1, 2. 1) ¿Kʼusi ti mas tsots skʼoplal oy kuʼuntike? 2) ¿Kʼusi chanubtaseletik ti toj ep sbalil chkiltike, xchiʼuk kʼu yuʼun? (Kʼelo li lokʼol ta slikebale).

¿KʼUSI ti mas tsots skʼoplal oy kuʼuntike? ¿Mi oy van ta koʼontontik ti jeltik ta jtosuk kʼusi ti jutuk tajek sbalile? Taje kʼun tajek chkaʼitik stakʼel li yajtunelutik Diose. Yuʼun li kʼusi mas oy sbalil chkiltike jaʼ ti lekuk xkil jbatik xchiʼuk li Jeovae xchiʼuk mu jkʼan jeltik ta kʼusiuk noʼox. Jech xtok, toj ep sbalil chkiltik li kʼusi chal ta melel li Vivliae, yuʼun jaʼ tskoltautik sventa xkamigoin jbatik xchiʼuk li Jtotik ta vinajele (Kol. 1:9, 10).

² Jnoptik xa noʼox avaʼi kʼu to yelan chchanubtasutik ta Vivlia li Mukʼta Jchanubtasvanej kuʼuntike, yuʼun te chalbutik li sbie xchiʼuk ti kʼusi skʼan xale. Maʼuk noʼox taje, yuʼun chalbutik kʼu yelan li stalelaltake. Te chchapbutik smelolal ti ta slekil yoʼonton laj yakʼ ta matanal li Xnichʼon sventa spojutike. Chalbe skʼoplal xtok ta sventa li Ajvalilal yuʼun Mesiase, ti oy buchʼutik tʼujbil chbatik ta vinajele xchiʼuk ti liʼ chkuxiik ta jun paraiso balumil li yan chijetike (Juan 10:16). Maʼuk noʼox, yuʼun chalbe skʼoplal ti kʼuxi xuʼ lek xijkuxiutike xchiʼuk ti kʼu yelan skʼan jpas jtalelaltike. Toj ep sbalil  skotol taje, yuʼun jaʼ tsnopajesutik ta stojolal li Jpasvanej kuʼuntike xchiʼuk tskoltautik yoʼ oyuk sbalil xkiltik li jkuxlejaltike.

3. ¿Mi tskʼanbutik stojol Jeova li kʼusi melel yakʼoj jnaʼtike?

³ Kʼalal chal Vivlia ti skʼan jmantik li kʼusi melele, ¿mi jaʼ van skʼan xal ti skʼan jtojtik sventa jtatike? Moʼoj. Li Jeovae toj echʼ noʼox lek yoʼonton, yuʼun laj yakʼbutik ta moton xkuxlejal li skʼanbil Nichʼone. Jech xtok, li Jeovae tskolta li buchʼutik oy ta yoʼontonik tskʼan tstaik li kʼusi melele xchiʼuk muʼyuk tskʼanbe takʼin ta xkʼexol. Oy jun vinik ti Simon sbie tskʼan ox tsman ta takʼin li jtakbol Pedro yoʼ x-akʼbat sjuʼele, xi laj yale: «Akʼbeikun juʼel ek, yoʼ akʼo yichʼik chʼul espiritu li buchʼutik chkakʼbe jkʼobe». Pe xi la stojobtas li Pedroe: «Batan ta chʼayel xchiʼuk li aplatae, yuʼun la anop ti stakʼ manel ta takʼin li matanal ti muʼyuk tojbil chakʼ Diose» (Ech. 8:18-20). Vaʼun chaʼa, ¿kʼusi skʼan xal kʼalal ‹mano li kʼusi melel› xie?

4. Li ta xchanobil liʼe, ¿kʼusi ta jchantik ta sventa li kʼusi melel ta Vivliae?

⁴ (Kʼelo Proverbios 23:23, TNM). * Skʼan xkakʼ kipaltik mi ta jkʼan ta jtatik li kʼusi melel ta Vivliae. Jech xtok, skʼan jpʼeluk ta koʼontontik yiktael komel li yan kʼusitik sventa jtatike. Jech kʼuchaʼal laj yal li pʼijil jtsʼibajom yuʼun Proverbiose, mi jtaojtik xa li kʼusi melele, skʼan jkʼeltik lek ti mu jchontike o ti xkiktatik komel ta jech noʼoxe. Ta jkʼeltik echʼel kʼusi skʼan xal ti ta jmantik li kʼusi melele xchiʼuk ti kʼu yepal skʼan «jtojtik» sventa jtatike. Taje jaʼ tskoltautik sventa masuk to jkʼuxubintik xchiʼuk ti mu xkʼotuk ta nopel kuʼuntik ti jchontike. Jech kʼuchaʼal ta jchantik batele, oy me sbalil kʼalal oy kʼusi ta jpastik sventa jmantik li kʼusi melele.

