1, 2. 1) ¿Kʼusi chal jlom krixchanoetik ta sventa ti ta jnop jtuktik li kʼusi ta jpastike? 2) ¿Kʼusi chchanubtasvan Vivlia ta sventa ti ta jnop jtuktik li kʼusi ta jpastike? 3) ¿Kʼusitik sjakʼobiltak chichʼ takʼel?

JUN ants ti mu skʼan tsnop li kʼusi tspase xi laj yalbe li yamigoe: «Mu xavakʼ jnop jaʼ noʼox albun li kʼusi xuʼ jpase, yuʼun jaʼ mas kʼun chkaʼi». Li ants taje, jaʼ noʼox lek chaʼi ti ch-albat li kʼusi tspase, pe mu skʼan snop stuk li kʼusi tspase, akʼo mi jaʼ jun matanal yakʼojbutik li Diose. ¿Kʼusi xuʼ xkaltik li ta jtojolaltike? ¿Mi lek van xkaʼitik snopel jtuktik li kʼusi ta jpastike o mi jaʼ van lek chkaʼitik ti oy buchʼu tsnop ta jtojolaltike? ¿Kʼusi ta jnoptik ta sventa ti xuʼ jnop jtuktik li kʼusi ta jpastike?

² Li krixchanoetike oy ep kʼutik yelan tsnopik ta sventa ti skʼan ta jnop jtuktik li kʼusitik ta jpastike. Jlom krixchanoetike chalik ti muʼyuk la kʼusi ti xuʼ jnop jtuktike, yuʼun la jaʼ tsnop stuk Dios li kʼusi ta jpastike. Yantik xtoke, chalik ti jaʼ noʼox la lek kʼusi chkʼot ta pasel kuʼuntik mi kolemutik la spasel skotol li kʼusi tskʼan koʼontontike. Pe li Vivliae chal ti Jeova la spasutik sventa jnop jtuktik li kʼusi ta jpastike xchiʼuk ti xuʼ kuʼuntik ti lek xbat ta nopel kuʼuntike (kʼelo Josué 24:15). Jech noxtok, li Vivliae tstakʼ li sjakʼobiltak liʼe: ¿Mi oy van spajeb li kʼusi ta jnop ta jpas jtuktike? ¿Kʼu yelan xuʼ jtunestik lek ti xuʼ jnop jtuktik li kʼusi ta jpastike? ¿Kʼu yelan chkakʼtik ta ilel ta sventa li kʼusi chkʼot ta nopel kuʼuntik ti jkʼanojtik ta melel li Jeovae?  ¿Kʼu yelan chkakʼtik ta ilel ti chkichʼtik ta mukʼ li kʼusi chkʼot ta nopel yuʼun yantike? Li ta xchanobil liʼe, te ta jtakʼtik li sjakʼobiltake.

3. Ti spas yuʼun skotol li Jeovae ¿kʼuxi tstunes?

³ Jaʼ noʼox xuʼ spas yuʼun skotol li Jeovae, pe xuʼ jchanbetik ti kʼu yelan tstunese. Jech kʼuchaʼal liʼe, li Jeovae la stunes sventa stʼuj jteklum Israel kʼuchaʼal «mero steclumal» (Deut. 7:6-8). La stʼuj ta skoj ti tskʼan tspas li kʼusi onoʼox yalojbe li yamigo ti jaʼ li Abraane (Gén. 22:15-18). Jech noxtok, kʼalal oy kʼusi tsnop tspas li Jeovae, persa onoʼox tukʼ xchiʼuk ta slekil yoʼonton tspas. Jaʼ jech laj yakʼ ta ilel kʼalal laj yakʼbe mantal li j-israeletik kʼalal muʼyuk xchʼunbat smantale. Kʼalal tsutes yoʼontonik ta melel ta skoj li kʼusitik la spasike, li Jeovae laj yakʼbe ta ilel kʼanelal xchiʼuk xkʼuxul yoʼonton. Xi laj yale: «Vuʼun ta jpoxtabe li yoʼntonic ti xtal xbat noʼoxe; ta yutsil coʼnton jtuc ta jcʼanic» (Os. 14:4). Jech kʼuchaʼal chkiltike, ti spas yuʼun skotol li Jeovae tstunes sventa tskolta li krixchanoetike. ¡Toj ep kʼusi chakʼ jchantik!

