1. Kʼalal oy jvokoltike, ¿kʼusi tskoltautik mi jtuk chkaʼi jbatike? (Salmo 118:5-7).

KʼALAL oy kʼusi ta jnuptantike, ¿mi oy jtuk kabinoj jbatik xchiʼuk ti muʼyuk buchʼu tskoltautik yileluke? Oy junantik yajtuneltak Jeova ta voʼne ti jaʼ jech laj yaʼi sbaik eke (1 Rey. 19:14). Kʼalal jech chkaʼi jbatike, jvules ta joltik li kʼusi yaloj Jeova liʼe: «Muʼyuk chkiktaot jutebuk xchiʼuk muʼyuk ta jkomtsanot jutebuk». Jaʼ yuʼun, xuʼ jpʼel ta koʼontontik xi xkaltike: «Jaʼ jkoltavanej kuʼun li Jeovae; muʼyuk chixiʼ» (Ebr. 13:5, 6). Taje jaʼo la stsʼiba jtakbol Pablo li ta sjabilaltik 61 sventa li ermanoetik ta Judeae. Li kʼusi laj yale jaʼtik jech chal li ta Salmo 118:5 kʼalal ta 7 (kʼelo).

2. ¿Kʼusi ta jkʼeltik li ta xchanobil liʼe, xchiʼuk kʼu yuʼun?

² Jech kʼuchaʼal li jtsʼibajom yuʼun salmoe, li Pabloe laj yil ta xkuxlejal stuk ti chkoltavan li Jeovae. ¿Kʼu yuʼun ti jech chkaltike? Yuʼun kʼalal skʼan toʼox mas ta chib jabil stsʼiba li skarta sventa Ebreose, li jtakbole laj yil svokol ta jun tsatsal ikʼaloʼ kʼalal te kajal batel ta varkoe (Ech. 27:4, 15, 20). Li Jeovae jelajtik kʼu yelan skoltaoj tal li Pabloe xchiʼuk jaʼ jech la spas xtok kʼalal laj yil svokol ta nabe. Li ta xchanobil liʼe, ta jkʼeltik oxtosuk. Ta jkʼeltik kʼuxi koltaat yuʼun Jeova ta stojolal Jesus, anjeletik, li buchʼutik oy yabtelike xchiʼuk li ermanoetike. Ti jech ta jchanbetik  skʼoplale ta jpat mas koʼontontik ta stojolal Jeova ti chchikinta kaʼyejtik kʼalal ta jkʼanbetik vokole.

3. ¿Kʼusi van la sjakʼbe sba li Pabloe, xchiʼuk kʼu yuʼun?

³ Li ta sjabilaltik 56, oy epal krixchanoetik ti la xjochik batel ta spat templo ta Jerusalen li Pabloe xchiʼuk tskʼan ox tsmilik. Li ta yokʼomale, ikʼat batel ta Sanedrin li Pabloe, vaʼun jutuk xa ox mu milat yuʼun li yajkontratake (Ech. 21:30-32; 22:30; 23:6-10). Xuʼ van xi la sjakʼbe sba li Pabloe: «¿Kʼu to sjalil ti jech ta jtsʼik jvokole?». Ta melel, skʼan oyuk buchʼu xkoltaat.

4. Li Jeovae, ¿kʼuxi la stunes Jesus yoʼ skolta li Pabloe?

⁴ ¿Kʼuxi yichʼ koltael li Pabloe? Kʼalal laj yichʼ chukele, ay kʼoponatuk yuʼun li Jesuse, xi albate: «¡Tsotsuk avoʼonton! Yuʼun jech kʼuchaʼal lek tsʼakal yakal chaval batel jkʼoplal ta Jerusalene, jaʼ jech skʼan xaval batel jkʼoplal ta Roma xtok» (Ech. 23:11). Jaʼ koltaat-o li kʼusi albate. Li Jesuse la skʼupil kʼopta Pablo ta skoj ti la xchol mantal ta Jerusalene xchiʼuk laj yalbe ti lek chkʼot ta Roma sventa te xbat xchol mantal xtok. Kʼalal jech albate, jun van tajek yoʼonton laj yaʼi sba jech kʼuchaʼal jun uni neneʼ ti petbil yuʼun stote.

