1. ¿Kʼusi mantal laj yakʼbe yajchankʼoptak li Jesuse? (Kʼelo li lokʼol ta pajina 1).

XI LAJ yalbe yajchankʼoptak Jesus kʼalal jutuk xa ox skʼan xchame: «Chkakʼboxuk jun achʼ mantal: [...] jech kʼuchaʼal jkʼanojoxuke jechuk xakʼan abaik ta jujuntal ek li voʼoxuke. Mi chakʼan abaik ta jujuntale, jaʼ jech tsnaʼ skotolik ti voʼoxuk kajchankʼopoxuke» (Juan 13:34, 35).

2. ¿Kʼu yuʼun toj tsots skʼoplal ti jkʼan jbatik ta jujuntale?

² ¿Kʼuxi chvinaj buchʼutik jaʼ li melel yajchankʼoptak Kristoe? Li Jesuse laj yal ti jaʼ te chvinaj mi skʼanoj sbaik li yajchankʼoptake. Jaʼ jech laj yakʼik ta ilel li ermanoetik ta baʼyel sigloe xchiʼuk jaʼ jech chvinaj li avi eke. Jaʼ yuʼun, toj tsots me skʼoplal ti jkʼan jbatik ta jujuntal akʼo mi vokol chkaʼitik spasel.

3. ¿Kʼusi ta jkʼeltik batel li ta xchanobil liʼe?

³ Bakʼintike, vokol chkaʼitik ti jkʼan jbatik ta skoj ti jpasmulilutike. Pe skʼan me xkakʼtik persa sventa jchanbetik stalelal li Jesuse. Li ta xchanobil liʼe, ta jkʼeltik batel kʼuxi tskoltautik li kʼanelal sventa junuk noʼox koʼontontik xchiʼuk li kermanotaktike, ti muuk xijtʼujvane xchiʼuk ti oyuk slekil koʼontontike. Xiuk jakʼbe jbatike: «¿Kʼuxi xuʼ jchanbe stalelal li ermanoetik ti jech-o chkʼanvanik akʼo mi oy kʼusitik tsots tsnuptanike?».

4. Jech kʼuchaʼal chal Mateo 5:23 xchiʼuk 24, ¿kʼu yuʼun toj tsots skʼoplal ti jchapan jkʼoptik xchiʼuk li kermanotaktike?

⁴ Li Jesuse laj yal ti toj tsots skʼoplal ti jchapan jkʼoptik  xchiʼuk li kermanotaktike (kʼelo Mateo 5:23, 24). Tsots skʼoplal ti jechuk jpastike, yuʼun jaʼ sventa lekuk xkil jbatik xchiʼuk li Diose. Mi chkakʼtik persa sventa junuk koʼontontik xchiʼuk li kermanotaktike, lek tajek chil li Jeovae. Yan mi ta jnakʼ skʼakʼal koʼontontik xchiʼuk mi mu jkʼan jchapan li jkʼoptike, muʼyuk me sbalil chil Jeova ti chijtun ta stojolale (1 Juan 4:20).

5. ¿Kʼu yuʼun vokol laj yaʼi Mark ti xchapan skʼop xchiʼuk li jun ermanoe?

⁵ ¿Kʼu yuʼun vokol van chkaʼitik ti jchapan jkʼoptike? Jkʼeltik kʼusi kʼot ta stojolal jun ermano ti Mark * sbie. Kʼux tajek laj yaʼi kʼalal chopol kʼoptaat yuʼun jun ermano xchiʼuk ti loʼiltabat batel skʼoplal ta stojolal yan ermanoetike. Xi chal kaʼitik ti kʼu yelan laj yaʼi sbae: «Kap tajek jol xchiʼuk tsotsik xa likʼopoj». Pe chopol laj yaʼi sba ta mas tsʼakal, jaʼ yuʼun ay skʼopon li ermanoe xchiʼuk la skʼanbe perton. ¿Mi akʼvan ta perton li ermanoe? Muʼyuk. Xi la snop li Marke: «¿Kʼu yuʼun voʼon te xikujkun ta skʼanbel perton mi mu skʼan jchapan jkʼopkutike?». Oy jun jkʼelvanej ta sirkuito ti laj yalbe Mark ti mu xlubtsaj ta skʼanel pertone. ¿Kʼusi van la spas?

