1, 2. 1) ¿Kʼu yuʼun lek ojtikinbil li kʼusi chal Deuteronomio 6:4? 2) ¿Kʼu yuʼun jech laj yal li Moisese?

LI JUDAETIKE tspasik jun orasion ti toj tsots skʼoplal chaʼiik ti te lokʼem ta Deuteronomio 6:4, li orasion taje jaʼ sbi shemá. Jaʼ jech sbi yuʼunik ta skoj ti jaʼ jech chlik ta evreo kʼop li versikulo taje. Ta sienal xa noʼox jabil ti jech chalik judaetik ta jujun sob xchiʼuk ta jujun mal kʼakʼal sventa chakʼik ta ilel ti «jun noʼox» Dios chichʼik ta mukʼe.

² Li kʼusi ora laj yal Moises taje jaʼ ta sjabilal 1473 kʼalal muʼyuk toʼox talem li Kristoe, jaʼo kʼalal laj yal jun mantal sventa tskʼopon komel li j-israeletike. Jaʼo te oyik ta yosilal Moab, kʼalal poʼot xa ox xtuchʼik li Ukʼum Jordan sventa x-ochik li ta Albil Balumile (Deut. 6:1). Oy xa ox ta 40 jabil la sbeiltas li j-israeletike. Jaʼ yuʼun la spatbe yoʼonton li xchiʼiltake, laj yalbe ti akʼo tsotsuk yoʼontonike, ti akʼo spat yoʼontonik ta stojolal li Jeovae xchiʼuk ti akʼo tukʼ xakʼ sbaik ta stojolale. ¿Kʼu yuʼun jech laj yal? Yuʼun snaʼoj ti tsnuptanik ep vokolile. Jech oxal, kʼalal laj xa ox yalbe skʼoplal li Lajuneb Mantaletik xchiʼuk li yan Mantal laj yakʼ Jeovae, laj yal  li kʼusi chal Deuteronomio 6:4 xchiʼuk 5 (kʼelo). *

3. ¿Kʼusitik ta jtakʼtik li ta xchanobil liʼe?

³ Li j-israeletike snaʼojik ti «jun noʼox» li Dios yuʼunike. Jech xtok, tukʼ yakʼoj sbaik, yuʼun jaʼ noʼox chichʼik ta mukʼ li Jeovae, li Sdios smoltotakike. Vaʼun chaʼa, ¿kʼu yuʼun vulesbat ta sjolik yuʼun Moises ti «jun noʼox» li Jeova Dios yuʼunike? ¿Kʼuxi te tsakal skʼoplal xchiʼuk ti skʼan ta sjunuluk koʼontontik jkʼantik li Jeovae, ti ta sjunuluk jkuxlejaltike xchiʼuk ti ta sjunuluk kipaltike? ¿Kʼu yuʼun toj tsots skʼoplal chkaʼitik ek li kʼusi chal Deuteronomio 6:4 xchiʼuk 5?

4, 5. 1) ¿Kʼusi smelolal ti «jun noʼox» li Jeova Dios kuʼuntike? 2) ¿Kʼu yuʼun mu xkoʼolaj ta jecheʼ diosetik li Jeovae?

⁴ Stuk noʼox li Jeovae. Kʼalal «jun noʼox» xie, jaʼ skʼan xal ti stuk noʼox jech li Jeovae xchiʼuk ti muʼyuk buchʼu jech xkoʼolaj-oe. ¿Kʼu yuʼun jech laj yal li Moisese? Maʼuk sventa chalbe smelolal ti jaʼ jun jecheʼ chanubtasel li Trinidade. Yuʼun jaʼ la spas vinajel xchiʼuk Balumil li Jeovae. Jaʼ yuʼun jaʼ Mukʼul Jpasmantal ta vinajelbalumil xchiʼuk jaʼ noʼox stuk melel Dios, muʼyuk yan (2 Sam. 7:22). Jech oxal, jaʼ jech albatik yuʼun Moises ti jaʼ noʼox skʼan xichʼik ta mukʼ Jeova li j-israeletike. Mu stakʼ xchanbeik stalelal li jyanlum krixchanoetik ti chichʼik ta mukʼ jecheʼ diosetike. Yuʼun li krixchanoetik taje xchʼunojik ti spas la yuʼun ta mantal voʼ, ikʼ o yan kʼusitik li sdiosike.

