Livokʼ ta 1937 ta jun komon rancho ta stsʼel Tokmak (Kirguistán). Li kutsʼ kalale kirguís stsʼunbalik xchiʼuk jaʼ jech li skʼopike. Li jtot jmeʼe jaʼ te ch-abtejik li ta rancho taje, toj sob ch-ochik ta abtel xchiʼuk ta akʼobaltik xa chlokʼik. Li buchʼutik ch-abtejik tee chichʼik akʼbel batel sveʼelik, pe kʼajomal jun velta ta jabil chichʼik tojel ta takʼin. Toj tsots chaʼi tskʼelunkutik li jmeʼe, yuʼun chaʼvoʼunkutik xchiʼuk li kixlele. Jaʼ noʼox voʼob jabil li-ay ta chanun ta skoj ti lik abtejkun sjunul kʼakʼal li ta rancho eke.

Toj ep povreal li bu nakalunkutike. Jaʼ yuʼun sventa xilokʼkutik-o ta jtakʼinkutik jujun ue, skʼan tsots xi-abtejkutik. Kʼalal keremun toʼoxe, muʼyuk bu ta jnop jsetʼuk ta sventa ti kʼu yuʼun kuxulutike xchiʼuk ti kʼusi chkʼot ta pasel ta tsʼakale. Muʼyuk bu la jnop mi xuʼ sjel tajek jkuxlejal li kʼusitik kʼupil sba la jchan ta sventa li Jeovae xchiʼuk li kʼusi oy ta yoʼonton tspas ta sventa li krixchanoetike. Ta jkʼan chkalboxuk avaʼiik kʼuxi kʼot ta Kirguistán li kʼusitik kʼupil sba ta mantale xchiʼuk ti kʼuxi puk batel li ta sjunul lume. Jaʼ te lik ta snorteal ti bu lichʼie.

Li ta 1956 lik yaʼibeik skʼoplal Jeova li ta Kirguistane, pe oy kʼusi tsots chmakvan. Yuʼun li vaʼ kʼakʼale, jaʼ toʼox ventainbil yuʼun Unión Sovietica li Kirguistane. Pe ta skoj ti muʼyuk onoʼox bu la stikʼ sbaik ta politika li stestigotak Jeovae, laj yichʼik pakʼtael ta yajkontra li jkomunistaetike xchiʼuk laj yichʼik nutsel ta skoj taje (Juan 18:36). Pe  muʼyuk onoʼox kʼusi xuʼ xmakvan sventa xkʼot ta yoʼonton mantal li krixchanoetike. Yuʼun li kʼusi tsots tajek skʼoplal kakʼoj tal venta ti kʼu xa sjalil kuxulun talele: jaʼ ti «xuʼ yuʼun spasel skotol» li Diose (Mar. 10:27).

Lek kʼusi kʼot ta pasel ti laj yichʼik nutsel li stestigotak Jeovae, yuʼun jaʼ jech puk-o batel li mantal ta Kirguistane. ¿Kʼuxi kʼot ta pasel taje? Li Siberiae jaʼ toʼox ventainbil yuʼun li Unión Sovieticae xchiʼuk jaʼ te chichʼik ikʼel batel li buchʼutik skontrainojik li jkomunistaetike. Kʼalal chichʼik lokʼesele, ep buchʼutik liʼ chtalik li ta Kirguistane. Oy junantike jaʼ la xcholbunkutik mantal jech kʼuchaʼal li Emil Yantzene, ti vokʼ ta 1919 ta Kirguistane. Li ermano Emile laj yichʼ ikʼel batel li ta tsatsal abtelale xchiʼuk jaʼ te laj yojtikin li kʼusi melele. Kʼalal lokʼ talele, liʼ tal ta naklej ta Sokuluk ta 1956, ti jaʼ li bu nakalun eke. Vaʼun li ta 1958 lik li baʼyel tsobobbail ta Kirguistane.