5, 6. 1) Akʼo mi muʼyuk tojbil li kʼusi melele, ¿kʼuxi xuʼ jmantik? 2) ¿Kʼusi sbalil ta jtatik kʼalal ta jmantik li kʼusi melele?

⁵ Kʼalal oy kʼusi chijkʼelanbate, yikʼaluk van oy kʼusi skʼan xkakʼtik o jpastik sventa jtojtik ta vokol. Li jpʼel kʼop ta evreo ti chvinaj ta Proverbios 23:23 ti «mano» xie xuʼ xichʼ jelubtasel kʼuchaʼal «saʼo» o «tao». Taje jaʼ chakʼ ta aʼiel ti skʼan xkakʼ kipaltik o ti oy kʼusi jeltik-o ti ep sbalile. Kalbetik junuk skʼelobil: jnoptik noʼox ti oy jun letrero ta chʼivit ti xi chale: «Ta jkʼelankutik lobol», pe taje maʼuk skʼan xal ti chanav tal stuk li lobole. Akʼo mi ta moton chakʼik, pe skʼan jchʼak jkʼakʼaltik xchiʼuk kipaltik sventa xijbat li ta chʼivite xchiʼuk ti xkichʼ tal ta jnatike. Jaʼtik jech xkoʼolaj kʼalal ta jmantik li kʼusi melele, yuʼun akʼo mi ta moton chkichʼtik akʼbel, pe oy kʼusi skʼan jpastik sventa jtatike.

⁶ (Kʼelo Isaías 55:1-3). Li kʼusi chal Jeova ta slivroal Isaiase chakʼ kaʼibetik lek smelolal kʼusi skʼan xal ti ta jmantik li kʼusi melele. Li ta loʼil taje, li Diose ta skoʼoltas ta voʼ li Skʼope, ta leche xchiʼuk ta vino. Skotol li kʼusitik melel ta Skʼop Diose xkoʼolaj ta jun vaso voʼ ti lek sake xchiʼuk ti siket tajek chkaʼitik kʼalal chkuchʼtike. Li lechee chmakʼlinatik-o li ololetike xchiʼuk jaʼ chkoltaatik sventa xchʼiik-o. Li Skʼop Jeova eke jaʼ tsmakʼlinutik xchiʼuk jaʼ tskoltautik sventa xijchʼi li ta mantale. Pe ¿kʼusi skʼan xal ti xkoʼolaj ta vino li Skʼop Diose? Li Vivliae chal ti snitojbe sba skʼoplal xchiʼuk muyubajel li vinoe (Sal. 104:15). Jaʼ yuʼun, kʼalal chal Jeova ti akʼo jmantik li vinoe, jaʼ chalbutik ti jechuk xijkuxi jech kʼuchaʼal chal li smantaltak sventa xijmuyubajuk noʼoxe (Sal. 19:8). Li Jeovae la stunes li skoʼoltasobiltak sventa skoltautik ta yaʼibel smelolal ti ta jtabetik sbalil mi la jchantik li kʼusi melele xchiʼuk mi chkakʼ ta jkuxlejaltike. Jaʼ yuʼun, jkʼeltik voʼtos kʼusitik kiktaojtik komel sventa jmantik li kʼusi melele.

7, 8. 1) ¿Kʼu yuʼun skʼan jchʼak jkʼakʼaltik sventa jmantik li kʼusi melele? 2) ¿Kʼusi la spas jun tseb ta Japón ti bat ta chanun ta Nueva Yorke, xchiʼuk kʼusi lek kʼot ta pasel?

