1, 2. 1) ¿Kʼu yuʼun mu labaluk sba chkaʼitik kʼalal mu xa xakʼ jpas kabteltik li ajvaliletike? 2) ¿Kʼusi ta jkʼeltik li ta xchanobil liʼe?

LI TA 2018, oy mas ta 223 mil jcholmantaletik ti jaʼ te nakalik li ta lumetik ti bu mu xakʼik jpas kabteltike o ti spajesojik ta j-echʼele. ¿Mi labal sba chkaʼitik taje? Moʼoj, yuʼun li ta xchanobil echʼe laj kiltik ti ta onoʼox xkichʼtik kontrainel li melel yajtsʼaklomutik Kristoe (2 Tim. 3:12). Buyuk noʼox ti nakalutike, li j-abteletike xuʼ spajesik ta anil li kabteltike o xuʼ xalik mantal ti mu xa stakʼ xkichʼtik ta mukʼ li Jeovae.

² Xuʼ van xi jakʼbe jbatik kʼalal mu xa xakʼ jpas kabteltik li ajvaliletike: «Kʼalal chkichʼtik kontrainele, ¿mi jaʼ skʼan xal ti muʼyuk xa lek chilutik li Diose? ¿Mi mu xa stakʼ xkichʼtik ta mukʼ li Jeovae? ¿Mi skʼan van xibat ta naklej ta yan lum sventa xitun ta stojolal li Diose?». Te ta jtabetik stakʼobil li ta xchanobil liʼe. Jech xtok, ta jkʼeltik kʼuxi xuʼ xijtun-o ta stojolal Jeova akʼo mi mu xa xakʼik jpas li kabteltike xchiʼuk ta jkʼeltik kʼusitik mu stakʼ jpastik.

3. Jech kʼuchaʼal chal 2 Korintios 11:23 kʼalal ta 27, ¿kʼusitik la snuptan li jtakbol Pabloe, xchiʼuk kʼusi chakʼ jchantik li kʼusi la snuptane?

³ Kʼalal mu xa xakʼ jpas kabteltik li ajvaliletike, xuʼ van xlik jnoptik ti muʼyuk xa lek chilutik li Diose. ¿Mi melel taje? Moʼoj. Jnopbetik skʼoplal li jtakbol Pablo ti la stsʼiba 14 kartaetik li ta Tsʼibetik ta Griego Kʼope xchiʼuk kʼot ta jtakbol ta stojolal li jyanlumetike. Jamal xkiltik ti lek ilat yuʼun li Jeovae, akʼo mi jech, tsots tajek laj yichʼ kontrainel (kʼelo 2 Korintios 11:23-27). Li kʼusi la snuptane chakʼ jchantik ti chakʼ permiso Jeova ti xichʼik kontrainel li yajtuneltake.

4. ¿K’u yuʼun tspʼajutik li krixchanoetike?

 ⁴ Li Jesuse laj yalbe smelolal kʼu yuʼun ti ta jnuptantik kontrainel xchiʼuk ti chkichʼtik pʼajel yuʼun li krixchanoetike, jaʼ ta skoj ti maʼuk te jkʼoplaltik li ta sba balumile (Juan 15:18, 19). Xchiʼuk ti jaʼ yakal ta jpastik li kʼusi leke, pe maʼuk skʼan xal ti muʼyuk xa lek chilutik li Diose.

5. ¿Mi xuʼ yuʼunik slajesbel skʼoplal yichʼel ta mukʼ Jeova li krixchanoetike? Albo junuk skʼelobil.

