1-3. ¿Kʼusi skʼan xal ti ta sjunul koʼonton chijtun ta stojolal li Jeovae? Albo junuk skʼelobil.

TA SKOJ ti jpas mulilutike, ep kʼusi chopol ta jpastik. Jaʼ yuʼun ta jtojbetik tajek ta vokol Jeova ti la stak tal Xnichʼon sventa spojutike xchiʼuk ti chakʼbutik perton ta sjunul yoʼontone. Mi bikʼit chkakʼ jbatik xchiʼuk mi la jsutes koʼontontike ta me xakʼutik ta perton li Jeovae. Jech xtok, jnaʼojtik lek ti «mu sta jech yepal chacʼ jtojtic jech chac cʼu chaʼal yepal jchopoliltique» (Sal. 103:10). Akʼo mi jech, li Jeovae tskʼan ti xijtun ta stojolal ‹ta sjunul koʼontontike› (1 Crón. 28:9). ¿Kʼuxi van xuʼ jpastik akʼo mi jpas mulilutik?

² Sventa jnaʼtike jkoʼoltastik li kʼusi la spasik li ajvalil Asa xchiʼuk li ajvalil Amasiase. Lek kʼusi la spas xchaʼvoʼalik, pe oy kʼusi chopol la spasik xtok ta skoj ti jpas muliletike. Pe akʼo mi jech «li Asae lec tucʼ yoʼnton o ta stojol Dios ti jayib cʼacʼal icuxie» (Prov. 17:3; 2 Crón. 15:16, 17; 25:1, 2). Li Asae ta sjunul yoʼonton laj yakʼbe yipal sventa smuyubtabe yoʼonton li Jeovae (1 Crón. 28:9). Yan li Amasiase jelel tajek stalelal. Muʼyuk «lec tucʼ yoʼnton o ta stojol Dios». Yuʼun kʼalal laj xa ox stsal li yajkontratak Diose, laj  yichʼ batel li lokʼoletike vaʼun lik yichʼanan ta mukʼ (2 Crón. 25:11-16).

³ Li buchʼu ta sjunul yoʼonton chtun ta stojolal Diose, skʼanoj ‹ta sjunul yipal› li Jeovae xchiʼuk oy ta yoʼonton chichʼ ta mukʼ ta sbatel osil. Kʼalal oʼontonal xi li Vivliae, jaʼ chalbe skʼoplal ti kʼu kelantik ta melele. Taje te kapal skʼoplal li kʼusi ta jnoptike, li kʼusi lek chkaʼitike, li kʼusi ta jnop ta jpastik ta tsʼakale xchiʼuk li kʼusi tstij koʼontontik ta spasel li kʼusitike. Akʼo mi jpas mulilutik, xuʼ me xkichʼtik ta mukʼ Jeova ta sjunul koʼontontik. Chijtun ta stojolal ta skoj ti jech ta jkʼantik ta melele, maʼuk ta skoj ti oy ta jbatik spasel chkaʼitike o ta skoj ti jech nopemutik spasele (2 Crón. 19:9).

4. ¿Kʼusi ta jchanbetik skʼoplal li ta xchanobil liʼe?

⁴ Sventa xkaʼibetik lek smelolal kʼusi skʼan xal ti chijtun ta sjunul koʼontontik ta stojolal li Jeovae, ta jchantik kʼu yelan echʼ xkuxlejalik li Asa, Jeosafat, Esekias xchiʼuk Josiase. Li viniketik taje tukʼil ajvaliletik echʼik li ta Judae. Akʼo mi oy kʼusi chopol la spasik, la smuyubtaik li Diose. Yuʼun ta sjunul yoʼonton tunik ta stojolal laj yil li Jeovae. ¿Kʼu yuʼun jech laj yil? ¿Kʼuxi xuʼ jchanbetik stalelalik li ajvaliletik taje? Jkʼeltik batel.

5. ¿Kʼusi la spas Asa kʼalal och ta ajvalile?