⁷ Li jkʼakʼaltike. Jkotoltik skʼan jchʼak jkʼakʼaltik sventa jmantik li kʼusi melele. Yuʼun skʼan jchʼakbetik yorail sventa jchikintatik ta sventa li Ajvalilale, ti jchantik li Vivliae, ti jchantik skotol li vunetike, ti xijchanunaj ta jtuktike, ti xijbat li ta tsobajeletike xchiʼuk ti jchapan jbatik echʼele. Yoʼ spas kuʼuntik taje, skʼan mu jpastik li kʼusitik muʼyuk tsotsik skʼoplale (kʼelo Efesios 5:15, 16). ¿Kʼu sjalil chichʼ kuʼuntik sventa xkojtikintik li kʼusitik tsotsik skʼoplal ta Vivliae? Jelel ti kʼu sjalil chkʼot ta chanel kuʼuntike. Pe muʼyuk spajeb li kʼusi xuʼ jchantik ta sventa li spʼijil Jeovae, li stalelaltake xchiʼuk li spasbentake (Rom. 11:33). Xi laj yal li baʼyel revista Li Jkʼel osil ta toyol ta inglese: «Li kʼusitik melele xkoʼolaj kʼuchaʼal ta jtekʼ nichim. Mu me taʼlouk xavaʼi ta jun anichim. Yuʼun mi taʼlo xavaʼi ta jun noʼoxe, muʼyuk ep la smeltsan jechuk li Diose. Jechuk-o xatsob; jechuk-o xasaʼ». Xiuk jakʼbe jbatik ta jujuntale: «¿Jayib oy kuʼun ta melel li nichime?». Mi lijkuxi ta sbatel osile, jech-o me xuʼ jchantik echʼel mas ta sventa li Jeovae. Jaʼ yuʼun li avie, jechuk-o me jtunes lek li jkʼakʼaltik sventa jmantik li kʼusitik melele. Jkʼelbetik skʼoplal jun tseb ti oy ta yoʼonton tsta li kʼusi melele.

⁸ Jun tseb ta Japón ti Mamiko * sbie bat ta naklej ta Nueva York (Estados Unidos) sventa xbat chanunajuk. Vaʼun te cholbat mantal yuʼun jun prekursora. Akʼo mi oy xa srelijion, pe lik xchan Vivlia xchiʼuk li ermanae. Kʼalal lik xchan kʼusi melel li Mamikoe, solel muyubaj tajek, jaʼ yuʼun la skʼanbe ti akʼo x-akʼbat chaʼkojuk s-estudio ta xemanae. Akʼo mi mu noʼox xokob li ta xchanun xchiʼuk ti ch-abtej junchib kʼakʼale, pe lik noʼox batuk li ta tsobajeletike. Maʼuk noʼox, yuʼun laj yikta junantik li kʼusi chchʼay-o yoʼonton sventa xchan li kʼusitik melele. Kʼalal jech la spase, ta anil noʼox lik chʼiuk ta mantal. Vaʼun kʼalal mu toʼox sta jun jabil chchan li Vivliae, laj noʼox yichʼ voʼ xchiʼuk kʼalal echʼ vakib ue, och ta prekursora; avie jech-o chtun ta tsʼakal ora.

9, 10. 1) Kʼalal chlik jchantik li Vivliae, ¿kʼu xa yelan chkiltik li kʼusitik x-ayan kuʼuntike? 2) ¿Kʼusi laj yikta komel li Mariae, xchiʼuk kʼu yelan chaʼi sba?

⁹ Li kʼusitik x-ayan kuʼuntike. Kʼalal ta jmantik li kʼusi melele, yikʼaluk van skʼan xkikta kabteltik o li kʼusi xijtojob lek ta spasele akʼo mi toyol chkichʼtik tojel. Kalbetik skʼoplal li Pedro xchiʼuk Andres ti jaʼik toʼox jtsak choyetike. Kʼalal la stakan ta ikʼel Jesus ti jaʼuk xa stsakik krixchanoetik jech kʼuchaʼal tstsakik choye, «laj yiktaik ta anil li snutiʼik sventa tsakob choye, vaʼun la stsʼakliik batel» (Mat. 4:18-20). Pe taje maʼuk skʼan xal ti skʼan xikta yabtel skotolik li buchʼutik chchanik li kʼusitik melel ta Vivliae, yuʼun skʼan onoʼox skʼel kʼuxi xuʼ xkuxiik xchiʼuk ti xakʼbeik kʼusi chtun yuʼun li yutsʼ yalalike (1 Tim. 5:8). Akʼo mi jech, skʼan onoʼox van skʼelik lek li kʼusi mas tsots skʼoplale xchiʼuk ti mu xbat ta yoʼontonik li kʼusitik x-ayan yuʼunike. Xi jamal laj yalbutik komel li Jesuse: «Mu xa xatsob akʼulejalik liʼ ta sba balumil. [...] Mas lek tsobo akʼulejalik ta vinajel» (Mat. 6:19, 20). Kalbetik skʼoplal kʼusi kʼot ta stojolal jun tseb.

