1-3. 1) ¿Kʼusi chat-o yoʼonton li kerem tsebetike xchiʼuk kʼusi xuʼ jkoʼoltastik-o? (Kʼelo li lokʼol ta slikebale). 2) Pe, ¿kʼusi xuʼ xkoltaatik?

NOPO ti chabat ta jun kʼin ti toj tsots skʼoplale xchiʼuk ti jal chaxanav ta jkot autovus sventa xakʼote. Kʼalal chakʼot li ta skotleb autovuse, chaxiʼ, yuʼun ep tajek krixchanoetik xchiʼuk ep tajek autovusetik. Pe ta skoj ti anaʼoj lek ti bu chabate, jaʼ tukʼ chbat atsak li autovus ti jaʼ chikʼot batele. Muʼyuk chamuy ta jkot autovus ti jot-o bu chbate.

² Li jkuxlejaltike xkoʼolaj kʼuchaʼal li xanbal ta autovuse. Li krixchanoetik ta skotleb autovuse jaʼ skʼoplal xkaltik li kerem tsebetike. Chiʼik van tajek bakʼintik ta skoj ti ep kʼusi tsnop tspas ta xkuxlejalike. Pe mi snaʼoj lek ti bu chbatike, muʼyuk me bu chchʼayik ta be.

³ Li ta xchanobil liʼe tstijbe yoʼonton kerem tsebetik yoʼ jaʼuk smuyubtaik li Jeovae, ti stsakik ta venta ta skotol li kʼusi tspas ta xkuxlejalike, jech kʼuchaʼal ta sventa li chanob vune, li abtelale xchiʼuk li ta utsʼ alalile. Te smakojbe skʼoplal xtok ti xakʼ yipalik ta  stael li kʼusitik ta mantale. Li kerem tsebetik ti chakʼ ta yoʼonton chtunik ta stojolal Jeovae xuʼ xchʼunik ta melel ti ch-akʼbatik bendision yuʼun li Jeovae xchiʼuk ti lek chbat li xkuxlejalike (kʼelo Proverbios 16:3).

4. ¿Kʼusi ta jkʼelbetik batel skʼoplal li ta xchanobil liʼe?

⁴ Lek me ti xkakʼ ta koʼontontik stael li kʼusitik ta mantale. ¿Kʼu yuʼun? Li ta xchanobil liʼe ta jkʼelbetik oxtosuk srasonal. Li baʼyel xchiʼuk xchibal srasonale chakʼbot avil ti jaʼ tskoltaot yoʼ xakʼot ta slekil amigo Jeova mi jech la apase. Li yoxibal srasonale chakʼ avil ti chatabe tajek sbalil mi chavakʼ ta avoʼonton stael yoʼ to kerem tsebote.

5. ¿Kʼusi jaʼ li baʼyel srasonal ti skʼan oyuk kʼusi xata ta mantale?

⁵ ¿Kʼu yuʼun skʼan oyuk ta avoʼonton stael li kʼusitik ta mantale? Li baʼyel srasonale jaʼ sventa xavakʼbe yil Jeova ti chatojbe ta vokol ti skʼanojote xchiʼuk ti chatojbe ta vokol skotol li kʼusitik spasoj tal ta atojolale. Xi la stsʼiba li jun yajtunel Diose: «Mucʼul Dios, [...] toj lec ti chavichʼ albel alequilale». Xi to laj yale: «Mucʼul Dios, toj xcuxet noʼox coʼnton ta sventa li avabtele; chiyacʼbun lec xcuxetel coʼnton li cʼusitic laj apase» (Sal. 92:1, 4). Kerem tseb, nopbo skʼoplal skotol li kʼusitik yakʼojbot li Jeovae, jech kʼuchaʼal li akuxlejale, ti xuʼ xavojtikinbe li stalelaltake, li Vivliae, li kʼusi melele, ti liʼ oyot ta tsobobbaile xchiʼuk ti oy spatobil avoʼontone. Mi baʼyel chavakʼ ta akuxlejal li kʼusitik sventa mantale, maʼuk noʼox chavakʼ ta ilel ti chatojbe ta vokol li Jeovae, yuʼun chkʼot ta alekil amigo xtok.

6. 1) ¿Kʼuxi tskoltaot ta yamigoinel mas Jeova kʼalal oy kʼusi chakʼan chata ta mantale? 2) ¿Kʼusitik xuʼ xakʼ ta yoʼontonik stael ta mantal li kʼoxetike?

