1. 1) ¿Kʼusi skʼan snopik li kerem tsebetike? 2) ¿Kʼu yuʼun muʼyuk srasonal ti chiʼike? (Kʼelo li lokʼol ta slikebale).

KEREM tseb, ¿mi mu jechuk ti baʼyel ta jnoptik bu ta jkʼan chijbat kʼalal skʼan to xijlokʼ batel ta jnatike? Li kʼusi ta jkʼan ta jpas ta jkuxlejaltike xkoʼolaj kʼuchaʼal oy bu nom ta jkʼan chijbat. ¿Bakʼin xuʼ xanop li kʼusi chakʼan chapas ta akuxlejale? Jaʼ yorail li avie, ti kerem tsebot toe. Pe taje mu kʼunuk van ta pasel chavaʼi. Xi laj yal jun tseb ti Heather sbie: «Chakʼ xiʼel chkaʼi kʼalal ta jnopbe skʼoplal li kʼusi ta jpas ta jkuxlejale». Mi jaʼ jech chavaʼi aba eke, vuleso ta ajol li kʼusi chal Jeovae liʼe: «Mu cʼu xal avoʼnton, yuʼun vuʼun Diosun avuʼun. Vuʼun chacacʼbot atsatsal, vuʼun chajcoltaot» (Is. 41:10).

2. ¿Kʼuxi xanaʼ ti tskʼan akʼo xamuyubaj li Jeovae?

² Li Jeovae tstij avoʼonton ti lekuk xkʼot ta nopel avuʼun li kʼusitik chapas ta akuxlejale (Ecl. 12:1; Mat. 6:20). Li stuke tskʼan ti xamuyubajuk noʼox xakuxie, ¿kʼuxi jnaʼojtik taje? Xuʼ te xavakʼ venta kʼalal chakʼel, kʼalal chavaʼi xchiʼuk kʼalal chavaʼibe smuil li kʼusitik spasoje. Jech xtok, jaʼ chchabiutik xchiʼuk chchanubtasutik ti kʼuxi xuʼ lek xijkuxie. Kʼelavil kʼusi chalbe li buchʼutik tspʼajik li tojobtaseletik yuʼune: «Jaʼ laj acʼanic li cʼusi mu lecuc chquile». Vaʼun, jaʼo xi laj yale: «Li cajtuneltaque [...] xcuxet noʼox yoʼntonic; yan li voʼoxuque chayalic o ta qʼuexlal.  Li stuquique [...] solol noʼox yoʼnton chqʼuejinic» (Is. 65:12-14). Kʼalal lek kʼusi chkʼot ta nopel kuʼuntike, chkalbetik slekilal li Jeovae (Prov. 27:11).

3. ¿Kʼusi ti mas lek xuʼ xapas chal li Jeovae?

³ ¿Kʼusi ti mas lek xuʼ xapas chal li Jeovae? Nopbo skʼoplal liʼe, li Jeovae la spas chonbolometik sventa xmuyubajikuk noʼox kʼalal chveʼik o kʼalal oy kʼusi yan tslajesike xchiʼuk kʼalal ch-ayan yuni olike. Pe li voʼotike la spasutik sventa oyuk kʼusi yan xakʼ jmuyubajeltik, ¿kʼusi jaʼ? Jaʼo kʼalal chkojtikintike xchiʼuk kʼalal tukʼ chijtun ta stojolale (Sal. 128:1; Mat. 5:3). Li Vivliae chal ti jaʼ jun ‹Dios ti skʼanojutik tajeke›, ‹ti xmuyubaj noʼoxe› xchiʼuk ti la spas krixchanoetik jech kʼuchaʼal li slokʼole (2 Kor. 13:11; 1 Tim. 1:11; Gén. 1:27). Jaʼ yuʼun, mi chachanbe stalelal li Diose, ta me xamuyubaj. Yuʼun xi chal li Skʼope: «Jaʼ mas xmuyubaj li buchʼu chakʼe, jaʼ mu sta li buchʼu chichʼe» (Ech. 20:35). ¿Mi oy jech apasoj preva junuk velta? Yuʼun taje jaʼ jtos kʼusi xuʼ jpastik yoʼ jkʼupin li jkuxlejaltike. Li Jeovae tskʼan ti akʼo xavakʼ ta ilel ta sventa kʼusitik chanop chapas ti akʼanoje xchiʼuk ti akʼanoj li yantike (kʼelo Mateo 22:36-39).

