarae (Génesis 21:11-14).

Li Sarae jaʼ jun ajnilal ti lek stalelal echʼe, yuʼun maʼuk noʼox laj yalbe Abraan li kʼusi lek chaʼie. Kʼalal laj yil ti oy kʼusi xuʼ xibal sba xkʼot ta stojolal li yutsʼ yalale jamal laj yal. Pe ti jech la spase maʼuk skʼan xal ti muʼyuk laj yichʼ ta mukʼ li smalale. Li jtakbol Pedro ti oy toʼox yajnile, laj yal ti toj lek ta chanbel stalelal li Sarae, yuʼun lek snaʼ xichʼ ta mukʼ li smalale (1 Korintios 9:5; 1 Pedro 3:5, 6). Ti muʼyukuk laj yal Sara li kʼusi xibal sba chkʼot ta stojolal li yutsʼ yalale, xuʼ van xkaltik ti muʼyuk laj yichʼ ta mukʼ li Abraane. Pe ta slekil yoʼonton laj yal li kʼusi tsnope.

Ep antsetik lek chilbeik stalelal li Sara ta skoj ti lek jamal laj yal li kʼusi tsnope xchiʼuk ti laj yichʼ ta mukʼ li Abraane. Bakʼintik li ajnilaletike tskʼanik ti oyuk kʼusi spas Jeova ta stojolalik jech kʼuchaʼal li Sarae. Akʼo mi jech, ep kʼusi xuʼ xchanbeik ta sventa ti tsots li xchʼunel yoʼontone, li kʼanelale xchiʼuk ti oy smalael yuʼune.

Li Jeovae ta slekil yoʼonton laj yakʼbe sbiin «Prinsesa», akʼo mi muʼyuk smalaoj jech chichʼ ichʼel ta mukʼ. Taje xuʼ van xakʼ jnaʼtik kʼu yuʼun okʼ tajek li Abraan kʼalal cham ta 127 jabil li Sarae * (Génesis 23:1, 2). Tsnaʼ tajek li yuni «Prinsesae». Xuʼ ta sjunul koʼonton chkaltik ti tsnaʼ tajek Jeova li Sarae, yuʼun jaʼ jun tukʼil ants xchiʼuk ti chchaʼkuxes mi pasem xa ox ta paraiso li Balumile. Tsta xkuxlejal sbatel osil xchiʼuk xmuyubaj noʼox. Xuʼ sta spatobil yoʼonton skotol li buchʼutik chchanbe xchʼunel yoʼontone (Juan 5:28, 29).