1-3. 1) ¿Kʼu yelan skʼan xkiltik li kʼusitik melel ta Vivliae? Albo junuk skʼelobil (kʼelo li lokʼol ta slikebale). 2) ¿Kʼusi ta jtakʼtik li ta xchanobil liʼe?

LI AVIE, buyuk xa noʼox xkiltik ti tsutesik li kʼusitik tsmanik li krixchanoetike. Ta junantik lumetike, jutuk mu 9% tsutesik li kʼusitik tsmanik ta tiendaetike. Yan li kʼusitik chichʼ manel ta Internete mas jutuk ta 30% ti tsutesike. Ti jech tspasike, yikʼaluk jaʼ ta skoj ti mu junuk yoʼonton komik ti jech la smanike, ti oy kʼusi sokem jutebuke o ta skoj ti muʼyuk lek laj yilike. Jech oxal, tsnopik ti mas lek ti sutesike o ti xichʼ kʼextabel li stakʼinike.

² Pe li voʼotike mu jkʼan jech jpastik xchiʼuk li kʼusi xkojtikintik xa lek li ta Vivliae. Mi jmanojtik xa li kʼusi melele, mu me jchontik o ti xkiktatik komele (kʼelo Proverbios 23:23, TNM; * 1 Tim. 2:4). Jech kʼuchaʼal la jchantik li echʼ xchanobile, jal van laj yichʼ kuʼuntik sventa jmantik li kʼusi melele. Junantike yikʼaluk van laj yiktaik komel li xchanunik ti xuʼ ox ep la spasik kanale, jel ti kʼu yelan xil sbaik xchiʼuk li yutsʼ yalalike o li yamigotakike. Yantik  xtoke laj van sjel snopbenik xchiʼuk ti kʼu yelan tspas stalelalike, laj van yiktaik li kʼusitik nopem toʼox xaʼiik spasele xchiʼuk laj yiktaik li kʼinetik ti skontrainoj Vivliae. Ta melel, mu ventauk li kʼusi jpasojtike, yuʼun mu xtojolin-o xchiʼuk li bendisionetik jtaojtike.

³ Kʼalal tstaik kʼusi melel ta sventa Ajvalilal yuʼun Dios li buchʼutik tsaʼike, toj ep sbalil chilik. Li Jesuse laj yal ti xkoʼolajik kʼuchaʼal «jun jmanolajel ti nom snaʼ xanav sventa tsaʼ perla ton ti toj lekike. Kʼalal la sta jpʼej perla ton ti toj toyol stojole, bat, bat xchon ta anil li kʼusitik oy yuʼune, vaʼun la sman» (Mat. 13:45, 46). Taje xkoʼolaj kʼalal laj kojtikintik li kʼusi melel ta sventa li Ajvalilal yuʼun Diose xchiʼuk li yan chanubtaseletik ta Vivliae. Ta skoj ti ep sbalil laj kiltike, oy kʼusi la jpastik ta anil sventa jtatike. Kʼalal ep-o sbalil chkiltike, muʼyuk chlokʼ ta koʼontontik xchonel. Pe kʼux ta alel, oy junantik yajtuneltak Diose muʼyuk xa ep sbalil chilik li kʼusi melele xchiʼuk xchonojik xa. Pe mu me jechuk jpastik li voʼotike, jaʼ mas lek ti jchʼuntik-o li mantal liʼe: ‹Xanavan-o ta stojolal li kʼusi melele› (kʼelo 3 Juan 2-4). Taje jaʼ te smakoj ti jaʼuk mas tsots skʼoplal xkil li ta jkuxlejaltike xchiʼuk ti jechuk xijkuxiutik kʼuchaʼal chal li mantale. Li ta xchanobil liʼe ta jtakʼtik li oxib sjakʼobiltak liʼe: ¿Kʼu yuʼun oy chkʼot ta nopel yuʼunik ti chchonik li kʼusi melele xchiʼuk kʼuxi spasojik? ¿Kʼusi tskoltautik sventa mu jechuk jpastik eke? Xchiʼuk, ¿kʼusi tskoltautik sventa jaʼuk noʼox xijxanavutik batel ta stojolal li kʼusi melele?

