1. ¿Kʼusi kʼotem ta pasel ta junantik lumetik leʼ xa ta sjayibal jabile?

TA SMILAL xa noʼox jabiletike, jutuk mu skotoluk li krixchanoetik ta spʼejel balumile oy toʼox srelijionik. Pe jel talel leʼtik xa ta sjayibal jabile, yuʼun mas xa ep krixchanoetik ti muʼyuk srelijionike. Ti melel xkaltike, oy ep krixchanoetik ta junantik lume jamal chalik ti muʼyuk srelijionike * (Mat. 24:12).

2. ¿Kʼu van yuʼun oy ep krixchanoetik ti muʼyuk srelijionike?

² ¿Kʼu yuʼun mas xa ep krixchanoetik ti muʼyuk srelijionike? * Junantike jaʼ van ta skoj ti jaʼ chbat ta yoʼontonik spasel li kʼusi tskʼan ta xkuxlejalike o «li kʼusitik tsvul-o yoʼontonike» (Luk. 8:14). Junantik xtoke jaʼ ta skoj ti mu xa xchʼunik mi oy Diose, li yantik xtoke xchʼunojik ti oy Diose, pe tsnopik ti muʼyuk xa sbalil li relijione, ti mu la koʼoluk kʼusi chalbe skʼoplal xchiʼuk li siensiae o li kʼusi tsnop krixchanoetike. Jech xtok, xuʼ van x-albatik yuʼun yamigotakik, smaestroik o chilik ta television o ta yan kʼusitik ti ta kʼunkʼun kʼataj talel li kuxlejale. Pe jaʼ jutuk tajek yabinojbeik skʼoplal ti oy ta melel li Diose. Jech xtok, oy buchʼutik chopol chilik ti jaʼ batem ta yoʼontonik takʼin li jnitvanejetik ta relijione xchiʼuk ti tspasvan yaʼiik ta mantale. Ta junantik lumetike, li ajvaliletike yakʼojik mantaletik ti kʼu noʼox yelan xuʼ xichʼik ta mukʼ Dios li krixchanoetike.

3. ¿Kʼuxi tskoltautik li xchanobil liʼe?

³ Li Jesuse laj yal ti skʼan jpastik «ta jchankʼop li krixchanoetik  ta skotol jteklumetike» (Mat. 28:19). ¿Kʼuxi xuʼ jkoltatik li buchʼutik muʼyuk srelijionik sventa xlik skʼanik li Diose xchiʼuk ti xkʼotik ta yajchankʼop Kristoe? Teuk ta joltik ti jelajtik kʼu yelan chchʼamik mantal li krixchanoetik ta skoj ti yan-o slumalike. Jech kʼuchaʼal liʼe, li buchʼutik te chʼiik ta Europae xuʼ van chchikintaik lek li mantale, pe mu jechuk li buchʼutik te nakalik ta Asiae. ¿Kʼu yuʼun? Yuʼun li ta Europae oy ep krixchanoetik ti snabeik skʼoplal jutuk li Vivliae xchiʼuk oy xaʼiik ti jaʼ Jpasvanej kuʼuntik li Diose. Pe jaʼuk li ta Asiae, jutuk mu skotoluk li krixchanoetike muʼyuk yabinojik o mu masuk snaʼik ta sventa li Vivliae xchiʼuk yikʼaluk van mu xchʼunik ti oy jun Jpasvaneje. Jech oxal, li ta xchanobil liʼe tskoltautik sventa jnaʼtik kʼuxi xuʼ xkʼot ta yoʼonton mantal li krixchanoetike, mu ventauk li kʼusi xchʼunojike o li slumalike.

4. ¿Kʼu yuʼun mu stakʼ jnoptik ti muʼyuk tsjel snopben li krixchanoetike?