5. Li Jeovae, ¿kʼuxi la stunes jun anjel yoʼ skolta li Pabloe? (Kʼelo li lokʼol ta pajina 1).

⁵ ¿Kʼusitik yan vokoliletik la snuptan li Pabloe? Kʼalal echʼem xa ox van chib jabil li kʼusi kʼot ta pasel ta Jerusalene, li jtakbole jaʼo yakal chbat ta Italia ta jkot varko. Ta skoj ti anil tal tsatsal ikʼaloʼe, li buchʼutik te kajalik batel ta varkoe la snopik ti chchamike. Pe jaʼuk li Pabloe muʼyuk xiʼ. ¿Kʼu yuʼun? Xi laj yalanbe li buchʼutik te oyik ta varkoe: «Li ta akʼobal naxe, li Dios ti jaʼ yuʼunune xchiʼuk ti ta jpas chʼul abtelal ta stojolale la stak talel jun yaj-anjel xchiʼuk xi laj yale: ‹Mu me xaxiʼ, Pablo, yuʼun persa onoʼox chbat avaʼan aba ta stojolal Sesar, jech xtok, li Diose tskolta skotol li buchʼutik te achiʼuk ta varkoe›». Li Jeovae la stunes jun anjel sventa xchaʼalbe Pablo ti lek chkʼot ta Romae. Jech onoʼox kʼot ta pasel (Ech. 27:20-25; 28:16).

6. ¿Kʼusi yalojbutik ta jamal li Jesuse, xchiʼuk kʼu yuʼun tspat koʼontontik taje?

⁶ ¿Kʼuxi chkichʼtik koltael li voʼotike? Jech kʼuchaʼal laj yichʼ koltael yuʼun Jesus li Pabloe, jaʼ jech chkichʼtik koltael ek. Xi yalojbutik ta jamal li Jesuse: «Te  ta jchiʼinoxuk-o skotol kʼakʼal jaʼ to mi poʼot xa ox xlaj skotol li kʼusitik oy ta balumile» (Mat. 28:20). ¿Kʼu yuʼun tspat koʼontontik taje? Yuʼun jkotoltik chkil onoʼox jvokoltik. Kʼalal oy buchʼu chcham kuʼuntike, xuʼ van mu junchibuk noʼox kʼakʼal chkat koʼontontik, xuʼ van oy jayibuk jabil ti kʼux-o chkaʼitike. Yantik xtoke ep kʼusitik tsnuptanik ta skoj ti oy xa sjabilalike. Junantik xtoke vokol ch-echʼ yuʼunik kʼakʼal ta skoj ti ipik ta at-oʼontone. Akʼo mi jech, chkuch batel kuʼuntik, yuʼun jnaʼojtik ti te xchiʼinojutik «skotol kʼakʼal» li Jesuse manchuk mi tsots jvokoltik (Mat. 11:28-30).

7. Jech kʼuchaʼal chal Apokalipsis 14:6, ¿kʼuxi tskoltautik li Jeovae?

⁷ Li Skʼop Diose jamal chalbutik ti tstunes yaj-anjeltak Jeova sventa skoltautike (Ebr. 1:7, 14). Kalbetik junuk skʼelobil. Li anjeletike tskoltautik kʼalal ta jcholbetik mantal li krixchanoetik «ta skotol lumetik, nitilulaletik, jeltos kʼopetik xchiʼuk ta skotol jteklumetik» (kʼelo Apokalipsis 14:6; Mat. 24:13, 14).

8. Li Jeovae, ¿kʼuxi la stunes jun komandante yuʼun soltaroetik yoʼ skolta li Pabloe?

⁸ ¿Kʼuxi yichʼ koltael li Pabloe? Jech kʼuchaʼal laj xa kiltike, li ta sjabilal 56, li Pabloe albat yuʼun Jesus ti ta onoʼox xkʼot li ta Romae. Pe oy junantik judaetik ta Jerusalene ta mukul ox tsmakik ta be Pablo sventa smilik. Kʼalal kʼot ta xchikin li komandante yuʼun soltaroetik ta Roma ti Klaudio Lisias sbie, bat skolta. Vaʼun, ta anil noʼox laj yalbe yajsoltarotak ti akʼo yikʼik batel Pablo ta Sesarea ti te van 105 kilometro snamal yiloj li Jerusalene. Tee, li ajvalil Felikse «laj yal mantal ti akʼo to xchabiik li ta spasob mantal ajvalil Erodese». Jaʼ jech muʼyuk xmilat li Pabloe (Ech. 23:12-35).