⁵ Li krixchanoetike mu xuʼ yuʼunik slajesbel skʼoplal li yichʼel ta mukʼ Jeova ti skotol xuʼ yuʼune. Ep buchʼutik jech spasojik pe muʼyuk-o pasem yuʼunik. Kalbetik junuk skʼelobil. Kʼalal yakal li Xchibal Mukʼta Paskʼop ta spʼejel Balumile, oy epal ajvaliletik ta yantik lumetik ti tsots la skontrainik li yajtuneltak Diose. Maʼuk noʼox li jnazietik ta Alemania ti muʼyuk xakʼik akʼo jpas li kabteltike, yuʼun jech la spasik ek li ajvaliletik ta Australia, ta Canada xchi’uk ta yantik lumetik. Akʼo mi jech la snuptan li ermanoetike, pe oy kʼusi toj labal sba kʼot ta pasel. Yuʼun kʼalal lik li paskʼop ta 1939, kʼajomal toʼox oy 72,475 jcholmantaletik li ta spʼejel balumile. Pe li Jeovae laj yakʼbe bendision li ermanoetik kʼalal tsuts li paskʼop ta 1945, yuʼun mas ta oʼlol epaj li jcholmantaletike, kʼotik ta 156,299.

6. ¿Kʼusi xuʼ lek chkʼot ta pasel akʼo mi xkichʼtik kontrainele? Albo junuk skʼelobil.

⁶ Kʼalal chkichʼtik kontrainele xuʼ van jaʼ tstij koʼontontik yoʼ xijtun mas ta stojolal li Jeovae, jaʼ yuʼun mu me xijxiʼ. Kalbetik skʼoplal jun nupultsʼakal ti oy jun yuni kʼox keremike xchiʼuk ti jaʼ te nakalik ti bu mu xakʼ jpas kabteltik li ajvaliletike. Maʼuk ti te xa noʼox smeyoj kom skʼobik ta xiʼel li nupultsʼakale, moʼoj, yuʼun lik tunikuk ta prekursor regular. Li ermanae laj yikta komel jun yabtel ti lek toyol chichʼ tojele. ¿Mi oy van kʼusi lek kʼot ta pasel ta skoj ti mu x-akʼbat spasik li kabteltike? Li ermanoe chal ti ep krixchanoetik lik ayanuk ta yoʼontonik yojtikinel li stestigotak Jeovae xchiʼuk mas xa kʼun laj yaʼi sventa slikes chanubtaseletik ta Vivlia. Oy to yan kʼusitik lek kʼot ta pasel xtok, jun mol ta tsobobbail ti jaʼ onoʼox te slumal eke laj yal ti lik batikuk ta tsobajel yan velta li buchʼutik yiktaoj sbaik ta mantale xchiʼuk lik xcholik mantal.

7. 1) ¿Kʼusi chakʼ jchantik li kʼusi chal Levítico 26:36 xchiʼuk 37? 2) ¿Kʼusi chapas mi la spajes kabteltik li ajvaliletike?

⁷ ¿Kʼusi oy ta yoʼonton li kajkontratik  kʼalal tspajes li kabteltike? Jaʼ ti x-och xiʼel ta koʼontontik kʼalal chijtun ta stojolal Jeovae. Sventa sibtasutike, xuʼ van oy kʼusitik jecheʼ chalik ta jtojolaltik, tstakik tal mayoletik o polisiaetik sventa xchajik ta kʼelel li jnatike, tstsatsal jochutik batel ta nail chapanobbailetik o xuʼ van xkichʼtik tikʼel ta chukel junantikutik. Jaʼ xa tskʼanik ti xijnik ta xiʼel kʼalal chkaʼitik ti tstikʼik ta chukel jayvoʼuk ermanoetike. Mu me xkakʼtik ti jech xkʼot ta pasele, yuʼun mi moʼoje, voʼotik xa noʼox jtuktik ta jpajtsan li kabteltike. Mu jchantik li kʼusi la spasik li krixchanoetik ti chalbe skʼoplal ta Levítico 26:36 xchiʼuk 37 (kʼelo). Li xiʼele xuʼ xyochbe yipal ti kʼu yelan chijtun ta stojolal li Jeovae o xuʼ van xkiktatik-o komel li mantale, pe mu jkʼantik ti jech xkʼot ta pasele. Jaʼ lek jpat koʼontontik ta stojolal Jeova xchiʼuk mu xkakʼtik stsalutik li xiʼele (Is. 28:16). Jkʼanbetik koltael li Jdiostike, yuʼun jnaʼojtik lek ti tskoltautik sventa jechuk-o xijtun ta stojolal akʼo mi skontrainutik li tsatsal ajvaliletike (Evr. 13:6).