6. 1) ¿Kʼusitik la spas Mark sventa xchapan li skʼopike? 2) ¿Kʼuxi laj yakʼ ta xkuxlejal Mark li kʼusi chal Kolosenses 3:13 xchiʼuk 14?

⁶ Laj yakʼ venta Mark ti skʼan sjel stalelale, yuʼun muʼyuk mas bikʼit yakʼoj sba xchiʼuk tsnop ti mas lek stalelal li stuke (Kol. 3:8, 9, 12). Vaʼun, ta slekil yoʼonton ay skʼanbe perton yan velta li ermanoe. Maʼuk noʼox, yuʼun laj yalbe batel ta jlik karta ti chopol tajek chaʼi sbae, ti xchʼaybat smule xchiʼuk ti xamigoin sbaik yan veltae. Laj yakʼbe batel yuni moton xtok. ¿Kʼu yelan laj yaʼi sba li ermanoe? Te xkapet-o sjol. Akʼo mi jech, li Marke muʼyuk laj yikta sba, yuʼun te ta sjol li mantal laj yal Jesus ti skʼan xijkʼanvane xchiʼuk  ti xkakʼtik pertone (kʼelo Kolosenses 3:13, 14). Li kʼanelale jaʼ tstij koʼontontik sventa xij-akʼvan ta perton xchiʼuk ti jpastik orasion sventa xchapaj li jkʼoptike akʼo mi vokol chkaʼitik spasel (Mat. 18:21, 22; Gal. 6:9).

7. 1) ¿Kʼusi laj yal Jesus ti skʼan jpastike? 2) ¿Kʼusi kʼot ta stojolal li Larae?

⁷ Li Jesuse laj yal ti skʼan jechuk jpasbetik yantik li kʼusi ta jkʼantik pasbel eke. Laj yal xtok ti maʼuk noʼox jkʼantik li buchʼu skʼanojutike (Luk. 6:31-33). ¿Kʼusi van ta jpastik mi oy junuk ermano ti mu stsakutik ta venta xchiʼuk ti mu skʼoponutike? Jaʼ jech la snuptan jun ermana ti Lara sbie, xi chale: «Oy jun ermana ti mu stsakun ta ventae, pe mu jnaʼ kʼu yuʼun ti jech tspasbune. La jvul-o koʼonton xchiʼuk vokol xa laj kaʼi ti xibat ta tsobajeletike». Xi la snop li Larae: «Mu kʼusi jventa-o, yuʼun jech onoʼox chilik li yan ermanoetik ti yan-o stalelale».

8. 1) ¿Kʼusi la spas Lara sventa xchapan li skʼopike? 2) ¿Kʼusi chakʼ jchantik li kʼusi kʼot ta stojolal Larae?

⁸ ¿Kʼusi la spas Lara sventa xchapan li skʼopike? La spas orasion, la sloʼiltaik li kʼusi la snuptanike, vaʼun la smey sbaik. Ta kʼelele, lek xa yoʼonton kom. Xi to chal li Larae: «Kʼalal echʼ kʼuuk sjalile, mukʼ xa skʼoponun yan velta xtok, vaʼun toj chopol laj kaʼi jba». La snop Lara ti mas jun yoʼonton mi la sjel stalelal li ermanae. ¿Mi jech van ta melel? Moʼoj. Laj yakʼ venta Lara ti skʼan jechuk-o xkʼanvan xchiʼuk ti x-akʼvan ta perton ta sjunul yoʼontone (Efes. 4:32–5:2). Xchiʼuk vul ta sjol liʼe: li melel kʼanelale «muʼyuk chchap batel li kʼusi chopol tspasbate», «stsʼik yuʼun skotol li kʼusitike, xchʼun yuʼun skotol, spatoj yoʼonton ta skotol xchiʼuk xkuch yuʼun skotol» (1 Kor. 13:5, 7). Vaʼun, jun xa yoʼonton kom xchiʼuk lek xa laj yil sbaik. Mi ta jkʼantik ti teuk oy ta jtojolaltik «li Dios ti chkʼanvane xchiʼuk  ti chakʼ jun oʼontonale», skʼan xkakʼtik persa ti junuk noʼox koʼontontik xchiʼuk li kermanotaktike xchiʼuk ti jkʼan jbatike (2 Kor. 13:11).

