1. ¿Kʼuxi ta jchʼunbetik smantal li Jeovae xchiʼuk ti jchʼunbetik smantal xtok li ajvaliletike?

LI Vivliae chchanubtasutik ti skʼan jchʼunbetik smantal li ajvaliletike, pe li buchʼu mas tsots skʼoplal skʼan jchʼunbetik smantale jaʼ «li Diose, maʼuk li krixchanoetike» (Ech. 5:29; Tito 3:1). ¿Kʼuxi tspas kuʼuntik taje? Li Jesuse laj yal jun beiltasel sventa jnaʼtik buchʼu ta jchʼunbetik smantal. Xi laj yale: «Tojbeik Sesar li kʼusitik jaʼ yuʼun Sesare, yan li kʼusitik jaʼ yuʼun Diose tojbeik Dios» (Mat. 22:21). ^[1] Kʼalal ta jtojbetik li kʼusitik jaʼ yuʼun Sesare jaʼ kʼalal ta jchʼunbetik smantal li ajvaliletike, kʼalal chkichʼtik ta mukʼ li yaj-abteltake xchiʼuk kʼalal ta jtojtik li patanetike (Rom. 13:7). Pe mi chalbutik j-abteletik ti mu jchʼunbetik smantal li Jeovae, lek me ta smelolal chkalbetik ti muʼyuk jech ta jpastike.

2. ¿Kʼuxi chkakʼtik ta ilel ti muʼyuk ta jtikʼ jbatik ta politikae?

² Jtos ti kʼu yelan ‹ta jtojbetik li kʼusitik jaʼ yuʼun Diose›, jaʼ ti mu jtikʼ jbatik ta politikae (Is. 2:4). Ta skoj ti jaʼ laj yakʼ ti akʼo oyuk ajvaliletik li Jeovae, skʼan me mu jkontraintik. Akʼo mi jech, muʼyuk bu ta jpastik saludar vandera, spasel omenaje o skʼejintael imno nasional o yan kʼusitik (Rom. 13:1, 2). Jech xtok, muʼyuk bu  chbat jpastik votar, mi jaʼuk ta jkʼantik akʼo spasik votar ta jtojolaltik noxtok, muʼyuk chbat jsujtik ti akʼo lek spas yabtel li ajvaliletike xchiʼuk mi jaʼuk ta jlokʼestik li ta yabtelike.

3. ¿Kʼusitik srasonal oy kuʼuntik sventa mu jtikʼ jbatik li ta politikae?

³ Oy jayibuk srasonal ti kʼu yuʼun chalbutik Dios ti akʼo mu jtikʼ jbatik ta politikae. Li baʼyel srasonale jaʼ ti ta jchanbetik stalelal li Jesuse, ti ‹muʼyuk te skʼoplal ta balumile›. Muʼyuk bu la stikʼ sba ta politika mi jaʼuk ta paskʼop (Juan 6:15; 17:16). Li xchibale jaʼ ti ta jkʼan akʼo sventainutik li Ajvalilal yuʼun Diose. Li yoxibale jaʼ ti mi muʼyuk ta jtikʼ jbatik ta politikae ta sjunul koʼonton chkalbetik skʼoplal Ajvalilal yuʼun Dios kʼalal ta jcholtik mantale, ti jaʼ noʼox xuʼ tslajesbe skʼoplal skotol li jvokoltike. Li xchanibale jaʼ ti mu jechukutik kʼuchaʼal li jecheʼ relijionetik ti tskap sbaik ta politikae, yuʼun chchʼak sba yuʼun li krixchanoetike. Ta skoj ti muʼyuk bu ta jtikʼ jbatik ta politikae, jmoj oyutik xchiʼuk li kermanotaktik ta spʼejel balumile (1 Ped. 2:17).

4. 1) ¿Kʼu yuʼun mas to vokol chkaʼitik ti mu jtikʼ jbatik ta politikae? 2) ¿Kʼu yuʼun skʼan xa noʼox jchapan jbatik li avie?

