TE LICHʼI ta jun jteklum ta Austria ti Graz sbie. Kʼalal vukub toʼox jabilale, la stakikun batel ta jun chanob vun sventa relijion. Pe oy kʼusi la jta ta kʼelel ti la xchibajes tajek koʼontone, yuʼun li paleetike chmulivajik xchiʼuk li monjaetike. Ta skoj taje, laj kalbe jmeʼ ti akʼo slokʼesun li ta chanob vune. Jech lilokʼ batel kʼalal mu toʼox sta jun jabil jkʼotele.

Ta tsʼakale la stsakbeikun jbi sventa te xikom li ta snail akʼbil jchanunetike. Pe jun akʼobale, lik stsakik ta kʼop li jteklum Graze xchiʼuk lik yakʼbeik vomba. Li jtote ay yikʼun lokʼel ta anil ti bu oyune. Ay jnakʼ jbakutik ta jun jteklum ti Schladming sbie. Kʼalal naka toʼox la jtuchʼkutik jelavel jun bakʼoe, la sjipik tal jpʼej vomba, lilij ta jyalel li bakʼoe. Ta yan velta xtoke jutuk xa mu lilajkutik xchiʼuk li jyayae, yuʼun jaʼo lokʼemunkutik li ta jnakutike, te toʼox oyunkutik ta yaxaltik. Jaʼ toe, lokʼtal jaykotuk avion xchiʼuk lik stukʼaunkutik. Kʼalal poʼot xa ox xlaj li paskʼope, laj kakʼkutik venta ti mi jsetʼuk oyunkutik ta yoʼonton li jrelijionkutik xchiʼuk li ajvalile.

Li ta sjabilal 1950 lik cholbatuk mantal yuʼun jun stestigo Jeova li jmeʼe. Kʼalal chtal vulaʼanatuke, chbat jchikinta ek li kʼusi chalike xchiʼuk kʼalal lik batuk ta tsobajeletike, ay jchiʼin jayibuk velta ek. Li jmeʼe laj yakʼ venta ti jaʼ melel relijion ti bu oyik li stestigotak Jeovae, jech oxal, laj yichʼ voʼ li ta sjabilal 1952.

Ti jamal xkaltike, muʼyuk la jkʼupin li tsobobbail bu chikʼotkutike, yuʼun xkoʼolaj laj kil ta snail yijil antsetik ti bu chkʼot xchʼay yoʼontonike. Pe ta tsʼakale libatkutik ta yan tsobobbail, ¡lek xa la jkʼupin un, yuʼun noj ta kerem tsebetik! Kʼalal lisutkutik batel li ta jteklumalkutik ta Graze, lik batkun ta skotol tsobajeletik. Mu ta sjaliluke, lik jchʼun ek ti jaʼ melel skotol li kʼusi yakel ta jchane. Laj kakʼ venta ti muʼyuk onoʼox bu tsten ta yoʼonton yajtuneltak li Jeovae, ti jaʼ jun Dios ti te oy-o ta jtojolaltik akʼo mi tsots ta jyalel li kʼusi ta jnuptantike (Sal. 3:5, 6).

Ayan ta koʼonton yalbel yantik li kʼusitik la jchane. Baʼyel laj kalbe li jchiʼiltak ta vokʼele. Li chanvoʼ jvixobtake staoj xa ox yabtelik ta maestrail, jech oxal,  muʼyuk xa ox te jchiʼinojkutik ta naklej. Jaʼ yuʼun, libat ti bu nakalike, la jtijbeik yoʼonton ti akʼo xchanik li Vivliae. Ta tsʼakal une, kʼotik ta stestigo Jeova skotol li jchiʼiltak ta vokʼele.