9. Jech kʼuchaʼal chal Echos 10:34 xchiʼuk 35, ¿kʼu yuʼun skʼan mu xijtʼujvan?

⁹ Mi mu jnaʼ xijtʼujvane, jaʼ jech chkakʼtik ta ilel ti jaʼutik xnichʼnab Diose, yuʼun li stuke «mu snaʼ xtʼujvan» (kʼelo Echos 10:34, 35). Maʼuk noʼox, yuʼun jaʼ jech chkakʼtik ta ilel ti ta jkʼantik yantik jech kʼuchaʼal jkʼanoj jba jtuktike xchiʼuk jun noʼox koʼontontik xchiʼuk li kermanotaktike (Rom. 12:9, 10; Sant. 2:8, 9).

10, 11. ¿Kʼusi la spas jun ermana sventa mu chopoluk kʼusi snop ta stojolal yantike?

¹⁰ Bakʼintike, vokol chkaʼitik ti mu xijtʼujvane. Jkʼeltik kʼusi kʼot ta stojolal jun ermana ti Ruth sbie. Kʼalal kʼox toʼoxe, oy kʼusi chopol pasbatik xchiʼuk yutsʼ yalal yuʼun jun ants ti yan-o slumale. ¿Kʼu yelan laj yaʼi sba li Ruthe? Xi chale: «Mu xa jkʼan jkʼelbeik sat li krixchanoetik ti te nakalike, yuʼun la jnop ti jaʼ jech stalelal skotolike xchiʼuk ti jaʼ jech ek li ermanoetike». ¿Kʼusi koltaat sventa mu jechuk snope?

¹¹ Laj yakʼ venta Ruth ti skʼan sjel snopbene. Vaʼun, la skʼel ta Anuario sloʼil ermanoetik xchiʼuk li kʼusitik chichʼ pasel li ta lum taje. Xi chale: «Laj kakʼ persa ti lekuk kʼusi jnop ta stojolal li krixchanoetik tee. Laj kakʼ venta ti ta sjunul yoʼonton chtunik ta stojolal Jeova li ermanoetike xchiʼuk ti jaʼik kutsʼ kalaltike». Pe mu baluk noʼox laj yaʼi ti jech la spase, xi to chale: «Kʼalal chkojtikin junuk ermano ti jaʼ te slumale, chkakʼ persa ti lekuk koʼonton xchiʼuk ti jchiʼin ta loʼil sventa xkojtikin leke». Toj lek kʼusi kʼot ta pasel ti jech la spas li Ruthe, xi chale: «Avie, muʼyuk xa kʼusi chopol ta jnop ta stojolalik».

12. ¿Kʼusi toʼox chopol tspas li Sarahe?

¹² Junantike xuʼ van chalik ti muʼyuk kʼusi chopol tsnopik ta stojolal yantike. Jaʼ jech kʼot ta stojolal li Sarahe, yaloj mi mu snaʼ xtʼujvan ta skoj ti muʼyuk tskʼel bu likem tal li krixchanoetike, li kʼusi x-ayan yuʼunike xchiʼuk li kʼusitik sbainojik ta steklumal Jeovae. Pe laj yakʼ venta ti mu jechuke. Ta skoj ti chanunajemik lek ta universidad li yutsʼ yalale, jaʼ mas lek chaʼi ti xchiʼinan li buchʼutik jech chanunajemik eke. Xi laj yalbe jun velta jun yamigoe: «Jaʼ noʼox ta jchiʼinan li ermanoetik ti nelem lek xchanunike». Pe mu lekuk ti jech tsnop li Sarahe. ¿Kʼusi van la spas?