4, 5. ¿Kʼu yuʼun muyubaj tajek li Jesuse?

⁴ ¿Buchʼu yan xuʼ lek xachanbe stalelal? Jaʼ li Jesukristoe. Kʼalal kʼox toʼoxe, chtajin xchiʼuk tspas li kʼusi kʼupil chaʼie. Yuʼun jech kʼuchaʼal chal li Skʼop Diose, «oy yorail tseʼej» xchiʼuk «oy yorail acʼot» (Ecl. 3:4). Pe maʼuk noʼox la spas taje, yuʼun la xchan li Chʼul Tsʼibetik xtoke, vaʼun jaʼ jech mas to la skʼan li Stote. Kʼalal 12 xa ox sjabilale la xchiʼinan ta loʼil li jchanubtasvanejetik ta mantal ta temploe, xi chal li Vivliae: «Toj labal sba chaʼiik skotol li buchʼutik te yakal chaʼiik ta skoj ti lek xaʼibe [smelolale] xchiʼuk [labal sba chaʼiik] ti kʼu yelan tstakʼe» (Luk. 2:42, 46, 47).

⁵ Kʼalal mukʼta krixchano xa ox li Jesuse, xmuyubaj tajek, yuʼun yakal tspas li kʼusi tskʼan li Stot ta vinajele: ti akʼo xalbe «lekil aʼyejetik li buchʼutik abol sbaike» yoʼ xilik «osil yan velta li maʼsatetike» (Luk. 4:18). Li ta Salmo 40:8 ta Xchʼul Cʼop ti Jtotic Diose, ta skʼop Chamula, jaʼ te chal ti kʼu yelan laj yaʼi sba li Jesuse, xi chale: «[Dios,] ximuyubaj ta spasel ti cʼusi oy ta avoʼntone». Li stuke tskʼupin tajek ti xchanubtas yantik ta sventa li Stot ta vinajele (kʼelo Lukas 10:21). Jun veltae la xchanubtas jun ants ta sventa kʼuxi ta ichʼel ta muk li Diose. Vaʼun xi laj yalbe li yajtsʼaklomtake: «Jaʼ jveʼel ti ta jpasbe li kʼusi tskʼan yoʼonton li buchʼu la stakun tale xchiʼuk ti ta jtsutsesbe li yabtele» (Juan 4:31-34). Ta melel, jaʼ muyubaj-o Jesus ti laj yakʼbe yil Dios xchiʼuk yantik ti skʼanojane. Taje xuʼ me jaʼ xakʼ amuyubajel ek.

6. ¿Kʼu yuʼun lek mi lavalbe kʼusi chakʼan chapas li buchʼutik yijik xa ta mantale?

⁶ Epal ermanoetike tunik ta prekursor kʼalal kerem tsebik toʼoxe, taje jaʼ akʼbat-o smuyubajelik. ¿Kʼu yuʼun mu xavalbe kʼusi chakʼan chapas li ermanoetik ti yijik xa ta mantal taje? Yuʼun jech kʼuchaʼal chal li Proverbios 15:22, lek chbat kuʼuntik mi ta jakʼbetik sloʼilik li yantike. Xi onoʼox tstakʼik li ermanoetik taje: «Kʼalal chijtun ta tsʼakal orae, ep kʼusi ta jchantik ti chtun-o kuʼuntik ta sjunul jkuxlejaltike». Li Jesuse ep tajek kʼusi la xchan ta sventa Stot kʼalal te toʼox oy ta vinajele. Pe ep to kʼusi la xchan kʼalal la xchol mantal liʼ ta Balumile. Jech kʼuchaʼal liʼe, laj yakʼ venta ti ch-akʼbat-o smuyubajel kʼalal chil ti chkʼot ta yoʼonton mantal li krixchanoetike xchiʼuk ti jaʼ chkoltaat-o sventa tukʼuk xakʼ sba kʼalal tsnuptan prevaetike (kʼelo Isaías 50:4; Evr. 5:8; 12:2). ¿Kʼu yuʼun xuʼ xachʼun ti chakʼbot amuyubajel ek mi latun ta tsʼakal orae? Jkʼeltik avil.

