LI LIVROETIK taje set arcoíris sbi yuʼunik. Ep kʼusitik lik jnopbe skʼoplal ta skoj ti toj labalik sba li lokʼoletik yichʼoj tale xchiʼuk li kʼusitik chalbe skʼoplale. Jech oxal, ta jbikʼtal noʼox ayan ta koʼonton ti jchan lek li Vivliae.

Kʼalal yakal li Xchibal Mukʼta Paskʼop ta spʼejel Balumile xchiʼuk ti laj yichʼ alel ti chichʼ la tsakel ta kʼop li India eke, jaʼo lajem tajek chkaʼi jba. ¿Kʼuchaʼal? Yuʼun li jtot jmeʼe la xchʼak sbaik xchiʼuk la xtuchʼ snupunelik, mu xkaʼibe smelolal kʼu yuʼun mu skʼan jmoj xnakiik li jtot jmeʼ ti jkʼanojan tajeke. Tenbilun ta oʼontonal laj kaʼi xchiʼuk jtuk tajek laj kaʼi jba. Ta skoj ti chʼabal yan jchiʼil ta vokʼele muʼyuk buchʼu la skoltaun xchiʼuk ti spatbun koʼontone akʼo mi jaʼ li kʼusi mas ta jkʼan vaʼ orae.

Jaʼ te nakalun xchiʼuk jmeʼ li ta Karachi ti jaʼ kapitale. Jun veltae, kʼot skʼojilan stiʼ jnakutik li Fred Hardaker ti jaʼ jun doktor xchiʼuk ti jaʼ stestigo Jeovae. Laj kakʼ venta ti jaʼ koʼol srelijionik xchiʼuk li jun misionero ti laj yakʼbe livroetik li kutsʼ kalale. Vaʼun, li Frede la sjakʼbe jmeʼ mi tskʼan xichʼ chanubtasel ta Vivliae. Xi la stakʼ li jmeʼe: «Xuʼ to noʼox jech jnaʼ, pe xuʼ van jaʼ tskʼan li jkereme». Li ermano Hardakere ay yakʼbun j-estudio li ta yan xemanae.

Kʼalal echʼ junchib xemanae, lik batkun ta tsobajeletik ti jaʼ te ch-echʼ li ta sklinika ermano Hardakere.  La spatbeikun tajek koʼonton li 12 ermanoetik ti te tstsob sbaike xchiʼuk la xchabiikun kʼuchaʼal yuni keremik akʼo mi yijik xa tajek li stukike. Xvul lek ta jol ti chtal xchiʼinikun ta chotleje xchiʼuk ti persa tsnijan sbaik yoʼ skʼelik jsat kʼalal chchiʼinikun ta loʼil kʼuchaʼal yamigoike. Xkuxet koʼonton laj kaʼi kʼalal jech la skoltaikune.

Ta tsʼakal xtoke, laj yalbun ti xuʼ xbat jchiʼin ta cholmantal li ermano Hardakere xchiʼuk la xchanubtasun ta tunesel li gramófono ti xkoʼolaj kʼuchaʼal jun tokadisko ti te chichʼ tijel li mantaletik ti pasbil gravare. Oy junantike mu skʼan xchikintaik, yuʼun lek tukʼ chal li mantaletike. Pe ta jkʼupin tajek li cholmantale, yuʼun oy ta koʼonton li kʼusi chal Vivliae xchiʼuk lek chkaʼi ti xkalbe batel yantik li kʼusi chale.

Li soltaroetik yuʼun Japone lik xchapan sbaik sventa chbat stsakik ta kʼop li Indiae. Li j-abteletik yuʼun Gran Bretaña eke lik yilbajinik mas li stestigotak Jeovae. Jaʼ yuʼun li ta julio ta 1943, la jta ta makiel ek li sujel taje, yuʼun li direktor ta j-eskuela ti jaʼ jun pale yuʼun li relijion ta Inglaterrae la snutsun lokʼel ta chanun ta skoj ti muʼyuk la lek chkakʼ ta ilel jtalelale. Laj yalbe jmeʼ ti xuʼ la jsokesbe stalelal yantik ta skoj ti jaʼ ta jchiʼinan li testigoetike. Li jmeʼe kap sjol xchiʼuk tsots laj yalbun ti mu xa xuʼ xibat li ta tsobajeletike. Kʼalal jelav kʼuk sjalile, la stakun batel ta Peshawar sventa xbat jchiʼin ta naklej li jtote, li jteklum taje te van 1,370 kilometro xkom li ta nortee. Te lik kʼunibkun ta mantal, yuʼun li tee muʼyuk veʼlil ta mantal xchiʼuk chʼabal bu stakʼ xibat ta tsobajel.