⁴ Mu jnoptik ti muʼyuk tsjel snopben li krixchanoetike. Li jujun jabil chjelave, oy epal krixchanoetik tspasik ta stestigotak Jeova akʼo mi muʼyuk toʼox srelijionik. Junantike lek xa onoʼox tajek stalelalik xchiʼuk chopol chilik kʼalal oy kʼusitik muʼyuk lek tspasik li relijionetike, pe jaʼuk li yantike muʼyuk lek li xkuxlejalike. Jech oxal, li krixchanoetik taje laj yiktaik li kʼusitik chopol toʼox tspasike. Pe tskoltautik Jeova sventa jtatik «li buchʼutik oy lek ta yoʼontonik stael li kuxlejal sbatel osile» (Ech. 13:48; 1 Tim. 2:3, 4).

5. ¿Kʼusi van chtijbat-o yoʼonton li krixchanoetik yoʼ xchikintaik li kʼusi chkalbetike?

⁵ Oyuk slekil koʼontontik xchiʼuk oyuk jpʼijiltik kʼalal chijkʼopoje. Li krixchanoetike jaʼ chchikintaik-o mantal ta skoj ti kʼu yelan chkalbetike, maʼuk li kʼusi ta jloʼiltabetike. Jaʼ lek chilik xtok kʼalal oy slekil koʼontontike, kʼalal chkichʼ jpʼijiltik ti kʼu yelan chijkʼopoje xchiʼuk mi oy ta koʼontontik ta melele. Mu xijsujvan sventa xchikintaik li kʼusi chkaltike, jaʼ mas lek kaʼibetik smelolal kʼusi tsnopik ta sventa li relijione xchiʼuk ti kʼu yuʼun jech tsnopike. Junantik krixchanoetike mu skʼan xalbeik skʼoplal relijion kʼalal te xchiʼukik li buchʼutik mu xojtikinike, li yantik xtoke tsnopik ti muʼyuk lek mi oy buchʼu chichʼ jakʼbel kʼusi tsnop ta sventa li Diose. Jech xtok, oy junantik ti chkʼexavik-o mi laj yichʼik ilel ti yakal chchanik li Vivliae, mas to mi jaʼ xchiʼuk li stestigotak Jeovae. Kʼusiuk noʼox tsnop li krixchanoetike, skʼan xkichʼtik ta mukʼ ti kʼu yelan chaʼi sbaike (2 Tim. 2:24).

6. ¿Kʼuxi laj yakʼ ta ilel Pablo ti la stsak ta venta kʼu yelan li krixchanoetike, xchiʼuk kʼuxi xuʼ jchanbetik?

⁶ Mi chkakʼtik venta ti oy buchʼu mu skʼupin lek li kʼusi chkalbetik skʼoplal ta Vivliae, ta sventa li kʼusitik pasbile, ta stojolal li Diose o li relijione, jchanbetik stalelal li jtakbol Pabloe xchiʼuk jtsaktik ta venta kʼu yelan li krixchanoetike. Kʼalal la xcholbe mantal judaetik li Pabloe, jaʼ la stunes li Tsʼibetik sventa xrasonaj xchiʼuke, pe kʼalal jaʼ la xchiʼinan ta loʼil li pʼijil jgresiaetik ta Areopagoe, muʼyuk laj yal ti te la slokʼes tal ta Vivlia li kʼusi chale (Ech. 17:2, 3, 22-31). ¿Kʼuxi xuʼ jchanbetik li kʼusi la spas Pabloe? Mi oy buchʼu la jchiʼintik ta loʼil ti mu xchʼun ta sventa li Vivliae, mas van lek ti mu jamaluk xkalbetik ti te lokʼem ta Vivlia li kʼusi ta jloʼiltabetike. Pe mi chkakʼtik venta ti mu skʼan x-ilat yuʼun yantik kʼalal ta jkʼelbetik kʼusi chal li Vivliae, mas lek ti xkakʼbetik yil ta jselulartik o ta jtavletatik li tekstoetik sventa mu xichʼ ilel yuʼun li yantike.