4, 5. 1) ¿Buchʼu li baʼyel laj yichʼ akʼbel ti xuʼ stʼuj stuk li kʼusi tspase xchiʼuk kʼu yelan la stunes? 2) ¿Kʼusi skʼan jakʼbe jbatik?

⁴ Li Jeovae la spas anjeletik xchiʼuk krixchanoetik ti xuʼ snop stukik li kʼusi tspasike. Li Diose jaʼ baʼyel la spas li Jesuse xchiʼuk jech la spas kʼuchaʼal li Stuke. Jaʼ li buchʼu baʼyel laj yichʼ li matanal sventa snop stuk li kʼusi tspase (Kol. 1:15). ¿Kʼuxi la stunes Jesus ti tsnop stuk li kʼusi tspase? Kʼalal skʼan toʼox xtal liʼ ta Balumile, la snop stuk ti tukʼ chakʼ sba ta stojolal li Diose xchiʼuk ti maʼuk la skolta li Satanas ti muʼyuk la xchʼun mantale. Kʼalal tal ta Balumile, la snop ti tspʼaj li prevaetik akʼbat yuʼun li Satanase (Mat. 4:10). Jech noxtok, kʼalal jun xa ox akʼobal skʼan xchame, la skʼopon li Stote xchiʼuk laj yalbe ti tskʼan tspas li kʼusi tskʼan yoʼonton Stote. Xi laj yalbee: «Tot, ti xakʼanuke, lokʼesbun ta jtojolal li kopa liʼe. Pe maʼukuk me xkʼot ta pasel ti kʼusi tskʼan koʼontone, jaʼuk me ti kʼusi tskʼan avoʼontone» (Luk. 22:42). ¿Mi xuʼ van jchanbetik Jesus sventa lekuk jtunestik ti xuʼ jnop jtuktik li kʼusi ta jpastik sventa xkichʼtik ta mukʼ li Jeovae xchiʼuk ti jpastik li kʼusi tskʼane?

⁵ Xuʼ jchanbetik li Jesuse, yuʼun pasbilutik ta slokʼol li Diose (Gén. 1:26). Pe li voʼotike mu spas kuʼuntik skotol jech kʼuchaʼal li Jeovae. Li Vivliae chal ti oy noʼox spajeb li kʼusi ta jpastike xchiʼuk ti skʼan xkichʼtik ta mukʼe. Jech kʼuchaʼal liʼe, li ajnilaletike skʼan xichʼik ta mukʼ li smalalike xchiʼuk li alab nichʼnabiletike skʼan xchʼunbeik smantal li stot smeʼike (Efes. 5:22; 6:1). Jaʼ yuʼun jkotoltik skʼan xi jakʼbe jbatike: «¿Mi ta van xkichʼ ta mukʼ ti oy noʼox spajeb yakʼoj Dios li kʼusi xuʼ jpase?». Ti kʼu yelan ta jtakʼtike jaʼ me te chvinaj ti kʼu yelan chbat jkuxlejaltik ta tsʼakale.

6. Albo junuk skʼelobil ti kʼu yuʼun tsots skʼoplal ti oy noʼox spajeb li kʼusi xuʼ jpastike.

⁶ Ta skoj ti oy noʼox spajeb li kʼusi xuʼ jpastike, ¿mi xuʼ van xkaltik ti kolemutik ta melele? Xuʼ. ¿Kʼu yuʼun? Yuʼun ti oy noʼox spajebe jaʼ chchabiutik. Jkʼeltik junuk skʼelobil. Jnoptik noʼox ti nom chijxanav batel ta karoe, pe ti chʼabal mantaletik ta sventa ti kʼu yelan skʼan xanav li karoe. Li karoetike chanav batel ti bu jotukal tskʼan chbate xchiʼuk ti kʼu stsatsal tskʼan chbate. ¿Mi jun van koʼontontik chijbat? Moʼoj ta melel. Li skʼelobil liʼe, jaʼ chakʼ ta ilel ti oy spajeb li kʼusi xuʼ jpastik sventa jkʼupintik li melel kolebale. Jkʼeltik junantik skʼelobiltak ta Vivlia ti bu chakʼ kiltik ti kʼalal yakʼojbe spajeb Jeova li kʼusi xuʼ jpastike, yuʼun jaʼ sventa jlekilaltik.