⁵ Li kʼusitik chichʼ ta mukʼ li j-ejiptoetike jaʼ li meʼ dios Ra sventa Kʼakʼale, li meʼ dios Nut sventa vinajele, li dios Geb sventa balumile, li dios Hapi sventa li ukʼum Niloe xchiʼuk chichʼik ta mukʼ ep ta tos chonbolometik xtok. Pe jamal laj yakʼ ta ilel Jeova ti mas toj echʼem sjuʼele, ti jaʼ chʼabal li jecheʼ diosetik taje. Jaʼ jech jamal vinaj kʼalal la stak tal li lajuneb vokoliletik ta Ejiptoe. Li dios ti mas tsots skʼoplal chaʼiik li jkanaanetik xchiʼuk ti xchʼunojik ti jaʼ chakʼ kuxlejale, jaʼ li Baale, ti jaʼ jun jecheʼ diose. Jech xtok, xchʼunojik ti jaʼ la dios sventa vinajel, voʼ xchiʼuk li tsatsal ikʼaloʼe. Ta epal lumetike spatoj yoʼontonik ti chchabiatik yuʼun li Baale (Núm. 25:3). Jaʼ yuʼun skʼan me teuk ta sjol j-israeletik ti «jaʼ [noʼox] mero Mucʼul Dios» li Jeovae, ti «jaʼ noʼox» stuk jeche (Deut. 4:35, 39).

6, 7. 1) ¿Kʼusi yan smelolal ti «jun noʼox» li Jeova Dios kuʼuntike? 2) ¿Kʼuxi laj yakʼ ta ilel ti stuk noʼox jech li Jeovae?

⁶ Mu snaʼ xjel xchiʼuk tukʼ-o yoʼonton. Kʼalal «jun noʼox» li Jeova Dios kuʼuntik, xie, jaʼ skʼan xal xtok ti stakʼ jpat koʼontontik ta stojolale, yuʼun jpʼel skʼoplal chkʼot ta pasel li kʼusi yaloj tspase. Mu snaʼ xjel stalelal xchiʼuk jnaʼojtik li kʼusitik tspase. Tukʼ-o yoʼonton, tukʼ stalelal xchiʼuk melel li kʼusi chale. ¿Kʼuxi laj yakʼ ta ilel li Jeovae? Kʼalal laj yalbe Abraan ti te chnakiik ta Albil Balumil li snitilulaltake, ep skʼelobiltak juʼelal la spas sventa xkʼot ta pasel yuʼun li kʼusi yaloje. Jpʼel ta yoʼonton chakʼ kʼotuk ta pasel, akʼo mi oy xa ox ta 430 jabil kʼalal lokʼ ta yee (Gén. 12:1, 2, 7; Éx. 12:40, 41).

⁷ Kʼalal echʼ xa ox jayibuk sien jabile, kʼalal laj yal ti jaʼ stestigotak j-israeletik li Jeovae, xi laj yale: «Acʼo cʼotuc ta avoʼntonic ti vuʼun onoʼox te oyun oe, ti muʼyuc yan dios baʼyuc ilic cuʼune, ti muʼyuc yan Dios ta to xtale». Jech xtok, xi to laj yal sventa chakʼ ta ilel ti muʼyuk onoʼox chjel li kʼusi snopoj tspase: «Jtalel te onoʼox oyun o, vuʼun onoʼox Diosun o» (Is. 43:10, 13; 44:6; 48:12). Ta melel, jaʼ jun mukʼta matanal la staik li j-israeletike, yuʼun jaʼ laj yichʼik ta mukʼ li Dios ti mu snaʼ xjele xchiʼuk ti tukʼ-o yoʼontone. Jaʼ jech jtaojtik mukʼta matanal ek (Mal. 3:6; Sant. 1:17).