13. ¿Kʼusi chakʼ jchantik li kʼusi la spas Sarahe?

¹³ Li Sarahe laj yichʼ koltael yuʼun jun jkʼelvanej ta sirkuito. Xi chale: «Li ermanoe laj yalbun ti lek chil ti tukʼ chitun ta stojolal Jeovae, ti lek jnaʼ xkakʼ jloʼile xchiʼuk ti ep xa kʼusi jchanoj ta sventa li Vivliae. Pe laj yalbun ti mu baluk noʼox ti ep xa kʼusi jchanojtike, yuʼun skʼan xkakʼtik persa sventa bikʼituk xkakʼ jbatik, ti oyuk xkʼuxul koʼontontik xchiʼuk ti teuk ta joltik ti oy noʼox spajeb li kʼusi spas kuʼuntike». Li Sarahe laj yakʼ ta yoʼonton spasel li kʼusi albate. Xi to chale: «Laj kakʼ venta ti jaʼ mas ep sbalil ti lekuk koʼontontike xchiʼuk ti jkʼantik li yantike. Jaʼ yuʼun, laj kakʼ persa ti jaʼuk jkʼelbe li slekil talelalik ti jaʼ ep-o sbalil ch-ilatik yuʼun li Jeovae». Li voʼotik eke skʼan mu jtoy jbatik ta skoj ti lek chanunajemutike. Muʼyuk me chijtʼujvan mi jkʼanojtik skotol li kermanotaktik ta chʼunolajele (1 Ped. 2:17).

14. Jech kʼuchaʼal chal Ebreos 13:16, ¿kʼu yelan chil Jeova kʼalal oy slekil koʼontontike?

¹⁴ Li Jeovae toj lek chil kʼalal oy slekil koʼontontike (kʼelo Ebreos 13:16). Jaʼ chkichʼtik-o ta mukʼ kʼalal jech ta jpastike, mas to kʼalal jaʼ ta jkoltatik li buchʼutik oy svokolike (Sant. 1:27; 2:14-17). Jaʼ yuʼun, xi chalbutik li Vivliae: «Nopuk-o me xavaʼiik ti lek xachʼamvanike» (Rom. 12:13). Kʼalal jech ta jpastike, chkakʼbetik yil yantik ti jkʼanojtike xchiʼuk ti ta jkʼan chkamigointike. Toj kʼupil sba chil Jeova kʼalal chkakʼbetik jxutuk vaj yantik o kʼalal jmoj kʼusi ta jpastik xchiʼukike (1 Ped. 4:8-10). Pe xuʼ van vokol chkaʼitik ti jechuk jpastike. ¿Kʼu yuʼun? Jkʼeltik batel.

15, 16. 1) ¿Kʼu yuʼun xuʼ van vokol chkaʼitik yakʼel ta ilel slekil koʼontontik? 2) ¿Kʼusi tijbat yoʼonton Edit yoʼ xchʼam ta sna li ermanoetike?

¹⁵ Xuʼ van vokol chkaʼitik yakʼel ta ilel slekil koʼontontik ta skoj ti abol noʼox jbatike o ti muʼyuk jech nopemutik spasele. Jech toʼox laj yaʼi sba jun ermana ti Edit sbie xchiʼuk ti chamem smalale. Kʼalal muʼyuk toʼox ochem ta mantale, mu masuk xchiʼin li yantike. Yuʼun tsnop ti muʼyuk lek kʼusi x-akʼ yuʼune.

