1, 2. 1) ¿Kʼusi muʼyuk tukʼ laj yichʼik pasbel li Nabot xchiʼuk li xnichʼnabtake? 2) ¿Kʼusi chaʼtos talelal chkalbetik skʼoplal li ta xchanobil liʼe?

OY CHAʼVOʼ viniketik ti toj chopolike la sjutbeik smul jun vinik. Taje jaʼ jun tsatsal mulil. Akʼo mi jaʼ jutbil mulil, li vinik taje oy smul lokʼ yilel vaʼun laj yichʼik-o milel. Jnoptik xa noʼox avaʼi kʼu to yelan laj yaʼi sbaik li buchʼutik skʼanojik tukʼilal kʼalal laj yilik ti laj yichʼ milel ta ton li vinik xchiʼuk xnichʼnab ti muʼyuk smulike. Li kʼusi laj kaltik taje, jech onoʼox kʼot ta pasel ta melel. Jaʼ jech kʼot ta stojolal jun tukʼil yajtunel Jeova ti Nabot sbie, ti kuxi kʼalal jaʼo ochem ta ajvalilal ta Israel li Acabe (1 Rey. 21:11-13; 2 Rey. 9:26).

² Li ta xchanobil liʼe te chkalbetik skʼoplal kʼusi kʼot ta pasel ta stojolal li Nabote. Jech xtok, chkalbetik skʼoplal jun mol ta tsobobbail ta baʼyel siglo ti tukʼ yakʼoj sbae xchiʼuk ti oy kʼusi chopol la spas xtoke. Li ta xchibal skʼelobil taje, te ta jchantik ti skʼan bikʼit chkakʼ jbatik xchiʼuk ti skʼan xkakʼtik perton mi ta jkʼan jech chkiltik kʼuchaʼal chil Jeova li kʼusitik muʼyuk tukʼ chkʼot ta pasele.

3, 4. ¿Kʼu yelan stalelal li Nabote, xchiʼuk kʼu yuʼun muʼyuk la xchonbe stsʼusubtik li ajvalil Acabe?

³ Li Nabote tukʼ laj yakʼ sba ta stojolal Jeova akʼo mi jutuk mu skotoluk li j-israeletike jaʼ la xchanbeik li xchopol talelal li ajvalil Acabe xchiʼuk li xchopol ajnil ti Jesabel sbie. Li stukike jaʼ chichʼik ta mukʼ li jecheʼ dios Baale xchiʼuk muʼyuk chichʼik ta mukʼ li Jeovae mi jaʼuk li smantaltake. Pe li Nabote jaʼ mas tsots skʼoplal chaʼi ti lekuk xil sbaik xchiʼuk li Jeovae, jaʼ mu tsotsuk skʼoplal chaʼi li xkuxlejale.

⁴ (Kʼelo 1 Reyes 21:1-3). Li Acabe tskʼanbe stsʼusubtik li Nabote. Jaʼ yuʼun laj yalbe Nabot ti akʼo xchonbate. O ti chakʼbe yan tsʼusubtik ti jaʼ mas lek mi yuʼun mu skʼan xchone. Pe li Nabote laj yalbe ti moʼoje. Laj yichʼ ta mukʼ vaʼun xi laj yalbee: «Li Mucʼul Diose mu lecuc chil ti voʼot chacacʼbot li cʼusi yacʼojbun comel jtot jmeʼe». ¿Kʼu yuʼun muʼyuk xchʼam Nabot li kʼusi albat yuʼun Acabe? Yuʼun li ta smantal Jeova laj yakʼbe j-israeletike mu x-akʼbat xchonik li xrextoike (Lev. 25:23; Núm. 36:7). Jech kʼuchaʼal chkakʼtik ventae, li Nabote la xchʼunbe smantal li Jeovae.

5. ¿Kʼusi la spas Jesabel sventa xichʼbe stsʼusubtik li Nabote?

