Felisa: Te lichʼi ta España, jaʼik katolikoetik li kutsʼ kalale xchiʼuk yichʼojik tajek ta mukʼ li Diose. Oy oxlajunvoʼ ti tunik ta palee. Jun sprimo jmeʼe tun ta pale xchiʼuk laj yakʼ chanun ta eskuela ta sventa katoliko. Jaʼ yuʼun kʼalal chame, li papa Juan Pablo II, laj yakʼ ta ichʼel ta mukʼ. Te ch-abtej ta jun sfavrikail takʼinetik li jtote, yan li jmeʼe ta osiltik ch-abtej. Vaxakvoʼ ololunkutik ta jkotolkutik, voʼon vixilun.

Kʼalal lajcheb xa ox jabilale, lik paskʼop li ta Españae. Kʼalal laj li paskʼope, ta skoj ti jelel kʼusitik tsnop ta sventa politika li jtote, la stikʼik ta chukel. Toj tsots tajek laj yaʼi li jmeʼe, yuʼun mu xiveʼkutik yuʼun. Jaʼ yuʼun la stak batel oxvoʼ jmukobtak ta jun konvento ta Bilbao. Jaʼ sbi Araceli, Lauri xchiʼuk Ramoni li jmukobtak taje. Yuʼun muʼyuk chilik viʼnal maʼ tee.

Araceli: Kʼalal litakatkutik batele chanlajuneb toʼox jabilal li voʼone, li Laurie lajcheb, yan li Ramonie lajuneb. Solel ta jnaʼkutik tajek li kutsʼ kalalkutike. Naka mes na, pok na xchiʼuk yan kʼusitik ta jpaskutik li ta konventoe. Chib jabil ta tsʼakale, li buchʼutik chitunkutik ta monjae litakatkutik batel ta yan konvento ti mas mukʼ te ta Zaragozae, ti jaʼ te chichʼ chabiel li buchʼutik oy xa sjabilalike. Jaʼ te li-akʼbat kabtelkutik ta xchʼubael kosina, batsʼi tsots laj kaʼikutik.

Felisa: Kʼalal batik xa ox ta konvento li jmukobtak ta Zaragozae, la snop jmeʼ xchiʼuk li juntot ti jaʼ toʼox pale ta jlumalkutike, ti jaʼ lek xibat ek li ta  konvento taje. Yuʼun oy toʼox jun kerem ti tskʼoponune. Toj lek laj kaʼi ti chibat ta konventoe, yuʼun jkʼanoj tajek li Diose. Chikʼot ta chʼulna jujun kʼakʼal, chi-och kaʼi xtok ta misioneroal sventa katoliko, jech kʼuchaʼal jun jprimo ti te chtun ta Africae.

Pe te lichibaj li ta konventoe, yuʼun li monjaetike muʼyuk bu la stijik koʼonton sventa jpasbe yabtel Dios ta yan lum. Jaʼ yuʼun kʼalal lokʼ jun jabile, la jnop chisut ta jna sventa jchabi li juntote, li palee. Ta jpas li kʼusitik skʼan pasel ta nae, vaʼun ta jujun mal kʼakʼale ta jpaskutik jtos orasion ti rosario sbie. Jech xtok, ta jkʼupin tajek yakʼel nichim li ta chʼulnae, slapbel skʼuʼ spokʼ li virjen Mariae xchiʼuk li yan santoetike.

Araceli: Kʼalal teun ta Zaragozae laj kal ta jamal ti chitun-o batel ta monjae. Ta tsʼakale li monjaetike la xchʼakunkutik. Li voʼone litakat batel ta konvento ta Madrid, li Laurie takat batel ta Valencia, yan li Ramonie te kom ta Zaragoza. Kʼalal te xa ox oyun ta Madride la jchaʼal ti jech chitun-o batel ta monjae. Toj ep buchʼutik te nakalik li ta konventoe, jech kʼuchaʼal jchanunetik xchiʼuk li buchʼutik oy xa sjabilalike. Jaʼ yuʼun toj ep tajek kabtelkutik, voʼone te chi-abtej ta jun ospital li ta konventoe.