7. Jech kʼuchaʼal chal 1 Korintios 9:20 kʼalal ta 23, ¿kʼusi van skʼan jpastik yoʼ jchanbetik stalelal li Pabloe?

⁷ Kaʼibetik smelolal li kʼusi tsnopike xchiʼuk jchikintabetik. Skʼan xkakʼtik persa ta yaʼibel smelolal kʼusi tsnop li krixchanoetik kʼalal ta jchiʼintik ta loʼile (Prov. 20:5). Kalbetik skʼoplal yan velta li Pabloe. Ta skoj ti jaʼ juda vinike, persa van la sjel ti kʼu yelan la xcholbe mantal li jyanlumetike, yuʼun jutuk tajek kʼusi snaʼik ta stojolal li Jeovae xchiʼuk ta sventa li Tsʼibetike o xuʼ van mu xojtikinik ta j-echʼel. Mi ta jkʼan chkaʼibetik smelolal kʼusi tsnopik xchiʼuk kʼu yelan chaʼi sbaik li  krixchanoetik ti bu ta jcholtik mantale, mi xuʼ chkiltike jsabetik skʼoplal ta jvuntik o jkʼanbetik koltael junuk ermano ti lek xtojob ta cholmantale (kʼelo 1 Korintios 9:20-23).

8. ¿Kʼuxi xuʼ jlikes jloʼiltik ta sventa li Vivliae?

⁸ Oy tajek ta koʼontontik saʼel li krixchanoetik ti sta-o xchikintaik li aʼyeje (Mat. 10:11). Pe sventa spas kuʼuntike, skʼan jakʼbetik kʼusi tsnopik xchiʼuk jchikintabetik lek. Oy jun ermano ta Inglaterra ti xi tsjakʼbe li krixchanoetik kʼalal chchol mantale: «¿Kʼusi van skʼan pasel xanaʼ sventa xijmuyubaj noʼox li ta kutsʼ kalaltike, ti jchanubtas lek li kalab jnichʼnabtike o ti kʼuxi xuʼ xkuch kuʼuntik li kʼusi muʼyuk tukʼ chkichʼtik pasbele?». Tsmala kʼusi tstakʼ li krixchanoe, vaʼun xi to chalbee: «Oy jun lekil tojobtasel jtaoj ti laj yichʼ tsʼibael leʼ xa van ta chaʼmil jabile». Vaʼun, chakʼbe yil ta selular junchibuk teksto ti sta-o li kʼusi tsloʼiltaike xchiʼuk muʼyuk chalbe ti ta Vivlia la slokʼese.

9. ¿Kʼuxi xuʼ jkoltatik li buchʼutik mu skʼanik lek ti xkalbetik skʼoplal Diose?

⁹ Oy krixchanoetik ti mu skʼanik lek ti xkalbetik skʼoplal li Diose, jaʼ yuʼun skʼan jaʼuk jloʼiltabetik li kʼusi xojtikinik sventa xkʼot ta yoʼontonik li mantale. Jech kʼuchaʼal liʼe, ep krixchanoetik ti labal sba chilik li kʼusitik oy ta balumil xchiʼuk ta vinajele. Jech oxal, xuʼ van xi xkalbetike: «Avakʼoj van venta ti jaʼ chchanik li kʼusitik oy ta balumil sventa spasik li kʼusitik achʼ chlokʼanuke. Kaltik avaʼi junchibuk skʼelobil. Li buchʼutik tsmeltsanik li mikrofonoe jaʼ chchanbeik skʼoplal li jchikintike, yan li buchʼutik tspasik kamaraetike jaʼ chchanbeik skʼoplal li jsatike. ¿Kʼusi chanop ta sventa li kʼusitik oy ta balumile? ¿Mi ta van xaval ti jaʼ la spas jun tsatsal ipalil, junuk krixchano o yan kʼusi?». Xuʼ to xi xkalbetik mi laj xa ox jchikintabetik li kʼusi chale: «Kʼalal chchanbeik skʼoplal jsatik xchiʼuk jchikintik li injenieroetike, xuʼ van ta jakʼbe jbatik buchʼu yakal chchanbeik li kʼusi tspasike. Labal sba laj kil ti xi la sjakʼ jun j-alnichimalkʼop ta voʼnee: ‹¿Me chacuyic ti mu xaʼay li bochʼo la spas jchiquintique? ¿Me chacuyic ti mu xil li bochʼo la spas jsatique? [...] ¿Me chacuyic ti mu snaʼ li bochʼo chacʼbe sbijil cristianoetique?›. Jaʼ jech tsnopik ek li junantik sientifikoetike xchiʼuk chalik ti oy onoʼox buchʼu pasvane» (Sal. 94:9, 10). Vaʼun, xuʼ xkakʼbetik yil junuk video li ta jpajinatik ta jw.org^® ti bu chal: «Loʼiletik ti kʼu yelan lik tal li kuxlejale» (batan yoʼ bu chal VUNETIK XCHIʼUK YAN KʼUSITIK > VIDEOETIK, laje «Chjakʼbat sloʼil xkuxlejalik»). O xuʼ van xkakʼbetik komel li foyeto ¿Es la vida obra de un Creador? o li foyeto El origen de la vida. Cinco cuestiones dignas de análisis.