7. ¿Kʼu yuʼun kʼupil tajek chaʼiik jlom kerem tsebetik ti tspasik ta yajtsʼaklom Kristo li krixchanoetike?

⁷ Li Jesuse laj yalbutik komel ti skʼan xbat jchanubtastik ta sventa kʼusitik melel li krixchanoetike  xchiʼuk ti jpastik ta yajtsʼaklomtake (Mat. 28:19, 20). Mi anopoj chavakʼ akuxlejal sventa chapas li abtelal taje, ta me xata amuyubajel xchiuk jaʼ me jech chavichʼ ta mukʼ li Jeovae. Pe sventa xakʼot ta lekil jchanubtasvaneje, skʼan onoʼox xjelav kʼuuk sjalil. Jkʼeltik avil kʼusi laj yal jun ermano ti Timothy sbie. Jaʼo och ta prekursor kʼalal 19 toʼox sjabilale, xi chale: «Lek tajek chkaʼi ti chitun ta stojolal Jeova ta tsʼakal orae, yuʼun jaʼ jech chkakʼbe yil ti jkʼanoje. Ta slikebale mi junuk la jta j-estudio. Pe ta tsʼakale bat tunkun ta yan tsobobbail, vaʼun jaʼ te la jta jayib j-estudio ta junchib noʼox semana. Oy jun ti buchʼu chkakʼbe estudioe, lik batuk ta tsobajel. Ta tsʼakal une, la stakikun ta ikʼel chib u li ta Chanob vun ta Vivlia sventa Ermanoetik ti Chʼabal Yajnilike. * Kʼalal tsuts li jchanune la stakikun batel ta yan tsobobbail. Jaʼ te la jta chanib j-estudio xtok. Ta melel, kʼupil tajek chkaʼi ti ta jchanubtas ta Vivlia li krixchanoetike, yuʼun chkil kʼuxi chjelbat xkuxlejalik yuʼun li chʼul espiritue» (1 Tes. 2:19).

8. ¿Kʼusitik spasojik jlom kerem tsebetik sventa masuk to ep xcholbeik mantal li krixchanoetike?

⁸ Oy epal kerem tsebetik xtoke xchanojik yan kʼop. Kalbetik jun skʼelobil. Xi chal jun ermano ta Estados Unidos ti Jacob sbie: «Kʼalal vukub toʼox jabilale, ep jchiʼiltak ta chanun ti ta Vietnam likemik tale. Oy tajek ta koʼonton ti xkalbeik ta sventa li Jeovae, jaʼ yuʼun lik jchanbe li skʼopike. Sventa jchane la jkoʼoltas ta vietnamita kʼop li Li Jkʼel osil ta toyol ta inglese. Jech xtok, la jkamigoin junantik ermanoetik ta jun tsobobbail ta vietnamita ti nopol xil jnakutike. Li-och ta prekursor kʼalal naka toʼox 18 jabilale. Ta tsʼakal une, la stakikun ta ikʼel li ta Chanob vun ta Vivlia sventa Ermanoetik ti Chʼabal Yajnilike. Li chanun taje la xchanubtasun ta spasel skotol li kʼusi jbainoj li ta jun grupo vietnamita ti bu chitun ta prekursor avie, xchiʼuk jtuk noʼox molun ta tsobobbail li ta grupo taje. Epal krixchanoetik ti vietnamita skʼopike labal tajek sba chaʼiik ti la jchanbe li skʼopike. Chikʼikun batel ta snaik xchiʼuk bakʼintike te chlik kakʼbeik-o estudio. Oy junantike yichʼojik xa voʼ» (koʼoltaso xchiʼuk Echos 2:7, 8).