⁴ Yikʼaluk van muʼyuk mas kʼop ta sventa politika ti bu nakalutike xchiʼuk muʼyuk mas chopol chilik li jrelijiontike. Pe ta skoj ti yantik xa chnopaj tal slajeb li sbalumil Satanase, mas to me vokol chkaʼitik ti mu jtikʼ jbatik ta politikae. Yuʼun li krixchanoetik avie, «mi jsetʼuk oy ta yoʼontonik tspas ta jmoj skʼopik» xchiʼuk «pimik ta mantal», jech oxal chchʼak sbaik (2 Tim. 3:3, 4). Ta jlom lumetike yakal xa chil svokolik li kermanotaktik ta skoj ti ta ora noʼox lik kʼop ta sventa politikae. Jaʼ yuʼun, jaʼ xa me yorail sventa jchapan jbatik lek sventa mu jtikʼ jbatik li ta politikae, akʼo mi xkil jvokoltik. Mi jaʼ to ta jmalatik ti xvul jvokoltik sventa jchapan jbatike, yikʼaluk me jtikʼ jbatik ta politika. ¿Kʼusi van skʼan jpastik sventa jchapan jbatike? Jkʼeltik chantosuk ti kʼusi tskoltautike.

5. ¿Kʼu yelan chil Jeova li ajvaliletike?

⁵ Jtos ti kʼusi tskoltautik sventa mu jtikʼ jbatik li ta politikae, jaʼ ti jechuk xkiltik ajvaliletik kʼuchaʼal chil li Jeovae. Muʼyuk onoʼox jech oy ta yoʼonton ta slikebal ti tsventain sba stukik li krixchanoetike (Jer. 10:23). Yuʼun jaʼ jun utsʼ alalil chilutik jkotoltik li Jeovae. Akʼo mi jech, ta skoj ti oy ajvaliletik ta jujun lume, chʼakajtik li krixchanoetike xchiʼuk tstoy sbaik ta skoj ti tsnopik ti mas lek li slumalike. Jech xtok, manchuk mi oy junuk ajvalil ti lek snaʼ x-ajvalilaje, mu onoʼox xchʼay yuʼun skotol li jvokoltike. Maʼuk noʼox, yuʼun skontrainojik li Ajvalilal yuʼun Diose, ti lik ajvalilajuk ta 1914. Pe jutuk xa me skʼan slajes skotol ajvaliletik li Ajvalilal yuʼun Diose (kʼelo Salmo 2:2, 7-9).

6. ¿Kʼu yelan skʼan xkiltik li ajvaliletike?

⁶ Li Jeovae yakʼoj to ti oyuk ajvaliletike, sventa xakʼik jutukuk lekilal xchiʼuk ti muʼyukuk mas kʼope. Jech xtok, tskoltautik sventa jcholbetik skʼoplal li Ajvalilal yuʼun Diose (Rom. 13:3, 4). Maʼuk noʼox taje, yuʼun chalbutik Jeova xtok ti akʼo jpastik orasion ta sventa li ajvaliletik yoʼ xakʼik xkichʼtik ta mukʼ li Jeovae (1 Tim. 2:1, 2). Kʼalal oy buchʼu chilbajinutik xtoke, xuʼ me jkʼantik parte ta stojolal li ajvaliletike, jech kʼuchaʼal la spas li jtakbol Pabloe (Ech. 25:11). Li Vivliae chal ti jaʼ sventainoj Satanas skotol li ajvaliletike. Pe taje maʼuk me skʼan xal ti tspas ta mantal ta jujuntal li ajvalile (Luk. 4:5, 6). Jaʼ yuʼun mu me stakʼ jnoptik ti jaʼ pasbil ta mantal yuʼun Diablo junuk yaj-abtel ajvalile. Jech xtok, chalbutik Vivlia ti mu me jchopol kʼoptatik li yantike (Tito 3:1, 2).

7. ¿Kʼusi ti mu stakʼ jech jnoptike?