10. ¿Kʼuxi xuʼ jlikes jloʼiltik xchiʼuk li buchʼu mu skʼan xloʼilaj ta sventa Diose?

¹⁰ Jutuk mu skotoluk li krixchanoetike oy ta  yoʼontonik ti xlekub ta jelavel li jkuxlejaltike. Pe ep buchʼutik chiʼik mi xichʼ lajesel li balumile o ti mu xa stakʼ te xijnakiutike. Xi chal jun jkʼelvanej ta sirkuito ta Noruegae: «Li buchʼutik mu skʼan xalbeik skʼoplal Diose jaʼ mas lek chaʼiik kiloj ti jaʼ xichʼik albel li kʼusitik yakal chkʼot ta pasel ta balumile». Xi tsjakʼbe li krixchanoetik kʼalal chchiʼinan ta loʼile: «¿Mi ta van xlekub jkuxlejaltik ta jelavel? ¿Mi jaʼ van tslekubtas jkuxlejaltik li ajvaliletike, li sientifikoetike o mi yan buchʼu?». Vaʼun, chchikinta lek li kʼusi chale xchiʼuk tsloʼiltabe o chchanbe junuk teksto ti jaʼ chalbe skʼoplal li kʼusi kʼupil sba chtal ta jelavele. Junantik krixchanoetike labal sba chaʼiik ti muʼyuk chichʼ lajesel li balumile xchiʼuk ti te chnakiik-o sbatel osil li buchʼutik lekike (Sal. 37:29; Ecl. 1:4).

11. 1) ¿Kʼu yuʼun skʼan jelajtik ti kʼu yelan ta jlikes jloʼiltike? 2) ¿Kʼusi skʼan jpastik jech kʼuchaʼal laj yal Pablo ta Romanos 1:14 kʼalal 16?

¹¹ Jelajtik ta jujuntal li krixchanoetike, jech oxal mas me lek ti jelajtik kʼu yelan jlikes li jloʼiltike. Yuʼun li kʼusi lek chaʼi jun krixchanoe xuʼ van mu lekuk chaʼi li yantike. Oy buchʼutik ti lek chaʼiik chloʼilajik ta sventa Dios o ta sventa li Vivliae, pe oy yantike jaʼ mas lek chaʼiik ti oyuk kʼusi baʼyel jloʼiltabetike. Mu ventauk kʼu yelan li krixchanoetike, skʼan jchiʼintik ta loʼil skotolik (kʼelo Romanos 1:14-16). Skʼan me teuk ta joltik ti jaʼ Jeova chakʼ chʼiuk ta yoʼonton mantal li buchʼutik skʼanojik li tukʼilale (1 Kor. 3:6, 7).

12. ¿Kʼuxi xuʼ jchiʼintik ta loʼil li krixchanoetik ta Asia ti muʼyuk xchʼunojik ti oy jun Jpasvaneje?

