LI TA sjabilaltik batel 1910 lokʼik batel ta jteklum Tiflis (Georgia) li jtot jmeʼe. Batik ta naklej ta jun bikʼit rancho ti nopol xil li jteklum Pelly sbie (Saskatchewan, ta s-oesteal Canadá). Livokʼ ta 1928; oy voʼob jchiʼiltak ta vokʼel xchiʼuk voʼon li mas kʼoxun xae. Pe kʼalal skʼan toʼox vakib u xivokʼe jaʼo cham li jtote. Yan li jmeʼ xtoke cham kʼalal kʼoxun toʼox tajeke. Mu sjaliluk echʼ xtoke, cham li jvix Lucy ti kʼajomal toʼox 17 sjabilale. Jech oxal, li juntot ti Nick sbie jaʼ abolaj sventa stsʼitesunkutik xchiʼuk li jchiʼiltak ta vokʼele.

Oy jun velta kʼalal chib toʼox jabilale laj yilikun kutsʼ kalal ti yakal ta jnitbe sne jkot jkaʼkutike. Xiʼik tajek mi stekʼun li kaʼe, jaʼ yuʼun tsots laj yaptaikun ti mu jechuk jpasbee. Pe jaʼo jot-o bu jkʼeloj batel xchiʼuk mi jsetʼuk kʼusi laj kaʼi. Muʼyuk kʼusi la spasbun li kaʼe, pe jaʼ te laj yakʼik venta kutsʼ kalal ti makal jchikine.

Albatik kutsʼ kalal yuʼun jun yamigoik ti jaʼ lek ti xbat jchiʼin ta chanun li ololetik ti makal xchikinik eke. Jaʼ yuʼun li juntot Nicke la stakun batel ta jun eskuela sventa li buchʼutik makal xchikinik ta jteklum Saskatoone (Saskatchewan). Taje nom to tajek xil li jnakutike xchiʼuk kʼajomal toʼox voʼob jabilal, jaʼ yuʼun, ¡lixiʼ ta jmoj! Jaʼ noʼox xuʼ xbat jvulaʼan kutsʼ kalal kʼalal jaʼo yorail kʼine xchiʼuk kʼalal jaʼo oy jvakasion li ta veranoe. Vaʼun, ta kʼunkʼun la jchan batel li senya kʼope xchiʼuk ta jkʼupin tajek ti ta jchiʼin ta tajimol li yan ololetike.

Oy yan jvix xtok, Marion sbi. Nupun xchiʼuk Bill Danylchuck ta 1939, vaʼun jaʼ xa la stsʼitesunkutik li voʼon xchiʼuk li yan jvix ti Frances sbie. Li jvix Marion xchiʼuk smalale jaʼ baʼyel la xchanik Vivlia xchiʼuk li stestigotak Jeovae. Kʼalal jaʼo jvakasion ta veranoe laj yakʼik persa yoʼ xchanubtasikun li kʼusi yakal chchanik batele. Vokol tajek chkaʼikutik ti jchiʼin jbakutik ta loʼile, yuʼun mu snaʼik senya kʼop li stukike. Akʼo mi jech, laj yakʼik venta ti ta jkʼupin tajek li kʼusi yakal ta jchan batel ta sventa li Jeovae. Laj kaʼibe smelolal ti ta Vivlia lokʼem skotol li kʼusitik tspasike, jech oxal, la jnop ti chbat jchiʼinik li ta cholmantale. Ta tsʼakal jutuke la  jkʼan laj kichʼ voʼ. Jaʼ yuʼun li Bille laj yakʼ kichʼ voʼ ta 5 yuʼun septiembre ta 1941 ta jun mukʼta yav voʼ pasbil ta takʼin. ¡Toj echʼ xa noʼox sik laj kaʼi li voʼe!

