1, 2. ¿Kʼusi chtal ta sjol li krixchanoetik kʼalal chaʼiik li jpʼel kʼop paraisoe?

KʼUPIL sba tajek li jun asamblea ti jelav ta Seúl (Corea), kʼalal tsuts li asambleae, li ermanoetik tee ay sjoyobtaik li ermanoetik ti talemik ta yantik lumetike xchiʼuk xi tsots chalik kʼalal chlokʼik xa ox batel li ta estadioe: «¡Te xkil jbatik ta Paraiso!». Pe ¿kʼusi paraisoal chalbeik skʼoplal?

² Kʼalal chkalbetik skʼoplal paraiso li avie, ep ta tos kʼusi chtal ta snopben li krixchanoetike. Jlome chalik ti maʼuk melele, yantik xtoke tsnopik ti jaʼ jun avilal ti lek kʼupil sbae xchiʼuk ti xkuxet koʼontontik yuʼune, jech kʼuchaʼal jun stenlejaltik ti nichimaltik tajeke. Jech xtok, li jun krixchano ti chviʼnaj tajeke, xuʼ van ta paraiso xa chaʼi oy kʼalal jun yutsil veʼliletik chile. Pe ¿kʼusi chtal ta sjol li jun yajtsʼaklom Kristo kʼalal Paraiso xie? ¿Mi jaʼ van kʼusi chtal ta mas jelavel?

3. ¿Bu chvinaj ta sba velta ta Vivlia li jpʼel kʼop Paraisoe?

³ Li Vivliae chalbe skʼoplal jun Paraiso ti chʼayem xae xchiʼuk jun Paraiso ti yakal to chichʼ malaele. Jech xtok, li Vivliae ta slikebal noʼox chalbe skʼoplal jun paraiso. Li Vivlia Scío de San Miguel yuʼun Katolika ti yichʼoj jelubtasel ta latín kʼope, xi jelubtasbil li Génesis 2:8: «Li Kajvaltik Diose ta slikebal onoʼox la smeltsan jun kʼupil sba paraiso: ti jaʼ te laj yakʼ li vinik la spase»  (voʼon la jpaskutik ta negritas). Li ta Evreo orijinale, xi iktabil li jun versikulo taje: «Li nichimaltik ta Edene». Li jpʼel kʼop Eden xie jaʼ skʼan xal «Jun oʼontonal». Sta-o tajek ti jech chichʼ albele, yuʼun jun toʼox yoʼonton li krixchano xchiʼuk li chonbolometike, jech xtok, oy toʼox epal veʼliletik xchiʼuk kʼupil sba osiletik (Gén. 1:29-31).

4. ¿Kʼu yuʼun xuʼ xkaltik ti jaʼ toʼox jun paraiso li nichimaltik Edene?

⁴ Kʼalal laj yichʼ jelubtasel ta Griego kʼop li tsʼibetik ta Evreoe, li jpʼel kʼop ti nichimaltik xie, xi laj yichʼ jelubtasele: Parádeisos. Li enciclopedia de MʼClintock y Strong chal ti kʼalal chichʼ alel li jpʼel kʼop taje, jaʼ chakʼ ta aʼiel jun kʼupil sba osil ti lek chabibile, ti oy teʼetik ti chakʼ sate, kʼupil sba ukʼumetik ti sak tajeke xchiʼuk ti oy chijetik xchiʼuk yan chonetik (antílopes) ti te tsloʼik yaxal li ta stiʼiltake (koʼoltaso xchiʼuk Génesis 2:15, 16). Taje tskoltautik yoʼ xkaʼibetik smelolal kʼu yuʼun xuʼ xkaltik ti jaʼ toʼox jun paraiso li nichimaltik Edene.

5, 6. 1) ¿Kʼu yuʼun chʼay li Paraisoe? 2) ¿Kʼusitik van tsjakʼbe sbaik li yantike?

⁵ Ta slikebale, li Adan xchiʼuk Evae laj yichʼik akʼel yuʼun Dios ta jun nichimaltik jech kʼuchaʼal laj xa kaltike. Pe ta tsʼakale, nutsatik lokʼel ta skoj ti la stoy sbaike. Jaʼ jech chʼay yuʼunik xchiʼuk muʼyuk xa la skʼupinik Paraiso li snitilulale (Gén. 3:23, 24). Li kʼupil sba nichimaltik taje xokol kom-o xchiʼuk jaʼo van chʼay skʼoplal kʼalal tal li nojelal ta voʼe.