⁶ ¿Kʼusi jaʼ li xchibal srasonal ti skʼan oyuk kʼusi xata ta mantale? Kʼalal jaʼ chavakʼ ta avoʼonton stael taje, jaʼ yakal chapas li kʼusitik lek chil Jeovae. Taje jaʼ me tstsatsubtas xtok ti kʼu yelan xavil abaik xchiʼuk li Jeovae. Xi jamal laj yal li jtakbol Pabloe: «Tukʼ li Diose, jaʼ yuʼun muʼyuk chchʼay ta sjol li avabtelike xchiʼuk li kʼanelal laj avakʼik ta ilel ta sventa li sbie» (Evr. 6:10). Mu xaval ti kʼoxot to sventa oyuk kʼusi xata ta mantale. Kalbetik avaʼi skʼoplal jayvoʼ kerem tsebetik. Li Kristine yichʼoj lajuneb jabil kʼalal la snop tskʼelbe sloʼil xkuxlejalik li ermanoetik ti tukʼ laj yakʼ sbaike. Li Tobie naka toʼox 12 sjabilal kʼalal la snop tskʼel sliklej li Vivlia kʼalal skʼan toʼox xichʼ voʼe. Li Maksime kʼajomal toʼox 11 jabil yichʼoj kʼalal laj yichʼ voʼ xchiʼuk yixlel ti lajuneb sjabilale. Ta mas tsʼakale xchaʼvoʼalik lik yakʼ ta yoʼontonik ti xbat tunikuk ta Betele. Sventa mu xchʼay ta sjolike, la spakʼik ta yibel na jlik solisitud sventa Betel. Li voʼot une, ¿kʼu chaʼal mu xanop kʼusitik xuʼ xata ta mantal ti tsots skʼoplal chavile xchiʼuk ti xlik avakʼ avip ta staele? (Kʼelo Filipenses 1:10, 11).

7, 8. 1) Kʼalal oy kʼusi jpʼel ta koʼontontik staele, ¿kʼuxi tskoltautik yoʼ lekuk kʼusi xkʼot ta nopel kuʼuntik? 2) ¿Kʼu yuʼun la snop ti muʼyuk chbat ta universidad li Damarise?

⁷ Jkʼelbetik li yoxibal srasonal ti kʼu yuʼun skʼan oyuk kʼusi xata ta mantale. Kʼalal kerem tsebot toe, skʼan xanop bu to kʼalal chachanunaj, kʼusi cha-abtej-o xchiʼuk yan kʼusitik. Kʼalal chanop li kʼusi chakʼane, xkoʼolaj ti chatʼuj bu beal chatam batel kʼalal oy chib bee. Mi xanaʼ lek bu chakʼan chabate, mas kʼun chavaʼi ta snopel bu beal chatam batel. Jaʼ me jech xkoʼolaj li kʼusi chakʼan chata ta akuxlejale, mi anaʼoj lek li kʼusi chakʼan chatae, mas me kʼun chavaʼi snopel li kʼusi chapase. Li ta Proverbios 21:5 chal ti mi lek nopbil li kʼusi chichʼ chapanele, lek chbat. Mi mas anil lik anop kʼusi chakʼan chapase  xchiʼuk ti chavakʼ ta avoʼonton staele, anil chatabe sbalil. Jaʼ jech kʼot ta xkuxlejal jun tseb ti Damaris sbi kʼalal oy kʼusi tsots skʼoplal lik snop tspas ta xkuxlejale.

⁸ Li Damarise tsuts yuʼun li chanun ti persa skʼan chanel chal ajvalile xchiʼuk lek skalifikasion la sta, ta skoj taje akʼbat jun veka sventa xchan Derecho ta universidad. Pe li stuke la stʼuj ti ch-abtej ta jun vankoe xchiʼuk ti junchibuk noʼox kʼakʼal x-abtej ta xemanae. ¿Kʼu yuʼun? Xi chale: «Yuʼun jnopoj onoʼox ti chitun ta prekursorae. Ta skoj taje, skʼan jsaʼ junuk kabtel ti jayib noʼox kʼakʼal ta xemanae. Ti lajuk jchan sventa Derechoe, la jpas kanal epal takʼin ti jechuke, pe xuʼ van muʼyuk xakʼ abtejkun jayibuk noʼox kʼakʼal ta xemana ti jechuke». Li Damaris avie oy xa mas ta 20 jabil ti chtun ta prekursorae. ¿Mi chopol chaʼi sba ta skoj li kʼusi kʼot ta nopel yuʼune? Muʼyuk. Xi chale: «Li ta vankoe ta jchiʼinan ta loʼil epal abogadoetik ti jaʼ tspasik li kʼusi ox ta jkʼane, pe muʼyuk xmuyubajik li ta yabtelike. Toj lek ti kʼot ta nopel kuʼun ti chitun ta prekursorae, yuʼun muʼyuk ta jvul koʼonton ta sventa taje, ximuyubaj ti tunemun tal ta stojolal Jeova ti jayib xa jabil echʼem tale».

