1, 2. 1) ¿Kʼusitik vokoliletik snuptanojik jlom ermanoetik? 2) ¿Kʼusitik ta jtakʼtik batel?

XI CHAL jun ermano ti Lije sbie: «Kʼalal lik li mukʼta milbail ta Burundie jaʼo te oyunkutik ta jun asamblea xchiʼuk li kutsʼ kalale. La jkilkutik ti butikuk xa noʼox xyoletik ta anil tstʼomes stukʼik li krixchanoetike. Vaʼun lijatavkutik lokʼel xchiʼuk li jtot jmeʼe xchiʼuk li lajunvoʼ jchiʼiltak ta vokʼele. Kʼajomal noʼox kichʼojkutik batel li jkʼuʼ jpokʼ jlapojkutike. Jlom kutsʼ kalale kʼotik ti bu akʼbil yavilik li krixchanoetik ti jatavemik lokʼel ta slumalik ta Malauie, ti te van 1,600 kilometro snamale. Yan li voʼonkutike yantik-o bu likʼotkutik».

² Li ta spʼejel Balumile oy mas ta 65 miyon ti jatavemik lokʼel li ta slumalike. Taje jaʼ ta skoj ti lik paskʼop li ta slumalike o ta skoj ti ta xichʼik nutsele. Jech kʼuchaʼal staojik ta kʼelele, muʼyuk bu jech ilbil-o ti toj echʼ xa noʼox ep buchʼutik chjatavik lokʼel li ta slumalike. * Taje epal mil ti jaʼik stestigotak Jeovae. Ep buchʼutik cham yutsʼ yalalik xchiʼuk laj skotol li kʼusitik x-ayan yuʼunike. ¿Kʼusitik yan yiloj-o svokolik? ¿Kʼuxi xuʼ jkoltatik sventa  xmuyubajikuk noʼox xtunik ta stojolal Jeova akʼo mi tsots chil svokolik? (Sal. 100:2). ¿Kʼuxi xuʼ lek jcholbetik mantal li buchʼutik jatavemik lokʼel tale?

3. ¿Kʼu yuʼun jatavik lokʼel ta slumalik li Jesus xchiʼuk li yajchankʼoptake?

³ Kʼalal bikʼit toʼox li Jesuse tskʼan ox chmilat yuʼun li ajvalil Erodese, jaʼ yuʼun xi tsots albat yuʼun jun anjel li stote: «Likan, ikʼo batel li uni olol xchiʼuk smeʼe, jatavan batel ta Ejipto». Jech oxal, te komik-o ta Ejipto jaʼ to ti kʼuxi cham li ajvalile (Mat. 2:13, 14, 19-21). Kʼalal jal xa ox yechʼel taje, li yajchankʼoptak Jesuse «la spuk sbaik batel skotolik ta sjunlej slumal Judea xchiʼuk ta Samaria» ta skoj ti laj yichʼik nutsele (Ech. 8:1). Snaʼoj xa onoʼox Jesus ti ta xikta slumalik li yajtsʼaklomtake, jaʼ yuʼun xi laj yalanbee: «Kʼalal chavichʼik kontrainel ta junuk jteklume, jatavanik batel ta yan» (Mat. 10:23). Mu onoʼox toj kʼunuk kʼalal chijatavutik batel ta yan lume.

4, 5. 1) ¿Kʼusi tsnuptanik li buchʼutik chjatavik lokʼel tale? 2) ¿Kʼusi vokolil tsnuptanik ti bu akʼbil yavilik li krixchanoetik taje?

⁴ Li krixchanoetik ti chjatavik lokʼel ta slumalike toj ep kʼusitik xibal sba tsnuptanik li ta bee o li bu akʼbil yavilike. Xi chal jun yitsʼin Lije ti Gad sbie: «Lajcheb toʼox jabilal kʼalal epal xemana lixanavkutike. Xchiʼuk laj kilkutik ta sienal xa noʼox animaetik li ta bee. Sitik xa ox tajek li koke, jaʼ yuʼun laj kalbe kutsʼ kalal ti akʼo xiyiktaik komele. Pe li jtote la skoltaun yuʼun mu skʼan xiyiktaun komel ta skʼob li jsaʼkʼopetike. Bakʼintike, jaʼ xa noʼox ta jlajeskutik mango ti ta jtakutik batel ta bebetike. Pe ti kʼusi la skoltaunkutike jaʼ ti la jpat koʼontonkutik ta stojolal Jeova xchiʼuk ti la jpaskutik orasion sventa xkuch kuʼunkutik batel jujun kʼakʼale» (Filip. 4:12, 13).