⁶ Yikʼaluk van oy onoʼox buchʼu tsjakʼbe sba mi ta to jkʼupintik jun Paraiso liʼ ta balumile. ¿Kʼusi chakʼ kiltik li kʼusitik yichʼoj chanbel skʼoplale? ¿Mi oy srasonaltak yoʼ jchʼuntik ti xuʼ jkʼupin jkuxlejaltik ta jun Paraiso xchiʼuk li kutsʼ kalaltike? ¿Mi x-albe kuʼuntik srasonal ti kʼu yuʼun jchʼunojtik ti melel chkʼot ta pasele?

7, 8. 1) ¿Kʼusi laj yal tspas Jeova ta stojolal li Abraane? 2) ¿Kʼusi tal ta sjol Abraan kʼalal jech albat yuʼun li Jeovae?

⁷ Li stakʼobiltak taje jaʼ noʼox xuʼ jtatik ta Vivlia, yuʼun jaʼ yakʼoj ta naʼel stuk li buchʼu la smeltsan li baʼyel Paraisoe. Kalbetik jun skʼelobil, li Vivliae jamal chal ti xi laj yalbe Abraan li Jeovae: «Ta xcacʼ boluc ep amomnichʼnab [...] jech chac cʼu chaʼal yiʼtic ta tiʼnab». Xi to albate: «Jaʼ ta sventaic chichʼ bendición scotol li mucʼtic lumetic liʼ ta banamile, yuʼun laj achʼun li cʼusi laj calbote» (Gén. 22:17, 18). Ta mas tsʼakale, li Jeovae la xchaʼalbe li xnichʼon Abraan xchiʼuk smom li kʼusi yaloj onoʼox tspase (kʼelo Génesis 26:4; 28:14).

⁸ Ta sliklej li Vivliae muʼyuk bu chal ti xchʼunoj Abraan ti tskʼupinik jun paraiso ta vinajel li krixchanoetike. Kʼalal laj yal Jeova ti «chichʼ bendición scotol li mucʼtic lumetic liʼ ta banamile», li Abraane jaʼ tal ta sjol ti liʼ chkʼot ta pasel ta balumile. ¿Kʼusi yan sprevailtak chakʼ kiltik ti jaʼ chalbe skʼoplal jun paraiso liʼ ta balumile?

9, 10. ¿Kʼusitik yan jamal yaloj Jeova ti chakʼ ta ilel ti chtal jun paraiso ta jelavele?

⁹ Li David ti jaʼ snitilulal Abraane laj yal ti tsta yorail chlaj li chopol krixchanoetike (Sal. 37:1, 2, 10). Xi laj yale: «Li bochʼotic biqʼuit chacʼ sbaique jaʼ chuʼuninic o li yosilalique; jun noʼox yoʼnton te oyic o». Xi to akʼbat snaʼ yuʼun Dios sventa stsʼibae: «Li bochʼo tucʼ yoʼntonique jaʼ chuʼuninic o li yosilique [o li balumile], jech jun yoʼnton te chnaquiic o» (Sal. 37:11, 29; 2 Sam. 23:2). Li buchʼutik oy ta yoʼonton chtunik ta stojolal Jeovae, ¿kʼu yelan laj yaʼi sbaik kʼalal jech laj yaʼiike? Jaʼ koltaatik yoʼ xchʼunik ti chtal jun paraiso ta jelavel ti xkoʼolaj kʼuchaʼal li nichimaltik Edene: ti naka xa tukʼil krixchanoetik chnakiik tee.

¹⁰ Ta mas tsʼakale, jutuk mu skotoluk li  j-israeletik ti chichʼik ta mukʼ Jeovae la svalopatinik komel. Jaʼ yuʼun li Jeovae laj yakʼ ti akʼo xichʼik tsalel yuʼun jbabiloniaetik, ti xichʼ lajesel li lume xchiʼuk ti xichʼik mosoinele (2 Crón. 36:15-21; Jer. 4:22-27). Li j-alkʼopetik yuʼun Jeovae laj onoʼox yalik ti mi echʼ 70 jabile, chchaʼsutik batel ta slumalik. Skotol taje kʼot ta pasel ta skʼakʼalilik, pe jmakiojtik ek li kʼusi laj yichʼik albele. Jkʼeltik batel junantik albil kʼopetik xchiʼuk kʼu yelan te tsakal skʼoplal xchiʼuk li Paraiso chtale.

11. 1) ¿Kʼuxi kʼot ta pasel li kʼusi chal Isaías 11:6 kʼalal ta 9? 2) ¿Kʼusi yan skʼan jnabetik skʼoplal?