7. 1) Alo ti kʼusi jelel-o li Adan xchiʼuk li chonbolometike. 2) ¿Kʼuxi la stunes lek Adan ti xuʼ snop stuk li kʼusi tspase?

⁷ Li baʼyel krixchano la spas Jeovae jaʼ li  Adane. Li Jeovae laj yakʼbe ti akʼo snop stuk li kʼusi tspase, jech kʼuchaʼal li anjeletike. Pe muʼyuk bu jech laj yakʼbe li chonbolometike. ¿Kʼuxi lek la stunes ti xuʼ snop stuk kʼusi tspas li Adane? La xchʼam li kʼupil sba abtelal ti chakʼbe sbi li chonbolometike. Li Vivliae, chal ti Diose laj yikʼ batel Adan sventa xbat skʼel xchiʼuk ti xakʼbe sbi li chonbolometike. Li Jeovae muʼyuk la sjelbe sbi mi junuk li chonbolometik ti jaʼ la stʼuj li Adane. Moʼoj, yuʼun la stsak ta venta ti kʼu yelan laj yakʼanbe sbie, vaʼun jaʼ jech kom-o (Gén. 2:19).

8. ¿Kʼusi kʼot ta pasel ta skoj ti muʼyuk la stsak ta venta li kʼusi mu xuʼ spas li Adane xchiʼuk kʼusi kʼot ta pasel?

⁸ Li Jeovae, laj yakʼbe sbain Adan ti akʼo spas ta jun nichimaltik li balumile. Xi laj yal li Diose: «Bolanic; epajanic. Nojesic li banamile; ventainic o. Pasic ta mantal scotol li choyetique, li mutetique, xchiʼuc scotol li chonetic ti xquilet ta banamil chanovique» (Gén. 1:28). Pe li Adane kʼot ta nopel yuʼun ti mu skʼan xichʼ ta mukʼ li kʼusi mu xuʼ spas li Adane. Jaʼ yuʼun la slajes li sat teʼ ti laj yichʼ albel ti mu stakʼ sloʼe. Ta skoj ti muʼyuk lek la stunes li kʼusi xuʼ spas stuk li Adane, li krixchanoetike ta epal mil xa jabiletik yiloj tal svokolik (Rom. 5:12). Jvules-o me ta joltik ti toj chopol kʼusi kʼot ta pasel ta skoj ti muʼyuk lek kʼot ta nopel yuʼun li Adane. Jaʼ me jech chkakʼtik venta ti skʼan lek jtunestik li kʼusi ta jnop ta jpastike xchiʼuk ti jtsaktik ta venta ti oy spajeb li kʼusitik xuʼ jpastike.

9. ¿Kʼusi akʼbat spasik yuʼun Jeova li j-israeletike xchiʼuk kʼusi laj yal tspas li stukike?

⁹ Jkotol jkuchojbetik smul Adan xchiʼuk li Evae, jaʼ yuʼun jmulavilutik xchiʼuk chijchamutik. Pe akʼo mi jech, oy to jderechotik sventa jnop jtuktik li kʼusi ta jkʼan ta jpastike. Taje jaʼ chakʼ jnoptik ti kʼu yelan la spas stalelal Jeova ta stojolal li steklumal Israele. Li Jeovae laj yakʼbe stʼuj j-israeletik mi tskʼan chkʼotik ta mero steklumal o mi moʼoj (Éx. 19:3-6). Li stukike la xchʼamik ti xkʼotik ta mero steklumal li Diose xchiʼuk ti xichʼik ta mukʼ li bu noʼox kʼalal akʼbat spasike. Xi laj yal skotolike: «Scotol li cʼusi laj yal Mucʼul Diose ta jpascutic» (Éx. 19:8). Kʼux ta alel, pe ta tsʼakale muʼyuk xa la spasik li kʼusi laj yalike. Li kʼusi kʼot ta pasel yuʼunike, oy kʼusi tsots skʼoplal xuʼ jchantik. ¿Kʼusi? Jaʼ ti oyuk-o sbalil xkiltik ti xuʼ jnop jtuktik li kʼusi ta jpastike, ti nopol oyutik ta stojolal Jeovae xchiʼuk ti jchʼunbetik li smantaltake (1 Kor. 10:11).