⁵ Jutuk mu skotoluk li yutsʼ yalal Lijee epal jabil jaʼ te komik-o li bu akʼbil yavilik yuʼun li Naciones Unidase. Pe oy kʼusitik xibal sba li te eke. Xi chal Lije ti jaʼ xa jkʼelvanej ta sirkuito li avie: «Ep buchʼutik muʼyuk yabtelik, jaʼ yuʼun jaʼ noʼox batem ta yoʼontonik sloʼiltael yantik, uchʼ pox, tajimol ta takʼin, elekʼ xchiʼuk chmulivajik». Jech oxal sventa xchabi sbaik li ta kʼusitik chopol li stestigotak Jeovae, jaʼ laj yakʼ ta yoʼontonik spasel li abtelaletik ta tsobobbaile (Evr. 6:11, 12; 10:24, 25). Ta skoj ti tskʼan lekuk-o xil sbaik xchiʼuk li Jeovae lek la stunes li skʼakʼalike. Jaʼ yuʼun ep buchʼutik ochik ta prekursoral. Xchiʼuk sventa spatbe sba yoʼontonike jaʼ la snopik ti ta onoʼox xiktaik jun kʼakʼal li bu akʼbil yavilike, jech kʼuchaʼal ti laj yiktaik onoʼox takixokol balumil li j-israeletike. Taje jaʼ koltaatik ti junuk noʼox yoʼontonike (2 Kor. 4:18).

6, 7. 1) ¿Kʼusi tstij koʼontontik ta spasel «li kʼanelal yuʼun Diose»? 2) Albo skʼoplal kʼusi spasojik li jlom ermanoetike.

⁶ «Li kʼanelal yuʼun Diose» jaʼ tstij koʼontontik sventa jkʼantik li kermanotaktike, mas to kʼalal chil tsots svokolike (kʼelo 1 Juan 3:17, 18). Jech kʼuchaʼal liʼe, li ta baʼyel sigloe echʼ tsots viʼnal, vaʼun laj yil svokolik ek li yajtsʼaklomtak Kristo ta Judae. Jaʼ yuʼun koltaatik yuʼun li yan ermanoetike (Ech. 11:28, 29). Li jtakbol Pablo xchiʼuk Pedroe la stijbeik yoʼonton yajtsʼaklomtak Kristo ti xakʼikuk ta ilel slekil yoʼontonike (Rom. 12:13; 1 Ped. 4:9). Mi ta slekil koʼonton ta jchʼamtik li ermanoetik ti tsvulaʼanutike, mas to me oy srasonal ti ta slekiluk koʼonton jchʼamtik li ermanoetik ti oy ta vokol xkuxlejalike o ti nutsbilik lokʼel ta skoj li xchʼunel yoʼontonike (kʼelo Proverbios 3:27). *

⁷ Achʼtik toe, ta smilal xa noʼox stestigotak Jeova ta s-esteal yuʼun Ucrania laj yiktaik komel snaik ta skoj li paskʼope xchiʼuk li nutsele. Kʼux ta alel, pe oy junantike laj yichʼik milel. Jutuk mu skotolikuk batik ta sna ermanoetik ta yan jteklumetik ta Ucrania xchiʼuk ta Rusia. Li ermanoetik li ta lumetik taje muʼyuk bu la stikʼ sbaik ta paskʼop xchiʼuk jaʼ jech laj yakʼik ta ilel ti ‹maʼuk te skʼoplalik li ta balumile›. Jech noxtok, la xcholik-o batel ta sjunul yoʼontonik «li lekil aʼyejetik ta sventa li skʼop [Diose]» (Juan 15:19; Ech. 8:4).

8, 9. 1) ¿Kʼusitik van xuʼ snuptanik li buchʼutik chkʼotik ta yan lume? 2) ¿Kʼu yuʼun skʼan ta slekiluk koʼonton jkoltatik?