⁵ Kʼalal muʼyuk la xchon stsʼusubtik li Nabote, li ajvalil Acab xchiʼuk li yajnile toj chopol kʼusi la spasik sventa xichʼik li osil taje. Li meʼ ajvalil Jesabele, laj yalbe chaʼvoʼ viniketik ti akʼo sjutbeik smul li Nabote, akʼo mi muʼyuk kʼusi chopol spasoj. Ta skoj taje, laj yichʼik-o milel xchiʼuk xnichʼnabtak. ¿Kʼusi la spas Jeova ta sventa li kʼusi muʼyuk tukʼ laj yichʼ pasbel li Nabote?

6, 7. 1) ¿Kʼuxi laj yakʼ ta ilel Jeova ti skʼanoj tajek li tukʼilale? 2) ¿Kʼuxi patbat yoʼontonik yutsʼ yalal xchiʼuk yamigotak li Nabote?

⁶ Li Jeovae la stak batel ta anil j-alkʼop Elias sventa xbat yalbe ta sat Acab ti jaʼ jun jmilvaneje xchiʼuk ti jaʼ jun j-elekʼe. Xchiʼuk laj yalbe li kʼusi tsnop Jeovae. ¿Kʼusi ti la snope? Jaʼ ti chichʼ milel li Acabe, li yajnile xchiʼuk li xnichʼnabe, jech kʼuchaʼal la smil li Nabot xchiʼuk li xnichʼnabtake (1 Rey. 21:17-25).

⁷ Ta skoj li kʼusi toj chopol la spas li Acabe laj yil tajek svokol yutsʼ yalal xchiʼuk yamigotak li Nabote. Pe patbat tajek yoʼontonik kʼalal laj yaʼiik ti laj yil Jeova li kʼusi muʼyuk tukʼ laj yichʼ pasele xchiʼuk ti ta anil noʼox oy kʼusi la spase. Pe li kʼusi kʼot ta pasel ta tsʼakale, xuʼ van jaʼ te laj yichʼ akʼel ta preva mi bikʼit chakʼ sbaik xchiʼuk mi spatoj yoʼontonik ta stojolal li Jeovae.

8. ¿Kʼusi la spas Acab kʼalal laj yaʼi li kʼusi tsnop Jeovae, xchiʼuk kʼusi kʼot ta pasel?

⁸ Kʼalal laj yaʼi kʼusi tspasbat yuʼun Jeova li Acabe «la sliʼ scʼuʼ, lic slap cʼuʼil sventa at-oʼnton ti chʼixlajan ta lapele; laj yicta yixim noxtoc. Jaʼ jech slapoj o ivay; batsʼi toj biqʼuit laj yacʼ sba». ¿Kʼusi kʼot ta pasel ta stojolal ta skoj taje? Xi laj yalbe Elias li Jeovae: «Ta sventa ti biqʼuit chacʼ sba ta jtojole, jech muʼyuc ta xcacʼ taluc vocol ta stojol yalab xnichʼnab ti cʼalal cuxul toe. Jaʼ to ta xcʼot ta stojol li xnichʼone» (1 Rey. 21:27-29; 2 Rey. 10:10, 11, 17). Ta skoj ti jaʼ stuk Jeova tskʼel «li yoʼnton cristianoe» xchiʼuk ti jaʼ tskʼel stuk ti kʼu kelantik ta melele laj yakʼbe ta ilel xkʼuxul yoʼonton li Acabe (Prov. 17:3).

9. ¿Kʼu yuʼun jaʼ koltaatik yutsʼ yalal Nabot xchiʼuk yamigotak ti bikʼit laj yakʼ sbaike?