¹² Ta spʼejel balumile, oy ep jcholmantaletik tstaik ta chiʼinel ta loʼil krixchanoetik ti mu xchʼunik mi oy Diose. Te skʼoplal ek li krixchanoetik ti likemik tal ta lumetik ti bu yaloj ajvaliletik ti kʼu noʼox yelan xuʼ xichʼik ta mukʼ li Diose. Jech xtok, oy ep krixchanoetik li ta lumetik ta Asiae muʼyuk snopojbeik skʼoplal ti oy jun Jpasvanej kuʼuntike. Junantike labal sba chaʼiik xchiʼuk chchʼamik jun estudio mi laj yichʼik jakʼbele, pe jaʼuk li yantike mu masuk oy ta yoʼontonik. ¿Kʼuxi xuʼ jcholbetik mantal? Junantik jcholmantaletik ti lek xtojobike yakʼojik venta ti jaʼ mas lek kʼalal oy kʼusi baʼyel tsloʼiltabeike, ti oyuk ta yoʼontonik li krixchanoetike, vaʼun ti ta tsʼakal to xalbeik kʼuxi staojbeik sbalil li beiltaseletik ta Vivliae.

13. ¿Kʼusi xuʼ jpastik sventa x-ayan ta yoʼonton xchanel Vivlia li krixchanoetike? (Kʼelo li lokʼol ta pajina 1).

¹³ Ep krixchanoetike jaʼ chtijbat-o yoʼontonik xchanel Vivlia ta skoj ti yichʼoj lekil tojobtaseletike (Ecl. 7:12). Xi chal jun ermana ta Nueva York ti tsvulaʼan li buchʼutik chkʼopojik ta chino mandarine: «Chkakʼ tajek persa ti oyuk ta koʼonton li krixchanoetike xchiʼuk ti jchikintabe li kʼusi chalike. Xi ta jakʼbe mi laj kaʼi ti jaʼtik to svulelik li ta lume: ‹¿Kʼu avelanik? ¿Mi laj xa ata avabtelik? ¿Mi lek kʼusi tspasboxuk li krixchanoetik liʼe?›». Kʼalal jech tspas li ermanae, bateltike mas kʼun chaʼi sventa xalbe skʼoplal li Vivliae. Vaʼun, xi to tsjakʼbe kʼalal xuʼ chile: «¿Kʼusi van skʼan jpastik xanaʼ sventa lekuk xkil jba jkotoltike? ¿Mi xuʼ xkakʼbot avil jun pʼijil tojobtasel ta Vivlia? Xi chal li tojobtasele: ‹Mi laj yichʼ likesel kʼope, xkoʼolaj kʼuchaʼal chichʼ jambel stiʼ li voʼ ti bu makbil yoke; yoʼ to mu xlik li kʼope, jaʼ lek batan›. Li tojobtasel liʼe, ¿mi xuʼ skoltautik chavil yoʼ lekuk xkil jba jkotoltike?» (Prov. 17:14, TNM). Mi jaʼ jech ta jpastik eke, xuʼ xkakʼtik venta buchʼutik chchʼamutik yan velta mi bat jchaʼkʼeltike.

14. ¿Kʼusi tspas jun ermano ti likem ta Asia sventa xcholbe mantal li buchʼutik mu xchʼunik Diose ?

¹⁴ ¿Kʼuxi xuʼ jchiʼintik ta loʼil li buchʼutik chalik ti muʼyuk xchʼunojik Diose? Xi chal jun ermano ti likem ta Asia ti lek xtojob kʼu yelan chcholbe mantal li buchʼutik muʼyuk srelijionike: «Kʼalal oy buchʼu chal ti muʼyuk xchʼunoj Diose, jutuk mu skotoluk veltae jaʼ chakʼ ta aʼiel ti muʼyuk lek ti xichʼ ichʼel ta mukʼ li jecheʼ diosetike. Chkalbe ti jaʼ jech ta jnop eke, ti muʼyuk kuxul li diosetik ti pasbil noʼox yuʼun li krixchanoetike. Vaʼun, ta jchanbe li kʼusi chal Jeremías 16:20: ‹¿Me yuʼun xuʼ ta spas sdios stuc li cristianoe?›. Laje, xi ta  jakʼbee: ‹¿Kʼuxi xuʼ jnaʼtik bu junukal melel dios ta skotol li diosetik ti spasoj li krixchanoetike?›. Ta jchikinta lek li kʼusi tstakʼe xchiʼuk ta jkʼelbe li kʼusi chal Isaías 41:23: ‹Alic caʼtic li cʼusitic ta to xcʼot ta pasel ta tsʼacale, yuʼun jech ta jnaʼcutic me ta melel ti diosoxuque›. Ta slajeb une, chkakʼbe yil junuk skʼelobil li kʼusi yaloj tspas ta jelavel li Jeovae».