⁸ Junantik li buchʼutik jatavemik lokʼele persa skʼan xnakiik ta yan jteklum ti te noʼox nopole. Pe li yantik xtoke skʼan xbatik ta yan-o mukʼta lum ti mu xojtikinike. Xuʼ van x-akʼbat sveʼelik, skʼuʼ spokʼik xchiʼuk bu xnakiik yuʼun li ajvalile. Akʼo mi jech, ta onoʼox xil svokolik. Jech kʼuchaʼal liʼe, xuʼ van skʼan xnop xaʼiik slajesel jeltos veʼliletik. Jlome likemik tal ta kʼixin osil, jech oxal mu snaʼik kʼu yelan chchabi sbaik li ta sike. Yantik xtoke skʼan xchanik stunesel li aparatoetik ti achʼ to lokʼemik tale.

⁹ Sventa xnop xaʼiik ti bu lumal chkʼotik li krixchanoetik ti jatavemik lokʼele, oy kʼusitik spasojik li jlom ajvaliletike. Pe ta mas tsʼakale skʼan onoʼox me x-abtejik sventa smanik li kʼusitik chtun yuʼunike. Xuʼ van mu toj kʼunuk chaʼiik ta skoj ti toj ep kʼusitik skʼan xchanik spasele. Jech kʼuchaʼal liʼe, skʼan xchanik yan kʼop xchiʼuk skʼan xnop xaʼiik ti kʼu yelan xkuxlejal li krixchanoetik ti bu chkʼotike. Jech noxtok, skʼan xlik yojtikinik li mantaletik yuʼun ajvalil ta sventa li stojel patan xchiʼuk li yan vunetike, ta sventa li xchanun yalab xnichʼnabike xchiʼuk ti kʼu yelan skʼan stukʼibtasike. Mi jaʼ jech tsnuptan li kermanotaktik taje, ¿mi xuʼ van jkoltatik ta slekil koʼontontik? (Filip. 2:3, 4).

10. ¿Kʼuxi xuʼ jtsatsubtasbetik yoʼonton li buchʼutik jatavemik lokʼel tale? (Kʼelo li lokʼol ta slikebale).

¹⁰ Li kermanotaktik ti jatavemik lokʼel tale oy bakʼintik ti mu x-akʼe lek kʼopojikuk batel ta tsobobbail yuʼun li j-abteletike. Ch-albatik yuʼun junantik organisasionetik yuʼun ajvalil xtok ti muʼyuk xa chkoltaatike. O xuʼ van x-albatik ti mu xa xuʼ xkomik ta naklej li ta lum bu oyik mi mu skʼan x-abtejik kʼalal jaʼo yorail tsobajele. Jlom ermanoetike chchʼamik li abtelal taje, ta skoj ti chiʼik xchiʼuk ti tsnopik ti mu xa kʼusi stakʼ spasike. Jaʼ yuʼun toj tsots skʼoplal ti skʼan jsaʼtik noʼox ta anil li kermanotaktike. Skʼan xakʼik venta ti oyik ta koʼontontike. Kʼalal chilik ti ta jkoltatike jaʼ me jech tstsatsub li xchʼunel yoʼontonike (Prov. 12:25; 17:17).

11. 1) Ta slikebale, ¿kʼusi ti toj tunel yuʼunik li buchʼutik jatavemik lokʼel tale? 2) ¿Kʼuxi xuʼ xakʼik ta ilel ti tstojik ta vokol li kʼusi ch-akʼbatik li buchʼutik jatavemik lokʼel tale?

¹¹ Xuʼ van li ta slikebale skʼan xkakʼbetik kʼusitik chtun yuʼunik li ermanoetike, jech kʼuchaʼal veʼlil, kʼuʼil xchiʼuk li kʼusitik jtunel tajek yuʼunike. * Mu persauk toyol stojol li kʼusi chkakʼbetike, yuʼun ep tajek sbalil chilik akʼo mi jlik noʼox skorvata chkakʼbetik. Li ermanoetik ti jatavemik lokʼel tal ta slumalike skʼan me stojik ta vokol li kʼusitik ch-akʼbatike xchiʼuk maʼuk ti naka xa lekik li kʼusitik tskʼanike, mi jech tspasike ta sjunul me yoʼonton chkoltaatik yuʼun li ermanoetike. Jech xtok, toj tsots me skʼoplal ti jaʼuk xa sventain sba stukik ta tsʼakal li ermanoetike, kʼalal jech tspasike oy-o me sbalil chaʼi sbaik xchiʼuk lek-o chil sbaik xchiʼuk li ermanoetike (2 Tes. 3:7-10). Akʼo mi jech, jtunel-o me tajek yuʼunik ti jkʼeltik kʼuxi xuʼ jkoltatike.