4. Li ta baʼyel sigloe, ¿kʼu yuʼun oy junantik krixchanoetik laj yiktaik li kʼusi melele?

⁴ Li ta baʼyel sigloe, oy junantik krixchanoetik ti lek la xchʼamik li chanubtasel laj yakʼ Jesuse, pe ti laj yiktaik ta tsʼakal li kʼusi melele. Kalbetik junuk skʼelobil: jun velta li Jesuse la spas jun skʼelobil juʼelal, la smakʼlin ta smilal xa noʼox krixchanoetik. Ta mas tsʼakale, li Jesus xchiʼuk li krixchanoetike la xtuchʼik jelavel li jot ukʼum Galileae. Kʼalal te xa ox oyike, oy kʼusi laj yal Jesus ti mu xaʼibeik smelolale, xi laj yale: «Mi muʼyuk bu chatibeik sbekʼtal li Xnichʼon krixchanoe xchiʼuk mi muʼyuk bu chavuchʼbeik li xchʼichʼele, muʼyuk me akuxlejalik un bi». Muʼyuk la sjakʼbeik li kʼusi skʼan xale, vaʼun xi laj yalike: «Toj chopol ta aʼiel li mantal chale, ¿buchʼu xa noʼox tskʼan chchikinta?». Jaʼ yuʼun, «ep yajchankʼoptak sut spasik yan velta li kʼusitik tspasik onoʼoxe; muʼyuk xa bu la xchiʼinik batel» (Juan 6:53-66).

5, 6. 1) ¿Kʼu yuʼun oy junantik yiktaojik li kʼusi melele? 2) ¿Kʼu yuʼun chnamajik junantik ta stojolal li kʼusi melele?

⁵ Kʼux ta alel, pe li avi eke oy buchʼutik yiktaojik li kʼusi melel ta skoj ti muʼyuk lek laj yaʼiik kʼalal laj yichʼ jambel smelolal junuk versikulo ta Vivliae o ta skoj ti oy kʼusi laj yal o la spas junuk ermanoe. Yantik xtoke laj yiktaik mantal ta skoj ti laj yichʼik tojobtasel ta Vivliae o ta skoj ti lik skʼopik xchiʼuk junuk ermanoe. Jlom xtoke jmoj xa sjolik xchiʼuk li jvalopatinej mantaletik o li krixchanoetik ti tskontrainik li kʼusi jchʼunojtike. Jaʼ la snopik ti ‹chnamajik ta stojolal› Jeova xchiʼuk li tsobobbaile (Evr. 3:12-14). Toj lek jechuk ti muʼyukuk chʼay li xchʼunel yoʼontonike xchiʼuk ti lajuk spat yoʼontonik ta stojolal Jesus jech kʼuchaʼal la spas li jtakbol Pedroe. Yuʼun kʼalal la sjakʼanbe yajtakboltak Jesus mi tskʼan ch-iktaat komele, xi la stakʼ ta anil li Pedroe: «Kajval, ¿buchʼu xa noʼox chbat jchiʼinkutik? Yuʼun voʼot chavalbe skʼoplal li kʼusitik ch-ikʼvan batel ta kuxlejal sbatel osile» (Juan 6:67-69).

⁶ Oy junantike yikʼaluk van muʼyuk laj  yakʼik venta ti ta kʼunkʼun lik yiktaik li kʼusi melele. Li Vivliae ta skoʼoltas ta jkot varko ti kʼunkʼun chjoche ochel ta yut nab li buchʼutik jech tsnuptanike (Evr. 2:1). Mu van skotoluk oy ta yoʼontonik yiktael li kʼusi melele, pe ta skoj ti laj yakʼik kʼunibuk ti kʼu yelan xil sbaik xchiʼuk li Jeovae, kʼot onoʼox yorail ti muʼyuk xa lek laj yil-o sbaike. ¿Kʼusi xuʼ jpastik sventa mu jechuk xkʼot ta jtojolaltike?