¹⁰ Li Mariae ta sbikʼtal onoʼox la xchan talel jtos tajimol ti golf sbie. Vaʼun kʼalal och ta sekundariae, la xchan mas li tajimol taje xchiʼuk akʼbat sveka sventa xbat ta chanun ta universidad. Tskʼupin tajek li tajimol ta golfe xchiʼuk oy ta yoʼonton ti xkʼot ta lekil jtajimol xchiʼuk ti toyoluk spas kanale. Ta tsʼakale, lik xchan li Vivliae. Lek tajek laj yaʼi li kʼusi la xchane xchiʼuk ti kʼu yelan chjelbat li xkuxlejale. Xi laj yal li Mariae: «Kʼalal lik jel jkuxlejal xchiʼuk ti lik jkuxlebin li mantaletike,  mas xa ximuyubaj laj kaʼi». Te laj yaʼibe smelolal ti mu stakʼ saʼ li kʼulejal ta sba balumile xchiʼuk li kʼulejal ta mantale (Mat. 6:24). Jaʼ yuʼun jpʼel ta yoʼonton laj yikta komel li tajimol ta golfe akʼo mi oy ox ta yoʼonton ti xkʼot ta lekil jtajimole, ti lek xichʼ ojtikinele xchiʼuk ti ep spas kanal takʼine. Avie, jaʼ xa prekursora, xi chale: «Ximuyubaj tajek xchiʼuk muʼyuk kʼusi xkoʼolaj-o chkaʼi li jkuxlejale».

11. Kʼalal ta jmantik li kʼusi melele, ¿kʼu yelan chilutik junantik kamigotaktik xchiʼuk li kutsʼ kalaltike?

¹¹ Ti kʼu yelan chkil jbatik xchiʼuk li kamigotaktik xchiʼuk li kutsʼ kalaltike. Kʼalal la jnoptik ti chkakʼ ta jkuxlejaltik li mantaletik ta Vivliae, yikʼaluk van muʼyuk xa lek laj kil jbatik xchiʼuk li kutsʼ kalaltike o li kamigotike. ¿Kʼu yuʼun ti jech chkaltike? Li Jesuse xi la spas orasion ta stojolal li yajchankʼoptake: «Chʼultajeso ta sventa kʼusi melel li buchʼutik laj avakʼbune; yuʼun jaʼ melel li akʼope» (Juan 17:17). Kʼalal «chʼultajeso» xie, jaʼ skʼan xal xtok «parte xavakʼ» o «chʼako». Kʼalal ta jchʼamtik li kʼusi melele, mu xa koʼoluk kʼusi ta jnoptik xchiʼuk li sba balumile, yuʼun ta jchʼak jbatik lokʼel ta stojolal. Jech oxal li krixchanoetike jelel xa chilutik, yuʼun jaʼ xa chkakʼ ta jkuxlejaltik xchiʼuk jaʼ xa tsbeiltasutik li kʼusitik melel ta Vivliae. Melel onoʼox ti mu jkʼan xijchʼakvane, pe junantik kutsʼ kalaltike chnamaj ta jtojolaltik o chkontrainvanik ta skoj li kʼusitik jchʼunojtike. Pe mu toj labaluk sba chkaʼitik, yuʼun xi onoʼox laj yal li Jesuse: «Ta batsʼi melel, te noʼox ta sna chlokʼ yajkontra li krixchanoe» (Mat. 10:36). Akʼo mi jech, laj yal xtok ti ta onoʼox jtatik jun matanal ti mu kʼusi xkoʼolaj-o kʼalal ta jmantik li kʼusi melele o kʼalal oy kʼusi chkiktatik sventa jtatike (kʼelo Markos 10:28-30).

12. ¿Kʼu yepal stojol la stoj Aarón li kʼusi melel ta Vivliae?