9. ¿Kʼusi xuʼ xachan spasel kʼalal chapas ta yajtsʼaklom Kristo li krixchanoetike?

⁹ Ep kʼusi xuʼ xachan spasel kʼalal chapas ta yajtsʼaklom Kristo li krixchanoetike. Jech kʼuchaʼal liʼe, chachan lek abtel, chachan lek xchiʼinel ta loʼil li yantike, mas tstsatsub avoʼonton, xchiʼuk ti oyuk smelolal ti kʼu yelan chakʼopoje (Prov. 21:5; 2 Tim. 2:24). Pe oy to yan srasonal ti kʼu yuʼun chakʼ amuyubajel li abtelal taje, yuʼun chakʼ avojtikin lek ta melel kʼusi chal Vivlia ta sventa li kʼusi achʼunoje. Maʼuk noʼox, yuʼun chachan lek xchiʼinel ta abtel li Jeovae (1 Kor. 3:9).

10. Akʼo mi mu skʼan lek xchikintaik mantal ti bu nakalote, ¿kʼu yuʼun ti xuʼ xamuyubaje?

¹⁰ ¿Pe mi mu skʼan lek xchikintaik mantal ti bu nakalot une? Akʼo mi jech, xuʼ onoʼox me xakʼ amuyubajel li cholmantale. Yuʼun jkotoltik ta jkolta jbatik ta saʼel li krixchanoetik ti lek yoʼontonike. Jech oxal, xijmuyubaj jkotoltik akʼo mi jun noʼox ermano oy buchʼu tsta ti lek chaʼi mantale. Kalbetik skʼoplal avaʼi jun ermano ti Brandon sbie. Te tun baluneb jabil ta prekursor ti bu mu skʼanik lek mantal li krixchanoetike, xi chale: «Ta jkʼupin tajek xcholbel mantal li krixchanoetike, yuʼun jaʼ ta jpas li kʼusi chal Jeovae. Li-och ta prekursor kʼalal tsuts kuʼun li chanun ti persa skʼan chanel chal ajvalile. Lek tajek chkaʼi stijbel yoʼonton li kerem tsebetik ta jtsobobbaile xchiʼuk ximuyubaj kʼalal chkil ti chchʼiik ta mantale. La stakikun ta ikʼel li ta Chanob vun ta Vivlia sventa Ermanoetik ti Chʼabal Yajnilike; kʼalal tsuts li jchanune, la stakikun batel ta yan tsobobbail sventa te xitun ta prekursor. Muʼyuk to yichʼoj voʼ li buchʼu ta jchanubtas ta Vivliae, akʼo mi jech, oy yan ermanoetik ti skoltaojik xa jayvoʼuk sventa xichʼik voʼe. Ximuyubaj tajek ta skoj ti la jnop chitun ta tsʼakal ora sventa jpas ta yajtsʼaklom Kristo li krixchanoetike» (Ecl. 11:6).

11. ¿Bu chtunik li epal kerem tsebetike?

¹¹ Ep ta tos ti kʼu yelan xuʼ xijtun ta stojolal li Jeovae. Jech kʼuchaʼal liʼe, ta sienal xa noʼox skʼan vaʼanel Salonetik sventa Tsobobbail. Epal kerem tsebetik avie yakal xa chtunik li ta chʼul abtelal taje. Mi jech latun eke, jaʼ me jech chavakʼ ta ichʼel ta mukʼ li Diose xchiʼuk chamuyubaj tajek. Chakʼ tajek xkuxetel koʼontontik xtok kʼalal ta jchiʼintik ta abtel li kermanotaktike. Jech xtok, kʼalal chakoltavan ta svaʼanel li naetik ti bu chkichʼtik ta mukʼ Diose, ep me kʼusi chakʼ achan, jech kʼuchaʼal liʼe: chachan kʼuxi xuʼ xachabi aba li ta avabtele, ti lekil j-abtelukote xchiʼuk ti xakolta li buchʼutik sbainojik li abtelale.

12. ¿Kʼusitik to yan xuʼ xata mi la-och ta prekursore?