⁵ Kʼalal xchʼakoj xa ox sbaik li jteklum Israele, och ta ajvalil ta Juda li Asae, jaʼ kʼot ta yoxibal ajvalil. La slajes li jecheʼ diosetike xchiʼuk la slokʼesan li viniketik ti chmulivajik ta temploe. Jech xtok «la sloqʼues o ta ajvalilal li Maaca, jaʼ li syameʼe, yuʼun laj yacʼ ta pasel jun dios, Asera sbi» (1 Rey. 15:11-13). La stijbe yoʼonton jteklum xtok sventa «jaʼ noʼox acʼo yichʼic ta mucʼ li Mucʼul [Diose]» xchiʼuk ti «xchʼunbeic li smantaltaque». La skolta yantik ti bu kʼalal xuʼ yuʼun sventa jaʼuk xichʼik ta mukʼ li Jeovae (2 Crón. 14:4).

6. ¿Kʼusi la spas Asa kʼalal tsakatik ta kʼop yuʼun li jteklum Etiopiae?

⁶ Kʼalal lajuneb xa ox jabil yochel ta ajvalil li Asae muʼyuk stsakatik ta kʼop. Pe ta tsʼakale «te ital contrainaticuc yuʼun etiopía vinic, Zera sbi. Oy jun millón (1,000,000) yajsoldadotac xchiʼuc oxib ciento (300) caretaetic» (2 Crónicas 14:1, 6, 9, 10). ¿Kʼusi la spas li Asae? Snaʼoj lek ti jaʼ chkoltaat yuʼun li Jeovae. Jaʼ yuʼun la skʼanbe koltael sventa stsal yuʼun li yajkontrae (kʼelo 2 Crónicas 14:11). Oy bakʼintik xtok li Jeovae la skolta sventa stsal yajkontra li jteklum Israele, akʼo mi mu tukʼuk yakʼoj sbaik li ajvaliletike. Vaʼun jaʼ jech laj yakʼ sba ta ilel ti jaʼ melel Dios li Jeovae (1 Rey. 20:13, 26-30). Pe ti la stsal jteklum Etiopia li Asae jaʼ ta skoj ti la spat yoʼonton ta stojolal li Diose. Jaʼ jech laj yakʼ ta ilel Jeova ti la stakʼbe li s-orasione (2 Crón. 14:12, 13). Ta tsʼakale, oy kʼusi chopol la spas li Asae, yuʼun jaʼ la skʼanbe koltael li ajvalil ta Siriae, maʼuk la skʼanbe koltael li Jeovae (1 Rey. 15:16-22). Akʼo mi jech, li Jeovae laj yil ti kʼanbil yuʼun li Asae. Xi chal li Vivliae: «Pero li Asae jun yoʼnton laj yichʼ ta mucʼ Mucʼul Dios ti jayib cʼacʼal cuxule». ¿Kʼusi van xuʼ jchanbetik li Asae? (1 Rey. 15:14).

7, 8. ¿Kʼusi xuʼ jchanbetik li Asae?

⁷ ¿Kʼuxi xuʼ jnaʼtik mi ta sjunul koʼontontik chijtun ta stojolal li Jeovae? Xuʼ xi jakʼbe jbatike: «¿Mi jech-o ta jchʼunbe smantal Jeova akʼo mi vokol tajek chkaʼi? ¿Mi ta sjunul koʼonton chikoltavan sventa sakuk-o li tsobobbaile?». Jnopbetik skʼoplal kʼu to yelan stsatsal yoʼonton laj yakʼ ta ilel Asa kʼalal la snuts lokʼel ta ajvalil li syayae. Bakʼintike skʼan jechuk tsots koʼontontik kʼuchaʼal li Asae. ¿Kʼusi van ta jpastik mi oy laj yichʼ lokʼesel ta tsobobbail junuk kamigotik o junuk kutsʼ kalaltik ta skoj ti tsots la spas smule xchiʼuk ti muʼyuk la sutes yoʼontone? ¿Mi jpʼel koʼonton chkiktatik ta  xchiʼinel ta loʼil? ¿Kʼusi van tskʼan akʼo jpastik li koʼontontike?