⁹ ¿Kʼu yelan laj yaʼi yutsʼ yalal xchiʼuk yamigotak Nabot ti muʼyuk xa bu xichʼ kastigo li yutsʼ yalal Acab ti kʼu sjalil kuxule? Xuʼ van laj yakʼ ta preva li xchʼunel yoʼontonik ta stojolal li Diose. Pe koliyal ti bikʼit yakʼoj sbaike jaʼ koltaatik sventa mu xchʼay li xchʼunel yoʼontonike. Xchiʼuk xuʼ van jaʼ koltaatik sventa xtunik-o ta stojolal li Jeovae xchiʼuk ti spat yoʼontonik ti tukʼ-o li kʼusi tspase (kʼelo Deuteronomio 32:3, 4). Ta mas tsʼakale, li yutsʼ yalal Nabote chichʼik akʼbel bendision yuʼun chilik chchaʼkuxi  tal li yutsʼ yalalik ti skʼanojik tajeke. Jaʼ jech lek tukʼ chichʼik chapanel li Nabot xchiʼuk li xnichʼnabtake (Job 14:14, 15; Juan 5:28, 29). Li buchʼu bikʼit chakʼ sbae snaʼoj ti «tsta yorail ta stsob ta chapanel [Dios] scotol li cʼusi ta jpastique xchiʼuc li cʼusi mucul pasbile, acʼo me lec, o me chopol» (Ecl. 12:14). Li Jeovae oy kʼusitik snaʼoj ti mu jnaʼtik li voʼotike. Jaʼ yuʼun mi bikʼit chkakʼ jbatike jaʼ me chchabiutik xchiʼuk jaʼ me jech mu xchʼay-o li xchʼunel koʼontontik ta stojolal li Jeovae.

10, 11. 1) ¿Butik xuʼ xichʼ akʼel ta preva li xchʼunel koʼontontik ta skoj li kʼusitik muʼyuk tukʼ chichʼ pasele? 2) ¿Kʼu yelan chchabiutik mi bikʼit chkakʼ jbatike?

¹⁰ Vaʼun chaʼa, ¿kʼusi ta jpastik mi oy bakʼintik mu xkaʼibetik lek smelolal o mu lekuk chkaʼitik li kʼusi kʼot ta nopel yuʼunik li moletik ta tsobobbaile? Jech kʼuchaʼal liʼe, ¿kʼu van yelan chkaʼi jbatik mi muʼyuk xa laj kichʼtik akʼbel jpastik junuk abtelal ta mantale? ¿O mi jaʼ jech kʼot ta stojolal li buchʼu mas jkʼanojtike? ¿Kʼusi ta jpastik mi laj yichʼ lokʼesel ta tsobobbail li jchiʼiltik ta nupunele, junuk kalab jnichʼnabtik o junuk kamigotik ti muʼyuk lek chkaʼitik ti kʼu yelan laj yichʼ chapanel yuʼun li moletike? ¿Kʼusi ta jpastik mi laj yichʼ akʼbel ta ilel xkʼuxul oʼontonal li buchʼu tsots la spas smule? Li kʼusitik chkʼot ta pasel taje xuʼ me jaʼ xakʼ ta preva li xchʼunel koʼontontik ta stojolal li Jeovae xchiʼuk xuʼ van mu xa jpat koʼontontik ti kʼu yelan chchapan li steklumal avie. Mi  jech kʼot ta pasel ta jtojolaltike, ¿kʼuxi chchabiutik mi bikʼit chkakʼ jbatike? Jkʼeltik chaʼtosuk.

¹¹ Baʼyel, mi bikʼit chkakʼ jbatike ta me xkakʼtik venta ti mu jnaʼtik skotol ti kʼusitik kʼotem ta pasele. Akʼo mi jchʼunojtik ti xkojtikintik lek li kʼusi kʼot ta pasele, jvules me ta joltik ti jaʼ noʼox Jeova snaʼoj li kʼusi oy ta yoʼonton li jujun krixchanoe (1 Sam. 16:7). Mi la jvules ta joltik taje, bikʼit me chkakʼ jbatik sventa xkakʼtik venta ti mu jnaʼtik skotol li kʼusi chkʼot ta pasele xchiʼuk ti jel li jnopbentike. Xchibal, mi laj kiltik ti oy buchʼu muʼyuk tukʼ kʼusi laj yichʼ pasbele o mi voʼotik jech kʼot ta jtojolaltike, mi bikʼit chkakʼ jbatike jaʼ me chakʼ jchʼuntik li mantale xchiʼuk ti oyuk smalael kuʼuntik sventa jaʼ noʼox xchapan stuk li Jeovae. Xi chal li Vivliae: «Lec onoʼox chbatic li bochʼo chichʼic ta mucʼ Diose», pe xi to chal xtoke: «Li bochʼo chopolique muʼyuc lec chbatic, mu xnatub xcuxlejalic» (Ecl. 8:12, 13). Ta melel, jaʼ me lek ti bikʼit-o xakʼ sbaik li buchʼutik jech chil svokolike (kʼelo 1 Pedro 5:5).