¹² Xi chal kaʼitik jun ermano ti Kevin sbie: «Kʼalal bikʼitun toʼoxe, oy tajek ta koʼonton ti xitun ta tsʼakal ora ta stojolal li Jeovae. Kʼot onoʼox ta pasel kuʼun, yuʼun lik tunkun ta prekursor kʼalal 19 toʼox jabilale. Sventa jmakʼlin-o jbae, lik abtejkun junchibuk kʼakʼal ta semana xchiʼuk jun ermano ti tsvaʼan naetike. La jchan xchotanel li tiʼ naetike, li ventanaetike xchiʼuk li jol naetike. Ta tsʼakale likoltavan chib jabil ta xchaʼmeltsanel salonetik xchiʼuk sna ermanoetik kʼalal ch-echʼ jun urakane. Kʼalal laj kaʼi ti chtun tajek j-abteletik li ta Sudafricae, la jtikʼ jsolisitud, vaʼun la stakikun ta ikʼel. Li ta Africae oy noʼox jayibuk semana ta jkolta jba ta svaʼanel li jpʼej salone, vaʼun chibat ta yan salon xtok. Li jayvoʼ chikoltavankutik ta svaʼanel salonetike, kutsʼ kalal chkaʼi jbakutik. Yuʼun jmoj nakalunkutik, jmoj ta jchan Jvivliakutik xchiʼuk jmoj chi-abtejkutik. Jech xtok, lek tajek chkaʼi xchiʼinel ta cholmantal jujun semana li ermanoetik ti bu chikʼotkutike. Li kʼusi la jnop la jpas ta jkuxlejal kʼalal bikʼitun toʼoxe, ¡muʼyuk bu jech la jnop mi chakʼbun tajek jmuyubajel!».

13. ¿Kʼu yuʼun xmuyubajik tajek li kerem tsebetik ti te chtunik ta Betele?

¹³ Oy epal ermanoetik ti kʼot onoʼox ta pasel  yuʼunik ti tskʼan chtunik ta prekursore, avie te xa chtunik ta Betel. Chakʼ tajek jmuyubajeltik kʼalal chijtun ta Betele, yuʼun jaʼ sventa Jeova skotol li kʼusi chichʼ pasel tee. Yuʼun chijkoltavan xtok sventa jta jveʼeltik ta mantal. Xi chal jun ermano ti Dustin sbie xchiʼuk ti te chtun ta Betele: «Kʼalal baluneb toʼox jabilale, la jnop ti ta jkʼan chitun ta tsʼakal orae. Jaʼ yuʼun, lik tunkun ta prekursor kʼalal tsuts kuʼun li chanun ti persa skʼan chanel chal ajvalile. Kʼalal echʼ jun jabil xchiʼuk j-oʼlole, la stakikun ta ikʼel ta Betel. Liʼ la jchan spikel mukʼta makinaetik sventa spasobil vun xchiʼuk la jchan smeltsanel lek li komputadoraetike. Li kʼusi ta jkʼupin liʼ ta Betele, jaʼ ti chvul aʼyejetik ta sventa kʼu yelan xbat li cholmantal ta spʼejel Balumile. Lek tajek chkaʼi ti liʼ chitune, yuʼun ta jkolta jba sventa xkʼotik ta yamigo Jeova li krixchanoetike».

14. ¿Kʼuxi xuʼ xachapan aba sventa xatun ta stojolal Jeova ta tsʼakal ora?