9. ¿Kʼu yuʼun skʼan xichʼik kʼupil kʼoptael li kerem tsebetike?

⁹ Li ta tsobobbailetik ta spʼejel balumile oy epal kerem tsebetik ti staik-o kʼupil kʼoptaele, yuʼun ta sjunul yoʼonton chtunik ta stojolal Jeova xchiʼuk yakʼoj ta yoʼontonik stael kʼusitik ta mantal. Yakal tskʼupin li xkuxlejalike. Chchanik xtok ti skʼan xakʼ sbaik ta beiltasel ta stojolal Jeova ta skotol li kʼusitik tspasike, jech kʼuchaʼal ta sventa li chanune, li abtelale xchiʼuk li ta utsʼ alalile. Li ajvalil Salomone laj yal ti skʼan jpat koʼontontik ta stojolal li Jeovae xchiʼuk xi laj yale: «Acʼo sventain Mucʼul Dios scotol li cʼusi chapase, yuʼun jaʼ xuʼ chayicʼot batel ta tuqʼuil be» (Prov. 3:5, 6). Toj ep sbalil chil Jeova li kerem tsebetik ti jaʼik yajtsʼaklom Kristoe. Solel skʼanojan tajek, jaʼ yuʼun, ta xchabian xchiʼuk ta xakʼanbe bendision.

10. 1) ¿Kʼu yuʼun jaʼ baʼyel skʼan xavakʼ ta avoʼonton li cholmantale? 2) ¿Kʼusi tskoltaot sventa lek kʼusi xkʼot ta pasel avuʼun li ta cholmantale?

¹⁰ Mi oy junuk kerem o tseb ti tskʼan tskʼupil kʼopta Jeovae, skʼan me xakʼ ta yoʼonton li cholmantale. Li Jesuse laj yal ti anil xa skʼan xichʼ cholel li mantale, xi laj yale: «Baʼyel chichʼ cholel ta skotol jteklumetik li lekil aʼyejetike» (Mar. 13:10). Mi chavakʼ ventae, jaʼ baʼyel skʼan xavakʼ ta avoʼonton li cholmantale. Jaʼ yuʼun, ¿mi anopoj chalokʼ mas ta cholmantal o ti xa-och ta prekursore? ¿Kʼusi stakʼ xapas sventa xakʼupin mas li cholmantale? Xchiʼuk, ¿kʼusi van tskoltaot sventa masuk to xavalbe skʼoplal li Jeovae? Paso li chaʼtos kʼusitik liʼe: chapano aba lek xchiʼuk mu xavikta aba ta yalbel yantik li kʼusi achanoje. Labal sba chavil ti kʼu yelan xuʼ xakʼupin tajeke.

11, 12. 1) ¿Kʼusitik xuʼ spasik li kerem tsebetik sventa lek chapalik ta xcholel mantale? 2) ¿Kʼusi la spas jun kerem sventa xchol mantal li ta s-eskuelae?

¹¹ Baʼyel chapano aba sventa xatakʼ jlom kʼusitik ti xuʼ sjakʼboxuk li achiʼiltak ta eskuelae. Li ta jpajinatik ta Internet xchiʼuk yan vunetike tskoltaot ta stakʼel li kʼusitik xuʼ sjakʼik li kerem tsebetike, jech kʼuchaʼal mi la sjakʼboxuk kʼu yuʼun ti achʼunoj ti oy Diose. Li ta foyeto Lajuntos kʼusitik tsjakʼbe sbaik li kerem tsebetike, li ta xchanobil yoʼ bu ta xal: «¿Mi skʼan van jchʼun ti ta kʼunkʼun kʼataj talel li kuxlejale?». Jaʼ tskoltaot ta xchapanel li stakʼobile (kʼelo 1 Pedro 3:15).