8, 9. 1) ¿Kʼusi skʼan snop lek li jun yajtsʼaklom Kristo o li joliletik ta utsʼ alalile? 2) ¿Kʼusi xuʼ skoltautik sventa lekuk kʼusi xkʼot ta nopel kuʼuntike?

⁸ Kʼalal mu xa xakʼ jpas kabteltik li ajvaliletike, skʼan jnoptik ta jujuntal mi persa skʼan xijbat ta naklej ta yan lum ti bu xuʼ xijtun ta stojolal li Jeovae. ¿Kʼusi van xuʼ xkoltaatik li ermanoetik ti jech tsnuptanike? Junantike xuʼ skʼelbeik skʼoplal li kʼusi la spas li yajtsʼaklomtak Kristo ta baʼyel siglo kʼalal laj yichʼik nutsele. Yuʼun kʼalal laj yichʼ milel ta ton li Estebane, li jchankʼopetik ta Jerusalene «la spuk sbaik batel skotolik ta sjunlej slumal Judea xchiʼuk ta Samaria» «kʼalal to ta Fenisia, ta Chipre xchiʼuk ta Antiokia» (Mat. 10:23; Ech. 8:1; 11:19). Junantik ermanoetik xtoke xuʼ van jaʼ skʼelbeik skʼoplal li kʼusi la spas jtakbol Pablo kʼalal laj yichʼ kontrainele. Yuʼun la snop ti te chkom li ta jteklume akʼo mi laj yakʼ ta vokol xkuxlejal sventa xcholbe skʼoplal li lekil aʼyeje xchiʼuk ti stsatsubtas li ermanoetik ti bu tsots chichʼik kontrainel ta slumalike (Ech. 14:19-23).

⁹ ¿Kʼusi chakʼ jchantik li chib loʼil laj kalbetik skʼoplale? Jaʼ ti skʼan snop stukik kʼusi tspas li joliletik ta utsʼ alalile. Pe yoʼ to muʼyuk kʼusi chkʼot ta nopel yuʼunike, skʼan baʼyel skʼoponik Jeova xchiʼuk skʼan skʼelik li kʼusi lek xchiʼuk kʼusi chopol xuʼ snuptan li yutsʼ yalalik mi batik ta naklej ta yan lume. Kʼalal jech chkʼot ta pasele, ta jujuntal ta jbaintik li kʼusi ta jpastike (Gal. 6:5). Mu me chopoluk kʼusi xkaltik ta stojolal yantik ta skoj li kʼusi chkʼot ta nopel yuʼunike.

10. ¿Kʼuxi tsbeiltasutik Betel xchiʼuk li moletik kʼalal mu xa xakʼik jpas li kabteltike?

¹⁰ ¿Kʼu yelan chkichʼtik ta mukʼ Jeova kʼalal jaʼo mu xa xakʼ jpas kabteltik li ajvaliletike? Li Betele chakʼbe tal mantaletik xchiʼuk beiltaseletik li moletik ta tsobobbail yoʼ snaʼik kʼuxi xuʼ jtatik li jveʼeltik ta mantale, ti kʼu yelan ta jtsob jbatike xchiʼuk ti kʼu yelan ta jcholtik mantale. Mi mu xa kʼusi stakʼ pasel sventa xchiʼinatik ta loʼil yuʼun Betel li moletike, jaʼ xa tskʼel stukik kʼuxi xuʼ skoltautik sventa jechuk-o xijtun ta stojolal li Jeovae, tsaʼik beiltaseletik ta Vivlia xchiʼuk li ta jvuntike (Mat. 28:19, 20; Ech. 5:29; Evr. 10:24, 25).

