1, 2. 1) Jech kʼuchaʼal chal Efesios 6:16, ¿kʼu yuʼun chtun kuʼuntik li mukʼta eskudo ti jaʼ li xchʼunel koʼontontike? 2) ¿Kʼusi sjakʼobiltak ta jkʼelbetik batel skʼoplal?

JKOTOLTIK oy jun jmukʼta eskudotik ti jaʼ li xchʼunel koʼontontike (kʼelo Efesios 6:16). Li jun mukʼta eskudoe jutuk mu tsmak sjunul li jbekʼtaltike, jaʼ me jech ek li xchʼunel koʼontontike, chchabiutik ta sventa li kʼusitik chopol oy ta balumile: li mulivajele, li majbaile o yan kʼusitik ti chopol chil li Jeovae.

² Ta skoj ti «ta slajebal xa [kʼakʼal]» kuxulutike, ta jnuptantik vokoliletik ti te chvinaj mi tsots li xchʼunel koʼontontike (2 Tim. 3:1). Pe ¿kʼuxi xuʼ jnaʼtik kʼu yelan oy li xchʼunel koʼontontik ti jaʼ li jmukʼta eskudotike? Xchiʼuk ¿kʼusi skʼan jpastik yoʼ jtsaktik lek li j-eskudotike? Jkʼelbetik batel skʼoplal li chib sjakʼobil taje.

3. ¿Kʼuxi tskʼel s-eskudoik li soltaroetik ta voʼnee, xchiʼuk kʼu yuʼun?

³ Li eskudo tstunesik ta voʼnee pixbil ta nukul, jaʼ yuʼun li soltaroetike chakʼbeik yaseiteal sventa mu xkʼaʼ xchiʼuk sventa mu xkuxin li stakʼinaltake. ¿Kʼusi tspas jun soltaro mi laj yakʼ venta ti lajem xa jutuk li s-eskudoe? Tsmeltsan ta anil sventa stunes yan velta mi bat ta paskʼope. ¿Kʼuxi xuʼ jech jpastik ek ta sventa li xchʼunel koʼontontike?

4. 1) ¿Kʼu yuʼun skʼan jkʼeltik lek li jmukʼta eskudotike? 2) ¿Kʼuxi xuʼ jpastik taje?

⁴ Li voʼotik eke skʼan me jech jpastik kʼuchaʼal li soltaroetik ta voʼnee, ti nopolikuk noʼox jkʼeltik kʼu yelan oy li xchʼunel koʼontontik  «jech kʼuchaʼal li mukʼta eskudoe». Jaʼ me jech lek chapalutik li ta paskʼope, yuʼun jnaʼojtik ti yakal ta jtsak jbatik ta kʼop xchiʼuk li pukujetik ti toj chopolike (Efes. 6:10-12). Ta jujuntal oy ta jbatik skʼelel lek li j-eskudotike. Pe ¿kʼuxi xuʼ jchapan jbatik lek sventa jtsaltik li vokoliletike? Jaʼ ti jkʼanbetik koltael li Jeovae xchiʼuk jkʼelbetik Skʼop sventa xkakʼtik venta mi lek chilutike (Evr. 4:12). Xi chalbutik li Vivliae: «Jaʼ noʼox pato avoʼnton ta stojol li Mucʼul Diose; mu me jaʼuc xapat avoʼnton yuʼun li abijil atuque» (Prov. 3:5, 6). Lek me ti jnopbetik skʼoplal li kʼusitik achʼtik to la jpastike. Jech kʼuchaʼal liʼe, ¿mi laj van jvules ta joltik kʼusi chal Evreos 13:5 kʼalal laj kil jvokoltik ta takʼine? Yuʼun xi chalbutik li Jeovae: «Muʼyuk chkiktaot jutebuk xchiʼuk muʼyuk ta jkomtsanot jutebuk». ¿Mi la jpat koʼontontik ti tskoltautik Jeova jech kʼuchaʼal chal li tekstoe? Mi jaʼ jeche, xuʼ xkaltik ti lek oy li jmukʼta eskudotike, jaʼ xkaltik, li xchʼunel koʼontontike.

5. ¿Kʼusi xuʼ xkakʼtik venta mi laj xa ox jkʼeltik kʼu yelan oy li xchʼunel koʼontontike?