8, 9. 1) ¿Kʼusi tskʼan Jeova ti akʼo jpastike? 2) ¿Kʼusi laj yal Jesus ti jaʼ chakʼ ta ilel ti toj tsots skʼoplal li kʼusi laj yal Moisese?

 ⁸ Kʼalal jech albatik yuʼun Moises li j-israeletike, albatik xtok ti kʼanbilik tajek yuʼun li Jeovae xchiʼuk ti jech-o chchabiatike. Pe sventa jeche, skʼan me jaʼuk noʼox xichʼik ta mukʼ li Jeovae xchiʼuk ti ta sjunul yoʼonton skʼanike, ti ta sjunul xkuxlejalike xchiʼuk ti ta sjunul yipalike. Jech xtok, skʼan me jech xchanubtasik jujun kʼakʼal li yalab xnichʼnabik sventa jaʼuk noʼox xichʼik ta mukʼ ek li Jeovae (Deut. 6:6-9).

⁹ Ta skoj ti mu snaʼ xjel kʼusi oy ta yoʼonton li Jeovae, jech-o me chalbutik ti jaʼuk noʼox akʼo xkichʼtik ta mukʼ kʼuchaʼal laj yalbe li j-israeletike. Mi ta jkʼan ti xmuyubajuk noʼox kuʼuntik Jeova ta sventa ti kʼu yelan chkichʼtik ta mukʼe, skʼan me jkʼantik ta sjunul koʼontontik, ta sjunul jkuxlejaltik xchiʼuk ta sjunul kipaltik. Taje jaʼ jech la stakʼ Jesus kʼalal jakʼbat kʼusi mantalil ti mas tsots skʼoplal li ta Mantal la stsʼiba Moisese (kʼelo Markos 12:28-31). Jkʼeltik avil kʼuxi chkakʼtik ta ilel ti jchʼunojtik ta melel liʼe: «Ti Ajvalil Dios cuʼuntique, jun noʼox, muʼyuc yan».

10, 11. 1) ¿Kʼusi skʼan xal ti jaʼ noʼox chkichʼtik ta mukʼ li Jeovae? 2) ¿Kʼuxi laj yakʼik ta ilel oxvoʼ keremotik ti jaʼ noʼox yichʼojik ta mukʼ li Jeovae?

¹⁰ Sventa xkakʼtik ta ilel ti jaʼ noʼox stuk Dios chkiltik li Jeovae, jaʼ noʼox me skʼan xkichʼtik ta mukʼ. Mu me stakʼ xkichʼtik ta mukʼ yan diosetik xchiʼuk mu me stakʼ jkapbetik skʼoplal li melel yichʼel ta mukʼ Jeova xchiʼuk li kʼusitik jecheʼ chʼunbile o li kʼusitik chichʼ pasele. Yuʼun maʼuk noʼox ti stuk toyol skʼoplal li Jeovae xchiʼuk ti mas echʼem sjuʼele, ti jaʼ mu sta li yan diosetike, moʼoj, yuʼun jaʼ noʼox stuk melel Dios. Jech oxal, jaʼ noʼox skʼan xkichʼtik ta mukʼ (kʼelo Apokalipsis 4:11).

¹¹ Li ta slivroal Daniele te chalbe skʼoplal chanvoʼ j-evreoal keremotik, jaʼ sbi Daniel, Ananías, Misael xchiʼuk Azarías. Ta skoj ti ta sjunul yoʼonton laj yichʼik ta mukʼ Jeova li keremotik taje, muʼyuk la skʼan la slajesik li veʼliletik ti mu stakʼ slajes yajtuneltak Diose. Oy to kʼusi muʼyuk la spasik xtok li oxvoʼ xchiʼiltak Daniele, muʼyuk la skejan sbaik ta stojolal li mukʼta lokʼol ta oro ti laj yakʼ ta pasel li ajvalil Nabucodonosore. Jpʼel ta yoʼontonik ti jaʼ noʼox skʼan xichʼik ta mukʼ li Jeovae. Jaʼ yuʼun tukʼ-o yoʼonton laj yakʼ sbaik ta stojolal (Dan. 1:1–3:30).