¹⁴ ¿Kʼuxi xuʼ xachapan aba sventa xatun li ta tsʼakal orae? Li kʼusi mas tsots skʼoplale jaʼ ti xachʼies lekil talelaletike. Yuʼun jaʼ tskoltaot yoʼ lekuk tajek xatun ta stojolal li Jeovae. Jaʼ yuʼun, chano jujun kʼalal li Skʼop Diose, nopbo skʼoplal xchiʼuk akʼo persa yakʼel akometario li ta tsobajeletike. Mi muʼyuk to bu tsutseb li achanune, xuʼ me ep kʼusitik xachan li avie xchiʼuk sabo smelolal kʼuxi xuʼ masuk to lek xachol mantal. Akʼo ta avoʼonton li yantike, sventa jechuk xapase ta smeloluk xajakʼbe li kʼusi oy ta yoʼontonike o li kʼusi tsnopike, vaʼun chikintao lek li kʼusi chalboxuke. Jech xtok, xuʼ xakolta aba ta smesel o ta skusel sventa lekuk noʼox oy li salone. Li Jeovae jaʼ lek chaʼi stunesel li buchʼu bikʼit yakʼoj sbaike xchiʼuk ti oy tajek ta yoʼonton chkoltavanike (kʼelo Salmo 110:3; Ech. 6:1-3). Li jtakbol Pabloe laj yalbe Timoteo ti xuʼ xtun ta misioneroale, yuʼun li ermanoetike «lek tajek chalbeik skʼoplal» (Ech. 16:1-5).

15. ¿Kʼusi xuʼ xapas yoʼ xamakʼlin-o abae?

¹⁵ Li buchʼutik chtunik ta tsʼakal orae, skʼan onoʼox me x-abtejik yoʼ smakʼlin sbaike (Ech. 18:2, 3). Jaʼ yuʼun, xuʼ van xa-och ta junuk eskuela sventa xachan spasel jtosuk abtelal, vaʼun jaʼ jech jun chib xa noʼox kʼakʼal ta semana xuʼ xa-abtej ti bu nakalote. Jakʼbo kʼusi van abtelal xuʼ xapas li prekursoretik ta asirkuitoe xchiʼuk li jkʼelvanej ta sirkuitoe. Xchiʼuk jech kʼuchaʼal chal li Vivliae «acʼbo sventain Mucʼul Dios scotol li cʼusitic chapase, jech lec chbat li cʼusitic chanope» (Prov. 16:3; 20:18).

16. ¿Ta kʼusi xuʼ xchapanot mi latun ta tsʼakal orae?

¹⁶ Xuʼ xachʼun ta melel ti oy tajek ta yoʼonton Jeova ti lekuk kʼusi xkʼot ta pasel avuʼun li ta akuxlejale (kʼelo 1 Timoteo 6:18, 19). Kʼalal chatun ta tsʼakal orae, chachiʼin ermanoetik ti chtunik ta tsʼakal ora eke. Taje jaʼ me tskoltaot sventa xachʼi mas ta mantal. Epal ermanoetike yakʼojik venta ti chchapanatik ta sventa snupunelik kʼalal chakʼ ta yoʼonton chtunik ta stojolal Jeova li ta skerem tsebalike. Jech xtok, li buchʼutik chtunik xa onoʼox ta prekursoral kʼalal skʼan toʼox xnupunike, xuʼ me jech-o xtunik batel xchiʼuk li snup xchiʼilike (Rom. 16:3, 4).

17, 18. ¿Kʼusi chkakʼtik ta ilel kʼalal oy kʼusi ta jnop ta jpastike?

¹⁷ Xi chal li Salmo 20:4: «Acʼo yacʼbot [Jeova] scotol li cʼusi chacʼane [o li kʼusi oy ta avoʼontone]; acʼo yacʼ cʼotuc ta pasel scotol li cʼusitic chapal avuʼune». Li kʼusi ta jnop ta jpastike jaʼ te chkakʼtik ta ilel li kʼusi oy ta koʼontontike. Jaʼ yuʼun, nopo lek li kʼusi chakʼan chapas ta akuxlejale, nopbo skʼoplal li kʼusi yakal tspas Jeova avie xchiʼuk li kʼusi xuʼ xapas li ta yabtele. Vaʼun, jaʼuk xanop xapas li kʼusi lek chile.

¹⁸ Chakʼ tajek amuyubajel kʼalal ta sjunul avoʼonton chatun ta stojolal li Jeovae, ¿kʼu yuʼun? Yuʼun anaʼoj ti chatunes akuxlejal sventa chavichʼ ta mukʼe. Jech oxal, «jaʼ noʼox acʼo avoʼnton o ta stojol li Mucʼul Diose, jech jaʼ chayacʼbot li cʼusi oy ta avoʼnton chacʼanbee» (Sal. 37:4).