¹¹ (Kʼelo Isaías 11:6-9). Li Diose laj yalbe Isaias ti jun tajek yoʼontonik li j-israeletik kʼalal mi sut batel ta slumalike, yuʼun muʼyuk ta xiʼtaik li chopol krixchanoetik xchiʼuk li chonbolometike. Ta bikʼit ta mukʼ muʼyuk kʼusi tsnuptanik. Taje tsvules ta joltik kʼu toʼox yelan li nichimaltik Edene (Is. 51:3). Li albil kʼope kʼot onoʼox ta pasel ek li ta skʼakʼalil j-israeletike, pe chal xtok ti «chnoj ta yotquinel Mucʼul Dios sbejel li banamile, jech chac cʼu chaʼal nojem ta voʼ li nabe». Taje maʼuk noʼox jech kʼot ta pasel li ta skʼakʼalil Israele. ¿Bakʼin van chkʼot ta pasel?

12. 1) ¿Kʼusi la skʼupinik li buchʼutik lokʼik tal ta Babiloniae? 2) ¿Kʼu yuʼun xuʼ xkaltik ti chkʼot to ta pasel ta jelavel li kʼusi chal Isaías 35:5 kʼalal ta 10?

¹² (Kʼelo Isaías 35:5-10). Li Isaiase lek jamal laj yakʼ ta aʼiel ti jun noʼox yoʼonton li j-israeletik mi lokʼik ta Babiloniae, yuʼun muʼyuk ta xiʼtaik li chopol krixchanoetik xchiʼuk li chonbolometike. Jech xtok, lek chakʼ sat li kʼusi tstsʼunike yuʼun oy lek voʼ jech kʼuchaʼal toʼox li ta nichimaltik Edene (Gén. 2:10-14; Jer. 31:12). ¿Mi jaʼ noʼox te kʼot ta pasel li albil kʼope? Moʼoj, yuʼun chal xtok ti chkol li maʼsatetik, li koxoetik xchiʼuk li pakʼchikinetike: taje jaʼ to chkʼot ta pasel ta tsʼakal.

13, 14. 1) ¿Kʼuxi laj yilik ti kʼot ta pasel li Isaías 65:21 kʼalal ta 23 li j-israeletike? 2) ¿Kʼusitik muʼyuk to kʼotem ta pasel li ta tekstoe? (Kʼelo li lokʼol ta slikebale).

¹³ (Kʼelo Isaías 65:21-23). Kʼalal sut ta slumalik li judaetike, maʼuk ti lek xa tajek la sta snaik, ti lek tajek yosilik o ti oy lek steʼel s-uvaike. Pe jel skotol ta skoj ti koltaatik yuʼun li Jeovae. Xuʼ jchʼuntik ta melel ti la skʼupin svaʼanel snaik, yabtelanel yosilik xchiʼuk ti la slobeik sat stsʼunobike.

¹⁴ Li albil kʼop liʼe chal ti ‹jaʼ jech sjalil chijkuxi jech kʼuchaʼal sjalil kuxul jpets teʼe›. Junantik teʼetike ta smilal xa noʼox jabil chkuxiik. Sventa jech sjalil xijkuxi eke, skʼan ti lek tajek li jkuxlejaltike o ti mu xij-ipaje. Jaʼ yuʼun bateltike mu chʼunbaj yaʼel ti chkʼot ta pasel li kʼusi laj yal Isaiase. Pe persa chkʼot ta pasel li albil kʼope.

15. ¿Kʼusitik yichʼoj alel li ta slivroal Isaias ti persa chkʼot ta pasele?

¹⁵ Mi ta jnopbetik skʼoplal li albil kʼopetik taje, chakʼ kiltik ti chtal onoʼox ta melel li Paraisoe xchiʼuk ti chakʼbe sbendision Jeova li krixchanoetike. Jech xtok, muʼyuk xa kʼusi chopol tspasbatik, muʼyuk ta xiʼtaik li chonbolometike, chkol li maʼsatetike, li koxoetike xchiʼuk li pakʼchikinetike. Li krixchanoetike tskʼupinik svaʼanel snaik, yabtelanel yosilik xchiʼuk ti tslobeik sat stsʼunobike. Maʼuk noʼox, yuʼun mas to jal chijkuxi ti jaʼ mu sta li teʼetike. Li ta Vivliae jamal chakʼ ta ilel ti jaʼ jech chkʼot ta pasel ta melele. Pe ¿kʼusi van ta jtakʼtik mi oy buchʼu chalbutik ti chbat ta mas kuʼuntik snopel li kʼusi chal li albil kʼopetike? ¿Kʼu yuʼun xuʼ jchʼuntik ti chkʼataj ta jun paraiso li balumile? Li Jesuse chalbutik lek srasonal yoʼ jchʼuntike.