10. Akʼo mi jmulavilutik, ¿kʼusitik slekil kʼelobil chakʼ ta ilel ti xuʼ lek jtunestik ti xuʼ jnop jtuktik li kʼusi ta jpastik sventa xkichʼtik ta mukʼ li Jeovae? (Kʼelo li lokʼol ta slikebale).

¹⁰ Li ta kapitulo 11 yuʼun Evreose, te chalbe sbi 16 ta voʼ viniketik xchiʼuk antsetik ti tukʼ yakʼoj sbaike xchiʼuk ti laj yichʼik ta mukʼ li bu noʼox kʼalal xuʼ spasike jech kʼuchaʼal chal li Jeovae. Ta skoj ti lek kʼot ta nopel yuʼunike, laj yichʼik akʼbel epal bendision xchiʼuk oy spatobil yoʼontonik ti kʼupil sba ta tsʼakale. Jech kʼuchaʼal liʼe, li Noee toj tsots xchʼunel yoʼonton xchiʼuk jaʼ la snop chchʼun li beiltaseletik chakʼ Dios sventa smeltsan li Arkae xchiʼuk ti xkol li yutsʼ yalale xchiʼuk li snitilultak ta tsʼakale (Evr. 11:7). Li Abraan xchiʼuk Sarae ta sjunul yoʼonton la xchʼunbeik smantal li Diose vaʼun batik li ta osil ti bu albil ch-akʼbatike. Akʼo mi «xuʼ van sutik batel ti [jechuk]» li ta steklumal Ure, pe jaʼ bat ta yoʼontonik li kʼusi yaloj onoʼox Dios ti chkʼot ta pasel ta tsʼakale. Li Vivliae chal ti laj yakʼbeik yipal sventa «tskʼan tstaik ti bu mas leke» (Evr. 11:8, 13, 15, 16). Li Moises eke kʼot ta nopel yuʼun ti tspʼaj li kʼulejal ta Ejiptoe xchiʼuk ti «jaʼ la stʼuj ti akʼo yichʼ ilbajinel xchiʼuk li steklumal Diose, jaʼ muʼyuk la stʼuj ti akʼo skʼupin kʼuk sjalil li mulile» (Evr. 11:24-26). Jchanbetik me li stukʼil yoʼonton li yajtuneltak Diose xchiʼuk kakʼtik ta ilel ti oy sbalil chkiltik ti xuʼ jtʼuj jtuktik li kʼusi ta jpastik sventa li kʼusi tskʼan yoʼonton Diose.

11. 1) ¿Kʼuxi ta jtabetik sbalil mi lek ta jtunestik ti xuʼ jtʼuj jtuktik li kʼusi ta jpastike? 2) ¿Kʼusi tstij koʼontontik sventa lekuk jtunestik?

¹¹ Xuʼ van jaʼ mas kʼun chkaʼitik ti jaʼ snop  yan krixchano li kʼusi ta jpastike. Pe mi jech ta jpastike, oy me kʼusi ta jchʼaytik ti toj ep sbalile. ¿Kʼusi van skʼoplal taje? Li Vivliae te chalbe skʼoplal ta Deuteronomio 30:19, 20 (kʼelo). Li ta versikulo 19 chal ti Diose laj yalbe j-israeletik ti oy ep ta tos kʼusitik xuʼ stʼuj spasike. Xchiʼuk li ta versikulo 20 chal ti kʼusi chkʼot ta nopel yuʼunike jaʼ te chakʼik ta ilel ti kʼu to yepal skʼanojik li Jeovae. Li voʼotik eke, xuʼ jnop jtuktik mi jaʼ chkichʼtik ta mukʼ li Jeovae. Mi jech la jnop ta jpastike, ta me jtunestik li kʼusi ep sbalil oy kuʼuntike, ti jaʼ ti jnop jtuktik kʼusi ta jpastik sventa xkichʼtik ta mukʼ li Jeovae xchiʼuk ti xkakʼtik ta ilel ti kʼu to yepal jkʼanojtike.