⁷ Yan ti kʼu yelan ta jchʼunbetik smantal Dios  xtoke, jaʼo kʼalal muʼyuk ta jkoltatik junuk politikoe, manchuk mi xuʼ jtabetik sbalil yaʼel li kʼusi chalbeik skʼoplale. Ta melel, xuʼ van tsots chkaʼitik kʼalal jech ta jnuptantike. Jnoptik avaʼi ti chlik stsob sbaik epal krixchanoetik sventa chbat skontrainik junuk ajvalil ta skoj ti ch-ilbajinatike. Pe maʼuk noʼox stuk chichʼik ilbajinel, yuʼun chichʼ ilbajinel li stestigotak Jeova eke. Melel onoʼox ti muʼyuk ta jkap jbatik xchiʼukike, pe ¿mi xi van chkaltike: «Oy srasonik jnaʼ, lek maʼ ti kuchuk yuʼunike», mi xijchi van? (Efes. 2:2). Mi mu jkʼan jtikʼ jbatik ta politikae, mu me stakʼ mi xi chkal ta koʼontontike: «Lek chkaʼi li kʼusi tspas li jun liʼe o jaʼ mas lek li jun leʼe», mu me xijchiuk. Yuʼun chvinaj ta jtalelaltik xchiʼuk ta jkʼopojeltik li kʼusi oy ta koʼontontike.

8. Kʼalal oy kʼusi tsots ta jnuptantike, ¿kʼuxi xuʼ xkakʼ ta ilel jpʼijiltik xchiʼuk ti manxoutike?

⁸ Li xchibal kʼusi tskoltautik sventa mu jtikʼ jbatik ta politikae, jaʼ ti jchʼuntik li mantal liʼe: «Pʼijanik me kʼuchaʼal chon, pe manxouk me xavakʼ abaik kʼuchaʼal palomaetik» (kʼelo Mateo 10:16, 17). Kʼalal kak ta jnoptik li kʼusi xuʼ jnuptantike, jaʼ me jech chkakʼtik ta ilel ti oy jpʼijiltike. Jech xtok, kʼalal manxo chkakʼ jbatike, jaʼ me tskoltautik yoʼ mu jtikʼ jbatik ta politika kʼalal oy kʼusi tsots ta jnuptantike. Kalbetik skʼoplal jayibuk ti kʼusitik xuʼ jnuptantike xchiʼuk ti kʼusi skʼan jpastik sventa mu xijtsʼuje.

9. ¿Kʼu yuʼun skʼan jnoptik lek li kʼusi chkaltike?

⁹ Li ta jkʼopojeltike. Skʼan me jnoptik lek kʼusi chkaltik kʼalal oy buchʼu chalbe skʼoplal li politikae. Jech kʼuchaʼal liʼe, mi oy buchʼu yakal ta jcholbetik skʼoplal li Ajvalilal yuʼun Diose, mu me xiuk xkaltike: «Lek chkil ti kʼu yelan ch-ajvalilaj li ajvalil liʼe o ti mu xtojob chkil leʼe». Mu me jechuk xkaltik ta stojolal jtsopuk krixchanoetik o junuk partido. Jaʼ lek jaʼ kalbetik skʼoplal li kʼusi chal Vivlia ta sventa ti kʼu yelan tslajesbe skʼoplal jvokoltik li Ajvalilal yuʼun Diose. Mi oy buchʼu lek chaʼi ti chikʼ sbaik li buchʼutik xchiʼil noʼox sbaik ta vinikal, ta antsil xchiʼuk ti lek noʼox chilik li syalesel olole, kakʼbetik me yil li kʼusi chal Vivliae xchiʼuk ti kʼuxi chkakʼ ta jkuxlejaltike. Jech xtok, mi oy buchʼu tsjel yaʼi li smantaltak ajvalile, muʼyuk me bu ta jtikʼ jbatik xchiʼuk muʼyuk me bu ta jsujtik ti akʼo sjel snopbene.

10. ¿Kʼusi mu stakʼ jkʼeltik xchiʼuk jchikintatik sventa mu jtikʼ jbatik li ta politikae?