12, 13. 1) ¿Kʼuxi xuʼ jkoltatik li buchʼutik jatavemik lokʼel tale? 2) Albo skʼoplal kʼusi la spas junantik ermanoetik.

¹² Mu persauk skʼan ep jtakʼintik sventa jkoltatik li buchʼutik jatavemik lokʼel tale. Li kʼusi chtun yuʼunike jaʼ ti jchʼak jkʼakʼaltik ta stojolalike xchiʼuk ti xaʼiik ti jkʼanojtike. Jech kʼuchaʼal liʼe, ti jkoltatik ti kʼu yelan xuʼ xanavik ta karoe o ti bu xuʼ sman li kʼusitik stakʼ lajesel ti yalelik noʼox stojole. O xuʼ jkoltatik ti kʼu yelan ta tunesel junuk makina sventa tsʼisom xchiʼuk yan abtejebaletik yoʼ staik yuni takʼinike. Pe li kʼusi mas tsots skʼoplale jaʼ ti jkoltatik ti lekuk xaʼi sbaik li ta tsobobbaile. Mi xuʼ kuʼuntike xuʼ xkikʼtik bal li ta tsobajeletike. Xuʼ jchanubtastik xtok ti kʼu yelan xuʼ lek xcholbe mantal li krixchanoetike xchiʼuk ti jchiʼintik ta cholmantale.

¹³ Jkʼelbetik skʼoplal chanvoʼ keremetik ti jatavik lokʼel tale. Kʼalal kʼotik ta jun tsobobbaile, ep  kʼusitik chanubtasatik ta spasel yuʼun jayvoʼ moletik ta tsobobbail. Jech kʼuchaʼal ta stijel karo, ta tsʼib ta komputadora xchiʼuk ti kʼuxi ta nojesel vun sventa tsaʼ yabtelike. Jech noxtok, chanubtasatik ta xchapanel lek li kʼusi tspasike sventa jaʼ xakʼ baʼyel ta xkuxlejalik li kʼusitik ta sventa mantale (Gal. 6:10). Mu ta sjaliluke ochik ta prekursor xchanvoʼalik. Koliyal ti laj yakʼbeik yipal ta stael li abtelaletik ta mantale xchiʼuk ti koltaatik yuʼun li moletik ta tsobobbaile, chʼiik li ta mantale xchiʼuk muʼyuk bu skap sbaik li ta sbalumil Satanase.

14. 1) ¿Kʼusitik skʼan mu xbat ta yoʼontonik li buchʼutik jatavemik lokʼel tale? 2) Albo skʼoplal junuk ermano ti laj yakʼ ta ilel xchʼunel yoʼontone.

¹⁴ Skotol li yajtsʼaklomtak Kristoe chichʼik sujel o xuʼ van x-ayan ta yoʼontonik ti jaʼuk saʼik mas li takʼine, vaʼun ti jaʼ xa mu masuk tsots skʼoplal chilik ti lekuk xil sbaik xchiʼuk li Diose. Taje jaʼ jech tsnuptanik ek li buchʼutik jatavemik lokʼel tale. * Li Lije xchiʼuk li xchiʼiltak ta vokʼele laj yalik ti oy kʼusi tsots skʼoplal chanubtasatik yuʼun stotike, yuʼun laj yakʼ ta ilel ti tsots tajek xchʼunel yoʼonton kʼalal jaʼo chjatavik lokʼel li ta slumalike. Xi laj yalike: «Li jtotkutike ta jujuntal la xchʼay komel li kʼusitik oy kuʼunkutik ti mu toj tsotsuk skʼoplale. Ta tsʼakale laj yakʼ kilkutik li svolsail kʼusitik ti xokol xae, xchiʼuk stseʼet xa sat xi laj yale: ‹¿Mi lavilik? Muʼyuk chtun kuʼuntik skotol li kʼusitik liʼ toʼox tikʼile›» (kʼelo 1 Timoteo 6:8).