⁸ Bakʼintike jaʼ jech chkaʼi jbatik kʼuchaʼal li Asae, ti skotol xa noʼox krixchanoetik tskontrainutik chkaʼitike. Xuʼ van tslabanutik jchiʼiltik ta chanun o jmaestrotik ta skoj ti stestigoutik Jeovae. Xuʼ van chkichʼtik labanel xtok ta skoj ti ta jkʼantik permiso sventa xijbat ta asambleae o ta skoj ti muʼyuk chij-abtej tajek sventa jpastik kanal mas takʼine. Kʼalal jech chkʼot ta pasele, jpat me koʼontontik ta stojolal Dios jech kʼuchaʼal la spas li Asae. Jpastik orasion, tsotsuk me koʼontontik xchiʼuk jaʼuk jpastik-o li kʼusi leke. Jvules ta joltik ti jaʼ jech tstsatsubtas koʼontontik Jeova jech kʼuchaʼal la stsatsubtasbe yoʼonton li Asae.

9. ¿Kʼu yuʼun xmuyubaj Jeova kʼalal ta jcholtik mantale?

⁹ Li Asae maʼuk noʼox la snop ta sventa slekilal stuk. Moʼoj, yuʼun la snop ti kʼu yelan xuʼ stijbe yoʼonton yantik sventa saʼik li Jeovae. Li voʼotik eke ta jtijbetik yoʼonton krixchanoetik sventa xichʼik ta mukʼ li Jeovae. Vaʼun li stuke chakʼ venta kʼalal chkalbetik skʼoplale. Ta melel, xmuyubaj tajek Jeova kʼalal ta jcholtik mantal ta skoj ti jkʼanojtike xchiʼuk ta skoj ti oy ta koʼontontik sventa xmuyubaj noʼox xkuxiik ta sbatel osil li krixchanoetike.

10, 11. ¿Kʼuxi xuʼ jchanbetik stalelal li Jeosafate?

¹⁰ Li Asae oy jun xnichʼon, Jeosafat sbi. Li Vivliae chal ti «jaʼ jech iʼabtej jech chac cʼuchaʼal iʼabtej li stote, jaʼ li Asae» (2 Crón. 20:31, 32). La xchanbe stalelal li stote xchiʼuk la stijbe yoʼonton jteklum sventa xichʼik-o ta mukʼ li Jeovae. La stak batel junantik viniketik ti bu kʼalal sventainoj li ajvalil ta Judae sventa xchanubtasik li jteklum ta sventa li kʼusi chal li «svunal mantaletic yuʼun Mucʼul Diose» (2 Crón. 17:7-10). Maʼuk noʼox, li Jeosafate bat ta yosilal ajvalilal yuʼun Israel, kʼalal to «ta vitsetic yuʼun Efraín», sventa skolta krixchanoetik yoʼ xlik yichʼik ta mukʼ yan velta li Jeovae (2 Crón. 19:4). Li ajvalil Jeosafate ta «scotol yoʼnton laj yichʼ ta mucʼ li Mucʼul Diose» (2 Crón. 22:9).

¹¹ Li Jeova avie skʼan ti x-ojtikinat yuʼun skotol li krixchanoetike xchiʼuk voʼotik xuʼ jkoltatik sventa xojtikinik. Jech oxal, xi jakʼbe jbatike: «¿Mi chkakʼbe yipal ta xcholel mantal jujun u? ¿Mi oy ta koʼonton ta jchanubtas junuk krixchano sventa xtun ta stojolal Jeova? ¿Mi ta jkʼopon Jeova sventa skoltaun ta stael?». Mi chkakʼbetik yipale, li Jeovae xuʼ me skoltautik sventa jlikestik junuk chanubtasel ta Vivlia. ¿Mi oy van ta koʼonton ta jchanubtastik ta Vivlia junuk krixchano akʼo mi jaʼo yorail ta jkux koʼontontik? Jvules ta joltik ti la skoltaan krixchanoetik sventa xtunik ta stojolal Jeova yan velta li Jeosafate. Li voʼotik eke xuʼ me jkoltatik junuk krixchano ti chibajemik ta mantale. Jech xtok, li moletik ta tsobobbaile chbat skoltaik li buchʼutik lokʼemik ta mantal ti xuʼ van skomtsanojik xa li kʼusi chopol tspasike.

12, 13. 1) ¿Kʼusi la spas Jeosafat kʼalal xiʼe? 2) ¿Kʼu yuʼun skʼan jchanbetik stalelal li Jeosafate?