Kʼalal maʼuk toʼox monjaune la jnop ti jal tajek ta jkʼelkutik xchiʼuk ta jchankutik Vivlia li ta konventoe. Pe mu jechuk un. Muʼyuk buchʼu chchan Svivlia, muʼyuk buchʼu chalbe skʼoplal Dios mi jaʼuk li Jesuse. Laje la jchan jutuk latín kʼop, la jchanbe skʼoplal li buchʼutik chʼul yuʼunik li jkatolikoetike xchiʼuk laj kichʼ ta mukʼ li virjen Mariae. Pe li kʼusi mas batem koʼontonkutik spasele jaʼ li abtelale.

Lik jvul tajek koʼonton, yuʼun la jnop ti skʼan jkolta ta takʼin jechuk li kutsʼ kalal ti abol sbaike, yuʼun ti bu yakal chi-abteje jaʼ noʼox sventa spasik ta jkʼulej li yan krixchanoetike. Jech oxal la jkʼopon li monja ti tsots yabtele, laj kalbe ti ta jkʼan chilokʼ batele. Pe muʼyuk bu lek laj yaʼi, jaʼ yuʼun la sbajun ta chukel. Jaʼ la sventa xkʼot ta nopel kuʼun ti jaʼ lek mu xilokʼ batel li ta konventoe.

La slokʼesikun ta chukel li monjaetike, pe kʼalal laj yilik ti yokel-o ta jkʼan chilokʼ batele, la stikʼikun ta chukel yan velta. Oxib to velta jech la spasbeikun. Vaʼun laj yalbeikun ti xuʼ xibat mi xi ta jtsʼibae: «Chilokʼ batel, yuʼun jaʼ xa chbat jpasbe yabtel li Satanase, maʼuk li Diose». Batsʼi toj chopol laj kaʼi. Melel onoʼox ti ta jkʼan chilokʼ batele, pe mi jsetʼuk jech ta koʼonton ta jtsʼiba. Laje laj kalbeik ti ta jchiʼin kaʼi ta loʼil junuk palee, laj kalbe skotol li kʼusitik kʼot ta pasele. Vaʼun la skʼanbe permiso jun ovispo sventa stakikun sutel li ta konvento ta Zaragozae. Kʼalal te xa ox oyun jun chibuk ue, lilokʼ batel te xtok. Kʼalal mu toʼox jaluk yechʼel taje, lokʼik ta konvento ek li Lauri xchiʼuk Ramonie.

Felisa: Ta mas tsʼakale linupun, te libat ta naklej ta jun bikʼit lum ta España ti Cantabria sbie. Chikʼotilan jujun domingo li ta chʼulna tee. Oy jun veltae xi ch-ilin laj yalbunkutik li palee: «¡Kʼelavilik li jlik livro liʼe!». Taje jaʼ livro La verdad que lleva a vida eterna sbie. Vaʼun xi laj yale: «¡Mi oy bu akʼbiloxuke, chʼayik ta kʼaʼep o mi moʼoje akʼbeikun!».

Chʼabal kuʼun li livro taje, pe ta jkʼan kaʼi jlikuk. Kʼalal echʼ chib-oxibuk kʼakʼale te kʼot chaʼvoʼ antsetik ta jna ti jaʼik stestigotak Jeovae, laj yakʼbeikun li livro taje. La jchan noʼox ta ikʼ osil. Ta mas tsʼakale, kʼalal sutik tal li antsetike la sjakʼbeikun mi ta jkʼan chanubtasel ta Vivlia, laj kalbeik ti tanae.

Oy onoʼox tajek ta koʼonton yichʼel ta mukʼ li Diose, jaʼ yuʼun kʼalal laj kaʼibe skʼoplal li Jeovae lik jkʼan ta sjunul koʼonton. Lik kalbe krixchanoetik li kʼusitik yakal ta jchane xchiʼuk laj kichʼ voʼ ta 1973. Kʼalal sta-o laj kile, lik kalbeik kutsʼ kalal li kʼusi chal ta melel li Vivliae. Pe jech kʼuchaʼal laj kal avaʼiik ta slikebale, lik skontrainikun kutsʼ kalal ta skoj li mantale, mas to li jmuk Aracelie.