7. ¿Kʼusi xuʼ skoltautik sventa mu jchaʼkʼantik li kʼusitik kiktaojtik xae?

⁷ Sventa teuk-o oyutik ta stojolal li kʼusi melele, skʼan jchʼamtik xchiʼuk jpastik skotol li kʼusi chakʼ ta chanel Jeovae. Jech xtok, skʼan ti jaʼuk mas tsots skʼoplal xkil ta jkuxlejaltike xchiʼuk ti jaʼuk skoltautik li beiltaseletik ta Vivliae. Jun velta li ajvalil Davide, xi laj yalbe ta sjunul yoʼonton li Jeovae: ‹Jaʼ noʼox ta jkʼan ta jtam batel sbelel li kʼusi melel avuʼune› (Sal. 86:11). Skʼan ti jechuk jtamtik batel sbelel li kʼusi melel jech kʼuchaʼal laj yal li Davide. Yuʼun mi mu jechuk oy ta koʼontontike, xuʼ van xlik jnopbetik skʼoplal li kʼusitik kiktaojtik xae xchiʼuk yikʼaluk van xlik jchaʼkʼantik. Pe taje skʼan ti mu jechuk jnoptik jsetʼuke. Jnaʼojtik lek ti mu stakʼ jtʼujtik kʼusi chanubtasel ta jchʼuntik xchiʼuk ti kʼusi muʼyuke, yuʼun skʼan jtambetik batel «skotol li kʼusi melele» (Juan 16:13). Li echʼ xchanobile laj kalbetik skʼoplal voʼtos li kʼusitik laj van kiktatik spasel sventa jmantik li kʼusi melele xchiʼuk ti xkakʼ ta jkuxlejaltike. Avie, ta jkʼeltik echʼel kʼusi xuʼ skoltautik sventa mu xijsut ta spasel taje (Mat. 6:19).

8. Akʼo mi mu xkakʼtik venta, ¿kʼusitik xuʼ snamajesutik ta stojolal li kʼusi melele? Albo junuk skʼelobil.

⁸ Li jkʼakʼaltike. Sventa mu xlik xkiktatik li kʼusi melele, skʼan jtunestik lek li jkʼakʼaltike. Pe mi muʼyuk la jkʼel jbatike, yikʼaluk van jaʼ jchʼakbetik mas yorail li chʼayob oʼontonale, li kʼusitik nopem xkaʼitik spasele, li skʼelel televisione o li Internete. Akʼo mi muʼyuk chopol skotol taje, pe xuʼ me xchʼaybutik koʼontontik vaʼun ti jaʼ xa muʼyuk chijchanunaj ta jtuktike xchiʼuk li yan kʼusitik ta mantale. Jkʼeltik kʼusi kʼot ta stojolal jun ermana ti Emma sbie. * Kʼalal ta sbikʼtal toʼoxe, lek tajek xaʼi skajlebinel li kaʼe. Mi xokob jlikeluke, jaʼ ta xchʼay-o yoʼonton. Pe ta tsʼakale, muʼyuk xa lek laj yaʼi sba ta skoj ti jaʼ xa mas ta xchʼakbe yoraile, jaʼ yuʼun kʼot ta nopel yuʼun ti oy kʼusitik tsjel li ta xkuxlejale. Jech xtok, jaʼ koltaat-o li sloʼil xkuxlejal Cory Wells ti lek toʼox tajek xaʼi ek li tajimol ta kaʼ ta yeloval epal krixchanoetike. * Li avie, mas xa yakʼoj ta yoʼonton li kʼusitik sventa mantale, li yamigotake xchiʼuk li yutsʼ yalal ta mantale. Jech xtok, mas xa jun yoʼonton chaʼi sba, mas nopol chaʼi ta stojolal Jeova xchiʼuk lek xa tstunes li skʼakʼale.