¹² Oy jun veltae tsakat ta kʼop yuʼun epal soltaroetik li Judae. Li Jeosafate la xchanbe stalelal li stote, yuʼun la spat yoʼonton ta stojolal Jeova (kʼelo 2 Crónicas 20:2-4). Xiʼ tajek li Jeosafate. Jaʼ yuʼun la skʼanbe koltael Jeova xchiʼuk laj yalbe ti mu xuʼ yuʼunik stsalel li yajkontraike. Laj yalbe xtok ti mu snaʼik kʼusi tspasike. Snaʼoj lek ti jaʼ chkoltaat yuʼun li Jeovae, xi laj yalbee: «Jaʼ noʼox ta xcacʼ jbacutic o ta atojol» (2 Crón. 20:12).

¹³ Bakʼintike xuʼ van mu jnaʼ kʼusi ta jpastik jech kʼuchaʼal li Jeosafate xchiʼuk xuʼ van chijxiʼutik ta skoj li kʼusi ta jnuptantike (2 Kor. 4:8, 9). Pe jvules ta joltik li kʼusi la spas li Jeosafate. La skʼopon Jeova akʼo mi te skʼeloj li jteklume xchiʼuk laj yalbe  ti mu xuʼ yuʼunik stsalel li yajkontraike (2 Crón. 20:5). Mi jolilot ta utsʼ alalile xuʼ me xachanbe stalelal li Jeosafate. Kʼalal mu xanaʼ kʼusi chapas ta skoj li kʼusi chanuptane kʼanbo Jeova ti akʼo skoltaot xchiʼuk li avutsʼ avalale. Mu me xa kʼexav ta skʼanbel koltael akʼo mi te skʼelojot li avutsʼ avalale, vaʼun jaʼ me jech chakʼik venta ti apatoj tajek avoʼonton ta stojolal li Jeovae. Koltaat yuʼun Jeova li Jeosafate, jech oxal jaʼ me jech tskoltaot ek.

14, 15. ¿Kʼuxi laj yakʼ ta ilel Esekias ti spatoj yoʼonton ta stojolal li Jeovae?

¹⁴ Li ajvalil Esekias eke laj yakʼbe yipal sventa lekuk xil sbaik xchiʼuk li Jeovae. Jaʼ jech la spas akʼo mi muʼyuk kʼusi lek akʼbat xchan yuʼun li stote, yuʼun laj yichʼ ta mukʼ li lokʼoletike. Pe li Esekiase «la sjines scotol li toyol cʼopojebaletique, xchiʼuc la slilin scotol li tonetic scuyoj ta sdiosique, xchiʼuc la stsʼetan li slocʼobaltac Asera bu pajajtic yuʼunique, xchiʼuc la slilin li slocʼobal chon pasbil ta bronce yuʼun Moisés ta voʼonee», yuʼun lik yichʼik ta mukʼ li j-israeletike. Li Esekiase la xchʼun-o «scotol li mantaletic ti iʼalbat yuʼun Mucʼul Dios li Moisese» (2 Rey. 18:1-6).

¹⁵ Kʼalal jaʼo ch-ajvalilaj li Esekiase, li tsatsal soltaroetik ta Asiriae la stsakik ta kʼop li Judae xchiʼuk laj yichʼik albel ti chichʼ lajesel li Jerusalene. Li ajvalil ta Asiriae la slaban li Jeovae xchiʼuk tskʼan ti xakʼ sba ta tsalel li Esekiase. Kʼalal jech kʼot ta pasele, li Esekiase la spat yoʼonton ta stojolal Jeova, vaʼun la skʼanbe koltael. Yuʼun snaʼoj ti jaʼ mas tsots sjuʼel li Diose ti jaʼ xkom to li soltaroetik ta Asiriae xchiʼuk ti jaʼ noʼox xuʼ yuʼun Jeova spojel li steklumale (kʼelo Isaías 37:15-20). Li Jeovae la stakʼbe s-orasion li Esekiase, jaʼ yuʼun la stak tal jun anjel sventa smil 185 mil soltaroetik ta Asiria (Is. 37:36, 37).

16, 17. ¿Kʼusi chakʼ jchantik ta sventa li kʼusi kʼot ta stojolal li Esekiase?