⁵ Xuʼ van te chkakʼtik venta ti oy kʼusitik vokol chkaʼitik stsalel mi laj xa ox jkʼeltik kʼu yelan oy li xchʼunel koʼontontike. Yikʼaluk van muʼyuk xa lek xchʼunel koʼontontik ta skoj ti ta jvul tajek koʼontontike, ti chkaʼitik jutbil kʼopetik o nopbil kʼopetike o ti chakʼ chibajele. ¿Kʼusi skʼan jpastik sventa mu xkʼunib mas xchʼunel koʼontontik mi jaʼ jech yakal ta jnuptantike?

6. ¿Kʼusitik ti stalel onoʼox ta jvul-o koʼontontik yuʼune?

⁶ Stalel onoʼox ti oy kʼusitik ta jvul-o koʼontontik yuʼune. Junantik skʼelobile jaʼ ti ta jkʼantik ti lekuk xilutik li Jeova xchiʼuk Jesuse (1 Kor. 7:32). Jech xtok, oy tajek ta koʼontontik ti lekuk-o xkil jbatik xchiʼuk Dios mi tsots la jsaʼ jmultike (Sal. 38:18). Xchiʼuk stalel onoʼox ti ta jkʼantik ti lekuk noʼox oyik li kutsʼ kalaltik xchiʼuk li kermanotaktike. Li nupultsʼakaletik eke oy ta yoʼontonik ti lekuk xil sbaike (1 Kor. 7:33; 2 Kor. 11:28).

7. 1) ¿Kʼuxi xuʼ slajes xchʼunel koʼontontik mi ta jvul tajek koʼontontike? 2) ¿Kʼu yuʼun mu stakʼ jxiʼtatik li krixchanoetik jech kʼuchaʼal chal Proverbios 29:25?

⁷ Kʼalal ta jvul tajek koʼontontike, xuʼ slajes li xchʼunel koʼontontike. Pe ¿kʼusitik xuʼ jvul-o tajek koʼontontik yuʼun? Jaʼ mi solel ta jkʼantik tajek ti oyuk lek jkʼuʼ jpokʼtike xchiʼuk ti oyuk noʼox kʼusitik lek jtun jlajestike (Mat. 6:31, 32). ¿Kʼusi van chkʼot ta jtojolaltik mi jaʼ jech chkaʼi jbatike? Xuʼ xbat ta koʼontontik saʼel li kʼusi chtun kuʼuntike xchiʼuk ta kʼunkʼun chlik yakʼ yibel ta koʼontontik li takʼine. Vaʼun, jaʼ jech chchʼay batel li xchʼunel koʼontontik ta stojolal Jeovae xchiʼuk muʼyuk xa lek chilutik (Mar. 4:19; 1 Tim. 6:10). Jech xtok, mi ta jvul tajek koʼontontik ta sventa ti kʼu van yelan chilutik li yantike, xuʼ me xlik ochuk xiʼel ta koʼontontik kʼalal chkichʼtik labanel o ilbajinel yuʼun krixchanoetik ti jaʼ xa mu jventatik mi chopol skʼoplal xkom kuʼuntik li Jeovae. ¿Kʼusi xuʼ skoltautik sventa mu jechuk jpastike? Vokoletkutik ta stojolal Jeova sventa xakʼbutik mas xchʼunel koʼontontik xchiʼuk ti xakʼbutik tal yipal koʼontontike (kʼelo Proverbios 29:25; Luk. 17:5).

8. ¿Kʼusi skʼan jpastik mi oy buchʼu chal jutbil kʼopetik ta stojolal Jeova xchiʼuk ta stojolal kermanotaktike?