Li ta 1947, lisut batel ta Karachi sventa xbat jsaʼ kabtel. Ta tsʼakale, ay jkʼel li doktor Hardakere xchiʼuk toj lek la xchʼamun.

Xi la sjakʼbune: «¿Kʼusi ip chavaʼi?». Jech la sjakʼbun yuʼun yaloj mi ipun ti bat jkʼele.

Xi la jtakʼbee: «Chʼabal kʼusi kʼux ip chkaʼi, pe jaʼ tsots ipun li ta mantale. Skʼan xkichʼ chanubtasel yan velta li ta Vivliae».

Xi to la sjakʼbune: «¿Kʼusi ora chakʼan ta jlikestik?».

Xi la jtakʼbee: «Xuʼ jlikestik noʼox avi mi xuʼ chavile».

Lek tajek echʼ kuʼunkutik li vaʼ bat kʼakʼale. Jpʼel xa ta koʼonton chitun ta stojolal li Jeovae akʼo mi mu skʼan jchiʼin testigoetik li jmeʼe. Li ta 31 yuʼun agosto ta 1947, jaʼo laj kichʼ voʼ, vaʼun kʼalal 17 xa ox jabilale li-och ta prekursor regular.

Li bu baʼyel bat tunkun ta prekursore jaʼ ta Quetta ti jaʼ jun voʼneal snail soltaroetik yuʼun li Gran Bretañae. Pe li ta 1947, jaʼo pas ta chaʼvokʼ li Indiae: kom ta India xchiʼuk ta Pakistán. * Taje jaʼ lik-o kʼop ta sventa relijion xchiʼuk muʼyuk bu jech ilbil-o ti xbusetik lokʼel ta slumal li krixchanoetike. Te van 14 miyon ti jatavik lokʼel ta slumalike. Li jmusulmanetik ta Indiae batik ta Pakistán, yan li j-induetik xchiʼuk li jsijeetik ta Pakistane batik ta India. Xtal xbat ta jujot li krixchanoetike, pe sventa xikʼot li ta Quettae la jtsak batel jkot tren ta Karachi ti noj ta krixchanoetike. Ta sjunlej li bee jech mechuk jtsakoj batel kikob li ta trene.

Te laj kojtikin ta Quetta li ermano George Singh ti jaʼ jun prekursor espesial ti tetik van 20 sjabilale. Li Georgee laj yakʼbun jkot visikleta yoʼ xbat jcholmantal li ta vitstikaltike, bakʼintike persa ta jxuj batel ta skoj ti vitstike. Jutuk mu skotoluk velta jtuk ta jcholmantal, pe oy sbalil laj kil, yuʼun kʼalal vakib toʼox u jkʼotele chkakʼ xa ox 17 chanubtaseletik ta Vivlia xchiʼuk pasik ta stestigo Jeova li junantike. Jun skʼelobile jaʼ li Sadiq Masih ti jaʼ jun bankilal soltaroe. Li Sadiqe la skoltaunkutik xchiʼuk George sventa xichʼ jelubtasel ta urdu kʼop junantik vunetik ti jaʼ jech chkʼopojik ta sjunlej li Pakistane. Oy van kʼuk sjalil echʼe, li Sadiqe pas ta jun baxbol jcholmantal.