Kʼalal nakatik toʼox chib xemana lik jcholmantale, la jta jun ants ti mas xa jutuk ta 30 sjabilale. Lik kakʼbe estudio, lek tajek laj yaʼi, ta anil noʼox lik spas li kʼusitik chchan batele. Vaʼun laj yichʼ voʼ. Jech la spasik ta tsʼakal ek li smalal xchiʼuk li chaʼvoʼ yalabe. La jtabe tajek sbalil ek ti la jchanubtas li antse, yuʼun la stsatsubtasbun mas xchʼunel koʼonton. Ta skoj ti muʼyuk bu laj yakʼbeikun estudio li voʼone, skʼan lek jchapan jba baʼyel, skʼan xkaʼibe smelolal sventa lekuk xichanubtasvan. Mas to lek laj kaʼibe smelolal li kʼusi chchanubtasvan li Vivliae. Ta jelavel jutuke, laj kakʼ jba ta stojolal Jeova xchiʼuk laj kichʼ voʼ ta avril ta sjabilal 1954.

Li ta 1955 li-ay ta jayibuk asamblea internasional ti echʼ ta Alemania, Francia xchiʼuk ta Inglaterrae. Kʼalal jaʼo te oyun ta Londrese, laj kojtikin jun ermano ti Albert Schroeder sbie, jaʼ jun jchanubtasvanej li ta Chanob vun ta Galaade xchiʼuk ta tsʼakale tun ta Jtsop Jbeiltasvanej. Jmoj libatkutik li ta Museo Britanicoe xchiʼuk laj yakʼ kilkutik jayibuk voʼneal tsʼibetik, te laj yalbunkutik smelolal ti jaʼ te tsʼibabil li sbi Dios ta chanib letraetike xchiʼuk ti toj tsots skʼoplale. Kʼot tajek ta koʼonton li kʼusi la xchapbe smelolale xchiʼuk tsatsub-o tajek xchʼunel koʼonton. Kʼalal lilokʼ tal tee, jpʼel ta koʼonton ta jkʼan chkakʼbe xchan yantik li kʼusitik chal Skʼop Diose.

Lik tunkun ta prekursora li ta 1 yuʼun enero ta 1956. Kʼalal echʼ chanib ue, laj kichʼ albel mi oy ta koʼonton chitun ta prekursora espesial. Muʼyuk bu la jalan jba, vaʼun la stakikun batel ta jun jteklum liʼ noʼox ta Austria ti Mistelbach sbie. Vokoltik jutuk laj kaʼi, yuʼun mi junuk toʼox stestigo Jeova li ta jteklume. Pe oy to kʼusi tsots laj kaʼi: jaʼ ti jelelunkutik tajek xchiʼuk li jchiʼil ta prekursoraile. Yuʼun li stuke mas xa vixil jutuk, 25 sjabilal, jaʼuk li voʼone mu toʼox sta lek 19 jabilal. Li voʼone ta jun lum likemun, yan li stuke ta jun kʼox jteklum. Jech oxal, sob noʼox tskʼan chvay xchiʼuk ikʼpulan to snaʼ xlik, jaʼuk li voʼone toj ikʼ xa osil jnaʼ xivay xchiʼuk toyol to kʼakʼal jnaʼ xilik. Pe laj kakʼ ta koʼontonkutik li beiltaseletik ta Vivlia, jech la jchapan lek jkʼopkutik xchiʼuk la jkʼupinkutik ti jmoj te litunkutike.

Oy yan kʼusi la jnuptankutik xtok ti mas to tsots laj kaʼikutike. Jun velta kʼalal jaʼo ta jcholkutik mantal ta jun kʼox jteklume, kap sjol li krixchanoetike, jaʼ yuʼun, la skolta tal li stsʼiʼike. Ta jlikel noʼoxe, joyobtabilunkutik xa ox ta mukʼta tsʼiʼetik. Xvojlajet noʼox kajvalkutik, solel xchʼivet ta jyalel li sniʼike. Lik jtsakbe jba jkʼobkutik xchiʼuk lik jpas orasion li voʼone. Xi laj kale: «Jeova, avokoluk, mi tal ta jbakutik tanae, akʼo me smilunkutik noʼox ta ora». Kʼalal te xa ox van junuk metro skʼan staunkutike, te pajik, lik sbitsolan sneik, vaʼun joypʼijik sutel. La jkil ta jsatkutik kʼu yelan la spojunkutik li Jeovae. Lik jcholkutik mantal ta sjunul li jteklume, muʼyuk xa buchʼu kʼusi laj yal, lek xa la xchikintabunkutik. Xuʼ van jaʼ ta skoj ti laj yilik ti muʼyuk kʼusi la spasbunkutik li tsʼiʼetike o jaʼ ta skoj ti muʼyuk bu xixiʼkutik-oe. Jun tajek koʼonton laj kaʼikutik ti mu jecheʼuk noʼox la jtsʼik jvokolkutike. Ta tsʼakale oy jayvoʼuk kʼotik ta kermanotaktik. Xkaltik noʼoxe, laj kichʼkutik nutsel, pe li Jeovae muʼyuk bu xiktaunkutik (2 Kor. 4:7-9).

