1. ¿Kʼusi chakʼ kiltik Eklesiastes 3:7?

JUNANTIKE toj jamal yeik, pe li yantike stsʼijetik no’ox. Jech kʼuchaʼal chal li teksto ta slikebe, oy yorail tsʼijil chijkom xchiʼuk oy yorail chijkʼopoj (kʼelo Eklesiastes 3:7). Bakʼintike, ta jkʼantik ti masuk xkʼopojik li yantike xchiʼuk ti stsʼijiik li junantike.

2. ¿Buchʼu xuʼ xalbutik kʼu yelan skʼan xijkʼopoj?

² Toj lek kʼu yelan la spasutik li Jeovae, yuʼun laj yakʼ ketik sventa xuʼuk xijkʼopoj (Eks. 4:10, 11; Apok. 4:11). Pe sventa xijtojob stunesele, xuʼ skoltautik li Vivliae. Li ta xchanobil liʼe, ta jkʼeltik batel junantik yajtuneltak Dios ta voʼne ti chakʼ kiltik kʼusi ora skʼan xijkʼopoj xchiʼuk bakʼin skʼan tsʼijil xijkom. Ta jkʼeltik xtok kʼu yelan chil Jeova kʼalal ta jchiʼintik ta loʼil li yantike. Jkʼeltik batel bakʼin skʼan xijkʼopoj.

3. Jech kʼuchaʼal chal Romanos 10:14, ¿bakʼin skʼan xkalbetik skʼoplal Jeova xchiʼuk li Ajvalilal yuʼune?

³ Skʼan skotoluk ora xkalbetik skʼoplal Jeova xchiʼuk li Ajvalilal yuʼune (Mat. 24:14; kʼelo Romanos 10:14). Mi jech ta jpastike, ta jchanbetik stalelal li Jesuse. Yuʼun kʼalal ay ta balumile, la spukbe skʼoplal li Stote (Juan 18:37). Pe skʼan jtsaktik ta venta ti kʼu yelan chijkʼopoje. Skʼan xkichʼtik ta mukʼ li buchʼu ta jcholbetik mantale, manxoukutik noʼox, jtsaktik ta venta kʼu yelan chaʼi sba xchiʼuk li kʼusi xchʼunoje (1 Ped. 3:15). Mu jecheʼuk noʼox chkakʼ jvokoltik mi jech ta jpastike, yuʼun xuʼ oy kʼusi xchanik xchiʼuk xuʼ xkʼot ta yoʼontonik li mantale.

4. Jech kʼuchaʼal chal Proverbios 9:9, ¿kʼuxi xuʼ xkoltaatik-o yantik li kʼusi chalik li moletike?

 ⁴ Mi laj yakʼik venta moletik ta tsobobbail ti oy buchʼu skʼan tojobtasele, skʼan me mu teuk noʼox tsʼijil xkomik. Pe skʼan skʼelik bakʼin xchiʼuk ti mu ta yelovaluk yantik xalbeik mantal sventa mu xakʼik ta kʼexlale. Tstsakik ta venta li buchʼu chalbeik mantale xchiʼuk chakʼbeik tojobtasel ta Vivlia ti xuʼ xkoltaat-oe (kʼelo Proverbios 9:9). Skʼan tsotsuk koʼontontik xchiʼuk mu teuk noʼox tsʼijil xijkom kʼalal oy kʼusi persa skʼan xichʼ alele. ¿Kʼu yuʼun? Jkʼeltik batel kʼusi la spasik chaʼvoʼ krixchanoetik ti chalbe skʼoplal Vivliae. Baʼyel kalbetik skʼoplal jun vinik ti muʼyuk la stukʼibtas xnichʼnabtake, laje chkalbetik skʼoplal jun ants ti ay xchiʼin ta loʼil li buchʼu kʼot ta ajvalil ta tsʼakale.

5. ¿Kʼusi muʼyuk lek la spas li Elie?