11. 1) ¿Kʼu yuʼun xuʼ jpat koʼontontik ti muʼyuk chkiltik viʼnal ta mantale? 2) ¿Kʼusi xuʼ jpastik sventa mu xkichʼtik pojbel li jveʼeltik ta mantale?

¹¹ Li Jeovae jamal yaloj ti muʼyuk chkiltik viʼnal ta mantale (Is. 65:13, 14; Luk. 12: 42-44). Xuʼ jpat koʼontontik ti chakʼ persa li s-organisasion Jeova yoʼ xakʼbutik li kʼusi chtun kuʼuntik sventa tukʼuk xkakʼ jbatike. Pe oy kʼusi xuʼ jpastik ek kʼalal mu xa xakʼik jpas li kabteltike: jkʼeltik bu xuʼ jnakʼtik li Jvivliatik xchiʼuk li yan vunetik ti pasbil imprimire, ti jyalesojtik ta jselulartik o ta jtavletatike. Mu teuk xkakʼtik ti bu kʼun ta taele, yuʼun toj ep sbalil li jvuntike. Jaʼ yuʼun, oyuk kʼusi jpastik sventa tsotsukutik-o ta mantale.

12. Li moletike, ¿kʼuxi van xuʼ xchapanik li tsobajeletik sventa mu xakʼik venta li yantike?

¹² ¿Kʼu xa van yelan ta jtsob jbatik jujun xemana? Jaʼ xa oy ta sba li moletik sventa skʼelik xchiʼuk xchapanik yoʼ mu xakʼik venta li yantike. Xuʼ van xalbutik ti ta jujutsop xa noʼox ta jtsob jbatike, ti tsjelilanbeik li yorail xchiʼuk ti bu ta jtsob jbatike. Sventa mu xkakʼtik ta vokol li kermanotaktik ti te jchiʼuktike, skʼan mu tsotsuk xijkʼopoj kʼalal chijkʼot li ta tsobajele xchiʼuk kʼalal chijlokʼ xa batele. Jech xtok, jkʼeltik kʼu yelan ta jlap batel jkʼuʼ jpokʼtik yoʼ mu xakʼik venta yantik ti ta tsobajel chijbate. Mi jech ta jpastike, jaʼ me jech ta jkoltatik li kermanotaktike.

13. ¿Kʼusi xuʼ jchanbetik li ermanoetik ta voʼneal Unión Sovieticae?

¹³ ¿Kʼu xa van yelan ta jcholtik mantal? Ta skoj ti jkʼanojtik li Jeova xchiʼuk ti lek tajek chkaʼitik yalbel skʼoplal li Ajvalilal yuʼune, ta jkʼeltik kʼuxi xuʼ jcholtik mantal akʼo mi jelajtik li ta jujun lume (Luk. 8:1; Ech. 4:29). Jun ants ti jaʼ jun j-al-loʼil ti Emily Baran sbie, xi laj yalbe skʼoplal li cholmantal la spas li stestigotak Jeova li ta voʼneal Unión Sovieticae: «Kʼalal laj yal mantal ajvalil ti mu xa xuʼ xcholik mantal ta slumalik li stestigotak Jeovae, li ermanoetike jech-o la spasik: la xcholbeik mantal li slakʼnaike, li xchiʼilik ta abtele xchiʼuk li yamigotakike. Kʼalal laj yichʼik tikʼel ta chukel ta skoj li cholmantale, muʼyuk laj yikta sbaik, yuʼun la xcholbeik mantal xtok li jchukeletike». Jamal xvinaj ti muʼyuk laj yikta sbaik ta xcholel mantal li ermanoetik kʼalal muʼyuk xa x-akʼbat spas li yabtelike. Mi tspajesik cholmantal leʼ okʼom chaʼej li ta jlumaltike, jchanbetik me stalelal li ermanoetik ta voʼneal Unión Sovieticae.