Kʼalal lisutal ta jna yan velta ta verano ta sjabilal 1946, libatkutik ta jun asamblea ta Cleveland (Ohio, Estados Unidos). Sventa xkaʼi li mantal eke, li jvixobtake tstsakik batel ta vun li kʼusitik ch-echʼe. Pe li ta xchibal kʼakʼal une, oy kʼusi kʼot ta pasel ti lek tajek laj kaʼie. Yuʼun laj yalik ti tsjelubtasik ta senya kʼop sventa xaʼiik mantal li buchʼutik makal xchikinike. Jaʼ to la jkʼupin ta melel li mantaletike xchiʼuk jaʼ to laj kaʼibe smelolal li kʼusi chchanubtasvan li Vivliae. ¡Mu kʼusi jech yutsil laj kaʼi!

Kʼalal jaʼtik toʼox echʼ li Xchibal Mukʼta Paskʼop ta spʼejel Balumile, li krixchanoetike tskʼan chakʼik ta ilel ti tukʼ chakʼ sbaik ta stojolal li slumalike. Pe kʼalal lisut tal ta asamblea xchiʼuk kʼalal libat ta jchanun yan veltae jpʼel xa ox ta koʼonton ti jaʼ tukʼ chkakʼ jba ta stojolal li Jeovae. Jaʼ yuʼun, laj kikta jba ta spasel saludar li vanderae, ta skʼejintael li imno nasionale xchiʼuk muʼyuk xa bu jtikʼ jba ta spasel li skʼinike. Jech xtok, muʼyuk xa bu ay jchiʼinik ta chʼulna li jchiʼiltak ta chanune. Muʼyuk bu lek laj yaʼiik ta jyalel li maestroetik xchiʼuk li buchʼutik oy yabtelik ta eskuelae. Jech oxal, la sujikun ta spasel xchiʼuk ep jutbil kʼopetik laj yalbeikun sventa jel li jnopbene. Laj yilik li jchiʼiltak ta chanune, taje jaʼ koltavan yoʼ jcholbeik mantal. Oy buchʼutik la xchʼamik li kʼusi melele, jech kʼuchaʼal Larry Androsoff, Norman Dittrick xchiʼuk Emil Schneider ti jech-o yakal chtunik ta stojolal Jeova li avie.

Kʼalal chibat ta yan lumetike chkakʼ onoʼox persa ta jcholbe mantal li buchʼutik makal xchikinike. Jech kʼuchaʼal liʼe, kʼalal li-ay ti bu tstsob sbaik li buchʼutik makal xchikinik ta Montreale te la jcholbe mantal jun kerem ti Eddie Tager sbie xchiʼuk ti ochem ta jun pandiyae. Li Eddiee tun ta jun tsobobbail ta senya kʼop ta Laval (Quebec). Te tun-o jaʼ to kʼalal cham li echʼ jabile. Laj jcholbe mantal yan kerem xtok, Juan Ardanez sbi. Li kerem taje jaʼ jech stalelal kʼuchaʼal li jnaklejetik ta Berea ta baʼyel sigloe, ti la saʼik tajek ta Vivlia mi jech li kʼusi yakal chchanike (Ech. 17:10, 11). Och ta stestigo Jeova xchiʼuk jech-o tun ta mol ta tsobobbail ta Ottawa (Ontario) jaʼ to kʼalal chame.

Li ta 1950 libat ta naklej ta Vancouver. Ta jkʼupin tajek xcholbel mantal li buchʼutik makal xchikinike. Pe mu xchʼay-o ta jol li kʼusi lek kʼot ta pasel kʼalal la jchiʼin ta loʼil jun ants ta kaye ti xaʼi kʼop xchiʼuk ti xkʼopoje, Chris Spicer sbi li ants taje. Laj yal ti tskʼan stsak sbi sventa x-echʼ kakʼbekutik jujun u li jrevistatike, jech xtok laj yalbun ti tskʼan chakʼbun kojtikin li smalal ti Gari sbie. Jaʼ yuʼun libatkutik ta sna, vaʼun te liloʼilajkutik kʼuuk sjalil, ¿kʼuxi laj kut? La jtsʼibakutik ta vun li kʼusi ta jkʼan chkalbe jbakutike. Kʼalal echʼ taje muʼyuk xa bu la jkil jbakutik yan velta. Pe kʼalal echʼ  xa ox jayibuk jabile jelav jun asamblea ta Toronto (Ontario), jaʼ to laj kile tal skʼoponikun jun vinik xchiʼuk jun ants; jaʼ li Gari xchiʼuk yajnile. ¡Mu to jchʼun laj kaʼi kʼalal laj yalbun Gari ti chichʼ voʼ li vaʼ kʼakʼale! Taje la svulesbun ta jol ti tsots tajek skʼoplal ti jechuk-o jcholtik mantale. Yuʼun mu jnaʼtik buchʼu xuʼ xchʼam ta tsʼakal li kʼusi melel ta Vivliae.