¹² Jun juda vinik ti jaʼ yajval empresa ti Aarón sbie, ta sbikʼtal onoʼox la xchan ti mu stakʼ alel li sbi Diose. Pe oy tajek ta yoʼonton tskʼan tsnaʼ li kʼusi melel ta sventa li Diose, vaʼun jun veltae chanubtasat yuʼun jun ermano ti xuʼ xkaltik «Jeova» mi laj yichʼ nochʼanbel vokaletik li chanib konsonanteetik ti yichʼoj li sbi Dios ta evreoe. Labal to sba laj yaʼi, jech oxal, bat ta snail tsobobbail sventa xbat yalbe li jnitvanejetik ta relijion yuʼun judaetik li kʼusi achʼ la xchane. ¿Mi lek van laj yaʼiik li jnitvanejetik ta relijione? Mi jsetʼuk, yuʼun muʼyuk lek laj yaʼiik ti laj yojtikinbe sbatsʼi bi Dios li Aarone, la stubtaik xchiʼuk la sjipik lokʼel ta spat. Jech xtok, muʼyuk xa lek ilat yuʼun li yutsʼ yalale. Pe muʼyuk laj yakʼ ti xmakat ta be sventa xojtikin-o batel li Jeovae, yuʼun laj yichʼ voʼ xchiʼuk tukʼ tun ta stojolal Jeova ti kʼu sjalil kuxie. Li voʼotik eke, ¿mi jpʼel van ta koʼontontik ti jeltik komel li kʼusitik jtaojtike o ti kʼu yelan xkil jbatik xchiʼuk kutsʼ kalaltik sventa mu xkiktatik li mantale?

13, 14. Sventa jmantik li mantale, ¿kʼusi van skʼan jel ta jkuxlejaltik xchiʼuk ta jnopbentik? Albo junuk skʼelobil.

¹³ Li kʼusitik chopol ta jnoptik xchiʼuk ta jpastike. Mi ta jkʼan ta jchʼamtik li kʼusi chal Vivliae xchiʼuk mi ta jkʼan ta jkuxlebintike, skʼan jpʼeluk ta koʼontontik jel li jnopbentike xchiʼuk li jtalelaltike. Xi tojobtasvan li Pedroe: «Ta skoj ti jchʼunej mantal alab nichʼnabiloxuke, mu xa me jechuk xapasik jech kʼuchaʼal tskʼan toʼox avoʼontonik kʼalal mu toʼox xavojtikinik Diose». Xi to laj yale: «Ti kʼusi mas leke, jaʼ ti lekuk chʼul skotol [atalelalike]» (1 Ped. 1:14, 15). Li ta Korintoe chopol tajek li kʼusi tspasike xchiʼuk chmulivajik, vaʼun kʼalal la xchʼamik mantal junantike, persa ep kʼusi la sjel ta xkuxlejalik (1 Kor. 6:9-11). Jaʼ jech li avi eke, li buchʼutik tsmanik li kʼusi melele persa laj yiktaik spasel li xchopol talelalike. Xi to laj yalbe yajtsʼaklomtak Kristo ta skʼakʼalil li Pedroe: «Lajuk xa yorail ti jaʼ toʼox chapasik li kʼusi tskʼan yoʼonton li jyanlumetik kʼalal jaʼ toʼox chapasik li talelal ti toj kʼexlal sbae, li kʼusitik muʼyuk spajeb kʼusi tskʼan abekʼtalike, ti cha-uchʼbolajik ta mase, li kʼinetik ti solel muʼyuk xa smelolale, ti cha-uchʼbolajik  sventa chatsal abaike xchiʼuk li yichʼel ta mukʼ santoetik ti mu stakʼ pasele» (1 Ped. 4:3).

¹⁴ Li Devynn xchiʼuk Jasmine epal jabil laj yil svokolik ta skoj li uchʼ poxe. Li Devynne lek chanem tajek ta skʼelel li takʼine (contador), pe ta skoj ti meʼinem yuʼun li uchʼ poxe, tsnutsat lokʼel ti butik tsta yabtele. Li Jasmine lek ojtikinbil ek ti simarone xchiʼuk ti lek snaʼ saʼ kʼope. Jun velta kʼalal chanav batel ta be karo li Jasmine xchiʼuk ti jaʼo chyakube, te la snup ta be jun nupultsʼakal ti jaʼik misioneroetike xchiʼuk albat ti chchanubtasat li ta Vivliae. Kʼalal echʼ jun xemanae, li misioneroetike ay skʼelik ta sna li Devynn xchiʼuk Jasmine. Pe jaʼo chyakub xchaʼvoʼalik xchiʼuk muʼyuk snopojik ti chtal vulaʼanatikuke. Pe kʼalal ayik ta xchaʼkojal li misioneroetike, lek xa kʼusi kʼot ta pasel, yuʼun lik noʼox stsakik ta venta xchaʼvoʼalik li chanubtasel ta Vivliae xchiʼuk lik yakʼ ta xkuxlejalik li kʼusi yakal chchanike. Kʼalal mu to sta oxib ue, la snop chiktaik li uchʼ poxe xchiʼuk ta mas jelavele la slokʼesbeik lek svunal li snupunelike. Sjunul jteklum laj yaʼiik ti la sjel li xkuxlejalike, taje tijbat-o yoʼonton krixchanoetik yoʼ xchanik li Vivlia eke.