Ta mas tsʼakale, lisut batel ta Karachi xchiʼuk jmoj xa litun xchiʼuk li Henry Finch xchiʼuk li Harry Forrest ti jaʼik misioneroetik ti naka toʼox lokʼik tal li ta Chanob vun ta Galaade. ¡Ep la jtabe sbalil ti la skoltaikun ta mantale! Jun veltae ay jchiʼin ta cholmantal li ermano Finch li ta yok vitstik ta snorteal Pakistane, te la jtakutik krixchanoetik ti urdu skʼopike xchiʼuk ti tskʼan chchanik li kʼusi chal Vivliae. Chib jabil ta tsʼakale, libat ta Chanob vun ta  Galaad ek, vaʼun te onoʼox la stakikun sutel tal ta Pakistán sventa xitun kʼuk sjalil kʼuchaʼal jkʼelvanej ta sirkuito. Jmoj linaki xchiʼuk oxvoʼ misioneroetik ta Lahore ta jpʼej na ti akʼbil li misioneroetike.

Li ta 1954, li misioneroetik ti te nakalik ta Lahoree lik skʼopik ta skoj ti jelel stalelalike. Tsots jutuk bat yuʼunik, jech oxal li Betele la sjel batel bu chtunik li junantik misioneroetike. Li voʼone tsots la stukʼibtasikun ta skoj ti muʼyuk laj kichʼ jpʼijil xchiʼuk ti la jtikʼ jba li ta kʼop eke. Lajemun tajek likom laj kaʼi xchiʼuk och ta jnopben ti te xa lilaj-o ta mantale. Lisut batel ta Karachi, pe ta mas tsʼakale libat ta Londres (Inglaterra) sventa jlikes ta achʼ skotol.

Oy ep jbetelitaetik ta Londrese jmoj jtsobobbailkutik. Li ermano Pryce Hughes ti jaʼ sbainoj skʼelel li Betele lek tajek yoʼonton xchiʼuk nopaj ta jtojolal yoʼ skoltaun. Jun veltae, laj yalbun ti akʼbat la jun tojobtasel yuʼun li ermano Joseph Rutherford ti jaʼ oy ta sba skʼelel li cholmantal ta spʼejel balumile. Laj yal ti tskʼan ox la tspoj sba li ermano Hughese, pe lek onoʼox la akʼbat utel yuʼun li ermanoe. Li kʼusi labal sba laj kile jaʼ ti tseʼej xa chaʼi kʼalal jech laj yalbune. Chopol onoʼox laj yaʼi un, pe laj yakʼ venta ta tsʼakal ti stao la ti jech tojobtasate xchiʼuk ti jaʼ la senyail ti kʼanbil yuʼun li Jeovae (Evr. 12:6). Kʼot tajek ta koʼonton li kʼusi laj yalbune xchiʼuk jaʼ la skoltaun yoʼ jtam jba likel li ta mantale.

Li jmeʼ eke batem xa ox ta naklej ta Londres li vaʼ orae xchiʼuk xchʼamoj xa ox jun estudio ti jaʼ ch-akʼbat yuʼun li ermano John Barr ti tun ta Jtsop Jbeiltasvanej ta mas tsʼakale. Li jmeʼe laj yakʼbe noʼox yipal li mantale xchiʼuk laj yichʼ voʼ ta 1957. Kʼot ta jchikin xtok ti laj la xchʼam estudio li jtot kʼalal kuxul toʼoxe.

Li ta 1958, linupun xchiʼuk Lene ti jaʼ jun ermana ta Dinamarca pe ti te xa nakal ta Londrese. Kʼalal echʼ jun jabile, vokʼ li jtsebkutik Jane, pe laj to kilkutik yan chaʼvoʼ jtsebkutik xchiʼuk chaʼvoʼ jkeremkutik. Jech xtok, oy kʼusitik lik yakʼbeikun jbain li ta tsobobbail ta Fulhame. Ta skoj ti ip noʼox chaʼi li kajnile, persa libatkutik ta yan jteklum ti mas kʼixine. Vaʼun li ta 1967, libatkutik ta Adelaida (Australia).

Li tsobobbail ta Adelaidae te chkʼotik 12 ta voʼ ermanoetik ti oy xa sjabilalike xchiʼuk ti tʼujbil chbatik ta vinajele. Lek tajek ta chanbel stalelalik yuʼun baxbolik ta cholmantal, vaʼun jaʼ la skoltaunkutik yoʼ xlik kakʼbekutik yipal li mantale.