¹⁰ Li kʼusi chlokʼ ta television, ta radio o ta yan kʼusitike. Ep notisiaetike jamal chakʼik ta ilel ti lek chilik junuk partidoe. Mas to kʼalal jaʼ tojbilik yuʼun li ajvaliletike. Jaʼ yuʼun mi oy kʼusi lek xa chalik ta junuk notisiae, muʼyuk bu jech ta jnoptik kʼuchaʼal stukike. Jech oxal xiuk me jakʼbe jbatike: «¿Mi lek chkaʼi ta xchikintabel sloʼil junuk j-al notisia ta skoj ti lek xa chkaʼi ti kʼu yelan chalbe skʼoplal junuk partidoe?». Jaʼ yuʼun sventa mu jtikʼ jbatik li ta politikae, mu me jkʼeltik ta television li kʼusitik taje, mu me jchikintatik ta radio mi jaʼuk jkʼeltik ta periodiko. Jaʼ lek jaʼ jkʼeltik o jchikintatik li notisiaetik ti muʼyuk bu tstikʼ sbaik ta junuk partidoe. Jech xtok, lek me ti jkoʼoltastik li kʼusitik chkʼot ta jchikintik xchiʼuk «li lekil chanubtasel» ta Vivliae (2 Tim. 1:13).

11. ¿Kʼuxi tstikʼutik ta politika mi jkʼanojtik tajek li kʼusi x-ayan kuʼuntike?

¹¹ Li kʼusitik x-ayan kuʼuntike. Mi jkʼanojtik tajek li kʼusitik x-ayan kuʼuntike, xuʼ me jtikʼ-o jbatik ta politika kʼalal oy kʼusi tsots ta jnuptantike. Jaʼ jech laj yil jun stestigo Jeova ti Ruth sbie. Li ta sjabilaltik batel 1970 laj yil kʼusi la spasik li ermanoetik ta Malaui kʼalal laj yichʼik nutsel lokʼel ta snaik ta skoj ti muʼyuk la stikʼ sbaik ta politikae. Xi chale: «Toj kʼux ta alel, pe ep buchʼutik muʼyuk bu la sjip ta yoʼontonik li kʼusitik x-ayan yuʼunike, akʼo mi koʼol linutsatkutik lokʼel, ta  tsʼakale laj onoʼox stikʼ sbaik ta politika sventa sut batel li ta snaike. Yuʼun muʼyuk bu stsʼik yuʼunik ti kʼu yelan li kuxlejal ti bu ay jnakʼ jbakutike». Pe mas ep li yajtuneltak Dios ti tukʼ-o yakʼoj sbaike, akʼo mi xichʼik pojbel li kʼusitik x-ayan yuʼunik xchiʼuk ti chil svokolik ta takʼine (Evr. 10:34).

12, 13. 1) ¿Kʼu yelan chilutik jkotoltik li Jeovae? 2) ¿Kʼusi skʼan jpastik sventa mu jtoy jbatik ta skoj li jlumaltike?

¹² Li toybaile. Naka jaʼ buchʼutik ti tstoy sbaik ta skoj stsʼunbalik, slumalik, stalel xkuxlejalik o ta skoj yan kʼusitik. Pe li Jeovae mu jechuk tsnop kʼuchaʼal li krixchanoetik taje, yuʼun parejo chilutik. Melel onoʼox chaʼa, jaʼ laj yakʼ Jeova ti jeleluk li krixchanoetik sventa kʼupiluk sba xvinaj xchiʼuk ti labaluk sba xkiltike. Pe muʼyuk me lek mi chʼabal jbalil chkaʼi jbatik ta skoj ti jelel stalel jkuxlejaltike, jech xtok muʼyuk me lek ti jtoy-o jbatik ta skoj li jlumaltike (Rom. 10:12).