Te van junuk jabil ta tsʼakale, li Victor Vintere tal ta naklej ta Sokuluk ek. Toj ep laj yil svokol li tukʼil ermano taje. Ta skoj ti mu skʼan stikʼ sba ta politikae, laj yichʼ tikʼel ta chukel 16 jabil ta skotol xchiʼuk voʼob jabil laj yichʼ tsakel batel ta yan lum. Akʼo mi oy tajek kontrainel, muʼyuk kʼusi makvan sventa xchʼi li melel relijione.

Li ta 1963 oy xa ox van 160 stestigotak Jeova li ta Kirguistane. Likemik talel ta Alemania, Ucrania xchiʼuk Rusia. Oy jun ermano ti Eduard Warter sbie laj yichʼ tsakel batel ta yan lum. Te laj yichʼ voʼ ta Alemania ta 1924. Li ta 1940, li jnazietike la stakik batel li ta tsatsal abtelale. Ta mas tsʼakal li jkomunistaetik ta Unión Sovieticae la stsakik batel yan velta ta yan lum xtok. Vaʼun li ta 1961, li tukʼil ermano taje te kʼot ta naklej ta Kant, ti nopol xil li jlumale.

Li ta Kante te nakal jun ermana ti Elizabeth Fot sbie xchiʼuk ch-abtej ta pas kʼuʼil. Ta skoj ti lek xtojobe, tspasbe skʼuʼ doktoretik, maestroetik xchiʼuk yan krixchanoetik ti lek chanunajemike. Jun ti buchʼu tspasbe skʼuʼe jaʼ jun ants ti Aksamai Sultanalieva sbie, jaʼ yajnil jun j-abtel yuʼun Ajvalil. Jun velta kʼalal ay kʼelatuk li ermanae, ep kʼusitik jakʼbat ta sventa li kuxlejale xchiʼuk ta sventa ti bu oy li animaetike. Ta Vivlia la stakʼbe skotol li kʼusitik jakʼbate, ta mas tsʼakale kʼot ta jun jcholmantal li Aksamaie xchiʼuk xmuyubaj noʼox.

Li vaʼ kʼakʼale laj yichʼ biiltasel ta jkʼelvanej ta sirkuito li Nikolai Chimpoesh ti likem ta Moldaviae, tun jutuk mu 30 jabil. Maʼuk noʼox tsvulaʼan li tsobobbailetike, yuʼun chchapan kʼuxi xuʼ xichʼ pasel kopiar li vunetike xchiʼuk ti xichʼ pukele. Ta skoj ti yakʼojik xa ox venta j-abteletik yuʼun ajvalil li kʼusi tspase, xi pʼijubtasat yuʼun li Eduard Wartere: «Mi la sjakʼboxuk li kʼusi chapase, jaʼ noʼox xavalbe ti ta snail jtsʼibajometik ta Brooklyn (Nueva York) tstakik tal li jvuntike. Kʼelbo sat li polisia ti ta mukul ch-abtej yuʼun li KGB. Mu me kʼusi xa xiʼo» (Mat. 10:19).

Kʼalal mu toʼox jaluk yechʼel ti jech laj yichʼ albele, laj yichʼ takel ta ikʼel li ta ofisina yuʼun KGB li ta Kante. Xi chvul ta sjole: «Li polisiae la sjakʼbun bu ta jtakutik li vunetike. Vaʼun laj kalbe ti ta Brooklyn to chtale. Mu xa snaʼ kʼusi chal, vaʼun laj yakʼ batkun. Muʼyuk xa bu la stakun-o ta ikʼel». Li vaʼ ermanoetik ti tsots yoʼontonike la skʼelik lek  kʼuxi xuʼ xcholik-o mantal ta sventa Ajvalilal yuʼun Dios li ta snorteal Kirguistán yoʼ bu nopol nakalune. Li ta 1980 jaʼ to laj yaʼi mantal li kutsʼ kalale. Jaʼ baʼyel laj yaʼi li kajnil ti Mairambubu sbie.