⁸ Li buchʼutik chalik jutbil kʼopetik ta stojolal Jeova xchiʼuk ta stojolal kermanotaktike jaʼ mero stotik ta jut kʼop li Satanase (Juan 8:44). Jech kʼuchaʼal liʼe: li jvalopatinej mantaletike naka epal kʼop tspasik xchiʼuk tsokesbeik skʼoplal j-organisasiontik ta Internet, ta television, ta radio, ta periodiko xchi’uk ta yan kʼusitik. Li jecheʼ loʼiletik taje jaʼ me tsjip talel  li Satanas ti xkoʼolaj ta flechaetik ti tsanajtik skʼakʼale (Efes. 6:16). ¿Kʼusi van skʼan jpastik mi oy buchʼu chalbutik li jecheʼ loʼiletik taje? Skʼan jpʼajtik. Pe ¿kʼu yuʼun? Yuʼun oy xchʼunel koʼontontik ta stojolal Jeova xchiʼuk jpatoj koʼontontik ta stojolal li kermanotaktike. Jaʼ yuʼun, skʼan me mu jchiʼintik ta loʼil o ti jtsak jbatik ta kʼop xchiʼuk li jvalopatinej mantaletike. Xchiʼuk mu me jchʼuntik mi oy buchʼu tstij koʼontontik ti akʼo jchikintabetik li kʼusi chalike o ta skoj noʼox ti ta jkʼan ta jnaʼtike.

9. ¿Kʼusi chkʼot ta jtojolaltik kʼalal chchibaj koʼontontike?

⁹ Kʼalal chchibaj koʼontontike, xuʼ me slajes li xchʼunel koʼontontike. Stalel onoʼox ti oy bakʼintik chakʼ chibajel kʼalal chkil jvokoltike. Pe li kʼusi mu stakʼ jpastike jaʼ ti jujulikel xa te xijnopnun-o yuʼun li jvokoltike, yuʼun xuʼ me xchʼay ta joltik li kʼusitik lekik yaloj chakʼ ta jelavel li Jeovae (Apok. 21:3, 4). Mi chchibaj koʼontontike, xuʼ me xijkʼunib tajek xchiʼuk xuʼ xkikta-o jbatik ta spasbel li yabtel Jeovae (Prov. 24:10). Pe taje mu jkʼantik ti jech xkʼot ta jtojolaltike.

10. ¿Kʼusi chakʼ jchantik li kʼusi la stsʼiba li kermanatike?

¹⁰ Kalbetik skʼoplal jun ermana ta Estados Unidos ti chchabi smalal ta skoj ti tsots ipe xchiʼuk ti chakʼ persa xchabiel li xchʼunel yoʼontone. La stsʼiba batel jlik karta li ta smeʼ nail abtelale, xi laj yale: «Solel chtʼom xa jolkutik bakʼintik ta skoj li kʼusi yakal ta jnuptankutike xchiʼuk chakʼ tajek chibajel. Pe oy lek spatobil koʼontonkutik, yuʼun chkakʼ venta ti ep kʼusitik tslokʼes tal li j-organisasiontik ti tskoltautik ta stsatsubtasel li xchʼunel koʼontontike xchiʼuk sventa mu xijlubtsaj-oe. Bal to xkaʼitik li koltaeletik taje, yuʼun jaʼ tsnitutik batel sventa xkakʼtik-o persa xchiʼuk ti xkuch kuʼuntik li vokoliletik chakʼ talel Satanase». ¿Kʼusi chakʼ jchantik li sloʼil kermanatike? Kʼalal chchibaj koʼontontike, mu spasutik ta kanal mi ta jnoptik ti jaʼ spetsʼ Satanas li kʼusi yakal ta jnuptantike, mi jchʼunojtik lek ti tspat koʼontontik li Jtotik Jeovae xchiʼuk mi ta jtunestik li veʼlil ta mantal chak’butike.

11. ¿Kʼusitik skʼan jakʼbe jbatik yoʼ xkiltik mi lek oy li xchʼunel koʼontontike?

¹¹ ¿Mi skʼan jmeltsantik jutuk li jmukʼta eskudotike?  Xiuk jakʼbe jbatik sventa jnopbetik skʼoplal kʼusi la jpastik li echʼ tal uetike: «¿Mi kakʼoj persa sventa mu jvul tajek koʼonton? ¿Mi muʼyuk bu jchikintaoj jlikeluk kʼusi chalik li jvalopatinej mantaletike xchiʼuk mi muʼyuk bu jtsakoj jbakutik ta kʼop? ¿Mi muʼyuk xa mas chchibaj koʼonton?». Mi jech xijchie, xvinaj ti lek oy li xchʼunel koʼontontike. Pe skʼan me teuk noʼox jchʼuleltik, yuʼun li Satanase oy yan yabtejebtak ti jaʼ tstunes yoʼ stsakutik ta kʼope. Jkʼeltik batel junuk.