Pe oy to yan kʼusi tsots la jnuptankutik xtok. Jun veltae, chyakub kʼotel li yajval na bu jchʼamunojkutike. X-av-un kʼotel ta stojolal li yajnile, laj yal ti yuʼun chakʼbunkutik-o ta j-echʼel ta skoj ti chkilbajinkutik la li krixchanoetike. Akʼo mi tsʼijtsanat yuʼun li yajnile, mi jsetʼuk bu laj yaʼi. Li voʼonkutike jaʼo te oyunkutik ta jkuartokutik ta xchaʼkojal chkaʼikutik tal li kʼusi  chalilane. Lik jxontakutik lek ta xilaetik li stiʼ jnakutike xchiʼuk lik jtsobkutik ta anil li kʼusitik kuʼunkutike. Kʼalal la jamkutik li tiʼ na sventa chijatavkutik lokʼele, laj kilkutik ti te xa xmuy tal ta eskalera li vinike xchiʼuk stsakoj tal smukʼta kuchilo. Jaʼ yuʼun, ta jot xa-o tiʼ na lilokʼkutik, batsʼi nat laj kaʼikutik li yaxaltik la jtuchʼkutik jelavel xchiʼuk skotol li kʼusitik kuʼunkutike. Jpʼel ta koʼontonkutik ti muʼyuk xa bu chtal jtekʼkutik yan velta li snaike.

Libatkutik ta naklej ta jun otel ta yutil li jteklume, jutuk van mu junuk jabil te likomkutik. Lek tajek kʼusi kʼot ta pasel ti jech te linakikutike. Yuʼun oy jayvoʼuk li buchʼutik chkakʼbekutik estudioe, jaʼ te lik skʼan akʼo chanunajikuk. Mu ta sjaliluke, te lik jelubtaskutik ta jkuartokutik jujun xemana li xchanel livroe xchiʼuk li revista Li Jkʼel osil ta toyole. Te van 15 ta voʼ ta jtsob jbakutik jujukoj.

Mas ta jun jabil te litunkutik li ta Mistelbache. Ta tsʼakal une, la stakikun batel ta yan jteklum ta suresteal li Graze, Feldbach sbi. Oy kʼusitik yan la jnuptan xtok li tee, yuʼun yan xa-o buchʼu la jchiʼin ta prekursoral xchiʼuk chʼabal toʼox tsobobbail li ta jteklume. Linakikutik ta jun bikʼit na ti naka ta pislobteʼ pasbile, jaʼ xkaltik, ti muʼyuk javbil li teʼetike. Jaʼ te li-akʼbat jkuartokutik ta xchaʼkojal ti kʼajomal xi-ochkutik-oe, solel bikʼit tajek. Pe maʼuk noʼox, yuʼun ch-och tajek ikʼ xtok, jaʼ yuʼun, lik jchʼikbekutik periodiko skotol ti butik kayajtike. Oy to kʼusi tsots laj kaʼi xtok, yuʼun ta jun poso skʼan jlokʼeskutik li kaʼalkutike. Akʼo mi jech, laj kilkutik ti lokʼ ventae, yuʼun kʼalal naka toʼox echʼ jayibuk ue, lik xa ox jun grupo. Ta tsʼakale, lik ochikuk ta stestigo Jeova li yutsʼ yalal buchʼu ta jchanubtaskutik ta Vivliae, te van 30 ta voʼ ta skotol.