⁵ Li mero bankilal pale Elie skʼanoj tajek li chaʼvoʼ skerem ti yichʼoj tsots yabtelik ta axibalnae, yuʼun jaʼik paleetik. Pe li stukike muʼyuk chichʼik ta mukʼ li Jeovae, muʼyuk lek tspas yabtelik, muʼyuk «chichʼik ta mukʼ li smoton Jeovae» xchiʼuk «chchiʼinik ta vayel li antsetik ti te chtunik ta yochebal karpana sventa tsobobbaile» (1 Sam. 2:12-17, 22). Li Elie muʼyuk laj yakʼbe tsatsal mantal li xnichʼnabtake, muʼyuk laj yut xchiʼuk laj yakʼ ti teuk-o xtunik li ta axibalnae akʼo mi sta-o xichʼik milel jech kʼuchaʼal chal li Mantale (Deut. 21:18-21). ¿Mi te noʼox skʼeloj li Jeova eke? Moʼoj, yuʼun xi laj yalbe li Elie: «¿Kʼu yuʼun jaʼ mas chavichʼ ta mukʼ li anichʼnabtake ti jaʼ mu sta li voʼone?». Xchiʼuk xi to albate: «Ta jun noʼox kʼakʼal chcham xchaʼvoʼal li anichʼnabe» (1 Sam. 2:29, 34).

6. ¿Kʼusi chakʼ jchantik li kʼusi muʼyuk lek la spas Elie?

⁶ ¿Kʼusi chakʼ jchantik li kʼusi muʼyuk lek la spas Elie? Mi kʼot ta jchikintik ti oy kʼusi chopol la spas junuk kamigotik o kutsʼ kalaltike, skʼan jchiʼintik ta loʼil xchiʼuk kalbetik li kʼusi chal Vivliae. Skʼan jkʼeltik xtok ti xichʼ koltael ta stojolal li buchʼutik vaʼanbil yuʼun Jeovae (Sant. 5:14). Skʼan mu jaʼuk mas tsots skʼoplal xkil kamigotaktik o kutsʼ kalaltik jech kʼuchaʼal la spas li Elie. Sventa xkalbetik mantal li buchʼu chopol kʼusi la  spase, skʼan tsotsuk koʼontontik, pe oy sbalil mi jech ta jpastike. Jkʼeltik batel kʼusi toj lek la spas jun j-israelal ants ti Abigail sbie.

7. ¿Kʼu yuʼun ay xchiʼin ta loʼil David li Abigaile?

⁷ Li smalal Abigaile jaʼ jun jkʼulej vinik ti Nabal sbie xchiʼuk ep ta sep yosil. Kʼalal jaʼo chjatavik ta stojolal ajvalil Saul li David xchiʼuk sviniktake, oy kʼuuk sjalil la xchabibeik xchijtak Nabal sventa mu xlajik ta elkʼanele. Pe muʼyuk la stoj ta vokol Nabal li kʼusi pasbate. Yuʼun kap tajek sjol ta stojolal li sviniktak David kʼalal ay kʼanbatuk voʼ xchiʼuk veʼlile, «tsotsik xa ye la stakʼbe sutel xchiʼuk la xchopol kʼopta batel» (1 Sam. 25:5-8, 10-12, 14). ¿Kʼu yelan laj yaʼi sba li Davide? Tsan skʼakʼal yoʼonton xchiʼuk laj yal ti tsmil skotol li sviniktak Nabale (1 Sam. 25:13, 22). Sventa mu chopoluk kʼusi xkʼot ta pasele, mu teuk noʼox tsʼijil kom li Abigaile. Bat snup ta be xchiʼuk la xchiʼin ta loʼil li Davide akʼo mi sjelbunoj lek yabtejebik li chanib sien sviniktake, ti xtiʼet tajek yoʼontonike xchiʼuk ti chviʼnajik tajeke.

8. ¿Kʼusi chakʼ jchantik li kʼusi la spas Abigaile?