12. ¿Kʼusi xuʼ xkʼot ta jtojolaltik mi jaʼ chbat ta koʼontontik saʼel li kʼusi ta jkʼantike?

¹² Kʼalal jaʼ chbat ta koʼontontik saʼel li kʼusi ta jkʼantike, xuʼ me xchʼay koʼontontik xchiʼuk xnel xa noʼox xkaʼitik mi lek o mi muʼyuk lek li j-eskudotik ta mantale. Xi laj yal li jtakbol Pabloe: «Skotol li buchʼu chtun ta soltaroe muʼyuk tstikʼ sba ta pʼolmajel sventa kuxlejal, sventa lek ch-ilat yuʼun li buchʼu chapanat ta soltaroale» (2 Tim. 2:4). Jech onoʼox ta melel, yuʼun li soltaroetik ta Romae mu x-akʼbatik ti oyuk spʼolmalike. ¿Kʼusi van xuʼ snuptan jun soltaro mi mu stsak ta venta li mantal taje?

13. ¿Kʼu yuʼun mu stakʼ ti oyuk spʼolmal li jun soltaroe?

¹³ Jnopbetik skʼoplal liʼe: jtsop soltaroetike yakal tajek chchan skʼobik yoʼ xchapan sbaik li ta paskʼope, pe oy jun xchiʼilike ba xchon veʼlil ta chʼivit. Kʼalal bat xa ox kʼakʼale, li soltaroetike la skʼel lek li yabtejebike xchiʼuk la xjuxbeik lek ye li yespadaike. Pe jaʼuk li jun xchiʼilik ti yakal tskʼel spʼolmal ta chʼivite batem xchʼulel ta spasel veʼlil yoʼ oyuk kʼusi xchon ta yokʼomale. Vaʼun, li ta sob yokʼomale, ta nakʼal tal tsakatikuk ta kʼop yuʼun li yajkontraike. ¿Buchʼu van junukal ti lek chapale xchiʼuk ti lek ch-ilat yuʼun li bankilal soltaroe? ¿Buchʼu van ta jkʼantik ti akʼo xchabiutike? ¿Mi jaʼ li buchʼutik lek la xchapan sbaike o mi jaʼ li buchʼu chʼay yoʼonton ta skʼelel spʼolmale?

14. ¿Kʼusi mas tsots skʼoplal chkiltik li yajsoltaroutik Kristoe?

¹⁴ Li voʼotik eke skʼan jaʼuk-o jpastik li kʼusi mas tsots skʼoplal jech kʼuchaʼal tspas li jun lekil soltaroe: ti lekuk xilutik li Jeova xchiʼuk Kristo ti jaʼik li bankilal soltaroetik kuʼuntike.  Akʼo mi ep kʼusitik tsbusanbutik li sbalumil Satanase, muʼyuk ta jel jnopbentik. Yuʼun ta jsaʼtik kʼuxi xuʼ jchʼakbetik yorail sventa xijtun-o ta stojolal Jeova xchiʼuk ti xkakʼ kipaltik spasele. Chkakʼtik persa xtok ti lekuk oy li j-eskudotik ti jaʼ li xchʼunel koʼontontike xchiʼuk li yan kabtejebtik ta mantale.

15. ¿Kʼusi pʼijubtasel laj yakʼbutik li Pabloe, xchiʼuk kʼu yuʼun?

¹⁵ Skʼan me teuk noʼox jchʼuleltik, yuʼun xi pʼijubtasvan li Pabloe: «Li buchʼutik oy ta yoʼonton tskʼan tspasik ta jkʼuleje» ta xnamajik «ta sventa li xchʼunel oʼontonale» (1 Tim. 6:9, 10). Kʼalal laj yal ti chnamajik xie, jaʼ skʼan xal ti xuʼ van jaʼ mas chbat ta koʼontontik saʼel li kʼusi mu jtuneluk kuʼuntike. ¿Kʼu yuʼun? Yuʼun li koʼontontike xuʼ chlik skʼan «li kʼusitik chopole xchiʼuk ti chakʼ vokolile». Mu jambetik sbe li kʼusi noʼox ta jkʼan jtuktike, teuk ta joltik ti jaʼ jtos yabtejeb Satanas ti xuʼ slajes li xchʼunel koʼontontike.