16, 17. ¿Bakʼin laj yalbe skʼoplal Paraiso li Jesuse?

¹⁶ Akʼo mi chʼabal smul li Jesuse, la  sbajik ta jtel teʼ xchiʼuk li juda viniketik ti toj chopol kʼusi spasojike, la sjokʼanik jun ta sbatsʼikʼob xchiʼuk jun ta stsʼetkʼob. Jun ti buchʼu te ta xokone xchʼunoj ti jaʼ ajvalil li Jesuse, xi laj yale: «Jesus, naʼun me kʼalal mi la-och li ta Ajvalilal avuʼune» (Luk. 23:39-42). Li kʼusi la stakʼ Jesus li ta versikulo 43, te tsakal skʼoplal li kʼusi jmalaojtike. Junantik krixchanoetik ti chchanbeik skʼoplal li Vivliae jeltos kʼu yelan chchʼakik li jun versikulo taje, junantike chakʼbeik skomail o chib punto kʼalal mu to chlik li jpʼel kʼop «li avie», vaʼun xi chiktaike: «Ta melel chkalbot avaʼi: li avie te chachiʼinun ta Paraiso». Pe ¿mi jaʼ li kʼusi la skʼan laj yakʼ ta aʼiel li Jesuse?

¹⁷ Li ta jeltos kʼopetik oy avie chichʼ tunesel signoetik sventa puntuasion yoʼ xichʼ jambel smelolal li kʼusi chichʼ chanele. Pe li ta tsʼibetik ta Griego kʼope, muʼyuk tstunes puntuasion sventa jnaʼtik bu skʼan xijpaj ta xchanele. Jech oxal, mu jnaʼtik lek kʼusi skʼan laj yal li Jesuse, ¿mi jaʼ van liʼe?: «Ta melel chkalbot avaʼi: li avie te chachiʼinun ta Paraiso». ¿O mi jaʼ liʼe?: «Ta melel chkalbot avaʼi li avie: te chachiʼinun ta Paraiso». Jech oxal, li buchʼutik sjelubtasojik ta yantik kʼopetik li Vivliae, jaʼ yiktaojik ti kʼu yelan chaʼibeik smelolal stukik li kʼusi laj yal Jesuse.

18, 19. ¿Kʼusi tskoltautik ta yaʼibel smelolal li kʼusi laj yal Jesuse?

¹⁸ Tsots skʼoplal ti jtsaktik ta venta chaʼtos kʼusi laj yalbe yajchankʼoptak li Jesuse. Baʼyel, «oxib kʼakʼal xchiʼuk oxib akʼobal te tikʼil chkom ta yoʼonton balumil li Xnichʼon [krixchanoe]». Li xchibale jaʼ liʼe: «Li Xnichʼon krixchanoe chichʼ akʼel ta skʼob krixchanoetik, tsmilik, pe chichʼ chaʼkuxesel ta yoxibal kʼakʼal» (Mat. 12:40; 16:21; 17:22, 23; Mar. 10:34). Li jtakbol Pedroe laj yal ti kʼot onoʼox ta pasel li kʼusi laj yal Jesuse (Ech. 10:39, 40). Ta melel, kʼalal cham li Jesus xchiʼuk li jun jpas choplejale, muʼyuk xbatik ta ora ta junuk paraiso. Yuʼun li Jesuse kom jayibuk kʼakʼal «li ta Mukinale», jaʼ to bat ta vinajel kʼalal laj yichʼ chaʼkuxesel yuʼun li Jeovae (Ech. 2:31, 32). *

¹⁹ Kʼalal lik skʼopon Jesus li jun vinik ti te jokʼol ta xokone, xi laj yalbee: «Ta melel chkalbot avaʼi li avie». Taje jech onoʼox nopem xaʼi chkʼopojik li ta skʼakʼalil Moisese. Jun skʼelobile jaʼ kʼalal xi laj yal li Jeovae: «Acʼo ta avoʼnton scotol li cʼusitic laj calbot liʼ ta orae» (Deut. 6:6; 7:11; 8:1, 19; 30:15).

20. ¿Kʼusi chalik yantik ti tspakbe skʼoplal ti kʼu yelan kaʼiojbetik smelolal li kʼusi laj yal Jesuse?