9. ¿Kʼu yuʼun skʼan jkʼel jbatik ta sventa li kʼusitik x-ayan kuʼuntike?

⁹ Li kʼusitik x-ayan kuʼuntike. Mi ta jkʼan ta jpastik li kʼusitik ta sventa mantale, skʼan oyuk spʼisol xkiltik li kʼusi ta jkʼan jtuktike. Kʼalal lik jchantik li Vivliae, jaʼ xa baʼyel laj kakʼ ta koʼontontik li kʼusitik sventa mantale, jaʼ mu xa tsotsuk skʼoplal laj kiltik li kʼusitik x-ayan kuʼuntike. Jech xtok, ta sjunul koʼontontik oy kʼusi la jpastik sventa jtamtik batel sbelel li kʼusi melele. Pe kʼalal ch-echʼ kʼuuk sjalile, xuʼ van xlik jnoptik ti oy kʼusitik muʼyuk yakal ta jkʼupintike, yuʼun chkiltik ti oy buchʼutik tsmanik li kʼusitik achʼ chlokʼanuk jech kʼuchaʼal li selulare, li komputadorae o yan kʼusitik. Mi  muʼyuk xa jun koʼontontik yuʼun li kʼusitik x-ayan kuʼuntike, xuʼ me xlik jnoptik ti xkiktatik li kʼusitik sventa mantale vaʼun ti jaʼ xa jmantik li yan kʼusitik x-ayane. Taje tsvules ta joltik li kʼusi kʼot ta stojolal Demase, yuʼun laj yikta xchiʼinel ta abtel li jtakbol Pablo «ta skoj ti jaʼ skʼanoj skotol li kʼusitik oy ta [balumile]» (2 Tim. 4:10). Li Vivliae muʼyuk jamal chal kʼusi ti mas la skʼan li Demase, xuʼ van jaʼ li kʼulejale o ti mu xa xlokʼ venta chil ti xchiʼin ta cholmantal li Pabloe. Taje chakʼ jchantik ti mu stakʼ jtikʼ ta koʼontontik yan velta li skʼanel kʼusitik x-ayan kuʼuntike, yuʼun xuʼ sikub li kʼanelal kuʼuntik ta stojolal li kʼusi melele.

10. Sventa mu xkiktatik li kʼusi melele, ¿kʼusi ti skʼan jkʼel-o jbatike?

¹⁰ Ti kʼu yelan xkil jbatik xchiʼuk li kamigotaktik xchiʼuk li kutsʼ kalaltike. Sventa mu xkiktatik li kʼusi melele, skʼan mu xkakʼ sujutik li yantike. Kʼalal la jchantik li kʼusi melele, jel ti kʼu yelan xkil jbatik xchiʼuk li kamigotike xchiʼuk li kutsʼ kalaltik ti maʼuk stestigotak Jeovae. Junantike laj van yichʼik ta mukʼ li kʼusi la jchantike, pe li yantike la spʼajutik-o ta skoj taje (1 Ped. 4:4). Ta melel, kakʼoj kipaltik sventa lekuk xkil jbatik xchiʼukik xchiʼuk ti xkichʼtik ta mukʼ li kutsʼ kalaltike. Pe skʼan me jkʼel jbatik ti mu jaʼuk xbat ta koʼontontik li yantike vaʼun ti maʼuk xa ta jchʼunbetik smantaltak li Jeovae. Li ta 1 Korintios 15:33 chpʼijubtasvan ti jaʼuk noʼox xkamigointik li buchʼutik skʼanojik Jeovae.

11. ¿Kʼusi tskoltautik sventa mu jnoptik xchiʼuk jpastik li kʼusi chopole?