¹³ Muʼyuk me lek ti jaʼ mas lek chkil li jlumaltike, yuʼun jaʼ ta jtoy-o jbatik yuʼun xchiʼuk xiʼel me stikʼutik ta politika. Jaʼ jech kʼot ta pasel ta stojolal li yajtsʼaklomtak Kristo ta baʼyel sigloe, muʼyuk lek laj yilik yan ermanoetik ta skoj ti yan-o slumalike (Ech. 6:1). Jaʼ yuʼun, ¿kʼuxi xuʼ xkakʼtik venta mi oy jutukuk ta koʼontontik li toybail ta skoj jlumaltike? Jnoptik avaʼi ti chalbutik kʼu yelan akʼo jpastik jtosuk abtelal junuk ermano ti yan-o slumale, ¿mi muʼyuk ta jchʼuntik ta skoj ti ta jnoptik ti mas lek ti kʼu yelan ta jpas li voʼotike? Mi jeche, jvules me ta joltik li mantal ti toj tsots skʼoplal liʼe: «Jaʼ lek bikʼit xavakʼ abaik, jaʼ masuk tsots skʼoplal xavilik li yantike» (Filip. 2:3).

14. 1) ¿Kʼuxi tskoltautik li orasione? 2) Alo kʼuxi takʼbat s-orasionik ta voʼne ti chal Vivliae.

¹⁴ Li yoxtosal kʼusi tskoltautik sventa mu jtikʼ jbatik ta politikae, jaʼ ti jkʼanbetik stsatsal koʼontontik li Jeovae. Kʼalal ta jkʼanbetik xchʼul espiritue jaʼ tskoltautik sventa stsʼik kuʼuntik xchiʼuk ti jnaʼuk jpajes jbatike. Vaʼun li talelaletik taje jaʼ tskoltautik sventa jnaʼ kʼuxi ta jtakʼbetik li ajvalil ti muʼyuk lek stalelale. Jkʼanbetik me Jeova ti akʼo xakʼ jpʼijiltik yoʼ mu jtikʼ jbatik li ta politikae xchiʼuk ti jaʼuk jpastik li kʼusi lek chil kʼalal ta jnuptantik jtosuk vokolile (Sant. 1:5). Mi tikʼilot ta chukel o ti chavichʼ kastigo ta skoj ti tukʼ avakʼoj abae, kʼanbo me Jeova ti akʼo xakʼ stsatsal avoʼonton sventa xapakbe skʼoplal li kʼusi achʼunoje xchiʼuk ti xkuch avuʼune (kʼelo Echos 4:27-31).

15. ¿Kʼuxi tskoltautik Vivlia sventa mu jtikʼ jbatik li ta politikae? (Kʼelo xtok li rekuadro «Jaʼ koltaatik yuʼun Vivlia sventa mu stikʼ sbaik li ta politikae»).

¹⁵ ¿Kʼusi yan yakʼojbutik Jeova sventa xakʼ stsatsal koʼontontike? Jaʼ li Vivliae. Jaʼ yuʼun jnopbetik me skʼoplal jayibuk tekstoetik ti jaʼ tskoltautik sventa mu jtikʼ jbatik ta politikae. Jkomes ta joltik li tekstoetik taje, yuʼun jaʼ me tskoltautik mi laj kichʼtik pojbel li Jvivliatike. Jech xtok, kʼalal ta jchantik li Vivliae jaʼ me tskoltautik sventa xakʼ lek yibel ta koʼontontik li kʼusi yaloj tspas Dios ta tsʼakale. Mi jech ta jpastike jaʼ me tskoltautik sventa xkuch kuʼuntik li kontrainele (Rom. 8:25). Jtʼujtik jayibuk versikulo ta Vivlia ti oy tajek ta koʼontontik ti xkʼot ta pasele, vaʼun jnoptik ti te xa oyutik ta paraiso sventa jkʼupintike.

16, 17. ¿Kʼuxi tskoltautik li stalelal yajtuneltak Jeova ti muʼyuk la stikʼ sbaik ta politikae? (Kʼelo li lokʼol ta slikebale).