12. Mi ta jkʼantik ti jaʼuk noʼox xkichʼtik ta mukʼ li Jeovae, ¿kʼusi skʼan jpastik?

¹² Jaʼ me baʼyel skʼan xkakʼ ta jkuxlejaltik li Jeovae. Jaʼ yuʼun, mi ta jkʼantik ti jaʼuk noʼox xkichʼtik ta mukʼe, skʼan me jkʼel jbatik ti mu yanuk-o kʼusi tsots skʼoplal xkaʼi ta jkuxlejaltike. ¿Kʼusi van xuʼ smakutik? Li ta Lajuneb Mantaletik laj yakʼ Jeovae, te laj yal ti mu stakʼ xichʼik ta mukʼ yan diosetik li yajtuneltake, jaʼ xkaltik, ti mu stakʼ skejan sbaik ta stojolal santoetike (Deut. 5:6-10). Ep ta tos ti kʼu yelan chichʼik ta mukʼ yan diosetik li krixchanoetik avie, jlome mu jamaluk xvinaj ta ora. Pe li Jeovae muʼyuk jelem-o, jech-o chalbutik ti jaʼuk noʼox xkichʼtik ta mukʼe, yuʼun «jun noʼox, muʼyuc yan» Dios. Jech oxal, jkʼeltik kʼuxi xuʼ xkakʼ ta jkuxlejaltik taje.

13. ¿Kʼusi van xuʼ xbat ta koʼontontik skʼanel, ti jaʼ xa mu jkʼantik li Jeovae?

¹³ Jlom ti kʼusitik xuʼ sokes ti kʼu yelan xkil jbatik xchiʼuk Jeovae, jaʼ li kʼusi chal Kolosenses 3:5 (kʼelo). Te chalbe skʼoplal ti xkoʼolaj kʼuchaʼal chkichʼtik ta mukʼ yan dios mi oy kʼusi ta jpichʼ oʼontatike. ¿Kʼusi smelolal taje? Yuʼun mi oy kʼusi chbat ta koʼontontik saʼel, jech kʼuchaʼal takʼin o li kʼusitik lekik tajeke, xuʼ jaʼ xa spasutik ta mantal kʼuchaʼal jun tsatsal dios. Pe skotol li mulil chal Kolosenses 3:5, te tsakal skʼoplal xchiʼuk li xpichʼetel oʼontonale. Jech oxal mi jaʼ chbat ta koʼontontik saʼel taje, jaʼ xa me muʼyuk ta jkʼantik li Jeovae. Mi jech ta jpastike, jaʼ xa me chkichʼtik ta mukʼ xkaltik li santoetike. Vaʼun muʼyuk xa me ta jchʼuntik  li teksto liʼe: «Ti Ajvalil Dios cuʼuntique, jun noʼox, muʼyuc yan». Jkʼel me jbatik ti mu jechuk xkʼot ta jtojolaltike.

14. ¿Kʼusi pʼijubtasel laj yal li jtakbol Juane?

¹⁴ Jaʼ jechtik la spʼijubtasutik ek li jtakbol Juane. Xi laj yale: «Muʼyuk kʼanbil yuʼun Totil li buchʼu tskʼan balumile», jaʼ xkaltik, «li kʼusi tskʼan jbekʼtaltike, li kʼusi tskʼan jsatike xchiʼuk ti xijtoyet xa chkakʼtik ta ilel ta jkuxlejaltik li kʼusitik oy kuʼuntike» (1 Juan 2:15, 16). Jaʼ yuʼun, skʼan me nopajtik noʼox jkʼel jbatik. Vaʼun yikʼaluk van xkakʼtik venta ti lek xkaʼitik li chʼayob oʼontonale, ti lek xkaʼitik yamigoinel li krixchanoetik ti muʼyuk chtunik ta stojolal li Jeovae, ti kʼu yelan tslap skʼuʼ spokʼike xchiʼuk ti kʼu yelan tsmeltsan sbaike. O xuʼ van «oy cʼusi tsots scʼoplal» ta jkʼantik li ta balumil liʼe, jech kʼuchaʼal li chanun ta universidade (Jer. 45:4, 5). Pe poʼot xa me tajek xtal li achʼ balumile. Jaʼ yuʼun skʼan me teuk ta joltik li kʼusi laj yal Moisese. Mi ta melel xkaʼibetik smelolal xchiʼuk mi jchʼunojtik ta melel ti «jun noʼox» li Jeova Dios kuʼuntike, jaʼ noʼox me chkichʼtik ta mukʼ xchiʼuk jaʼ me jech ta jpasbetik yabtel ti kʼu yelan tskʼane (Evr. 12:28, 29).