15. ¿Kʼusi ti mas vokol chkaʼitik yiktael kʼalal ta jmantik li kʼusi melele, xchiʼuk kʼu yuʼun?

¹⁵ Li kʼusitik nopem xaʼiik spasele xchiʼuk kʼinetik ti skontrainoj Vivliae. Junantike kʼun tajek chaʼiik yiktael li kʼusitik nopem xaʼiik spasele xchiʼuk mu vokoluk chaʼiik yiktael li kʼinetik kʼalal chchanik ti muʼyuk lek chil li Diose. Pe junantike jaʼ li kʼusi mas vokol chaʼiik yiktael sventa smanik li kʼusi melele. Yikʼaluk van mu skʼan xiktaik li kʼusi nopem xaʼiik ta skoj li kʼusi ch-albat yuʼun li yutsʼ yalalike, li xchiʼiltakik ta abtele xchiʼuk li yamigotakike. Pe bateltike, jaʼ mas to vokol kʼalal nopem xaʼiik spasel skʼinal animaetik li yutsʼ yalalike (Deut. 14:1). Jech oxal, jaʼ jun slekil kʼelobil kuʼuntik li ermanoetik ti ta sjunul yoʼonton yiktaojik li kʼusi nopem toʼox xaʼiik spasele. Jchaʼkʼeltik echʼel kʼusi la spasik junantik krixchanoetik ta Efeso li ta baʼyel sigloe.

16. ¿Kʼusi la spasik junantik krixchanoetik ta Efeso sventa smanik li kʼusi melele?

¹⁶ Toj lek toʼox ojtikinbil li voʼneal jteklum Efeso ta skoj ti nopem xaʼiik spasel li majiae. Pe ¿kʼusi la spasik junantik krixchanoetik ti kʼotik ta yajtsʼaklomtak Kristoe? Xi chal li Vivliae: «Ep ti buchʼutik tspasik toʼox majiae la stsob li slivroike xchiʼuk la xchikʼik ta sat krixchanoetik. Vaʼun lik xchapbeik ti kʼu yepal stojole, te laj yakʼik venta ti 50 mil ta sep plata li stojole. Jech, toj echʼem sjuʼel kʼu yelan pʼol batel li skʼop Jeovae xchiʼuk tsal batel kʼusitik yuʼun» (Ech. 19:19, 20). Li tukʼil yajtsʼaklomtak Kristo ta voʼnee jpʼel ta yoʼontonik la xchikʼik li slivroik sventa majiae akʼo mi toj toyol stojol, vaʼun la staik bendision ti mu kʼusi xkoʼolaj-oe.

17. 1) ¿Kʼusitik van kiktaojtik sventa jtatik li kʼusi melele? 2) ¿Kʼusi ta jchantik li ta yan xchanobile?

¹⁷ Li voʼote, ¿kʼusi aviktaoj komel sventa xaman li kʼusi melele? Jkotoltik jchʼakojbetik yorail sventa jtatik li «nichimetik» ta mantale. Junantike sjipojik komel li kʼusitik x-ayan yuʼunike xchiʼuk yantike sjelojik ti kʼu yelan xil sbaik xchiʼuk li yutsʼ yalalike o li yamigoike. Jech xtok, li buchʼutik sjeloj snopbenik xchiʼuk stalelalike yikʼaluk van laj yiktaik spasel li kʼusi nopem xaʼiike xchiʼuk li kʼinetik ti skontrainoj li Vivliae. Mu ventauk ti kʼu yepal ta jtojtike, jpʼeluk ta koʼontontik ti oyuk kʼusi jpastik sventa jtatik li kʼusi melele. Mi jech la jpastike, ta me jtatik li kʼusi mas tsots skʼoplale: ti lek xkil jbatik xchiʼuk li Jeovae. Kʼalal ta jnopbetik skʼoplal li sbaliltak ti xkojtikintik li kʼusi melele, mu noʼox stakʼ chʼunel yaʼeluk ti oy buchʼu xchon batele. ¿Kuxi xuʼ xkʼot ta pasel taje? ¿Kʼusi xuʼ skoltautik sventa mu jchontike? Jaʼ te ta jchantik li ta yan xchanobile.