16. ¿Kʼusitik skʼan jakʼbe jbatik mi laj xa ox jchantik li loʼil chal ta Markos 10:17 kʼalal ta 22?

¹⁶ Jnoptik ti oy noʼox stojol kuʼuntik li kʼusi xal koʼontontike. ¿Mi chopol van ti jmantik li kʼusi tskʼupin koʼontontik akʼo mi muʼyuk chtun kuʼuntike? Xuʼ van muʼyuk, pe lek onoʼox ti xiuk jakʼbe jbatike: «¿Mi oy yorail kuʼun xchiʼuk oy to kipal sventa jtunes li kʼusi xuʼ kuʼun smanele xchiʼuk ti jkʼuxubine? ¿Mi  chnop van tajek chkaʼi ti ep kʼusi x-ayan kuʼune? ¿Mi xuʼ van jech xkʼot ta jtojolal kʼuchaʼal li kerem ti la spʼaj kʼalal albat yuʼun Jesus ti xuʼ to xtun mas ta stojolal Diose?» (kʼelo Markos 10:17-22). Li kʼusi mas lek xuʼ jpastike jaʼ ti lekuk noʼox sba li jkuxlejaltike, ti jchʼakbetik lek yorail xchiʼuk ti xkakʼ kipaltik spasel li kʼusi oy ta yoʼonton Jeovae.

17. ¿Kʼusi ti skʼan mu xchʼay-o xkaʼitike?

¹⁷ Mu me xchʼay xkaʼitik ti yakalutik ta paskʼope xchiʼuk ti skʼan jchapan jbatik lek skotol orae (Apok. 12:17). Voʼotik me skʼan jtsaktik lek batel li j-eskudotik ti jaʼ li xchʼunel koʼontontike, mu jnoptik ti jaʼ tstsakbutik batel li kermanotaktike.

18. ¿Kʼu yuʼun skʼan tsotsuk lek stsak s-eskudoik li soltaroetik ta voʼnee?

¹⁸ Li ta mas voʼnee, chichʼ ichʼel ta mukʼ li jun soltaro kʼalal tsots lek yoʼonton tspas kʼope. Pe chichʼ kʼexlaltasel li buchʼu muʼyuk xa yichʼoj sutel tal ta paskʼop li s-eskudoe. Xi la stsʼiba jun j-al-loʼil ti Tácito sbie: «Chichʼik labanel kʼalal te chkom ta paskʼop li s-eskudoike». Jaʼ yuʼun, li soltaroetike chakʼik tajek persa sventa tsots lek stsak li s-eskudoike.

19. ¿Kʼusi skʼan jpastik yoʼ tsotsuk lek jtsaktik li j-eskudotik ta mantale?

¹⁹ Sventa tsotsuk lek jtsaktik batel li j-eskudotik ta mantale, skʼan mu jchʼay jbatik li ta tsobajeletike xchiʼuk jpukbetik batel skʼoplal li sbi Jeova xchiʼuk li Ajvalilal yuʼune (Evr. 10:23-25). Pe mu baluk noʼox taje, yuʼun skʼan jchantik skotol kʼakʼal li Vivliae xchiʼuk jkʼanbetik Jeova ti akʼo skoltautik ta yakʼel ta jkuxlejaltik li beiltaseletik xchiʼuk li smantaltak kʼalal oy kʼusi ta jnop ta jpastike (2 Tim. 3:16, 17). Vaʼun, mi jtosuk yabtejeb Satanas xuʼ smakutik ta be yoʼ jtatik li kuxlejal sbatel osile (Is. 54:17). Li xchʼunel koʼontontik ti xkoʼolaj ta «mukʼta eskudoe» jaʼ tskoltautik sventa jmojuk-o xijtun ta stojolal Jeova xchiʼuk li kermanotaktike. Maʼuk noʼox chkuch kuʼuntik li paskʼop ta jpastik jujun kʼakʼale, yuʼun kuxul chijkom xtok kʼalal mi tal slajes Jesus li Satanas xchiʼuk sviniktake (Apok. 17:14; 20:10).