9. ¿Kʼuxi koltaat Pablo yuʼun li ajvalil Festoe?

⁹ Li ta sjabilal 58, li Pabloe te chukul-o li ta Sesareae. Li Festoe jaʼ kom ta xkʼexol li ajvalil Felikse. Li judaetike laj yalbeik Festo ti akʼo xikʼ batel ta Jerusalen li Pablo yoʼ teuk xichʼ chapanele, pe muʼyuk la spas li Festoe. ¿Kʼu yuʼun? Yikʼaluk van yabinoj jutuk ti xchapoj skʼop judaetik sventa smakik ta be Pablo yoʼ smilike (Ech. 24:27-25:5).

10. ¿Kʼusi la spas Festo kʼalal laj yal Pablo ti tskʼan jaʼuk xchapanat yuʼun li Sesare?

¹⁰ Ta tsʼakale, te laj yichʼ chapanel ta Sesarea li Pabloe. Pe ta skoj ti tskʼan lek ch-ilat yuʼun judaetik li Festoe, xi la sjakʼbe li Pabloe: «¿Mi chakʼan chamuy batel ta Jerusalen sventa chavichʼ chapanel ta sventa li kʼusitik taje?». Li jtakbole snaʼoj ti yikʼaluk van te chmilat mi bat ta Jerusalene. Snaʼoj xtok ti skʼan xkʼot ta Roma sventa mu xichʼ milel xchiʼuk ti te xchol mantale. Jaʼ yuʼun, xi laj yale: «¡Akʼo xchapanun li Sesare!». Kʼalal laj xa ox skʼopon jtojobtasvanejetik li Festoe, xi laj yale: «Ta stojolal Sesar chakʼan chapanel; jaʼ yuʼun ta stojolal Sesar chabat un chaʼa». Ti kʼot ta nopel yuʼun Festo ti tstak batel ta Roma li Pabloe, jaʼ jech koltaat lokʼel ta skʼob li yajkontratake (Ech. 25:6-12).

11. ¿Kʼusi van la snopbe skʼoplal Pablo ti jaʼ tsatsubtasbat-o yoʼontone?

¹¹ Kʼalal jutuk xa ox skʼan xbat ta Italia li Pabloe, xuʼ van la snopbe skʼoplal li kʼusi albatik yuʼun j-alkʼop Isaias li buchʼutik skontrainojik Jeovae. Xi akʼbat snaʼ yuʼun Jeova li Isaiase: «¡Chapanik kʼusi chapasik, pe chichʼ chʼayel ta be!  ¡Alik ti kʼusi chakʼan chavalike, pe muʼyuk chkʼot ta pasel, yuʼun liʼ oy ta jtojolalkutik li Diose» (Is. 8:10). Kʼalal laj yaʼi Pablo ti chkoltaat yuʼun Jeovae, jaʼ van tsatsubtasbat-o yoʼonton yoʼ xkuch yuʼun li kʼusitik tsnuptane.

12. 1) ¿Kʼusi la spas Julio ta stojolal li Pabloe? 2) ¿Kʼusi van laj yakʼ venta Pablo ti jech pasbate?

¹² Laj une, bat ta Italia li Pabloe. Ta skoj ti jaʼ jun jchukele, chabibil yuʼun jun bankilal soltaro ta Roma ti Julio sbie. Li vinik taje xuʼ xchabi lek o xakʼbe svokol. Pe ¿kʼusi la spas? Kʼalal kʼotik ta jun lum ta yokʼomale, «li Julioe ta slekil yoʼonton la xkʼuxubin li Pabloe xchiʼuk laj yakʼ batuk ti bu oy [yamigotake]». Ta tsʼakale, li Julioe la spoj Pablo yoʼ mu xlaj ta milel. Li soltaroetike tskʼan ox tsmilik skotol li jchukeletik ti te kajalik batel ta varkoe, pe li Julioe la spajtsanan, yuʼun «oy ta yoʼonton akʼo xkol» li Pabloe. Ta skoj ti kʼu yelan kʼuxubinvan li bankilal soltaroe, yikʼaluk van laj yakʼ venta Pablo ti jaʼ koltaat yuʼun li Jeovae (Ech. 27:1-3, 42-44).