12. ¿Kʼusi ta jchanbetik skʼoplal li avie, xchiʼuk kʼu yuʼun?

¹² Li ta baʼyel sigloe, li yajtsʼaklomtak Kristo ta Antiokia ta Siriae, oy kʼusi kʼot ta pasel ta stojolalik ti jaʼ laj yakʼ ta preva mi bikʼit chakʼ sbaike xchiʼuk mi x-akʼvanik ta pertone. Mi la jchanbetik skʼoplal li loʼil taje, jaʼ me tskoltautik sventa jel jtalelaltik ta sventa li yakʼel pertone. Jech xtok, jaʼ me tskoltautik sventa xkaʼibetik smelolal ti xuʼ me stunes jpasmulil krixchanoetik li Jeovae, pe taje maʼuk me skʼan xal ti tsyalesbe skʼoplal li stukʼil mantaltake.

13, 14. 1) ¿Kʼusi laj yichʼ albel akʼo spas jtakbol Pedro ti toj labal sbae? 2) ¿Kʼu yelan laj yakʼ ta ilel ti tsots yoʼontone?

¹³ Li jtakbol Pedroe jaʼ jun mol ta tsobobbail ti lek ojtikinbil li ta baʼyel sigloe. Jaʼ yamigo tajek li Jesuse xchiʼuk lek tsots skʼoplal akʼbil yabtel li ta mantale (Mat. 16:19). Jech kʼuchaʼal liʼe, li ta sjabilal 36 laj yichʼ albel ti akʼo xbat xcholbe mantal li Kornelio xchiʼuk li buchʼutik te oy ta snae. Taje toj labal sba, ¿kʼu yuʼun? Yuʼun li Kornelioe maʼuk juda vinik. Jaʼ jun jyanlum ti muʼyuk yichʼoj sirkunsisione. Kʼalal laj yichʼik chʼul espiritu li Kornelio xchiʼuk li buchʼutik te oy ta snae, li Pedroe laj yakʼ venta ti xuʼ xichʼik voʼe xchiʼuk ti xkʼotik ta yajtsʼaklomtak Kristoe. Xi laj yale: «Li viniketik liʼe ti laj xa yichʼik chʼul espiritu jech kʼuchaʼal laj kichʼtike, ¿mi oy van buchʼu xuʼ xal ti mu xuʼ xichʼik voʼe?» (Ech. 10:47).

¹⁴ Li ta sjabilal 49, li jtakboletik xchiʼuk li moletik ta Jerusalene la stsob sbaik sventa snopik mi skʼan xichʼik sirkunsision li jyanlumetike. Li Pedroe te oy li ta tsobajel taje. Tsots yoʼonton laj yal Pedro ti laj yil kʼu yelan laj yichʼik chʼul espiritu li jyanlumetik ti muʼyuk yichʼojik sirkunsisione. Ti kʼusi laj yal li Pedroe jaʼ koltaatik-o li jtsop jbeiltasvanej sventa lekuk li kʼusi xkʼot ta nopel yuʼunike (Ech. 15:6-11, 13, 14, 28, 29). Ta melel, li yajtsʼaklomtak Kristo ti jaʼik judaetik xchiʼuk li jyanlumetike, la stojik ta vokol ti tsots yoʼonton laj yal Pedro ta sventa li kʼusi laj yile. Li baʼyel yajtsʼaklomtak Kristoe mu van tsotsuk laj yaʼiik ti spat yoʼontonik ta stojolale, yuʼun jaʼ jun ermano ti tukʼ yakʼoj sbae xchiʼuk ti lek tsots ta mantale (Evr. 13:7).