15. ¿Kʼu yuʼun vulesbat ta sjolik yuʼun Pablo ti «jun noʼox» li Jeovae?

¹⁵ Ti «jun noʼox» Dios kuʼuntike, jaʼ tsvules ta joltik xtok ti skʼan jmojuk noʼox tsobolutik xchiʼuk li kermanotaktike xchiʼuk ti jmojuk li kʼusi ta jkʼan ta jtatike. Li baʼyel yajtsʼaklomtak Kristo ta voʼnee jelajtik slumal bu likemik tal, jlome judaetik, jgresiaetik, jromaetik xchiʼuk ta yan lumetik. Jaʼ yuʼun jelel stalel xkuxlejalik, li kʼusitik nopem xaʼiik spasele xchiʼuk jelajtik snopbenik. Ta skoj taje, oy buchʼutik vokol laj yaʼiik ti chakʼ ta xkuxlejalik li kʼusi chchanike xchiʼuk ti sjel stalelalike. Jech oxal vulesbat ta sjolik yuʼun jtakbol Pablo ti «jun noʼox» li Jeova Diose (kʼelo 1 Korintios 8:5, 6).

16, 17. 1) ¿Kʼusi albil kʼop yakal chkʼot ta pasel li ta jkʼakʼaliltike? 2) ¿Kʼusi kʼotem ta pasel yuʼun taje? 3) ¿Kʼusi xuʼ xchʼak li tsobobbaile?

 ¹⁶ ¿Kʼusi xuʼ xkaltik avi ta sventa li stsobobbail yajtsʼaklomtak Kristoe? Laj onoʼox yalbe skʼoplal kʼusi chkʼot ta pasel ta ‹slajebal kʼakʼal› li j-alkʼop Isaiase. Laj yal ti tstsob sba tal epal krixchanoetik ti jelajtik slumalik sventa chichʼik ta mukʼ li Jeovae. Xi chalike: «Jaʼ te chijyacʼbutic quiltic li beetic yuʼune, jech chlic xanovcutic ta bicʼtal be yuʼun» (Is. 2:2, 3). ¿Mi mu xijmuyubajuk noʼox ti jamal xvinaj ti yakal xa chkʼot ta pasel li albil kʼop taje? Kʼuchaʼal chkakʼtik ventae, jelajtik bu likemik tal li kermanotaktike, jelel skʼopik xchiʼuk jelel stalel xkuxlejalik. Akʼo mi jech, jmoj tsobol chkichʼtik ta mukʼ li Jeovae. Pe jech xtok un, yikʼaluk van xlik jkʼoptik ta skoj ti jelelutike.

¹⁷ Jech oxal chaʼa, ¿kʼu van yelan chkiltik li ermanoetik ti yan-o slumalike? Yuʼun ta skoj ti jelel bu likemik tale, jelel skʼopik, jelel kʼu yelan snaʼ slap skʼuʼ spokʼik, jelel kʼusi nopem xaʼiik o kʼalal ta sveʼelik jelel. ¿Mi mu van jkʼan lek jchiʼintik li ermanoetik taje, mi jaʼ van mas ta jchiʼintik li ermanoetik ti jmoj jlumaltik jchiʼuktike xchiʼuk ti jmoj kʼusi nopem xkaʼitike? ¿Kʼu van yelan chkiltik li moletik ta tsobobbail ti mas to keremike o ti yan-o slumalike xchiʼuk ti jelel stalel xkuxlejalike? Mi mu jkʼel jbatike, yikʼaluk me xchʼak sba kuʼuntik li tsobobbaile.