Li Mairambubue jaʼ te likem ta Naryn ti jaʼ yosilal li Kirguistane. Te laj kojtikin jbakutik ta sna kixlel ta 1974. Lek onoʼox laj kil ta sba velta; jech oxal te noʼox linupunkutik li vaʼ kʼakʼale.

Li ta enero ta 1981 kʼalal sut talel ta chʼivit li Mairambubue, oy kʼusi labal sba laj yaʼi chal tal jun ants li ta utovuse, jaʼ chalbe tal skʼoplal li kʼusi laj kal ta slikebale. Li kajnile tskʼan to chaʼibe mas smelolal, jaʼ yuʼun, la sjakʼbe kʼusi sbi xchiʼuk bu nakal li ants taje. Laj yal ti Apun sbie, pe muʼyuk xal ti bu nakale; jaʼ kʼanbat ti akʼo yal bu nakal li stuke, yuʼun skʼan xichʼ tajek spʼijilik ta skoj ti mu toʼox x-akʼbat spas yabtelik li testigotak Jeovae. Li kajnile xmuyubaj tajek kʼalal vul tal ta jnakutike.

Xi laj yal li Mairambubue: «¡Oy kʼusi toj lek laj kaʼi! Oy jun ants laj yalbun ti muʼyuk xa la chcham ta tsʼakal li krixchanoetike. Xchiʼuk tspasik la ta manxo xtok li chonbolometike». Li voʼone jecheʼ loʼil noʼox laj kaʼi, xchiʼuk xi laj kalbee: «Jmalatik xtal li antse sventa xalbutik mas smelolal».

Kʼalal echʼ oxib ue, ay svulaʼanunkutik li Apune. Ta tsʼakale ay svulaʼanunkutik jayvoʼuk ermanaetik ti jaʼik li baʼyel stestigotak Jeova ti kirguís stsʼunbalike. Ep kʼusitik kʼupilik sba la xchanubtasunkutik ta sventa Jeova xchiʼuk ta sventa li kʼusi tskʼan tspas ta stojolal li krixchanoetike. La skʼelbunkutik li livro De paraíso perdido a paraíso recobrado sbie. * Ta skoj ti kʼajomal noʼox jlik oy li ta Tokmake, la jpaskutik jun kopia ta jkʼobkutik.

Li kʼusi baʼyel la jchankutike jaʼ li albil kʼop ta Génesis 3:15 ti jaʼ chakʼ kʼotuk ta pasel li Ajvalilal yuʼun Mesias svaʼanoj Diose. Taje jaʼ li kʼusi mas tsots skʼoplal skʼan xaʼiik li krixchanoetike. Jaʼ yuʼun la stij koʼontonkutik sventa xilokʼkutik li ta cholmantale (Mat. 24:14). Mu ta sjaliluke, lik sjel jkuxlejalkutik li kʼusi la jchankutik ta Vivliae.

Kʼalal laj yikʼunkutik ta jun skʼinal nupunel jun ermano ta Tokmake, ta anil noʼox laj kakʼkutik venta ti jelelik tajek li stestigotak Jeovae. Oy noʼox  smelolal li kʼusitik tspasike, jun noʼox koʼontonkutik echʼ xchiʼuk muʼyuk laj yakʼik pox. Mu xkoʼolaj tajek xchiʼuk ti bu ayemunkutike, yuʼun chyakubik, mu xa snaʼ kʼusi tspasik xchiʼuk naka bol kʼopetik chalik.