15. ¿Kʼusi chopol la spas Pedro kʼalal ay svulaʼan Antiokia ta Siriae? (Kʼelo li lokʼol ta slikebale).

¹⁵ Kʼalal echʼ xa ox kʼuk sjalil li tsobajel la spasik ta Jerusalene, li Pedroe la svulaʼan Antiokia ta Siria. Te kom kʼuk sjalil xchiʼuk li ermanoetik ti jaʼik jyanlum krixchanoetike. Mi xnop van kuʼuntik kʼu to yepal lek kʼusi la xchanik komel ta skoj ti ep yojtikinobil yuʼune xchiʼuk ti ep kʼusi xchanoj spasele. Pe jaʼ to laj yilike, mu xa skʼan xchiʼinatik ta veʼel yuʼun li Pedroe. ¡Labal to sba laj yilik xchiʼuk toj kʼux laj yaʼiik ti jech la spas li Pedroe! Maʼuk noʼox, yuʼun jaʼ jech la xchanik ek li yan judaetike. Yuʼun kʼalal ta Bernabe jech la spas ek. ¿Kʼu  yuʼun oy kʼusi chopol la spas Pedro ti jaʼ jun mol ta tsobobbail ti lek tsots ta mantale, xchiʼuk ti xuʼ van xchʼak-o sba li tsobobbail yuʼune? Pe li kʼusi mas tsots skʼoplale jaʼ liʼe, ¿kʼuxi xuʼ skoltautik kʼalal oy kʼusi tspasbutik o kʼalal oy kʼusi chalbutik jun mol ta tsobobbail ti tsyayijes koʼontontike?

16. 1) ¿Kʼuxi tukʼibtasat li Pedroe? 2) ¿Kʼusi van xuʼ jakʼbe jbatik?

¹⁶ (Kʼelo Galatas 2:11-14). Li Pedroe xiʼ ta skoj mi oy kʼusi chopol snopik ta stojolal (Prov. 29:25). Li stuke snaʼoj kʼusi tsnop Jeova ta stojolal li jyanlumetike. Akʼo mi jech, muʼyuk xa bu la xchiʼinan li yajtsʼaklomtak Kristo ti jaʼik jyanlumetike, ¿kʼu yuʼun jech la spas? Yuʼun xiʼ ta skoj ti oy kʼusi xuʼ chopol snopik li judaetik ti yichʼojik sirkunsision ti jaʼo te kʼotik ta Jerusalene. Jaʼ yuʼun li jtakbol Pabloe, laj yalbe Pedro ti jaʼ jun jloʼlavaneje. ¿Kʼu yuʼun jech laj yalbe? Yuʼun li Pabloe laj yaʼi ti kʼu yelan la spoj jyanlumetik kʼalal la stsob sbaik ta Jerusalen ta sjabilal 49 (Ech. 15:12; Gal. 2:13). ¿Kʼu van yelan chaʼi sbaik li yajtsʼaklomtak Kristo ti jaʼik jyanlumetik ta skoj li kʼusi la spas Pedroe? ¿Mi laj van yakʼik ti jaʼ smak-o yokike? ¿Mi ta van xpojbat yabtel ta mantal ta skoj li kʼusi chopol la spase?

17. ¿Kʼuxi la stabe sbalil Pedro ta skoj ti akʼbat perton yuʼun li Jeovae?