¹² Albo achiʼiltak ti akʼo ochikuk li ta jpajinatik ta Internete. Jaʼ jech la spas li Lucae, jun veltae jaʼo yakal tsloʼiltabeik skʼoplal  relijionetik kʼalal yakal chanune. Lik stunesik jlik livro ti chalbe skʼoplal li stestigotak Jeovae. Pe li Lucae laj yakʼ venta ti oy kʼusitik mu meleluk chal li livroe. Akʼo mi chiʼ jutuk, la skʼanbe smaestra mi xuʼ xalbe smelolal ti mu jechuk li kʼusi chal li livro taje. Ta yeloval skotol xchiʼiltak laj yalbe smelolal li kʼusi xchʼunoje xchiʼuk laj yakʼanbe yil li jpajinatik ta Internete. Li maestrae laj yalbe jchanunetik ti akʼo skʼelik li video pizarra animada ti xi sbie: Xuʼ xapak akʼoplal, pe mu persauk ta majel. Li Lucae muyubaj tajek ti laj yalbe skʼoplal li Jeovae.

13. ¿Kʼu yuʼun skʼan mu xachibaj kʼalal chkʼot avokoltake?

¹³ Mu xachibaj ta be mi chavil avokol kʼalal yakalot ta stael li kʼusi chakʼane. Mu xalubtsaj ta stael (2 Tim. 4:2). Jaʼ jech la spas li Karerinae. Kʼalal yichʼoj xa ox 17 sjabilale laj yakʼ ta yoʼonton xcholbel mantal skotol li xchiʼiltak ta abtele. Ep ta velta chopol kʼoptaat yuʼun jun xchiʼil ta abtel, pe muʼyuk laj yakʼ ti akʼo xchibaje. Ta skoj ti kʼu yelan laj yakʼ ta ilel li stalelale, labal sba laj yil jun xchiʼil ta abtel ti Jans sbie. Ta skoj taje lik xchan li jvuntike, la xchʼam jun estudio xchiʼuk laj yichʼ voʼ. Pe li Karerinae mu snaʼ li kʼusi kʼot ta pasele, yuʼun muʼyuk xa ox te nakal. Kʼalal echʼ 13 jabile, jaʼo te oy ta salon xchiʼuk yutsʼ yalal li Karerinae, labal to laj yil ti jaʼ chetʼes diskurso li Janse. Pe taje jaʼ koliyal ti muʼyuk lubtsaj ta xcholbel mantal li xchiʼiltak ta abtele.

14, 15. 1) ¿Kʼusitik skʼan teuk ta ajol kʼalal chavichʼ sujel yuʼun yantike? 2) ¿Kʼusitik xuʼ xapas sventa stsal avuʼun li sujel chakʼbot yantike?

¹⁴ Li xchanobil liʼe la stij avoʼonton ti akʼo xamuyubta Jeova xchiʼuk ti oyuk kʼusi xata ta mantale. Xuʼ van ep kerem tsebetik ti jmoj ajabilalike yakal tskʼupinik yilel li xkuxlejalike xchiʼuk chalboxuk ti akʼo jech xapas eke. Pe skʼan me xavakʼ ta ilel ti ta melel anopoj lek li kʼusi chakʼan chatae. Mu xavakʼ akʼo sujot li yantike. Vuleso ta ajol li skoʼoltasobil laj kaltik ta slikebal ta sventa li autovusetike. ¿Mi jaʼ van te chamuy ta jkotuk autovus ti bu xmuyubajik noʼox yilel li buchʼutik te kajajtike akʼo mi maʼuk te chbat ti bu chakʼane?

 ¹⁵ ¿Kʼusi xuʼ xapas sventa xkuch avuʼun kʼalal tsujoxuk li achiʼiltake? Ep kʼusitik xuʼ xapas. Jech kʼuchaʼal liʼe, mu xatikʼ aba ti butik xuʼ xavichʼ akʼel ta prevae (Prov. 22:3). Xchiʼuk nopo li kʼusitik xuʼ xkʼot ta pasel mi la apas li kʼusitik chopole (Gal. 6:7). Yan li kʼusi xuʼ skoltaot xtoke jaʼ ti xakʼan koltael ta stojolal yan krixchanoetike. Mi bikʼit chavakʼ abae, ta me xachʼam ta sjunul avoʼonton li tojobtasel chakʼboxuk li atot ameʼe xchiʼuk li buchʼutik yijik ta mantale (kʼelo 1 Pedro 5:5, 6).