⁸ Tsots lek yoʼonton Abigail kʼalal la xchiʼin ta loʼil li Davide, laj yichʼ ta mukʼ xchiʼuk oy lek smelol li kʼusi laj yalbee. Akʼo mi maʼuk ta smul li kʼusi yakal chkʼot ta pasele, la skʼanbe perton li Davide, laj yalbe ti lek stalelale xchiʼuk la spat yoʼonton ta stojolal Jeova (1 Sam. 25:24, 26, 28, 33, 34). Li voʼotik eke skʼan ta slekiluk koʼontontik xkalbetik mi oy buchʼu chchʼay xa ta be chkiltike xchiʼuk skʼan mu xijxiʼ ta yalbel (Sal. 141:5). Mi jech ta jpastike, chkakʼtik ta ilel ti jaʼutik jun lekil amigoile (Prov. 27:17).

9, 10. ¿Kʼusi skʼan teuk ta sjolik moletik kʼalal chtojobtasvanike?

 ⁹ Mi laj yilik moletik ti oy xa buchʼu chʼay ta bee, tsots skʼoplal ti xchiʼinik ta loʼile (Gal. 6:1). Ta skoj ti maʼuk tukʼil krixchanoetik li moletike, bikʼit chakʼ sbaik xchiʼuk snaʼojik ti chtun yuʼunik koltael eke. Pe taje maʼuk chmakatik sventa stojobtasik junuk ermanoe (2 Tim. 4:2; Tito 1:9). Li moletike skʼanojik tajek li ermanoetike, jaʼ yuʼun chakʼik persa sventa xtojobtasvanik lek xchiʼuk ti oyuk smalael yuʼunik kʼalal chkoltavanike (Prov. 13:24). Pe li kʼusi mas tsots skʼoplal chilike jaʼ ti xichʼ ichʼel ta mukʼ Jeova xchiʼuk ti xchabiik li tsobobbaile. Jaʼ yuʼun, tstsakik ta venta li mantaletike (Ech. 20:28).

¹⁰ Laj xa jkʼeltik talel bakʼin skʼan xijkʼopoj, pe mu skotoluk velta skʼan jech jpastik. ¿Bakʼin van vokol chkaʼitik ti tsʼijil xijkome?

11. ¿Kʼusi laj yalbe skʼoplal li jchankʼop Santiagoe, xchiʼuk kʼu yuʼun toj jtunel kuʼuntik?

¹¹ Bateltike, vokol chkaʼitik ti tsʼijil xijkome. Li jchankʼop Santiagoe laj yal ti vokol onoʼox chkaʼitike. Xi laj yale: «Mi oy buchʼu mu smak yakan ta skʼopojele, jaʼ jun tukʼil vinik ti xuʼ yuʼun spajesel sjunul sbekʼtale» (Sant. 3:2, 3). Sventa xichʼ pasel ta mantal jkotuk kaʼe o sventa xichʼ pajesele, skʼan nitbel li yakʼil sfrenoale. Pe mi muʼyuk tsots chichʼ nitbel li yakʼile, xuʼ van buyuk xa noʼox xbat, tsyayijes sba stuk o li buchʼu te kajal batele. Jaʼ me jech ek mi toj jamal ketike, yuʼun xuʼ jta-o jvokoltik o xuʼ xkakʼbetik svokol li yantike. Jkʼeltik batel bakʼin skʼan jpajes ketik xchiʼuk ti tsʼijil xijkome.

12. ¿Bakʼin skʼan jpajes ketik xchiʼuk ti tsʼijil xijkome?