¹⁶ Ta mas tsʼakale ipaj xchiʼuk jutuk xa mu cham li Esekiase. Kʼalal jaʼo jech tsots svokole, la skʼanbe Jeova ti akʼo xkoltaate xchiʼuk ti akʼo svules ta sjol ti tukʼ yakʼoj sba ta stojolale (kʼelo 2 Reyes 20:1-3). Li Jeovae la stakʼbe s-orasion li Esekiase, vaʼun la xpoxta. Jchanojtik ta Vivlia ti muʼyuk xa chpoxtautik o tsnatubtas jkuxlejaltik ta skʼelobil juʼelal avi li Jeovae. Pe jech kʼuchaʼal li Esekiase, xuʼ jpat koʼontontik ti tskoltautik li Jeovae. Xuʼ xi xkalbetike: «Mucʼul Dios, avocoluc mu me xchʼay ta avoʼnton ti jun coʼnton litun avuʼune, xchiʼuc ti scotol coʼnton la jpas cʼusi chacʼane». ¿Mi jchʼunojtik ta melel ti jaʼ chchabiutik Jeova akʼo mi jaʼo iputike? (Sal. 41:3).

¹⁷ Li kʼusi kʼot ta pasel ta stojolal li Esekiase xuʼ me skoltautik sventa jkʼeltik mi oy kʼusi tsnamajesutik ta stojolal li Jeovae xchiʼuk ti chchʼay jkʼakʼaltik sventa xijtun ta stojolale. Jech kʼuchaʼal liʼe, epal krixchanoetike nopoltik noʼox tstunesik li redes sosialese o yan kʼusitik ta Internet sventa chchiʼinik ta loʼil yan krixchanoetik. Li yantik xtoke, chichʼik tajek ta mukʼ junuk krixchano. Labal sba tajek chilik li krixchanoetik ti lek ojtikinbilike xchiʼuk li yan krixchanoetik ti mu xojtikinike. Ep tajek yorail chchʼakbeik sventa xchanbeik skʼoplal xkuxlejal li krixchanoetik taje xchiʼuk sventa tskʼelbeik li sfotoike. Melel onoʼox ti mu chopoluk ti jtunestik sventa jkʼopon kutsʼ kalaltik o kamigotik ti lek xkojtikintike. Pe li redes sosialese xuʼ van toj ep chchʼay jkʼakʼaltik. Xuʼ van ta jtoy jbatik kʼalal oy kʼusi chkaltik ti lek chaʼi li krixchanoetike xchiʼuk kʼalal lek xa chilik li fotoetik ta jmuyestike. O xuʼ van chij-ilin mi kakʼtik venta ti muʼyuk xa buchʼu tskʼelik li kʼusi la jmuyestike. Mi jaʼ jeche, jaʼ me tskoltautik li stalelal jtakbol Pablo, li Akila xchiʼuk Prisilae. ¿Mi laj van skʼelik jujun kʼakʼal li kʼusi  tspas krixchanoetike, mas to mi muʼyuk chichʼik ta mukʼ Jeovae? Li Vivliae chal ti mu noʼox xokob li Pabloe, yuʼun «skotol Savado te chal mantal». Chal Vivlia xtok ti Prisila xchiʼuk Akilae «lek jamal laj yalbeik smelolal ta sventa li sbe Diose» (Ech. 18:4, 5, 26). Xuʼ xi jakʼbe jbatike: «¿Mi kichʼoj jpʼijil sventa mu xkichʼ tajek ta mukʼ junuk krixchano? ¿Mi chkakʼ persa sventa mu jchʼay jkʼakʼal ta spasel kʼusitik ti mu toj masuk tsots skʼoplale?» (kʼelo Efesios 5:15, 16).

18, 19. ¿Kʼuxi xuʼ jchanbetik stalelal li Josiase?