Li ta 1979, vokʼ li Daniel ti jaʼ xa xkʼoxile. Li doktoretike laj yalik ti muʼyuk jal chkuxi li jkeremkutik  ta skoj ti tsakbil ta síndrome de Down * xchiʼuk ti jaʼ jujulikel ch-ipaj-oe. Laj kakʼ tajek ta koʼontonkutik xchabiel xchiʼuk jech la jpaskutik ta stojolal li yan kalab jnichʼnabkutike. Ep ta velta anil chkikʼkutik batel ta ospital li jkeremkutike, yuʼun bateltike ch-ikʼpokʼtaj ta skoj ti mu xa lek xichʼ ikʼe xchiʼuk ti muʼyuk lek yakal ch-abtej li yoʼontone. Pe pʼij tajek li Daniele, lek tajek yoʼonton xchiʼuk skʼanoj tajek li Jeovae. Yuʼun kʼalal ta jpaskutik orasion li ta yorail veʼele, tstsak xchibal li yuni kʼobe, tsnijan sba xchiʼuk xi chal ta sjunul yoʼontone: «Jechuk». Vaʼun jaʼo tstambe veʼel mi jech la spase.

Kʼalal chanib toʼox yuni jabilal li Daniele ipaj ta jtos kanser (leucemia aguda). Lubem tajek laj kaʼi jba ta jnopbenkutik xchiʼuk li kajnile, kaloj xa mi chi-ipaj ta crisis nerviosa. Li ermano Neville Bromwich ti chtun ta jkʼelvanej ta sirkuitoe ay skʼelunkutik li vaʼ ora ti tsots jvokolkutike. Jmoj li-okʼkutik li vaʼ akʼobale xchiʼuk la smeyunkutik. La spat tajek koʼontonkutik li kʼusi laj yalbunkutik komele, mas xa ta oʼlol akʼobal lokʼ batel ta jnakutik. Pe kʼalal jelav kʼuuk sjalile, jaʼo cham li Daniele. Li kʼusi kʼot ta jtojolalkutike batsʼi muʼyuk kʼusi xkoʼolaj-o laj kaʼikutik. Akʼo mi jech, kuchem tal kuʼunkutik xkʼuxul ta skoj ti jchʼunojkutik «lek ti mi jaʼuk lajelal» xuʼ xchʼak lokʼel li ta kʼanelal yuʼun Dios li Daniele (Rom. 8:38, 39). ¡Batsʼi ta jkʼan xa ta jkʼelkutik mi chaʼkuxi tal li ta achʼ balumile! (Juan 5:28, 29).

Yakʼojbun xa chaʼkoj derrame cerebral, pe jech-o yakal chitun ta mol ta tsobobbail. Li kʼusitik kiloj tal ta jkuxlejale jaʼ skoltaojun sventa masuk to jkʼuxubin li yantike, pe jaʼ mas jech ta jpas ta stojolal li buchʼutik snuptanojik vokolile. Chkakʼ persa ti muʼyuk kʼusi chopol chkal ta stojolalike, jaʼ lek chkaʼi ti xi jakʼbe jbae: «¿Kʼu van yelan chaʼi sbaik xchiʼuk kʼusi tsnopik ta skoj li kʼusi kʼotem ta xkuxlejalike? ¿Kʼuxi xuʼ xkakʼbe yilik ti oyik ta koʼontone? ¿Kʼuxi xuʼ jtijbe yoʼontonik sventa xchʼunbeik smantal li Jeovae?». Ta jkʼupin tajek svulaʼanel li ermanoetike, yuʼun kʼalal chbat jtijbe yoʼonton xchiʼuk jpatbe yoʼonton li ermanoetike, xpatet xa koʼonton chisut tal ek xchiʼuk te ta jta-o kipal.

Jaʼ jech chkaʼi jba kʼuchaʼal li jtsʼibajom yuʼun salmo ti xi laj yale: «Cʼalal ilubtsaj xa jol ta scoj ti toj ep chloʼilaj coʼntone, voʼot laj amuqʼuibtasbun coʼnton; laj avacʼbun xcuxetel coʼnton» (Sal. 94:19). Li Jeovae la xchabiun kʼalal laj kil jvokol ta kutsʼ kalale, kʼalal la skontrainikun li yan relijione, kʼalal laj yakʼbun chibajele xchiʼuk kʼalal li-ipaj ta at-oʼontone. ¡Jaʼ Totil kʼotem kuʼun li Jeovae!