 ¹² ¿Kʼusi skʼan jpastik mi oy kʼusi snaʼoj junuk ermano ti mu stakʼ xale? Jnoptik noʼox ti oy buchʼu xkojtikintik ti jaʼ te nakal ti bu mu xakʼik jpas kabteltike, xuʼ van xi ta jakʼbetik ta slekil koʼontontike: «¿Kʼu yelan chacholik mantal o chatsob abaik tee?». Ti jech ta jpastike jaʼ ta skoj ti jkʼanoj li kermanotaktike, ti ta jkʼan ta jnaʼtik kʼu yelan oyike xchiʼuk sventa jpastik orasion ta stojolalike. Pe jaʼ mas lek ti jpajes ketike xchiʼuk ti tsʼijil xijkome. Kʼalal oy kʼusi ta jotsʼol jakʼbetik junuk ermano ti mu stakʼ xale, chkakʼtik ta ilel ti muʼyuk jkʼanojtike xchiʼuk ti muʼyuk jkʼanojtik li ermanoetik ti spatoj yoʼontonik ta stojolale. Mu jkʼan xkakʼbetik mas svokol li kermanotaktik ti te nakalik ti bu mu xakʼik jpas kabteltike. Li buchʼutik jech tsnuptanike muʼyuk onoʼox chalik kʼu yelan chcholik mantal, tstsob sbaik o li yan kʼusitik tspasike.

13. ¿Kʼusi skʼan spasik li moletik jech kʼuchaʼal chal Proverbios 11:13, xchiʼuk kʼu yuʼun?

¹³ Li moletike skʼan mu spukik batel li kʼusi mu stakʼ alel jech kʼuchaʼal chal li beiltasel ta Proverbios 11:13 (kʼelo). Pe xuʼ van mas vokol chaʼiik li buchʼutik oy xa yajnilike, yuʼun nopem xaʼi tsloʼiltaik li kʼusi tsnopike, ti kʼu yelan chaʼi sbaike xchiʼuk li kʼusi tsvul-o yoʼontonike. ¿Mi lek van ti svinajesik batel li kʼusi snaʼojik ta stojolal ermanoetik ti mu stakʼ alele? Moʼoj, yuʼun mi oy junuk mol jech tspase, muʼyuk xa tspat yoʼontonik ta stojolal xchiʼuk chopol chkom skʼoplal. Mu stakʼ «xloʼlavan ta skʼopojelik» li buchʼutik oy yabtelik ta tsobobbaile (1 Tim. 3:8). Jaʼ xkaltik, ti mu spukik batel li kʼusi snaʼojike. Mi skʼanoj yajnil li jun mol ta tsobobbaile, muʼyuk me chalbe li kʼusi mu persauk skʼan snaʼe.

14. ¿Kʼusi xuʼ spas jun ajnilal sventa mu chopoluk xkom skʼoplal li smalale?

¹⁴ Li ajnilal eke skʼan mu sjakʼbe smalal li kʼusi mu xtakʼ xal sventa mu chopoluk xkom skʼoplal yuʼune. Vaʼun, jaʼ jech tskolta sba xchiʼuk tstsak ta venta li ermanoetik ti spatoj yoʼontonik ta stojolal smalale. Pe li kʼusi mas to leke jaʼ ti tsmuyubtabe yoʼonton li Jeovae, yuʼun tskolta sba sventa oyuk jun oʼontonal xchiʼuk ti jmojuk tsobol li ermanoetike (Rom. 14:19).

15. ¿Kʼu yelan laj yil Jeova li oxvoʼ viniketik ay skʼelik Jobe, xchiʼuk kʼu yuʼun?

¹⁵ Li slivroal Jobe chakʼ kiltik bakʼin skʼan xijkʼopoj xchiʼuk ti kʼu yelan skʼan xkaltike. Oy chanvoʼ viniketik ay spatbeik yoʼonton Job kʼalal tsots la snuptan svokole xchiʼuk la stojobtasik. Akʼo mi echʼ jayibuk kʼakʼal ti tsʼijil komike, li Elifas, Bildad xchiʼuk Sofare muʼyuk la snopik lek li kʼusi laj yalike, yuʼun jaʼ noʼox laj yalbeik Job ti oy smule. Melel onoʼox junantik li kʼusi laj yalike, pe mu ta slekiluk yoʼonton la spasik, yuʼun ep kʼusitik chopol laj yalik ta stojolal Job xchiʼuk Jeova. Jech xtok, laj yalbeik Job ti toj chopole (Job 32:1-3). Toj chopol laj yil Jeova li kʼusi la spas li oxvoʼ viniketike. Bol viniketik laj yil xchiʼuk laj yalanbe ti akʼo skʼanbeik vokol Job sventa spas orasion ta stojolalike (Job 42:7-9).