Ta tsʼakale li sut batel ta Saskatoon. Te laj kojtikin jun ants xchiʼuk laj yalbun ti akʼo xkakʼbe estudio li chaʼvoʼ stsebetik ti makal xchikinike xchiʼuk ti jaʼik vachetike; Jean sbi li june, li yane Joan Rothenberger. Li tsebetik taje jmoj te chchanunajik li ta eskuela bu lichanunaj eke, ti jaʼ sventa li buchʼutik makal xchikinike. Ta anil noʼox lik yalbeik xchiʼiltakik ta chanun li kʼusi yakal chchanike. Koliyal taje, kʼotik ta stestigo Jeova voʼob tsebetik. Li june Eunice Colin sbi. Li tseb taje, laj kojtikin jbakutik kʼalal stsutsebal xa ox jchanune, laj yakʼbun jun jdulse xchiʼuk la sjakʼbun mi xuʼ xkamigoin jbakutik. Maʼuk noʼox laj kamigoin jbakutik, yuʼun ta tsʼakale kʼot ta kajnil.

Kʼalal laj yaʼi smeʼ Eunice ti yakal chchan Vivliae, la skʼanbe direktor ta eskuela ti akʼo tsots spajes sventa mu xa xchan li Vivliae. Jech la spas li direktore xchiʼuk la spojbe skotol jvuntik li Eunicee, akʼo mi jech, li stuke jpʼel-o ta yoʼonton ti tukʼ chakʼ sba ta stojolal li Jeovae. Maʼuk noʼox, yuʼun kʼalal la snop chichʼ voʼ li Eunicee, xi albat yuʼun li stot smeʼe: «Ta jnutsot lokʼel ta jnatik mi la apas aba ta stestigo Jeovae». Jech onoʼox kʼot ta pasel, kʼalal 17 xa ox sjabilale bat ta naklej ta sna ermanoetik. Muʼyuk xikta sba ta xchanel li Vivliae xchiʼuk laj yichʼ voʼ ta tsʼakal. Vaʼun linupunkutik ta 1960, pe ti kʼusie muʼyuk x-ayik li stot smeʼ Eunicee. Pe ta tsʼakale lekub yoʼontonik, yuʼun laj yakʼik venta li kʼusi jchʼunojkutike xchiʼuk ti kʼu yelan ta jtsʼites li kalab jnichʼnabkutike.

Laj kilkutik vukvoʼ kalab jnichʼnabkutik ti xaʼiik kʼop xchiʼuk ti xkʼopojike. Vokol tajek laj kaʼi la jtsʼiteskutik.  Pe laj kakʼkutik persa ti jchanubtaskutik ta senya kʼop yoʼ jkʼoponkutike xchiʼuk sventa jchanubtaskutik li ta Vivliae. Li ermanoetik ta tsobobbail xtoke la skoltaunkutik tajek. Jech kʼuchaʼal liʼe, oy jun ermano ti oy xnichʼnab eke laj yakʼbunkutik jlik vun ti bu chal ti oy jun jkʼoxkutik laj yal chopol kʼop li ta salone. Koliyal ti laj yalbunkutike, ta yorail noʼox la jkoltakutik li jkʼoxkutike. Avi une, jun xa yoʼonton chtunik ta stojolal Jeova xchiʼuk yutsʼ yalalik li jnichʼnabtake, jech kʼuchaʼal li James, Jerry, Nicholas xchiʼuk Stevene chtunik ta mol ta tsobobbail. Maʼuk noʼox, yuʼun li Nicholas xchiʼuk li yajnil ti Deborah sbie chkoltavanik sventa xichʼ sjelubtasel ta senya kʼop li ta Betel ta Gran Bretañae. Yan li Steven xchiʼuk li yajnil ti Shannan sbie chtunik ta Betel ta Estados Unidos li ta Ekipo sventa Sjelubtasik li Senya kʼope.