15, 16. 1) ¿Kʼu yelan xuʼ jtsatsubtasbetik yoʼonton li kermanotaktike? 2) ¿Kʼu yelan xuʼ jkoltatik sventa lekuk noʼox xaʼi sbaik?

¹⁵ Li ermanoetik ti jatavemik lokʼel tale maʼuk noʼox skʼan jkoltatik ta sventa sveʼelik o ta skʼuʼ spokʼik, skʼan jpatbetik yoʼontonik xchiʼuk ti jkoltatik ta mantale (Mat. 4:4). Ti kʼuxi xuʼ xkoltavanik li moletik ta tsobobbaile jaʼ ti saʼik vunetik ta skʼop li ermanoetik ti jatavemik tale xchiʼuk ti saʼik ermanoetik ti jaʼ jech chkʼopojike. Toj tsots skʼoplal ti jech xichʼ pasele yuʼun laj yiktaik komel skotol li kʼusitik xojtikinike. Tsnaʼ yutsʼ yalalik, slumalik xchiʼuk stsobobbailik. Jech oxal skʼan jkoltatik, vaʼun jaʼ jech kʼanbil chaʼi sbaik yuʼun li Jeovae xchiʼuk ti xilik ti kʼux ch-aʼiatike. Yuʼun mi mu jechuk chaʼi sbaike, xuʼ van saʼik koltael ta stojolal yan krixchanoetik ti jmoj slumalike, pe ti maʼuk stestigo Jeovae (1 Kor. 15:33). Kʼalal kʼanbil chaʼi sbaik kuʼuntik li ta tsobobbaile jaʼ me jech ta jkoltatik Jeova ta ‹xchabiel li jyanlumetike› (Sal. 146:9).

¹⁶ Li Jesus xchiʼuk li stot smeʼe muʼyuk bu sutik bal ta slumalik jaʼ to ti kʼuxi cham li ajvalil Erodese,  ti jaʼ li buchʼu chkontrainvan tajeke. Jaʼ jech li buchʼutik jatavemik lokʼel tal eke xuʼ van mu to stakʼ sutik batel li ta slumalike ta skoj ti jech to chichʼik kontrainele. Pe li yantik xtoke jaʼ van ta skoj ti muʼyuk xa ta yoʼonton tsutik batele. Li Lijee chal ti oy epal totil meʼiletike laj yilik ti kʼu yelan laj yichʼik tsatsal tsakel o laj yichʼik milel junantik yutsʼ yalalike. Jaʼ yuʼun mu xa skʼan sutik batel xchiʼuk yalab xnichʼnabik li ta slumalike. Mi ta jkʼan ta jkoltatik li kermanotaktike skʼan me koʼoluk xkil jvokoltik xchiʼukik, kʼuxuk me ta koʼonton xkaʼitik xchiʼuk bikʼituk me xkakʼ jbatik jech kʼuchaʼal chal li Vivliae (1 Ped. 3:8). Ta skoj ti laj yichʼik nutsel lokʼel li ta slumalike mu xa toj kʼunuk chaʼiik ti xchiʼinik li yan krixchanoetike. Jech xtok xuʼ van xkʼexavik kʼalal chalik li svokolike, mas to kʼalal te yiloj yalab xnichʼnabike. Xi jakʼbe jbatike: «Ti voʼonuk jech yakal ta jnuptane, ¿kʼu van yelan ta jkʼan chkichʼ ilel?» (Mat. 7:12).

17. ¿Kʼu yelan chkoltaatik yuʼun cholmantal li buchʼutik lokʼemik talel ta slumalike?

¹⁷ Ep ti bu likemik tal li buchʼutik jatavemik lokʼele mu xuʼ xcholik mantal te li stestigotak Jeovae. Pe koliyal ti ta sjunul yoʼonton chcholik mantal li ermanoetike yakal xa chaʼibeik ‹skʼoplal li Ajvalilal yuʼun Dios› li epal mil krixchanoetik taje (Mat. 13:19, 23). Chichʼik patbel yoʼonton chaʼiik li ta tsobajeletike. Vaʼun ta anil noʼox xi chalike: «Te oy ta atojolalik ta melel li Diose» (Mat. 11:28-30; 1 Kor. 14:25).