13. Li Jeovae, ¿kʼuxi xuʼ stunes li buchʼutik oy yabtelike?

¹³ ¿Kʼuxi chkichʼtik koltael li voʼotike? Sventa xkʼot ta pasel li kʼusi tskʼane Jeovae, xuʼ stunes xchʼul espiritu yoʼ spas ta mantal li buchʼutik oy yabtelike. Xi laj yal li ajvalil Salomone: «Li yoʼonton jun ajvalile xkoʼolaj kʼuchaʼal yok voʼ ti oy ta yok skʼob li Jeovae. Jaʼ tsbeiltas batel ti bu tskʼane» (Prov. 21:1). ¿Kʼusi skʼan xal taje? Li krixchanoetike tspasik be voʼ sventa skʼejpʼunik batel yok ti bu xal yoʼontonike. Jaʼ noʼox jech ek, li Jeovae xuʼ stunes xchʼul espiritu sventa sjelbe o skʼejpʼunbe xkaltik li kʼusi tsnop ajvaliletik yoʼ xkʼot ta pasel li kʼusi tskʼan yoʼontone. Kʼalal jech tspase, li j-abteletike oy kʼusitik chlokʼ ta yoʼontonik spasel ti tstabe sbalil li steklumal Diose (koʼoltaso xchiʼuk Esdras 7:21, 25, 26).

14. Jech kʼuchaʼal chal Echos 12:5, ¿buchʼu xuʼ xkalbetik skʼoplal li ta j-orasiontike?

¹⁴ ¿Kʼusi xuʼ jpastik li voʼotike? Bakʼintike, li ajvaliletik xchiʼuk «li buchʼutik tsots yabtelike» oy kʼusi tsnopik ti xuʼ xjel-o ti kʼu yelan ta jpas kabteltike. Kʼalal jech chkʼot ta pasele, xuʼ jpastik orasion ta stojolalik (1 Tim. 2:1, 2; Nee. 1:11). Jech kʼuchaʼal la spasik li ermanoetik ta baʼyel sigloe, tsots ta jkʼanbetik vokol Dios sventa skolta li ermanoetik ti tikʼilik ta chukele (kʼelo Echos 12:5; Ebr. 13:3). Jech xtok, xuʼ jkʼopontik Jeova ta stojolal li jchabichukinabetik ti oy ta sbaik skʼelel li  ermanoetike. ¿Kʼu yuʼun? Jaʼ sventa jechuk spas stalelalik kʼuchaʼal li Julioe xchiʼuk ti ta slekil yoʼonton xkʼuxubinik li ermanoetike (Ech. 27:3).

15, 16. ¿Kʼuxi la stunes Jeova li Aristarko xchiʼuk Lukas yoʼ skolta li Pabloe?

¹⁵ ¿Kʼuxi yichʼ koltael li Pabloe? Kʼalal skʼan toʼox xkʼot ta Roma li Pabloe, ep ta velta koltaat yuʼun Jeova ta stojolal li ermanoetike. Kalbetik skʼoplal junantik.

¹⁶ Li Aristarko xchiʼuk Lukas ti jaʼ stukʼil amigotak Pabloe la snop chbat xchiʼinik ta Roma. * Li Vivliae muʼyuk chal mi albatik yuʼun Jesus ti lek chkʼotik ta Romae, akʼo mi jech, bat onoʼox xchiʼinik Pablo manchuk mi oy kʼusi xuʼ snuptanik. Kʼalal lik tsatsal ikʼaloʼe, jaʼ to te laj yaʼiik ti muʼyuk chchamike. Jaʼ yuʼun, kʼalal laj yil Pablo ti muyik ta varko ta Sesarea li Aristarko xchiʼuk Lukase, yikʼaluk van ta sjunul yoʼonton la stojbe ta vokol Jeova ti la stunes li chaʼvoʼ ermanoetik ti tsots yoʼontonik sventa xkoltaate (Ech. 27:1, 2, 20-25).