Kʼalal jun xa ox u skʼan xlokʼ ta 40 jabil jnupunelkutike oy kʼusi kʼot ta pasel ti kʼux tajek laj kaʼie, yuʼun cham ta kanser li Eunicee. Ti kʼu sjalil la stsʼik li chamele muʼyuk onoʼox bu kʼunib li xchʼunel yoʼonton ta sventa li chaʼkuxesele. Ta jkʼan ti xkʼot xa ta pasel li vaʼ kʼakʼal taje, yuʼun oy tajek ta koʼonton ti jkʼelbe sat yan veltae.

Li ta fevrero ta 2012 oy kʼusi la jnuptan xtok, yuʼun libalchʼuj. Vaʼun kʼas li jbakil ta xchukbenal jchʼute. Laj kakʼ venta ti mu xa xuʼ jkʼel jba jtuke, jaʼ yuʼun libat ta naklej ta snaik jun jkerem xchiʼuk li yajnile. Jaʼ te chikʼotkutik ta jun tsobobbail ta senya kʼop ta Calgary (Alberta) xchiʼuk jaʼ te chitun ta mol ta tsobobbail li avie. Xanaʼike, jaʼ to sba velta ti jaʼ xa te chikʼot-o ta jun tsobobbail ta senyae, ¿pe kʼuxi van la jkut yoʼ jechuk-o tsots ti kʼu yelan xkil jba xchiʼuk Jeova akʼo mi ta ingles toʼox oyune? Jaʼ koliyal Jeova ti la skoltaun tale. Kʼot ta pasel yuʼun ti yaloj onoʼox ta jamal ti chchabi li meʼonetike (Sal. 10:14). Batsʼi ta jtojbeik tajek ta vokol li buchʼutik laj yakʼik persa la stsʼibaik vun ta jkoje, ti la xchanik senya kʼope xchiʼuk ti la sjelubtasik kaʼyej ti bu kʼalal xuʼ yuʼunike.

Ti jamal xkaltik avaʼie ep onoʼox ta velta ti mu xa xuʼ laj kaʼie xchiʼuk la jnop ti jaʼ lek ti te xa noʼox kʼalale. Yuʼun mu xkaʼi li kʼusi chalike o bakʼintike ta jnop ti muʼyuk buchʼu snaʼ lek ti kʼu yelan ta koltael li buchʼutik makal xchikinike. Pe kʼalal jech chkaʼi jbae jaʼ ta jnopilanbe skʼoplal li kʼusi laj yal li jtakbol Pedro liʼe: «Kajval, ¿buchʼu xa noʼox chbat jchiʼinkutik? Yuʼun voʼot chavalbe skʼoplal li kʼusitik ch-ikʼvan batel ta kuxlejal sbatel osile» (Juan 6:66-68). Li avie jchanoj xa ti oyuk smalael kuʼune xchiʼuk ti jpatuk koʼonton ta stojolal li s-organisasion Jeovae, taje jaʼ jech tspasik ek li epal yajtuneltak Jeova ti makal xchikinike xchiʼuk ti jal xa tunemik tale. Skoltaojun tajek ti vaʼ yelan chkakʼ ta ilel jtalelale. Li avie oy xa ep kʼusitik lokʼemik tal li ta jkʼope, xchiʼuk ta jtabe tajek sbalil li tsobajeletike xchiʼuk li asambleaetik ti jaʼ chjelav li ta senya kʼop amerikanoe. Ta melel, ti kʼu xa sjalil chitun talel ta stojolal Jeovae batsʼi ximuyubaj ta jyalel xchiʼuk ep tajek bendision yakʼojbun li Mukʼul Dios kuʼuntike.