¹⁸ Li ajvalil Josiase ta «scotol sjol yoʼnton» la xchʼunbe smantal li Jeovae (2 Crón. 34:31). Li Josiase jaʼ snamtal momnichʼon li Esekiase. Kʼalal chex kerem toʼox li Josiase «lec laj yichʼ ta mucʼ li Dios yuʼun smoltot David ta voʼonee». Xchiʼuk kʼalal yichʼoj xa ox 20 jabile lik smes lokʼel li jecheʼ yichʼel ta mukʼ diosetik ta Judae (kʼelo 2 Crónicas 34:1-3). Li Josiase laj yakʼbe yipal sventa smuyubtabe yoʼonton li Jeovae. Jaʼ mu sta li yantik ajvaliletik ta Judae. Jun velta li mero bankilal palee te la sta Smantal Moises li ta temploe. Xuʼ van jaʼ li mantaletik la stsʼiba stuk li Moisese. Kʼalal kʼelbat yuʼun yajsekretario li Josiase, te laj yakʼ venta ti oy to kʼusitik xuʼ spas sventa xtun ta stojolal li Jeovae. Li Josiase la stijbe yoʼonton yantik ek sventa jech spasik. Ta skoj taje, «muʼyuc bu la scomtsanic o» Jeova ti kʼu sjalil kuxul li Josiase (2 Crón. 34:27, 33).

¹⁹ Li Josiase jaʼ smukʼtot li ajvalil Manasese, ti jaʼ li buchʼu kʼuxubinat yuʼun Jeova kʼalal la sutes yoʼonton eke. Jech oxal, li Josiase xuʼ van jaʼ te la xchan ta stojolal smukʼtot ti xuʼ xakʼbutik perton li Jeovae. Kerem tseb, xuʼ me xachanbe stalelal li Josiase xchiʼuk ti xavojtikin mas li Jeovae. Xuʼ me xachanbe stalelal xtok li avutsʼ avalal ti mas xa ep sjabilalike xchiʼuk li ermanoetik ta tsobobbaile. Jaʼ me xuʼ xa yalboxuk li kʼusitik lek kʼotem ta pasel ta xkuxlejalik ta skoj ti chtunik ta stojolal Jeovae. Vuleso ta ajol ti kʼu yelan laj yaʼi sba Josias kʼalal laj yaʼi li kʼusi chal li Smantal Diose. Ta skoj ti tskʼan tsmuyubtabe yoʼonton li Jeovae, ta anil noʼox ep kʼusitik la sjel. Mi chakʼel li Vivlia eke, ta me x-ayan ta avoʼonton xchʼunbel smantal li Jeovae. Jaʼ me tskoltaot sventa lekuk xavil aba xchiʼuk li Jeovae xchiʼuk ti xamuyubaj noʼoxe. Jech noxtok, jaʼ me tstij avoʼonton sventa xavalbe skʼoplal li Jeovae (kʼelo 2 Crónicas 34:18, 19). Kʼalal chachan li Vivliae, xuʼ van te chavakʼ venta ti oy kʼusitik skʼan xajel sventa lek xatun ta stojolal li Jeovae. Mi jech la avile akʼbo me yipal sventa xajel, jech kʼuchaʼal la spas li Josiase.

20, 21. 1) ¿Kʼusi xkoʼolajik-o li chanvoʼ ajvaliletik laj kalbetik skʼoplale? 2) ¿Kʼusi ta jkʼelbetik skʼoplal li ta yan xchanobil chtale?

²⁰ ¿Kʼusi xuʼ jchanbetik li chanvoʼ ajvaliletik ta Juda ti ta sjunul yoʼonton tunik ta stojolal li Jeovae? Jaʼ ti jpʼel ta yoʼonton jech la spasike xchiʼuk ti laj yichʼik ta mukʼ Jeova ti kʼu sjalil kuxulike. La spat yoʼontonik ta stojolal kʼalal jaʼo tsakatik ta kʼop yuʼun li stsatsal kontraike. Pe li kʼusi mas to tsots skʼoplale jaʼ ti skʼanojik ta melel li Jeovae, jaʼ yuʼun tunik ta stojolal.

²¹ Akʼo mi jpas muliletik li chanvoʼ ajvaliletik taje xchiʼuk ti oy kʼusi chopol la spasike, laj onoʼox smuyubtabeik yoʼonton li Jeovae. Yuʼun li Diose jaʼ la skʼelbe li kʼusi oy ta yoʼontonike xchiʼuk laj yil ti kʼanbil yuʼun li ajvaliletik taje. Li voʼotik eke jpas mulilutik xchiʼuk oy kʼusi chopol ta jpastik. Pe xmuyubaj me yoʼonton Jeova mi ta sjunul koʼontontik chijtun ta stojolale. Li ta yan xchanobile, te ta jkʼeltik kʼusi xuʼ jchantik ta sventa li kʼusi chopol la spasik li ajvaliletik taje.