17. Li Jeovae, ¿kʼuxi la stunes ermanoetik sventa skolta li Pabloe?

¹⁷ Jkʼeltik to bu koltaat yuʼun yermanotak li Pabloe. Kʼalal kʼotik ta Sidone, li Julioe «laj yakʼ batuk ti bu oy yamigotak sventa chkʼelate». Ta tsʼakale, kʼalal te xa ox oyik ta Puteoli li Pablo xchiʼuk xchiʼiltake, te la staik jayibuk ermanoetik ti pajtsanatik sventa te xkomik vukub kʼakʼale. Li ermanoetik taje la xchʼam lek li yuloʼike xchiʼuk lek tajek laj yaʼiik ti albatik yuʼun Pablo li kʼusi lek yiloj ta xkuxlejale (koʼoltaso xchiʼuk Echos 15:2, 3). ¡Toj ep la spatbe sba yoʼontonik! Ta tsʼakale, li Pablo xchiʼuk xchiʼiltake muyik batel yan velta li ta varkoe (Ech. 27:3; 28:13, 14).

18. ¿Kʼusi tijbat yoʼonton Pablo yoʼ stojbe ta vokol li Diose?

¹⁸ Kʼalal jaʼo chbat ta Roma li Pabloe, vul van ta sjol li kʼusi la stsʼibabe ermanoetik  leʼ xa ta oxib jabile: «Ep xa tajek jabil ta jkʼan chbat jkʼeloxuk» (Rom. 15:23). Kʼalal jech la stsʼibabe echʼel li ermanoetik ti te nakalike, muʼyuk van la snop ti jaʼ jun jchukel chkʼot li ta Romae. Patbat van tajek yoʼonton kʼalal ay nupatuk ta be yuʼun li ermanoetike. «Kʼalal la sta ta ilel ermanoetik li Pabloe, la stojbe ta vokol Dios xchiʼuk tsatsub-o yoʼonton» (Ech. 28:15). ¿Kʼu yuʼun la stojbe ta vokol Dios kʼalal laj yil ti te oy li yermanotake? Yuʼun laj yakʼ venta ti jaʼ yakal chtunesatik yuʼun Jeova yoʼ xkoltaat yan veltae.

19. Jech kʼuchaʼal chal 1 Pedro 4:10, ¿kʼuxi xuʼ stunesutik Jeova yoʼ jkoltatik li buchʼu yakal chil svokole?

¹⁹ ¿Kʼusi xuʼ jpastik li voʼotike? ¿Mi oy junuk ermano ta jtsobobbailtik ti yakal chil svokol ta skoj chamel, oy kʼusi yakal tsnuptan o mi oy buchʼu chamem yuʼun? Mi laj kaʼitik ti oy buchʼu yakal chil svokole, kalbetik Jeova ti skoltautik yoʼ lekuk kʼusi xkalbetike o ti oyuk kʼusi jpastik ta stojolale. Taje xuʼ van jaʼ li kʼusi chtun tajek yuʼun li ermanoe (kʼelo 1 Pedro 4:10). * Mi la jkoltatike, xuʼ van xchʼun yan velta li kʼusi yaloj tspas Jeova liʼe: «Muʼyuk chkiktaot jutebuk xchiʼuk muʼyuk ta jkomtsanot jutebuk». ¡Xkuxet tajek koʼontontik mi jech laj yaʼi sbae!

20. ¿Kʼu yuʼun xuʼ xi xkal ta sjunul koʼontontike: «Jaʼ jkoltavanej kuʼun li Jeovae»?

²⁰ Li voʼotike oy kʼusitik ta jnuptantik jech kʼuchaʼal la snuptanik li Pablo xchiʼuk xchiʼiltake. Pe muʼyuk chijxiʼo, yuʼun jnaʼojtik ti tskoltautik li Jeovae. ¿Kʼuxi? Xuʼ stunes li Jesus xchiʼuk anjeletike. Jech xtok, sventa xkʼot ta pasel li kʼusi oy ta yoʼontone, li Jeovae xuʼ stunes li buchʼutik oy yabtelik yoʼ skoltautike. Kiloj ta jkuxlejaltik xtok ti xuʼ stunes xchʼul espiritu Jeova sventa xakʼ ta koʼontontik skoltael li ermanoetike. Jaʼ yuʼun, xuʼ xi xkal ta sjunul koʼontontik jech kʼuchaʼal li Pabloe: «Jaʼ jkoltavanej kuʼun li Jeovae; muʼyuk chixiʼ. ¿Kʼusi xuʼ spasbun li jun krixchanoe?» (Ebr. 13:6).