16. ¿Kʼusi chakʼ jchantik li kʼusi muʼyuk lek la spasik li Elifas, Bildad xchiʼuk Sofare?

¹⁶ ¿Kʼusi chakʼ jchantik li kʼusi muʼyuk lek la spasik li Elifas, Bildad xchiʼuk Sofare?  Baʼyel, mu jtikʼbetik smul li kermanotaktike (Mat. 7:1-5). Li kʼusi mas lek xuʼ jpastike jaʼ ti jchikintatik kʼalal chloʼilajike. Vaʼun, chkaʼibetik smelolal ti kʼu yelan chaʼi sbaike (1 Ped. 3:8). Xchibal, ta slekiluk koʼontontik xchiʼuk meleluk li kʼusi chkaltike (Efes. 4:25). Xchiʼuk yoxibal, li Jeovae tstsak ta venta li kʼusi chkalbe jbatike.

17. ¿Kʼusi chakʼ jchantik li kʼusi la spas Eliue?

¹⁷ Li xchanvoʼal buchʼu ay svulaʼan Jobe jaʼ li Eliu ti jaʼ yutsʼ yalal Abraane. Ta skoj ti la xchikinta lek Eliu li kʼusi chalbe sbaike, ta slekil yoʼonton la stojobtas Job ti jaʼ koltaat-o yoʼ lekuk kʼusi snope (Job 33:1, 6, 17). Maʼuk tskʼan Eliu ti ichʼbiluk xa ta mukʼ xkome mi jaʼuk li yantike, li kʼusi oy ta yoʼontone jaʼ ti jaʼuk xichʼ ichʼel ta mukʼ li Jeovae (Job 32:21, 22; 37:23, 24). Taje chakʼ kiltik ti oy yorail tsʼijil chijkom xchiʼuk ti skʼan jchikintatik lek li kʼusi chichʼ alele (Sant. 1:19). Teuk ta joltik xtok ti kʼalal oy buchʼu ta jtojobtastike, ta jkʼantik ti jaʼuk xichʼ ichʼel ta mukʼ li Jeovae, maʼuk li voʼotike.

18. ¿Kʼuxi chkakʼbetik yil Jeova ti ta jtojbetik ta vokol ti yakʼoj ketik sventa xijkʼopoje?

¹⁸ Mi ta jkʼeltik lek bakʼin xchiʼuk kʼu yelan chijkʼopoj jech kʼuchaʼal chal Vivliae, chkakʼbetik yil Jeova ti ta jtojbetik ta vokol ti yakʼoj ketik sventa xijkʼopoje. Xi laj yal li ajvalil Salomone: «Kʼalal oy kʼusi lek chichʼ alel ta yorail noʼoxe, xkoʼolaj kʼuchaʼal slokʼol mantsanaetik ta oro ti te lokʼtabil ta lechlech plato ti pasbil ta platae» (Prov. 25:11). Mi ta jchikintatik lek li kʼusi chalbutik yantik xchiʼuk mi ta jnoptik lek li kʼusi chkaltike, xkoʼolaj me kʼuchaʼal slokʼol mantsanaetik pasbil ta oro li jkʼopojeltike, toj kʼupil sba xchiʼuk toj ep sbalil. Mu ventauk mi toj echʼem xijkʼopoj o mi xijtsʼijet noʼox, xuʼ jpatbetik yoʼonton yantik xchiʼuk ta jmuyubtabetik yoʼonton Jeova mi jech ta jpastike (Prov. 23:15; Efes. 4:29). Vaʼun, jaʼ jech ta jtojbetik ta vokol li Jeovae.