18, 19. 1) ¿Kʼusi tojobtasel chal li Efesios 4:1 kʼalal ta 3? 2) ¿Kʼusi skʼan jpastik sventa jmojuk oyutik li ta tsobobbaile?

¹⁸ ¿Kʼusi skʼan jpastik sventa mu xlik jkʼoptike? Jaʼ ti jchʼuntik li tojobtasel akʼbat yuʼun Pablo li yajtsʼaklomtak Kristo ta Efesoe, ti jaʼ jun jkʼulej jteklum ti noj ta krixchanoetik ti jelajtik bu likemik tale (kʼelo Efesios 4:1-3). Yuʼun li Pabloe laj yalbe skʼoplal ti skʼan bikʼituk xkakʼ jbatike, ti skʼan manxouk xkakʼ jbatike, ti stsʼikuk kuʼuntike xchiʼuk ti jkʼanojuk jbatike. Li talelaletik taje xkoʼolaj kʼuchaʼal yoyaltak na ti lek tsotse. Pe sventa lekuk xvinaj li jpʼej nae, skʼan me xichʼ tukʼulanel lek. Jaʼ yuʼun xi laj yalbe yajtsʼaklomtak Kristo ta Efeso li Pabloe: «Akʼbeik me yipal ta sjunul avoʼontonik sventa jmojuk oyoxuk ta skoj li chʼul espiritue».

¹⁹ Jkotoltik me skʼan xkakʼbetik yipal sventa jmojuk tsobolutik xchiʼuk li kermanotaktike. ¿Kʼusi skʼan jpastik? Baʼyuke jaʼ ti skʼan jchʼuntik li kʼusi laj yal Pabloe, ti skʼan bikʼituk xkakʼ jbatike, ti manxouk xkakʼ jbatike, ti stsʼikuk kuʼuntike xchiʼuk ti jkʼanojuk jbatike. Ta xchibale jaʼ ti xkakʼbetik yipal ti junuk noʼox koʼontontik xchiʼuk li kermanotaktike. Kʼalal chlik jkʼoptike xkoʼolaj kʼuchaʼal stsikʼemal yoyaltak jpʼej na. Mi jech kʼot ta pasel ta jtsobobbailtike, jaʼ me chchʼakutik. Jaʼ yuʼun skʼan me jchapan ta ora li jkʼoptike. Mi jech ta jpastike, jun me koʼontontik li ta tsobobbaile xchiʼuk jmoj me oyutik.

20. ¿Kʼuxi chkakʼtik ta ilel ti xkaʼibetik smelolal ti «jun noʼox» li Dios kuʼuntike?

²⁰ «Ti Ajvalil Dios cuʼuntique, jun noʼox, muʼyuc yan». ¡Tspat tajek koʼontontik maʼ taje! Kʼalal jech laj yaʼi li j-israeletike, jaʼ akʼbat stsatsal yoʼontonik sventa xkuch yuʼunik li vokolil tsnuptanik kʼalal ch-ochik xa batel li ta Albil Balumile. Jaʼ me jech chakʼ stsatsal koʼontontik ek, yoʼ xkuch kuʼuntik li mukʼta tsatsal vokolile, ti junuk noʼox koʼontontik li ta Paraisoe xchiʼuk ti jmojuk noʼox oyutike. ¿Mi xkaʼibetik lek smelolal ti «jun noʼox» li Dios kuʼuntike? Mi jeche, jaʼuk noʼox me xkichʼtik ta mukʼ. Jkʼantik me xchiʼuk jpasbetik me yabtel ta sjunul koʼontontik, ta sjunul jnopbentik xchiʼuk ta sjunul kipaltik. Kakʼbetik me yipal ti junuk noʼox koʼontontik xchiʼuk li kermanotaktike xchiʼuk jmojuk me oyutik. Mi jech ta jpastike, lek me chilutik li Jesuse xchiʼuk xi me chalbutike: «Laʼik li voʼoxuk ti akʼbiloxuk bendision yuʼun Jtote, laʼ uʼuninik li Ajvalilal ti chapanbil xa onoʼox ta aventaik kʼalal lik tal stsʼunbal krixchanoetike» (Mat. 25:34).