¹⁶ Pe la sjel snopben kʼalal och ta mantale xchiʼuk laj yakʼ persa ti xikʼanan ta sna li ermanoetike. Xi chal sloʼile: «Kʼalal jaʼo yakal chvaʼi jsalonkutike, la sjakʼbun jun mol mi xkakʼ ta chʼom chibuk xemana jna sventa te xkom jun nupultsʼakal ti chtal koltavanikuk ta abtele. Vaʼun, jaʼ tal ta jol kʼuxi akʼbat bendision yuʼun Jeova jun ants ta Sarepta ti chamem smalale» (1 Rey. 17:12-16). Ep kʼusitik la skʼupin Edit ta skoj ti la xchʼam ta sna li ermanoetike. Xi chale: «Toj lek laj kamigoin jbakutik, yuʼun maʼuk noʼox chib xemana komik ta jna, pajik chib u». Li avie, prekursora xa li Edite, oy xa yamigotak ta tsobobbail xchiʼuk lek chaʼi chikʼanan batel ta sna li ermanoetik ti jmoj chlokʼik ta cholmantale.  Xi to chal li Edite: «Ximuyubaj tajek kʼalal oy kʼusi chkakʼbe li yantike xchiʼuk ep kʼusi jkʼupinoj-o» (Ebr. 13:1, 2).

17. ¿Kʼusi laj yakʼik venta li Luke xchiʼuk yajnile?

¹⁷ ¿Mi oy van yan kʼusi xuʼ jpastik yoʼ masuk to xkakʼ ta ilel slekil koʼontontike? Li Luke xchiʼuk yajnile lek chaʼiik ti xikʼ ta snaik li yutsʼ yalalike, li yamigotakike xchiʼuk li jkʼelvanej ta sirkuito xchiʼuk yajnile. Pe xi laj yal li Luke: «Laj kakʼkutik venta ti jaʼ noʼox ta jtakkutik ta ikʼel li buchʼutik lek jkʼoponkutike». ¿Kʼusi la spasik yoʼ masuk to xakʼ ta ilel slekil yoʼontonike?

18. ¿Kʼusi la spasik Luke xchiʼuk yajnil yoʼ masuk to xakʼ ta ilel slekil yoʼontonike?

¹⁸ Li Luke xchiʼuk yajnile la snopbeik skʼoplal li kʼusi laj yal Jesus liʼe: «Mi jaʼ noʼox chakʼanik li buchʼutik skʼanojoxuke, ¿kʼusi amoton chataik?» (Mat. 5:45-47). Vaʼun, te laj yaʼibeik smelolal kʼuxi xuʼ xakʼ ta ilel slekil yoʼontonik xchiʼuk ti skʼan xchanbeik stalelal Jeova, ti mu tʼujbiluk buchʼu chkʼuxubine. Jaʼ yuʼun, jaʼ xa lik yikʼ ta snaik li ermanoetik ti muʼyuk toʼox stakojik ta ikʼele. Xi chal li Luke: «Ta jkʼupinkutik tajek ti jech ta jpaskutike, yuʼun ta jpatbe jba koʼontonkutik, mas chkojtikin jbakutik xchiʼuk mas nopol chkaʼi jbakutik ta stojolal Jeova».

19. ¿Kʼuxi chkakʼtik ta ilel ti jaʼutik yajchankʼop Jesuse, xchiʼuk kʼusi skʼan jpastik?

¹⁹ ¿Kʼusi la jchantik? Mi jkʼanoj jbatik tajeke, ta jchapan li jkʼoptike, muʼyuk chijtʼujvan xchiʼuk oy slekil koʼontontik. Skʼan mu chopoluk kʼusi jnoptik ta stojolal yantik xchiʼuk ta sjunuluk koʼonton jkʼantik li kermanotaktike. Mi jech ta jpastike, xnichimaj noʼox koʼontontik o xijmuyubaj noʼox xchiʼuk chkakʼtik ta ilel ti jaʼutik yajchankʼop Jesuse (Juan 13:17, 35).