12. Li Jeovae chakʼ jnop jtuktik li kʼusi ta jpastike, ¿pe kʼusi ti mu stakʼ jpastike?

¹² Jnoptik noʼox avaʼi ti chavakʼbe smoton junuk avamigo ti toyol stojole. ¿Kʼu van yelan chkaʼi jbatik ti sjip batel ta kʼaʼep o ti tstunes sventa tspasbe kʼusi chopol li krixchanoetike? ¿Mi mu jechuk ti toj kʼux chkaʼitike? Jaʼ jun matanal yakʼojbutik Jeova ti xuʼ jtʼuj jtuktik li kʼusi ta jpastike, jaʼ yuʼun, toj kʼux chaʼi ti kʼalal chil ti oy jlom krixchanoetik chopol kʼusi chkʼot ta nopel yuʼunik o tstunesik sventa oy kʼusi chopol tspasbeik li yantike. Li Vivliae chal ti «ta slajebal xa kʼakʼale» li krixchanoetike mu xa snaʼ stojik ta vokol (2 Tim. 3:1, 2). Pe li voʼotike, mu jkʼan ti chopol jtunestik ti xuʼ ta jnop jtuktik li kʼusi ta jpastike xchiʼuk ti mu jnaʼ jtojtik ta vokole. Vaʼun chaʼa, ¿kʼuxi xuʼ xkakʼtik ta ilel ti lek ta jtunestik li matanal taje?

13. ¿Kʼuxi xuʼ jtunestik lek ti xuʼ jnop jtuktik li kʼusi ta jpastike?

¹³ Jkotoltik xuʼ jnop jtuktik buchʼu ta jtʼuj ta kamigotik, kʼu yelan ta jlap jkʼuʼ jpokʼtik, kʼu yelan ta jmeltsan jbatik xchiʼuk ti kʼu yelan ta jchʼay koʼontontike. Pe skʼan me jkʼel jbatik tajek ti mu jtunestik sventa jpak-o jkʼoplaltik yoʼ jpastik li kʼusitik chopol chil Diose o ti jpastik li kʼusi tspas krixchanoetike (kʼelo 1 Pedro 2:16). Maʼukuk jtunestik sventa jpastik kʼusitik chopol ti xuʼ jnop jtuktik li kʼusi ta jpastike, moʼoj, yuʼun «jaʼuk me sventa chichʼ mukʼibtasbel skʼoplal Dios skotol li kʼusitik» ta jpastike (Gal. 5:13; 1 Kor. 10:31).

14. ¿Kʼu yuʼun skʼan jpat koʼontontik ta stojolal Jeova kʼalal ta jnop jtuktik li kʼusi ta jpastike?

¹⁴ Xi chal li Jeovae: «Vuʼun li Mucʼul Diosun avuʼune, vuʼun ta jchanubtasot cʼusi lec ta  pasel ta sventa alequilal» (Is. 48:17). Mi ta jpat koʼontontik ta stojolal li Jeovae, ta me xkichʼtik ta mukʼ ti oy noʼox spajeb li kʼusitik ta jpastike xchiʼuk ti lek kʼusitik chkʼot ta nopel kuʼuntike. Xchiʼuk bikʼit chkakʼ jbatik kʼalal jnaʼojtik «ti muc sventainojuc stuc yorail li cristianoe, ti mu xuʼ yuʼun tspas mantal stuc li cʼusi chcʼot ta pasel ta stojole» (Jer. 10:23). Mi jaʼuk Adan xchiʼuk mi jaʼuk li j-israeletike, muʼyuk tukʼ laj yakʼ sbaik ta stojolal li Jeovae yuʼun muʼyuk laj yichʼik ta mukʼ ti oy noʼox spajeb akʼbilutik li kʼusitik ta jpastike. Muʼyuk xchʼunik li mantal liʼe: «Mu me jaʼuc xapat avoʼnton yuʼun li abijil atuque». Mu me jchanbetik li kʼusi chopol la spasike. Jaʼ jpat koʼontontik ta stojolal Jeova ta sjunul koʼontontik, maʼuk jpat koʼontontik ta jtojolal jtuktik (Prov. 3:5).

15. ¿Kʼusi chchanubtasutik li beiltasel chal ta Galatas 6:5?

¹⁵ Skʼan me xkichʼtik ta mukʼ ti kʼu yelan tsnop kʼusi tspasik li yantike. ¿Kʼu yuʼun? Yuʼun jkotoltik oy jderecho jnop jtuktik li kʼusi ta jpastike. Jaʼ yuʼun stalel onoʼox ti yantik-o kʼusi tsnopik li yantik ti mu xkoʼolaj kʼuchaʼal ti kʼu yelan ta jnoptike. Jaʼ jech chkʼot ta pasel ta sventa li jtalelaltike xchiʼuk ti kʼu yelan chkichʼtik ta mukʼ li Diose. Jvules ta joltik li beiltasel chal ta Galatas 6:5 (kʼelo). Li beiltasel liʼe, chchanubtasutik ti ta jujuntal ta jnop jtuktik li kʼusi ta jpastike, mi xkaʼibetik smelolale, ta me xkichʼtik ta mukʼ ti oy sderechoik sventa tsnop stukik kʼusi tspasik li yantike.