16. Alo junuk loʼil ti chakʼ iluk ti kʼu yuʼun tsots skʼoplal ti bikʼit xkakʼ jbatike.

¹⁶ Jkʼeltik kʼusi kʼot ta xkuxlejal jun kerem ti Cristof sbie, bikʼit laj yakʼ sba xchiʼuk la xchʼam li tojobtasel akʼbate. Kʼalal jaʼtik toʼox laj yichʼ voʼe, lik batuk ta jun jimnasio. Tee oy keremetik ti albat akʼo stsak sbi ta jun tajimole. Kʼalal laj yalbe jun mol ta tsobobbaile, albat ti akʼo snop ta sventa li kʼusitik xuʼ xibal sba xkʼot ta pasele, yuʼun xuʼ x-ayan ta yoʼonton li tsalbaile. Akʼo mi jech, laj onoʼox stsak sbi. Ta mas tsʼakale laj yakʼ venta stuk ti toj xibal sbae, yuʼun tsmaj sbaik li ta tajimole. La sloʼiltabe jayvoʼ moletik ta tsobobbail, vaʼun te laj yichʼ tojobtasel ta Vivlia. Xi chal li Cristofe: «Li Jeovae la stak tal ermanoetik sventa xakʼbeikun tojobtaseletik. Akʼo mi muʼyuk la jchʼam ta anil, pe laj onoʼox jchʼun ta tsʼakal». ¿Mi bikʼit avakʼoj aba sventa xachʼam li tojobtaseletike?

17, 18. 1) ¿Kʼusi tskʼan Jeova ta stojolal li kerem tsebetike? 2) ¿Kʼusi xuʼ xapas sventa mu chopoluk xavaʼi ta mas tsʼakal li kʼusi chanop chapas avie? Albo junuk skoʼoltasobil.

¹⁷ Li Jeovae xi chalbote: «Querem tsebetic, cuxetuc noʼox avoʼntonic ta sventa ti achʼiumalic toe» (Ecl. 11:9). Li stuke tskʼan ti xamuyubaje. Li ta xchanobil liʼe laj kiltik ti xuʼ xamuyubaj mi chavakʼ ta avoʼonton stael li kʼusitik ta mantale xchiʼuk kʼalal chatsak ta venta Jeova ta skotol li kʼusi chakʼan chapase. Mi chlik noʼox apas jech ta akuxlejale, mas me anil chavil kʼu yelan tsbeiltasot, chchabiot xchiʼuk chakʼbot sbendision li Jeovae. Nopbo skʼoplal skotol li lekil tojobtaseletik chakʼbot ta Vivliae xchiʼuk chʼuno li kʼusi chal liʼe: «Ti cʼalal achʼiumalic to tale, naʼic me ti oy Bochʼo la spasoxuque» (Ecl. 12:1).

¹⁸ Li avie maʼuk sbatel osil ti jech-o kerem tsebote. Yuʼun kʼalal chavakʼ ventae, chʼiemot xa ox. Chopol ta aʼiel, pe ep krixchanoetike muʼyuk lek chaʼi sbaik ta skoj li kʼusi laj yakʼ ta yoʼontonik staele o ta skoj ti muʼyuk kʼusi laj yakʼ ta yoʼontonik spasele. Pe li kerem tsebetik ti chakʼ ta yoʼontonik stael li kʼusitik ta mantale ta me xmuyubajik-o akʼo mi oy xa ox sjabilalik. Jaʼ jech chaʼi sba avi li Miryanae. Kʼalal tseb toʼoxe, toj lek xtojob ta tajimol, jaʼ yuʼun albat ti akʼo ochuk ta tajimol ta Juegos Olímpicos li ta yorail siktike. Pe li stuke la snop ti chtun ta tsʼakal ora ta stojolal Jeovae. Mas xa ta 30 jabil ti chtun-o ta tsʼakal ora xchiʼuk li smalale. Xi chale: «Muʼyuk chjalij xchiʼuk muʼyuk sbalil kʼalal chkichʼtik ojtikinele mi jaʼuk kʼalal lek ta jpastik kanal takʼine. Pe jaʼ toj ep sbalil kʼalal chijtun ta stojolal li Jeovae xchiʼuk kʼalal chijkoltavan jutuk sventa xichʼ ojtikinele».

19. ¿Kʼusi sbalil chatabe mi oy kʼusi laj avakʼ ta avoʼonton stael ta mantale?

¹⁹ Staik-o xichʼik kʼupil kʼoptael li kerem tsebetik ti solel yakʼojik persa chtunik ta stojolal li Jeovae, ti chakʼ yipalik yoʼ staik li kʼusitik ta mantale, ti jaʼ baʼyel chakʼ ta xkuxlejalik li cholmantale xchiʼuk ti muʼyuk chakʼ akʼo xchʼaybat yoʼontonik yuʼun li kʼusitik ta balumile. Kerem tseb, jpʼeluk ta avoʼonton xachʼun ti mu altikuk noʼox ti chavakʼ avipale, yuʼun kʼanbilot xchiʼuk xuʼ skoltaot li avermanotake. Mi chatsak ta venta Jeova ta skotol li kʼusitik chapase, lek me chbat li akuxlejale.