¹¹ Li kʼusitik chopol ta jnoptik xchiʼuk ta jpastike. Li buchʼutik oyik ta mantale skʼan ti chʼulikuke (Is. 35:8; kʼelo 1 Pedro 1:14-16). Jkotoltik oy kʼusi la jel ta jkuxlejaltik kʼalal la jchantik li tukʼil mantaletik ta Vivliae. Junantike persa oy kʼusi la sjel li ta xkuxlejalike. Pe mu ventauk li kʼusi la jpastike, skʼan ti mu xkikʼubtas jbatik ta sventa li kʼusi x-ayan ta balumile. Li kʼusi xuʼ skoltautike jaʼ ti jnopbetik skʼoplal ti kʼu to yepal la stojutik Jeova sventa chʼulutikuke, yuʼun ay smal xchʼichʼel li Xnichʼone (1 Ped. 1:18, 19). Mi te-o ta joltik xchiʼuk ta koʼontontik ti laj yakʼ sba ta matanal li Jesuse, chʼulutik-o me chilutik li Jeovae.

12, 13. 1) ¿Kʼu yuʼun toj tsots skʼoplal ti jechuk xkiltik li kʼinetik jech kʼuchaʼal chil li Jeovae? 2) ¿Kʼusi ta jkʼelbetik batel skʼoplal?

¹² Li kʼusitik nopem xaʼiik spasel xchiʼuk li kʼinetik ti skontrainoj Vivliae. Li kutsʼ kalaltike, li jchiʼiltaktik ta chanun o ta abtele xuʼ van stakutik ta ikʼel ta junuk kʼin ti muʼyuk lek chil Jeovae. Pe ¿kʼusi van xuʼ skoltautik sventa mu jpastik li kʼusitik nopem xaʼiik spasel yantike xchiʼuk li kʼinetik ti skontrainoj Vivliae? Jaʼ tskoltautik mi jnaʼojtik lek li kʼusi tsnop Jeova ta sventa li kʼinetik taje. Jech xtok, lek me ti jchaʼkʼeltik li vunetik ti chalbe skʼoplal ti bu likemik tal li kʼinetik taje. Kʼalal ta jvules ta joltik kʼusi chal Vivlia ta sventa li kʼinetik ti muʼyuk ta jpastike, jpʼel ta koʼontontik ti jaʼ yakal ta jpastik batel li kʼusi lek chil Jeovae (Efes. 5:10). Mi la jpat koʼontontik ta stojolal Jeova xchiʼuk li ta Skʼope, jaʼ me chchabiutik sventa mu jxiʼtatik li krixchanoetike (Prov. 29:25).

¹³ Ta jkʼantik ti jechuk-o jkuxlebintik sbatel osil li kʼusitik melele. Pe ¿kʼusi to xuʼ skoltautik sventa jechuk xkʼot ta pasele? Jkʼeltik oxtosuk.

14. 1) Mi chkakʼ-o ta koʼontontik smanel li kʼusi melele, ¿kʼuxi tskoltautik sventa mu jchontik? 2) ¿Kʼu yuʼun toj tsots skʼoplal li pʼijilale, li yaʼibel smelolale xchiʼuk li tukʼibtasele?

¹⁴ Baʼyel, skʼan jchʼakbetik yorail sventa jechuk-o jchantik xchiʼuk ti jnopbetik  skʼoplal li kʼusitik melel ta Vivliae. Kʼalal jech ta jchanilantik-oe, mas ta jkʼantik xchiʼuk muʼyuk chlokʼ ta koʼontontik xchonel. Pe mu me baluk noʼox ti oy yojtikinobil kuʼuntike, skʼan oyuk kʼusi jpastik. Li ta Proverbios 23:23 maʼuk noʼox chal ti skʼan jmantike, chal ti skʼan akʼo jkʼantik «li pʼijilale, li tukʼibtasele xchiʼuk li yaʼibel smelolale». Kʼalal ta jmantik li pʼijilale, jaʼ skʼan xal ti chkakʼ ta jkuxlejaltik li kʼusi ta jchantike. Li yaʼibel smelolale tskoltautik sventa jpastik ta jmoj li kʼusi jchanojtik xae xchiʼuk li kʼusi achʼ ta jchantike. Jech xtok, li kʼusi melele ta stukʼibtasutik bateltik, yuʼun chalbutik ti kʼusi skʼan jel ta jkuxlejaltike. Skʼan jchʼuntik noʼox ta anil, yuʼun li Vivliae chal ti jaʼ mas ep sbalil li tukʼibtasel kʼuchaʼal li platae (Prov. 8:10).