18, 19. Mi pʼijutike, ¿kʼusi ta jpastik kʼalal ta jcholbetik mantal li buchʼutik lokʼemik tal ta slumalike?

¹⁸ Skʼan me oyuk jpʼijiltik kʼalal ta jcholbetik mantal li buchʼutik lokʼemik tal ta slumalike (Mat. 10:16; Prov. 22:3). Oyuk smalael kuʼuntik kʼalal ta jchiʼintik ta loʼile. Xchiʼuk mu me jaʼuk xkalbetik skʼoplal li politikae. Sventa mu xkakʼ ta vokol jkuxlejaltik xchiʼuk xkuxlejal li yantike, skʼan me jchʼuntik li mantaletik chal Betele xchiʼuk li mantaletik chal li buchʼutik oy yabtelik li ta lum bu oyutike. Ta skoj ti jelel srelijionik xchiʼuk kʼusi nopem xaʼiik spasele skʼan me xkakʼtik lek venta kʼu yelan li snopbenal yuʼunike, ti kʼu yelan chaʼi sbaike xchiʼuk kichʼtik me ta mukʼ. Jech kʼuchaʼal liʼe, li krixchanoetik ta junantik lume tsots tajek skʼoplal chilik ti kʼu yelan tslap skʼuʼik li antsetike. Jaʼ yuʼun kʼalal ta jcholbetik mantale skʼan me lekuk noʼox xvinaj li jkʼuʼ jpokʼtike, sventa mu chopoluk xaʼi sba kuʼuntik.

¹⁹ Li yajtsʼaklomutik Kristoe oy ta koʼonton ta jkoltatik li krixchanoetik ti chil svokolike, akʼo mi ermanoetik o mi maʼuk. Kʼalal ta jkoltatike, jaʼ jech ta jchanbetik li jsamaria vinik ti laj yalbe skʼoplal Jesuse (Luk. 10:33-37). Ti kʼu yelan mas lek xuʼ jkoltatik li krixchanoetike jaʼ ti jcholbetik mantale. Xi chal jun mol ta tsobobbail ti skoltaoj epal krixchanoetik ti lokʼem tal ta slumalike: «Mas lek ti xkalbetik noʼox ta anil ti jaʼutik stestigo Jeovae. Skʼan xkalbetik srasonal ti kʼu yuʼun bat jvulaʼantike, ti jaʼ ta sventa chkalbetik li spatobil koʼontontik chal Vivliae, ti maʼuk sventa chkakʼbetik takʼine».

20, 21. 1) ¿Kʼusi lek chkʼot ta pasel kʼalal chkakʼtik ta ilel ti jkʼanojtik li buchʼutik jatavemik lokʼel tale? 2) ¿Kʼusi ta jchantik li ta yan xchanobile?

²⁰ Mi ta sjunul koʼonton ta jkʼantik ‹li jyanlumetike›, lek me kʼusi chkʼot ta pasel. Xi laj yal jun ermanae: «Kʼalal jatavik lokʼel ta Eritrea li kutsʼ kalal ta skoj li tsatsal nutsele, li chanvoʼ kalabe xanavik vaxakib kʼakʼal ta takixokol balumil. Jal tajek xanavik sventa xkʼotik li ta jteklum Sudane. Li ermanoetike xkoʼolaj kʼuchaʼal yutsʼ yalal laj yilik li kalabtake, akʼbat sveʼelik, skʼuʼ spokʼik, snaik xchiʼuk akʼbat yuni pasajeik. ¿Buchʼu xa noʼox jech chchʼam jyanlumetik ta sna ti mu xojtikin ta skoj noʼox ti jmoj chichʼik ta mukʼ Diose? Jaʼ noʼox li stestigotak Jeovae» (kʼelo Juan 13:35).

²¹ ¿Kʼuxi xuʼ jkoltatik sventa xtun ta sjunul yoʼontonik ta stojolal Jeova li ololetik ti jatavemik lokʼel tal xchiʼuk li stot smeʼike? Taje jaʼ te ta jchantik li ta yan xchanobile.