16, 17. 1) ¿Kʼu yuʼun lik kʼop yuʼunik li yajtsʼaklomtak Kristo ta Korintoe? 2) ¿Kʼu yelan la skolta Pablo li yajtsʼaklomtak Kristoe? 3) ¿Kʼusi chakʼ jchantik taje?

¹⁶ Jkʼelbetik junuk skʼelobil ta Vivlia ti kʼu yuʼun skʼan xkichʼtik ta mukʼ li kʼusi chkʼot ta nopel yuʼunik li kermanotike. Li yajtsʼaklomtak Kristo ta Korintoe mu xkʼot ta nopel yuʼunik mi xuʼ stiʼik li bekʼet ti akʼbil xa ox ta stojolal li santoetike xchiʼuk ti ta tsʼakal to chbat xchonik ta chʼivite. Jlome jun yoʼonton tslajesik li bekʼet taje, yuʼun snaʼojik ti muʼyuk sbalil li santoetike. Pe li buchʼutik yichʼojik toʼox ta mukʼ santoetik, kʼalal maʼukik toʼox yajtsʼaklom Kristoe tsnopik ti mi la stiʼik li bekʼet taje, xkoʼolaj la kʼuchaʼal jaʼ chichʼik ta mukʼ li santoetike (1 Kor. 8:4, 7). Ta skoj ti toj tsots skʼoplal li kʼusi kʼot ta pasel taje, xuʼ van jaʼ jech la xchʼak sba yuʼun tsobobbail ti jechuke. ¿Kʼusi la spas Pablo sventa skolta ermanoetik ta xchapanel li kʼop taje?

¹⁷ Baʼyele, li Pabloe la svulesbe ta sjol yajtsʼaklomtak Kristo ta Korinto ti maʼuk xa tspasik-o ta yamigo Dios ta skoj li kʼusi tslajesike (1 Kor. 8:8). Pe jech noxtok un, laj yalbe ti akʼo mi xuʼ snop stukik li kʼusi tspasike, skʼan me skʼel sbaik sventa mu chopoluk xaʼi sjol yoʼontonik li yantik ta skoj ti kʼunike (1 Kor. 8:9). Ta tsʼakale, laj yalbe xtok li buchʼutik kʼun sjol yoʼontonike, ti mu xchopol kʼoptaik li buchʼutik tstiʼik li bekʼet taje (1 Kor. 10:25, 29, 30). Kʼu chaʼal chkiltike, toj tsots skʼoplal, yuʼun te kapal skʼoplal li yichʼel ta mukʼ Diose xchiʼuk ti ta jujuntal tskʼan tsnopik li kʼusi tspasike. ¿Mi skʼan van xkichʼtik ta mukʼ li kʼusi chkʼot ta nopel yuʼunik li kʼusi tspas kermanotaktik akʼo mi mu toj masuk tsots skʼoplale? (1 Kor. 10:32, 33).

18. ¿Kʼuxi chkakʼtik ta ilel ti oy sbalil chkiltik li matanal ti xuʼ jnop jtuktik li kʼusi ta jpastike?

¹⁸ Ti xuʼ jnop jtuktik li kʼusi ta jpastike jaʼ me jun matanal yakʼojbutik li Jeova ti chakʼ jkʼupintik li melel kolebale (2 Kor. 3:17). Oyuk me sbalil xkiltik li matanal taje, yuʼun jaʼ jech chkakʼtik ta ilel ti kʼu to yepal jkʼanojtik li Jeovae. Jaʼuk me xkʼot ta nopel kuʼuntik li kʼusi chichʼ ta mukʼ Diose xchiʼuk ti xkichʼtik ta mukʼ li kʼusi chkʼot ta nopel yuʼun li yantike. Jaʼ jech chkakʼtik ta ilel ti oy sbalil chkiltik li kʼupil sba matanal yakʼojbutik li Jeovae.