¹⁷ Bikʼit laj yakʼ sba li Pedroe xchiʼuk la xchʼam li tukʼibtasel akʼbat yuʼun Pabloe. Muʼyuk bu chal Vivlia mi laj yichʼ pojbel junuk yabtel ta tsobobbail li Pedroe. Yuʼun ta mas tsʼakal li Jeovae laj yakʼbe stsʼiba chib karta ti te tsakal kom ta Vivliae. Li ta xchibal skarta Pedroe, xi laj yalbe skʼoplal li Pabloe: «Kermanotik Pablo ti jkʼanojtike» (2 Ped. 3:15). Li kʼusi la spas Pedroe xuʼ van toj kʼux bat ta yoʼontonik li yajtsʼaklomtak Kristo ti jaʼik jyanlumetike. Pe li Jesus ti jaʼ Jolil ta tsobobbaile laj yakʼbe-o yabtel li Pedroe (Efes. 1:22). Kʼalal laj yakʼbeik perton Pedro li ermanoetike jaʼ jech laj yakʼik ta ilel ti jaʼ chchanbeik stalelal Jesus xchiʼuk li Jeovae. Jaʼ yuʼun mi junuk muʼyuk bu xchibaj ta mantal ta skoj li kʼusi kʼot ta pasel yuʼun li jun jpas mulil krixchano taje.

18. ¿Butik xuʼ xkakʼtik ta ilel ti jaʼ jech chkiltik tukʼilal kʼuchaʼal chil li Jeovae?

¹⁸ Li moletik ta tsobobbail ta baʼyel sigloe mu tukʼuk xa tajek li kʼusitik la spasike, jaʼ jech li avi eke. Yuʼun li Vivliae chal ti jkotoltik ep ta velta oy kʼusi chopol ta jpastike (Sant. 3:2). Jkotoltik jnaʼojtik taje, pe ¿kʼusi ta jpastik mi oy kʼusi chopol la spasbutik junuk ermanoe? ¿Mi jech van chkiltik li tukʼilal kʼuchaʼal chil li Jeovae? Jech kʼuchaʼal liʼe, ¿kʼusi ta jpastik mi oy kʼusi chopol tsnop ta jtojolaltik junuk mol ta tsobobbaile? ¿Mi ta van xkakʼtik akʼo smak koktik ta skoj ti oy kʼusi laj yal junuk mol ta tsobobbail, pe ti yuʼun muʼyuk bu snop baʼyel li kʼusi chale xchiʼuk ti toj kʼux laj kaʼitike? ¿Mi ta van xkaltik ta anil ti mu sta-o ti jaʼ mol ta tsobobbaile o mi ta van jpat koʼontontik ti jaʼ Jolil ta tsobobbail li Jesuse xchiʼuk mi oy van smalael kuʼuntik? ¿Mi jaʼ van ta jkʼeltik tajek li kʼusi chopol la spas li ermanoe o mi jaʼ ta jnoptik ti kʼu xa sjalil tukʼ tunem talel ta stojolal li Jeovae? ¿Mi xijmuyubaj van ti jaʼo mol li ta tsobobbaile xchiʼuk ti chichʼ akʼbel yan abtelaletik ta mantale? Mi jnaʼtik yakʼel pertone, jaʼ me jech chkakʼtik ta ilel ti jech chkiltik tukʼilal kʼuchaʼal chil li Jeovae (kʼelo Mateo 6:14, 15).

19. ¿Kʼusi skʼan jpastik ta sjunuluk koʼontontik?

¹⁹ Ta skoj ti jkʼanojtik li tukʼilale jmalaojtik ti xkʼot skʼakʼalil tslajes skotol Jeova li kʼusitik muʼyuk tukʼ chakʼ kʼotuk ta pasel li Satanas xchiʼuk li xchopol balumile (Is. 65:17). Pe ta skoj ti muʼyuk to tukʼilal li avie, skʼan me bikʼit xkakʼ jbatik kʼalal oy kʼusi muʼyuk tukʼ chkichʼtik pasbele, yuʼun mu jnaʼtik skotol li kʼusitik chkʼot ta pasele xchiʼuk ta sjunuluk me koʼonton kakʼbetik perton li buchʼu oy kʼusi chopol tspasbutike. Mi jech ta jpastike, jaʼ me jech chkakʼtik ta ilel ti jech chkiltik tukʼilal kʼuchaʼal chil li Jeovae.