²⁰ Jun vinik ta Oriente Medio ti tsjelubtas ta yan kʼop li Vivliae, xi laj yalbe skʼoplal li kʼusi la stakʼ Jesuse: «Li ta teksto liʼe jaʼ mas chakʼbe snukʼilal li ta jpʼel kʼop ‹li avie›, jech oxal, xi chichʼ chanel jechuk li tekstoe: ‹Ta melel chkalbot avaʼi li avie: te chachiʼinun ta Paraiso›. Li kʼusi laj yal Jesuse, jaʼ to chkʼot ta pasel ta mas tsʼakal. Taje jech onoʼox snaʼ xkʼopojik li ta Orientee, yuʼun kʼalal oy kʼusi chalik te ta yoraile, jaʼ to tspasik ta mas tsʼakal». Jlik Vivlia ta Siria ti laj yichʼ tsʼibael leʼ xa ta 1,600 jabile, xi tsjelubtas ek li tekstoe: «Ta melel chkalbot li avie te chachiʼinun li ta Nichimaltik Edene». Tspat tajek koʼontontik li kʼusi albil chtal ta mas jelavele.

21. ¿Kʼu yuʼun xuʼ xkaltik ti muʼyuk bat ta vinajel li jun jpas choplejale?

²¹ ¿Kʼu yuʼun xuʼ xkaltik ti muʼyuk bat ta vinajel li jun jpas choplejale? Yuʼun muʼyuk laj yichʼ tʼujel xchiʼuk mu snaʼ mi la spas jun trato Jesus xchiʼuk li tukʼil yajtakboltak yoʼ koʼol x-ajvalilajik li ta vinajele (Luk. 22: 29). Jech xtok, muʼyuk laj yichʼvoʼ (Juan 3:3-6, 12). Jamal xvinaj chaʼa ti jaʼ laj yalbe skʼoplal Jesus li paraiso ta balumile. Ta mas tsʼakale, li jtakbol Pablo eke laj yalbe skʼoplal jun vinik ti laj ‹yichʼ ikʼel batel ta paraisoe› (2 Kor. 12:1-4). Li Pablo xchiʼuk li yan jtakboletike laj yichʼik tʼujel yoʼ x-ajvalilajik xchiʼuk Jesus li ta vinajele, yan li jpas choplejale muʼyuk. Li kʼusi akʼbat yil li Pabloe jaʼ skʼoplal jun «paraiso» ti chtal ta jelavele. * ¿Mi liʼ chkʼot ta pasel ta balumile? ¿Mi xuʼ te xijkuxi ek?

22, 23. ¿Kʼusi jmalaojtik chkʼot ta pasel?

²² Jvules ta joltik ti chkʼot onoʼox ta pasel jun kʼakʼal li kʼusi laj yal David liʼe: «Li bochʼo tucʼ yoʼntonique jaʼ chuʼuninic o li yosilique [o li balumile]» (Sal. 37:29; 2 Ped. 3:13). Kʼalal jech laj yale, jaʼ yakal chalbe skʼoplal li krixchanoetik ti jmoj xa chchʼunbeik smantaltak Jeova ta tsʼakale. Xi chalbutik ek li Isaías 65:22: «Jaʼ jech sjalil chcuxiic jech chac cʼu chaʼal sjalil cuxul jpets teʼ». Taje jaʼ skʼan xal ti chijkuxi ta smilal xa noʼox jabiletike. ¿Mi chkʼot ta pasel ta melel taje? Tana, li Apokalipsis 21:1 kʼalal ta 4 jamal chal ti «muʼyuk xa lajelal» li ta achʼ balumile, yuʼun chakʼbe bendision skotol li yajtuneltak Jeovae.

²³ Melel onoʼox ti chʼay li Paraiso ta slikebale, pe muʼyuk te laj-o skʼoplal. Li Jeovae jamal yaloj ti chakʼbe bendision skotol li krixchanoetik ta balumile. Li David eke akʼbat snaʼ ti tsta yorail chuʼuninik balumil li manxoetike xchiʼuk li tukʼil krixchanoetike. Li albil kʼopetik laj yakʼ ta naʼel li Isaiase tskoltautik yoʼ ta sjunuluk koʼontontik jmalatik ti chkʼot ta pasel li kʼusi laj yalbe Jesus li jun jpas choplejale. Li voʼote xuʼ xakuxi li ta Paraisoe. Kʼalal mi kʼot ta pasel skotol taje, chkʼot ta pasel li kʼusi laj yalik li ermanoetik ta Coreae: «Te xkil jbatik ta Paraiso».