Araceli: Ta skoj ti muʼyuk laj yichʼikun ta kʼux li ta konventoe, jecheʼ noʼox xtiʼet jol xchiʼuk muʼyuk jun koʼonton yuʼun li jrelijione. Akʼo mi jech, chikʼotilan jujun domingo li ta chʼulnae xchiʼuk ta jpas jujun kʼakʼal li orasion ti rosario sbie. Jech oy-o tajek ta koʼonton ti xkaʼibe lek smelolal li kʼusi chal Vivliae, jaʼ yuʼun laj kalbe Dios ti akʼo skoltaune. Jun veltae lik xchapbun Felisa li kʼusi xchanoj ta Vivliae, pe mu jkʼan jchikinta, yuʼun la jnop ti chlik xa xchuvaj ta skoj ti batsʼi xmuyubaj tajek chalbe skʼoplal li kʼusi xchʼunoje.

Ta mas tsʼakale libat ta abtel ta Madrid, vaʼun te linupun. Kakʼoj tal venta ti muʼyuk onoʼox bu chakʼ ta xkuxlejalik smantaltak Jesus li buchʼutik chkʼotik ta chʼulnae. Jaʼ yuʼun muʼyuk xa bu libat li ta chʼulnae, muʼyuk xa jpatoj koʼonton ta stojolal li santoetike, muʼyuk xa bu jchʼunoj mi oy tojob mulil ta kʼatin bakʼ xchiʼuk muʼyuk xa jchʼunoj mi spas yuʼun perton jmultik li palee. Jech xtok, la jip lokʼel skotol li jsantotake. Mu jnaʼ mi lek o mi chopol ti kʼusi ta jpase, pe yuʼun chibajem tajek koʼonton. Akʼo mi jech, xi la jkʼanilanbe li Diose: «Ta jkʼan chakojtikinot.  ¡Koltaun, avokoluk!». Xvul to ta jol ti chkʼotik onoʼox ta jna li stestigotak Jeovae, pe muʼyuk ta jambeik li stiʼ jnae. Yuʼun la jnop ti muʼyuk xa junuk relijion leke.

Li jmuk Laurie te nakal ta Francia, yan li Ramonie te nakal ta España. Te van ta sjabilal batel 1980 lik xchanik Vivlia xchiʼuk li stestigotak Jeovae. Xi la jnope: «Lajik xa ta loʼlael ek». Laje laj kojtikin jun jlakʼna ti jaʼ stestigo Jeovae, Angelines sbi, lek tajek jkʼopon jbakutik. Nopajtik noʼox chalbeikun xchiʼuk smalal ti akʼo jchʼam junuk chanubtasel ta Vivliae. Yuʼun akʼo mi laj kalbeik ti mu jkʼan xi-och ta junuk relijione, xilik ti oy ta koʼonton xchanel li Vivliae. Pe xi laj kalbeik jun kʼakʼale: «Lek chaʼa, jchantik. Jaʼ noʼoxe jaʼ me ta jtunes li Jvivlia ti Nácar-Colunga sbie».

Felisa: Kʼalal laj kichʼ voʼ ta 1973, kʼajomal toʼox oy 70 stestigotak Jeova li ta Santander Cantabriae. Toj echʼ noʼox ep ti bu ta jcholkutik mantale. Jaʼ yuʼun sventa xaʼiik mantal li krixchanoetik ti nom nakalike, chibatkutik ta autovus, laje ta bikʼtal karo xa chibatkutik.

Ti kʼu xa sjalil echʼem tale, ep buchʼutik kakʼojbe chanubtasel ta Vivlia xchiʼuk buluchib xa laj yichʼik voʼ. Jaʼ mas ep ti katoliko toʼox srelijionike. Jech kʼuchaʼal tsots laj kaʼie, jaʼ jech tsots chaʼiik ek, jaʼ yuʼun skʼan oyuk smalael kuʼun xchiʼuk ti xkaʼibeuk smelolal yoʼ xakʼik venta ti muʼyuk lek li kʼusi xchʼunojike. Jnaʼoj ti jaʼ noʼox xuʼ xkoltaatik yuʼun li Vivliae xchiʼuk li xchʼul espiritu Jeovae, sventa xkʼot ta yoʼontonik li melel mantale xchiʼuk ti xjelbat li snopbenike (Evr. 4:12). Li jmalal ti polisia toʼoxe, laj yichʼ voʼ ta 1979. Li jmeʼ eke lik xchan Vivlia kʼalal jutuk xa ox skʼan xchame.