Ti vaʼ yelan butik linakie, jaʼ la skoltaun sventa epuk sbalil xkil ti kʼu yelan tskolta Jeova li buchʼutik baʼyel chakʼ ta xkuxlejalik li Ajvalilal yuʼune. Xuʼ van bakʼintike ta jnoptik ti mu xa buchʼu tskoltautike, pe jaʼ to chkiltike, persa onoʼox te oy li Jeovae (Sal. 121:1-3).

Li ta 1958 laj yichʼ chapanel jun asamblea internasional ta Nueva York ti jaʼ te ch-echʼ li ta Estadio de los Yankeese xchiʼuk li ta Polo Groundse. La jtikʼ jsolisitud sventa xibat li ta asambleae, pe oy kʼusi labal sba kʼot ta pasel, li Betel ta Austriae laj yalbun mi oy ta koʼonton chibat li ta Chanob vun ta Galaad numero 32. Muʼyuk bu jal la jnop, «¡xuʼ!, chibat» xichi ta anil.

Jmoj lichanunaj xchiʼuk li ermano Martin Poetzinger ti tsots laj yil svokol li ta tsatsal abtelal yuʼun li jnazietike xchiʼuk ti tun ta Jtsop Jbeiltasvanej ta  tsʼakale. Jaʼ te la sta xchotleb ta jxokon xchiʼuk ta alemán chkʼopoj jech kʼuchaʼal li voʼone, jaʼ yuʼun, kʼalal oy kʼusi mu xaʼi ta skoj ti naka ta inglés li chanune, xi kʼun chalbune: «Erika, ¿kʼusi skʼan xal ta jkʼoptik taje?».

Kʼalal oʼlol xa ox x-echʼ li jchanunkutike, laj yalbunkutik butik chbat tunkunkutik li ermano Nathan Knorre. Li voʼone laj yalbun ti ta Paraguay chibate. Pe li vaʼ orae toj tsebun toʼox, jaʼ yuʼun, persa to la jkʼanbe permiso jtot sventa xuʼ xibate. Laj yakʼbun, vaʼun li ta marso ta 1959 te xa ox oyun ta Paraguay. Te lik nakikun li ta snail misioneroetik ta jun jteklum ti Asunción sbie xchiʼuk yan-o xa buchʼu la jchiʼin ta cholmantal xtok.

Kʼalal mu toʼox jaluk jkʼotele, laj kojtikin jun misionero ti ay ta Chanob vun ta Galaad numero 30, Walter Bright sbi. Linupunkutik xchiʼuk jmoj xa litunkutik ta stojolal Jeova akʼo mi ep kʼusitik la jnuptankutik. Kʼalal oy kʼusi chkʼot ta jtojolalkutike, ta jkʼelkutik li Isaías 41:10 ti xi chale: «Mu me xaxiʼ, yuʼun vuʼun chajchiʼinot; mu cʼu xal avoʼnton, yuʼun vuʼun Diosun avuʼun. Vuʼun chacacʼbot atsatsal». Kʼalal ta jkʼelkutik li teksto taje, jaʼ te chvul-o ta jolkutik ti muʼyuk onoʼox bu tstenunkutik Jeova mi laj kakʼkutik persa ti tukʼuk xkakʼ jbakutike xchiʼuk mi jaʼ baʼyel chkakʼ ta jkuxlejalkutik li Ajvalilal yuʼune.

Ta tsʼakale laj kichʼkutik takel batel li ta stsʼakil Paraguay xchiʼuk Brasile. Li tee oy jun jnitvanej ta relijion ti muʼyuk lek chil li stestigotak Jeovae, jaʼ yuʼun, la stijbe yoʼonton jayibuk keremetik sventa sjipik batel ton li ta snail misioneroetik ti pokoʼ xa onoʼox xvinaje. Li Waltere lik yakʼbe estudio jun vinik ti jaʼ bankilal polisiae. Li vinike laj yalbe mantal jayibuk polisia sventa xbat xchabibunkutik junuk xemana li jnakutike. Kʼalal jech kʼot ta pasele, muʼyuk xa buchʼu ay saʼvanuk ta kʼop. Ta tsʼakal une, la stakunkutik batel ta yan na ti bu mas xa leke, pe jaʼ onoʼox te xkom li ta tsʼake. Lek tajek ti te libatkutike, yuʼun lik jelubtaskutik tsobajeletik li ta Paraguay xchiʼuk ta Brasile. Laj kil ta jsatkutik kʼuxi lik ayanuk chib bikʼtal tsobobbail.