15. ¿Kʼusi chakʼ jchantik li kʼusi tspas jun ermano ti likem ta este de Asiae?

¹⁵ Jkʼeltik kʼusi tspas jun ermano ti likem ta este de Asia kʼalal chbat xchaʼvulaʼan li krixchanoetike, xi chale: «Chkakʼbe yilik ti yichʼoj lekil tojobtaseletik li Vivliae, albil kʼopetik ti oy xa kʼotemik ta pasele xchiʼuk li mantaletik ta sventa ti kʼutik yelan ch-abtej li kʼusitik oy ta vinajel balumile. Vaʼun, xi chkalbeike: ‹Skotol taje jamal chakʼ ta ilel ti oy jun Jpasvanej kuʼuntik ti toj pʼije›. Kʼalal chkil ti chlik snop jun krixchano ti oy ta melel li Diose, chlik noʼox kakʼbe yil ta Vivlia li kʼusi chal ta sventa li Jeovae».

16. 1) Jech kʼuchaʼal chal Evreos 11:6, ¿kʼu yuʼun skʼan oyuk xchʼunel yoʼontonik ta stojolal Dios xchiʼuk ta Vivlia li buchʼutik chkakʼbetik chanubtasele? 2) ¿Kʼuxi xuʼ jkoltatik sventa xchʼi li xchʼunel yoʼontonike?

¹⁶ Kʼalal chkakʼbetik estudio li krixchanoetik ti muʼyuk srelijionike, skʼan jkoltatik-o batel sventa xchʼunik ti oy ta melel li Diose (kʼelo Evreos 11:6). Skʼan jkoltatik xtok sventa spat yoʼontonik li ta Skʼop Diose. Pe sventa spas kuʼuntike, xuʼ van skʼan jkʼelbetik jaykojuk o ep ta velta junuk chanubtasel ta Vivlia li jun krixchanoe. Kʼalal chkakʼbetik jujukoj estudioe, xuʼ van xkakʼbetik yil sprevailtak ti jaʼ Skʼop Dios li Vivliae. ¿Kʼuxi xuʼ jpastik? Xuʼ xkalbetik albil kʼopetik ti kʼotemik xa ta pasele, ti lek tukʼ kʼusitik chal ta sventa li siensiae xchiʼuk li sloʼilal Vivliae o li lekil tojobtaseletik yichʼoje.

17. ¿Kʼusi lek chkʼot ta pasel kuʼuntik mi ta jkʼantik li krixchanoetike?

¹⁷ Kʼalal chkakʼbetik yil krixchanoetik ti jkʼanojtik skotolike akʼo mi oy srelijionik o mi muʼyuk, jaʼ jech ta jkoltatik sventa xkʼotik ta yajchankʼop Kristo (1 Kor. 13:1). ¿Kʼusi oy ta koʼontontik stael kʼalal ta jchanubtastik ta Vivlia li krixchanoetike? Jaʼ ti xaʼibeik smelolal ti skʼanojutik li Diose xchiʼuk tskʼan ti akʼo jkʼantik eke. Li avie, ta smilal xa noʼox krixchanoetik chichʼik voʼ jujun jabil xchiʼuk skʼanojik xa Dios akʼo mi muʼyuk toʼox lek ta yoʼontonik li relijione o ti chʼabal ta j-echʼele. Jaʼ yuʼun, mu jnoptik ti muʼyuk tsjel snopben li krixchanoetike, kakʼtik ta ilel ti oy ta koʼontontike xchiʼuk ti jkʼantik skotolike. Jchikintatik lek li kʼusi chalike, kaʼibetik smelolal kʼu yelan chaʼi sbaik xchiʼuk kakʼbetik yilik ta jtalelaltik kʼuxi ta tsʼakliel batel li yav yok Kristoe.