Araceli: Ta melel, muʼyuk bu jun koʼonton kʼalal lik jchan Vivlia xchiʼuk li stestigotak Jeovae. Pe kʼalal echʼ batel jayibuk xemanae, ta kʼunkʼun chʼay batel li at-oʼontone. Yuʼun laj kakʼ venta ti maʼuk noʼox chakʼik ta chanel li kʼusi chal Vivliae, yuʼun chakʼ ta xkuxlejalik xtok. Lik chʼiuk li xchʼunel koʼonton ta stojolal Jeovae xchiʼuk ta stojolal li Vivliae, vaʼun mas xa xkuxet koʼonton. Yuʼun kʼalal ta jlakʼnatak xi laj yalbeikune: «Araceli, ¡mu me xavikta li kʼusi yakal chachane!».

Xi la jpas orasion jun veltae: «Kolaval tajek Jeova, ti muʼyuk bu xatenun ta avoʼontone, yuʼun ep ta velta la saʼun sventa xavakʼbun li kʼusi oy tajek ta koʼontone: ti xkojtikin lek li kʼusi chal Vivliae». Jech xtok, la jkʼanbe perton li jvix Felisae, yuʼun ep kʼusitik kʼuxik laj kalbe. Li avi une, muʼyuk xa bu chkut jbakutik, yuʼun ximuyubaj noʼox chkalbekutik skʼoplal li Vivliae. Laj kichʼ voʼ ta 1989 kʼalal 61 xa ox jabilale.

Felisa: Li avie 91 xa jabilal. Jech xtok, chamem xa jmalal xchiʼuk mu xa masuk kʼusi spas kuʼun. Akʼo mi jech, ta jchan Jvivlia jujun kʼakʼal, chibat ta tsobajel xchiʼuk chibat ta cholmantal kʼalal xuʼ chkaʼie.

Araceli: Ta jkʼupin tajek yalbel skʼoplal li Jeovae, jaʼ yuʼun lek xkaʼi xcholbel mantal li paleetik xchiʼuk li monjaetike, jaʼ van ta skoj ti monjaun toʼox eke. Ep buchʼutik ti lek tajek chaʼiike, jaʼ yuʼun chkakʼbeik livroetik xchiʼuk revistaetik. Xvul ta jol ti lek tajek laj yaʼi mantal jun pale ti la jchiʼin ta loʼil jayibuk veltae. Xi laj yale: «Pe ¿kʼusi van ta jpas ti molun xa une? ¿Kʼusi van chalik li kajchʼunolajele xchiʼuk kʼusi van chalik li kutsʼ kalale?». Pe xi laj kalbee: «¿Kʼusi van chal li Diose?». Laj yaʼibe smelolal ti melel li kʼusi chkalbee, jaʼ yuʼun lik yat yoʼonton. Pe muʼyuk stsatsal yoʼonton sventa xikta li srelijione.

Mu xchʼay ta jol kʼalal laj yalbun jmalal ti tskʼan chbat xchiʼinun ta tsobajele. Mas xa ox ta 80 sjabilal kʼalal ay ta sba veltae, muʼyuk bu laj yikta-o sba. Lik xchʼam jun chanubtasel ta Vivlia xchiʼuk lik xchol mantal. Ep kʼusitik lekik xvul ta jol kʼalal jmoj la jcholkutik mantale. Pe cham kʼalal chib xa ox u skʼan xichʼ voʼe.

Felisa: Kʼalal lik tunkun ta stojolal li Jeovae, la skontrainun yoxvoʼal li jmukobtake. Pe ta mas tsʼakale, kʼot ta yoʼontonik li mantal eke. Ta melel, muʼyuk kʼusi xkoʼolaj-o yutsil kʼalal laj kojtikinkutik li Jeovae. Yuʼun li avie, jmoj chkalbekutik skʼoplal li Jeovae xchiʼuk li kʼusi chakʼ ta chanel ta Skʼope. ¡Jaʼ to jmoj chkichʼkutik ta mukʼ li Jeova une! *