14. ¿Kʼuxi tskoltautik Salmo 39:1 sventa mu jtikʼ jbatik ta vokolile?

¹⁴ Mu kʼusiuk noʼox jloʼiltabetik li yantike. Kʼalal jaʼo mu xa xakʼ jpas kabteltik li ajvaliletike, skʼan jkʼeltik kʼusi ora «chʼanxijchi» (Ecl. 3:7). Oy kʼusitik mu stakʼ xkalbetik li j-abteletike mi jaʼuk li kamigotaktik xchiʼuk kutsʼ kalaltik ta jlumaltik o ta yan lume, jech kʼuchaʼal li sbi kermanotaktike, ti butik ta jtsob jbatike, ti kʼu yelan ta jcholtik mantale xchiʼuk ti kʼuxi chkichʼtik akʼbel li jveʼeltik ta mantale. Yuʼun mi buchʼuuk  noʼox xkalbetike, xuʼ me xkakʼbetik ta vokol xkuxlejal li kermanotaktike (kʼelo Salmo 39:1).

15. ¿Kʼusi oy ta yoʼonton tspas li Satanase, xchiʼuk kʼusi skʼan jpastik yoʼ mu jechuk xkʼot ta pasele?

¹⁵ Mu me jchʼak jbatik ta jsetʼ juteb noʼox kʼopetik. Li Satanase snaʼoj lek ti mu xuʼ vaʼal chkomik li buchʼutik xchʼakoj sbaik li ta jpʼej nae (Mar. 3:24, 25). Jaʼ yuʼun, tskʼel kʼuxi xuʼ xchʼakutik li Satanase, yuʼun mu skʼan ti jaʼ jtsaktik ta kʼope, jaʼ lek chil kʼalal te noʼox ta jtsak jbatik ta kʼop jtuktik xchiʼuk li kermanotaktike.

16. ¿Kʼusi lek chakʼ jchantik li ermana Gertrud Poetzingere?

¹⁶ Jkotoltik me skʼan jkʼel jbatik akʼo mi yijutik xa ta mantal. Kalbetik skʼoplal li Gertrud Poetzinger xchiʼuk li Elfriede Löhr ti tʼujbil chbatik ta vinajele. Li chaʼvoʼ ermanaetik taje takbilik batel ta spasel tsatsal abtel yuʼun jnazietik xchiʼuk yan ermanaetik. Li Gertrude lik itʼixajuk yoʼonton ta stojolal li Elfriede yuʼun toj lek xtojob ta sjelubtasel mantal ti tspatbe yoʼonton li yan ermanaetik ti te xchiʼukike. Pe ta mas jelavele, chopol laj yaʼi sba li Gertrude xchiʼuk la skʼanbe koltael li Jeovae. Xi laj yale: «Skʼan xkaʼibetik smelolal ti oy kʼusi mas xtojobik spasel li yantike o ti mas ep kʼusi sbainojike». ¿Kʼusi la spas yoʼ mu x-itʼixaj ta stojolal li Elfriede? Jaʼ laj yakʼ ta yoʼonton skʼelbel li slekil talelale, vaʼun lek laj yil sbaik yan velta. Li chaʼvoʼ ermanaetike muʼyuk te chamik li ta tsatsal abtelal yuʼun jnazietike xchiʼuk jmoj tunik-o ta stojolal Jeova ti kʼu sjalil kuxiik ta balumile. Mi ta jtsʼikbe jbatik ta jujuntale, muʼyuk me kʼusi chchʼakutik (Kol. 3:13, 14).

17. ¿Kʼu yuʼun skʼan jchʼuntik li tojobtaseletike?