Li-aykutik jayibuk velta ta tsobajel li ta Tokmake. Mi lek kʼepele, ta osiltik ch-echʼ. Li ermanoetike snaʼojik ti te onoʼox nopol oy li polisiae, jaʼ yuʼun persa onoʼox oy buchʼu chalbeik ti akʼo xchabivane. Kʼalal jaʼo yorail siktike, ta jpʼej na ta jtsob jbakutik; ay onoʼox skʼel jun chibuk velta kʼusi ta jpaskutik li polisiae. Jaʼ yuʼun, kʼalal laj kichʼkutik voʼ ta julio ta 1982 li ta ukʼum ti Chu sbie, laj kichʼkutik tajek jpʼijilkutik (Mat. 10:16). Li kʼusi la jpaskutike jaʼ ti ta jujutsop la jchʼak jbakutik sventa xibatkutik li ta osiltike. La jkʼejintakutik jun kʼejoj sventa jmuyubtakutik li Diose xchiʼuk laj kaʼikutik li mantal sventa ichʼvoʼe.

Li ta 1987 laj yalbun jun ermano ti xbat jvulaʼan jun krixchano ti lek laj yaʼi mantale; laj yalbun ti te nakal ta Balykchie. Chanib ora chichʼ kuʼunkutik ta tren sventa xikʼotkutik-o li ta jteklum taje. Kʼalal oy xa ox jun chibuk velta te chikʼotkutik ta cholmantale, laj kakʼkutik venta ti oy epal krixchanoetik lek chaʼiik mantale. Taje jaʼ la stij koʼontonkutik sventa xkepajeskutik li kabtelkutik ta cholmantale.

Li voʼon xchiʼuk Mairambubue nopoltik onoʼox chibatkutik li ta Balykchie. Jutuk mu skotoluk savado xchiʼuk domingo chikʼotkutik, chilokʼkutik ta cholmantal xchiʼuk chketʼeskutik tsobajeletik. Ta koxtaletik sventa kuchob isakʼ chkichʼkutik batel li vunetike. Kʼalal chikʼotkutik ta cholmantal ta jujun veltae, persa onoʼox mu xilokʼkutik-o li ta jvunkutike. Yuʼun kʼalal chib noʼox koxtal chkichʼkutik echʼele, kʼajomal tstaik-o li buchʼutik skʼubanojike. Li ta tren xtoke ta onoʼox jcholbekutik mantal li krixchanoetike.

Li ta 1995, jaʼ xkaltik, ti kʼalal echʼem xa ox vaxakib jabil chikʼotilankutik li ta Balykchie, laj yichʼ pasel jun tsobobbail. Ti kʼu sjalil echʼ taje, toj ep laj jtakʼinkutik. Pe, ¿kʼusi la jpaskutik ti abol noʼox jbakutik une? La skoltaunkutik ta takʼin jun ermano. Ta skoj ti snaʼoj Jeova ti ta jkʼan ta jcholkutik mas li mantale, la sjambunkutik «li sventanail vinajele» (Mal. 3:10). Ta melel, spas yuʼun skotol li Jeovae.

La sbiiltasikun ta mol ta tsobobbail ta 1992. Li vaʼ orae muʼyuk toʼox buchʼu yan chtun ta mol ta tsobobbail ti kirguís stsʼunbale. Toj ep abtelal li ta jtsobobbailkutik ta Tokmake, jaʼ yuʼun toj ep butik xuʼ xi-abtejkutik ta stojolal li Jeovae. Jech kʼuchaʼal liʼe, la jchankutik Vivlia ta junantik eskuelaetik xchiʼuk keremotik ti kirguís stsʼunbalik li ta lum tee. Jun li buchʼu la jchanubtaskutik ta Vivlia taje chtun xa ta Komite sventa Betel li avie xchiʼuk li chaʼvoʼe jaʼik prekursor espesialetik. Jech xtok, chkakʼkutik persa skoltael ermanoetik li ta tsobajeletike. Li ta slikebaltik 1990, jaʼ noʼox ta ruso kʼop oy li vunetike xchiʼuk ta ruso ch-echʼ li tsobajeletik xtoke. Pe yakal xa ox chi-epajkutik ti ta kirguís chikʼopojkutike, jaʼ yuʼun laj kalbeik ti ta jelubtas ta jkʼopkutike. Jaʼ li kʼusi koltaatik sventa xaʼibeik mas smelolal li Vivliae.