Oy kʼusi labal sba kʼot ta pasel ta jtojolalkutik xtok. Yuʼun li doktoretike laj yalbeikun ti mu jnaʼ xi-alaje. ¡Pe bu chata, li ta 1962 laj yalbeikun ti jchiʼuk xa kole! Libatkutik ta naklej ta Florida (Estados Unidos) ta jun jteklum ti Hollywood sbie, jaʼ te ti bu nakal li yutsʼ yalal Waltere. Ta skoj ti ep xa kʼusitik lik jbainkutike, oy jayibuk jabil la jkechankutik li prekursorale. Akʼo mi jech, jaʼ onoʼox mas laj kakʼ ta koʼontonkutik li Ajvalilal yuʼun Diose (Mat. 6:33).

Kʼalal likʼotkutik ta Florida li ta noviembre ta 1962, oy kʼusi labal sba laj kilkutik tspasik li ermanoetike. Yuʼun li krixchanoetike mu lekuk xil sbaik ta skoj li skoloral sbekʼtalike. Jaʼ yuʼun jelel stsobobbailik ek li ermanoetike, parte bu tstsob sbaik li ermanoetik ti ikʼ skoloralike xchiʼuk parte-o li sakil ermanoetike. Pe laj yaʼibeik smelolal ti mu snaʼ xtʼujvan li Jeovae, jaʼ yuʼun, mu ta sjaliluke jmoj xa lik stsob sbaik. Lek xvinaj ti jaʼ stuk Jeova jech la spase, yuʼun li avie oy xa ep tsobobbail.

Li ta sjabilal 2015 oy kʼusi toj kʼux kʼot ta jtojolal, yuʼun jaʼo cham ta kanser ta xchinab li Waltere. Jaʼ jun lekil vinik echʼ, yuʼun skʼanoj tajek li Jeovae xchiʼuk la skolta epal ermanoetik. Limuyubaj tajek li 55 jabil jmoj litunkutik ta stojolal li Jdiostike. Oy tajek ta koʼonton ta jkʼel yan velta kʼalal mi chaʼkuxi tale xchiʼuk kʼalal muʼyuk xa ox kʼusi kʼux ip chaʼie (Ech. 24:15).

Ta jtojbe tajek ta vokol Jeova ti oy xa mas ta 40 jabil chitun tal ta tsʼakal ora ta stojolale xchiʼuk ti jkʼupinoj tal epal bendisione. Jun bendision la jtakutik xchiʼuk li jmalale jaʼ ti laj yichʼik voʼ 136 li buchʼutik la jchanubtaskutik ta Vivliae. Akʼo mi mu xa xuʼ tajek laj kaʼikutik bakʼintik ta skoj li kʼusitik la jnuptankutike, pe maʼuk laj kakʼ slubtsanunkutik ta spasbel yabtel li Jeovae, li Dios ti tukʼ-o yoʼontone. Moʼoj, yuʼun yantik to linopajkutik ta stojolal kʼalal jech la jnuptankutike, la jpat koʼontonkutik ti jaʼ tskʼel stuk kʼuxi chchapane xchiʼuk ti bakʼin sta-o chile. Laj kilkutik ti jech-o la spas ta jujukoje (2 Tim. 4:16, 17).

Akʼo mi kʼux to chkaʼi ti chʼabal xa liʼ oy li jmalale, li kʼusi skoltaojune jaʼ ti yokel-o chitun ta prekursorae. Jaʼ tskoltaun kʼalal ta jcholbe mantal li krixchanoetike, mas to kʼalal jaʼ chkalbeik skʼoplal li chaʼkuxesele. Kiloj ti muʼyuk onoʼox bu la sjip la stenun li Jeovae. Ep ta tos kʼu yelan xchabiojun talel, kiloj ti jpʼel skʼoplal tspas li kʼusi chale, skoltaojun talel, stsatsubtasojun xchiʼuk snitojun-o talel lek ta ‹sbatsʼikʼob ti xuʼ yuʼun tstsalvane› (Is. 41:10).