¹⁷ Mu jpʼajtik li kʼusi chkichʼtik albele. Muʼyuk me chkil jvokoltik mi ta jchʼuntik li kʼusi chalbutik li ermanoetik ti jaʼ oy ta sbaik yalel li kʼusi skʼan pasele (1 Ped. 5:5). Kalbetik junuk skʼelobil. Ta jun lum ti bu mu xakʼik jpas li kabteltike, laj yichʼ albel skotol ermanoetik ti mu stakʼ xiktaik komel vunetik li ta cholmantale. Pe oy jun prekursor ti muʼyuk la xchʼun li kʼusi laj yichʼ alele, yuʼun laj yikta komel vunetik. ¿Kʼusi kʼot ta pasel? Kʼalal jaʼo laj yoʼontonik ta cholmantal xchiʼuk yan ermanoetike, oy kʼusitik tal jakʼbatikuk yuʼun li polisiaetike. Yuʼun yileluke, te tijil tal ta spatik li yaj-abteltak ajvalile xchiʼuk yichʼojik tal skotol li vunetik la spukik komele. ¿Kʼusi chakʼ jchantik li kʼusi kʼot ta pasele? Jaʼ ti skʼan jchʼuntik li kʼusi chkichʼtik albele akʼo mi jnaʼtik xa chkaʼi jbatik. Jaʼ to me chakʼbutik sbendision Jeova mi ta jchʼuntik li kʼusi chalik li buchʼutik jaʼ svaʼanoj sventa sbeiltasutike (Evr. 13:7, 17).

18. ¿Kʼu yuʼun mu stakʼ xkakʼtik yan mantaletik?

 ¹⁸ Mu xkakʼtik yan mantaletik. Kʼalal jech tspasik li moletike, xuʼ me mas tsots chaʼiik li yantike. Xi chal kaʼitik li ermano Juraj Kaminský li kʼusi kʼot ta pasel kʼalal muʼyuk xa x-akʼbat spasik li kabteltik ta vo’neal Checoslovaquiae: «Kʼalal laj yichʼ chukel batel li moletik ta tsobobbaile, li yan moletik ti muʼyuk laj yichʼik chukele lik yakʼik mantaletik ta sventa li kʼusi xuʼ spasik xchiʼuk li kʼusi mu stakʼ spasik li jcholmantaletike». Teuk ta joltik ti maʼuk yakʼoj ta jbatik Jeova yoʼ xkalbetik yantik li kʼusi skʼan spasike. Mi chkakʼtik yan mantaletike, ta me jventainbetik xchʼunel yoʼonton li kermanotaktike, vaʼun muʼyuk xa me ta jkoltatik (2 Kor. 1:24).

19. Jech kʼuchaʼal chal 2 Crónicas 32:7 xchiʼuk 8, ¿kʼu yuʼun skʼan mu xijxiʼ akʼo mi skontrainutik li Satanase?

¹⁹ Li Satanas ti jaʼ li bankilal kajkontratike, muʼyuk ch-echʼ yoʼonton ta skontrainel li yajtuneltak Diose (1 Ped. 5:8; Apok. 2:10). Pe muʼyuk srasonal sventa xijnik ta xiʼel akʼo mi mu xa xakʼ jpas kabteltik li Satanas xchiʼuk li buchʼutik jmoj sjolik xchiʼuke (Deut. 7:21). ¿Kʼu yuʼun? Yuʼun liʼ xchiʼinojutik li Jtotik Jeovae xchiʼuk jech-o tskoltautik (kʼelo 2 Crónicas 32:7, 8).

20. ¿Kʼusi oy ta avoʼonton chapas batel?

²⁰ Jchanbetik stalelal li ermanoetik ta baʼyel siglo ti jpʼel ta yoʼonton tunik ta stojolal Jeova xchiʼuk ti xi laj yalbeik li ajvaliletike: «Mi tukʼ chil Dios ti jaʼ ta jchikintakutik li kʼusi chavalike ti jaʼ muʼyuk ta jchikintabekutik li Diose, voʼot xanaʼ atukik. Pe li voʼonkutike mu xuʼ xkikta jbakutik ta yalel li kʼusi kilojkutik xchiʼuk li kʼusi kaʼiojkutike» (Ech. 4:19, 20).