15. ¿Kʼuxi tskoltautik li chukil ta mantale?

¹⁵ Xchibal, skʼan jechuk-o xkakʼ ta koʼontontik xkuxlebinel skotol kʼakʼal li kʼusitik melele. ‹Skʼan me lek chukul ta jchʼutik kʼuchaʼal jun chukil li kʼusi melele› (Efes. 6:14). Li ta skʼakʼalil Vivliae, li soltaroetike lek chukul ta xchʼutik li xchukike, yuʼun jaʼ chchabibat li xchukbenalik yoʼ mu xyayijesbatike. Pe skʼan lek stsinojik, yuʼun mi muʼyuk lek chukule, muʼyuk ta xkoltaatik. Li kʼusi melel ta Vivliae xkoʼolaj ta jun chukil ek. Mi lek chukul kuʼuntike, jaʼ me tskoltautik sventa mu xijlaj ta loʼlael xchiʼuk tskoltautik sventa lek kʼusi xkʼot ta nopel kuʼuntik. Jech xtok, jaʼ tskoltautik kʼalal chkichʼtik akʼel ta prevae xchiʼuk ti x-ayan ta koʼontontik spasel li kʼusi tukʼe. Li jun soltaroe persa chichʼ echʼel xchuk kʼalal chbat ta paskʼope. Jaʼ jech li voʼotik eke, skʼan ti mu jyochtik jsetʼuk li chukil ta mantale o ti teuk-o jchukinojtike. Jech xtok, li xchuk jun soltaroe toj tunel sventa xichʼ-o batel li yespadae. Jkʼeltik kʼuxi xuʼ jech jpastik ek.

16. Kʼalal ta jchanubtastik ta Vivlia li yantike, ¿kʼuxi tskoltautik sventa jaʼuk-o jtamtik batel sbelel li kʼusi melele?

¹⁶ Yoxibal, jaʼ ti skʼan xkakʼ kipaltik sventa jchanubtastik ta Vivlia li krixchanoetike. Li jun soltaroe skʼan lek stsak li yespadae, jaʼ jech li voʼotik eke, yuʼun skʼan lek jtsaktik «li skʼop Diose» (Efes. 6:17). Jkotoltik xuʼ to xlekub ti kʼu yelan chijchanubtasvane xchiʼuk ti lekuk jnaʼtik «stunesel li kʼop ti jaʼ sventa li kʼusi melele» (2 Tim. 2:15). Mi lek ta jtunestik li Vivlia sventa jchanubtastik li yantike, jaʼ me tskoltautik sventa xkom ta jol xchiʼuk ta koʼontontik li chanubtaseletik ta Vivliae. Jech xtok, jaʼ me tskoltautik sventa jtamtik-o batel sbelel li kʼusi melele.

17. ¿Kʼu yuʼun ep sbalil chavil li kʼusi melele?

¹⁷ Li kʼusi melel ta Vivliae jaʼ jun mukʼta matanal yakʼojbutik li Jtotik ta vinajele. Yuʼun jaʼ tskoltautik sventa masuk to lek xkamigoin jbatik xchiʼuk li Jeovae. Skotol li kʼusitik yakʼoj jchantike jaʼ to noʼox yuni likebal, yuʼun yalojbutik ta jamal ti xuʼ jmantik-o ta sbatel osil li kʼusi melele. Jaʼ yuʼun, skʼan jechuk xkiltik kʼuchaʼal jun perla ton ti ep tajek sbalile. Jech oxal, jechuk-o me jmantik xchiʼuk mu me xlokʼ ta koʼontontik xchonel. Mi jech ta jpastike, jaʼ me jech chkaltik kʼuchaʼal laj yal David ti jaʼ noʼox ta jkʼan ta jtamtik batel sbelel li kʼusi melele (Sal. 86:11).