 Kakʼoj tajek ta koʼontonkutik ta skʼelel li kalab jnichʼnabkutike. Chkikʼkutik batel ta cholmantal xchiʼuk ta tsobajeletik. Lek tajek chaʼiik skomesel ta sjolik li tekstoetik ta Vivliae. Kʼalal 12 toʼox sjabilal li jtsebkutik ti Gulsayra sbie, toj lek chaʼi xcholbel mantal li krixchanoetik tsta ta kayee. Li kalab jnichʼnabkutik xchiʼuk li jmamobtakutike ep tajek kʼusitik tspasik li ta tsobobbaile. Li ta balunvoʼ kalab jnichʼnabkutik xchiʼuk li 11 ta voʼ jmamobtakutike, jaʼ mas ep ti jaʼik xa yajtuneltak Jeovae, li yantike chkʼotik ta tsobajel xchiʼuk li stot smeʼike.

Ti xilikuk li buchʼutik lik xcholik mantal li bu nakalunkutik li ta sjabilaltik 1950, labal to van sba chilik ti kʼu yelan jelem talele. Jech kʼuchaʼal liʼe, li ta 1990 mas xa xakʼik jcholkutik mantal xchiʼuk xakʼik xa jtsob jbakutik.

Li ta 1991, libatkutik xchiʼuk kajnil ta sba velta ta jun mukʼta asamblea ti echʼ ta Kazajistán ta steklumal Alma-Atá (li avie Almaty sbi). Vaʼun li ta 1993, liʼ xa noʼox echʼ kuʼunkutik ta sba velta li ta Kirguistáne, jaʼ te echʼ kuʼunkutik li ta Estadio Spartak li ta jteklum Biskeke. Li jcholmantaletike jun xemana laj yichʼ yuʼunik skusel o xchʼubael li estadioe. Li buchʼu sbainoj skʼelele labal tajek sba laj yaʼi, jaʼ yuʼun ta moton laj yakʼ jtuneskutik.

Li ta 1994 toj ep la jtsob jbakutik li ta asambleae, yuʼun jaʼo laj yichʼ pasel imprimir li baʼyel vun ta kirguís kʼope. Li Betel ta Biskek avie jaʼ te chichʼ jelubtasel li vunetik ta kirguise. Li ta 1998, li ajvalile laj yakʼbe sderecho ti akʼo spas yabtelik li stestigotak Jeova ta Kirguistane. Li avi une oy xa mas ta voʼmil jcholmantaletik, 83 tsobobbailetik xchiʼuk 25 grupoetik ta chino, ta inglés, ta kirguís, ta ruso, ta senya kʼop ta ruso, ta turco, ta uigur xchiʼuk ta uzbeko. Akʼo mi jeltos stsʼunbalik li kermanotik taje, pe jmoj tsobol chtunik ta stojolal li Jdiostike. Ta melel, jaʼ la spas Jeova ti jech kʼotanuk ta pasele.

La sjel tajek jkuxlejal li Jeovae. Akʼo mi povreunkutik noʼox, ta osiltik noʼox chi-abtejkutik xchiʼuk kʼajomal voʼob jabil li-ay ta chanun, li Jeovae yakʼojbun kabtel ta mol ta tsobobbail. Jech xtok yakʼoj jchanubtas ta Vivlia krixchanoetik ti mas ep chanunajemike. Melel onoʼox ti oy kʼusi xuʼ spas Jeova ti muʼyuk jech jnopojtike. Skotol li kʼusitik kʼotem ta pasel ta jkuxlejale jaʼ tstij koʼonton sventa xkalbe batel skʼoplal li Jeovae, li Dios ti ‹xuʼ yuʼun spasel skotole› (Mat. 19:26).