¹⁶ Li xchantosal kʼusi tskoltautik sventa mu jtikʼ jbatik ta politikae, jaʼ ti jchanbetik stalelal li yajtuneltak Jeova ti tukʼ yakʼoj sbaike. Yuʼun laj yakʼ ta ilel ti tsots yoʼontonike xchiʼuk ti lek kʼusi kʼot ta nopel yuʼunik sventa mu stikʼ sbaik li ta politikae. Kalbetik skʼoplal  Sadrac, Mesac xchiʼuk Abed-nego ti muʼyuk la skʼan laj yichʼik ta mukʼ jun mukʼta lokʼol ti jaʼ skʼoplal li ajvalil ta Babiloniae (kʼelo Daniel 3:16-18). Li sloʼilal keremetik taje jaʼ skoltaoj ep stestigotak Jeova avi sventa tsotsuk yoʼonton xalik ti muʼyuk chichʼik ta mukʼ li svanderail slumalike. Jaʼ jech echʼ li Jesuse, muʼyuk la stikʼ sba ta politika o ta yan kʼusitik ti chchʼak-o sba li krixchanoetike. Yuʼun snaʼoj ti jaʼ jech chchanik li yajchankʼoptake. Jech oxal xi laj yale: «¡Tsotsuk avoʼontonik!, jtsaloj xa li balumile» (Juan 16:33).

¹⁷ Li avi eke ep stestigotak Jeova ti muʼyuk stikʼoj sbaik ta politikae. Jaʼ yuʼun jlome yiloj tsots svokolik, ochemik ta chukel xchiʼuk lajemik ta milel jlom ta skoj ti tukʼ yakʼoj sbaik ta stojolal li Jeovae. Kʼalal ta jnoptik ti kʼu yelan kuch yuʼunike jaʼ chakʼ stsatsal koʼontontik. Jaʼ jech laj yaʼi sba jun ermano ti likem ta Turquiae, xi laj yale: «Li ermano Franz Reitere kerem to laj yichʼ milel ta skoj ti mu skʼan x-och ta yajsoltaro Hitlere. Jamal xvinaj ti lek tsots xchʼunel yoʼonton ta stojolal Jeova li ta skarta la stakbe batel smeʼe, ti jun xa ox akʼobal skʼan xcham kʼalal la stsʼibae. Ta jkʼan jechuk stsatsal xchʼunel koʼonton mi jech la jnuptan vokolil eke». ^[2]

18, 19. 1) ¿Kʼuxi tskoltautik li ermanoetik ta jtsobobbailtik sventa mu jtikʼ jbatik ta politikae? 2) ¿Kʼusi skʼan xa noʼox jpastik li avie?

¹⁸ Li buchʼutik xuʼ skoltautik xtok sventa mu jtikʼ jbatik ta politikae, jaʼ li ermanoetik ta jtsobobbailtike. Jaʼ yuʼun mi oy kʼusi vokol chkaʼitike kalbetik me li moletike. Yuʼun tskʼelbutik tekstoetik ti jaʼ tskoltautike. Jech xtok mi laj yaʼiik ermanoetik li kʼusi yakal ta jnuptantike ta me spatik koʼontontik. Kalbetik me ti akʼo spasik orasion ta jtojolaltike. Pe skʼan me jechuk oy ta koʼonton jkoltatik li kermanotaktik eke xchiʼuk ti jpastik orasion ta stojolalike (Mat. 7:12). Mi xavojtikin ermanoetik o ti avabinojbe skʼoplal ti ochemik ta chukel ta skoj ti muʼyuk la stikʼ sbaik ta politikae, paso me orasion ta stojolalik. Albo me Jeova ti akʼo xakʼbe stsatsal yoʼontonik sventa tukʼuk xakʼ sbaike (Efes. 6:19, 20).

¹⁹ Ta skoj ti poʼot xa xlaj li kʼusitik chopole, skʼan me mu labaluk xkaʼitik mi sok tajek sjol li ajvaliletik ta jtojolaltik ta skoj ti tukʼ chkakʼ jbatik ta stojolal li Jeovae. Jaʼ yuʼun toj tsots me skʼoplal ti jchapan xa noʼox jbatik sventa mu jtikʼ jbatik li ta politikae, akʼo mi xchʼakchʼak noʼox sbaik li krixchanoetike.