Li kʼusi laj yakʼ ta ilel Dios ta sventa li chanvoʼ jkajlejetik ta kaʼ ta Apokalipsise, xuʼ van mu xkaʼibetik lek smelolal o toj xibal sba yileluk, pe muʼyuk srasonal ti jech xkiltik taje. Akʼo mi jech, xuʼ xkaʼibetik smelolal ti kʼusi skʼan xal ta jujun li jkajlejetik ta kaʼe, taje jaʼ koliyal li Vivliae xchiʼuk li kʼusitik kʼotemik ta pasele. Akʼo mi toj ep yakʼoj vokolil ti liʼ ch-anilajik ta Balumile, xuʼ me oy kʼusi lek xata xchiʼuk li avutsʼ avalale. ¿Kʼuxi chkʼot ta pasel taje? Baʼyuk kojtikintik ta jujun tal li jkajlejetik ta kaʼe.

Xi chlik yichʼ alel li kʼusi laj yakʼ ta ilel li Diose: «Laj kil, vaʼun, ¡kʼelo avilik!, oy jkot sakil kaʼ; stsakoj jun arko li buchʼu te kajal batele; laj yichʼ akʼbel skorona, vaʼun kuch batel yuʼun sventa tstsutses li paskʼop yuʼune» (Apokalipsis 6:2).

¿Buchʼu jaʼ li jkajlej ta kaʼe? Li ta slivroal Apokalipsise te to chalbe batel skʼoplal buchʼu jaʼ taje. Ta jun chib kapitulo ta mas tsʼakale, chal xtok ti jaʼ sbi: «Li Skʼop Diose» (Apokalipsis 19:11-13). «Li Kʼope» jaʼ jech sbi akʼbil li Jesukristoe, yuʼun jaʼ yajkʼopojel li Diose (Juan 1:1, 14). Jech xtok xi chichʼ albel skʼoplale: «Ajvalil yuʼunik li ajvaliletike xchiʼuk Kajvaltik yuʼunik li ajvaliletike», «Tukʼ xchiʼuk Melel» (Apokalipsis 19:11, 16). Oy yabtel kʼuchaʼal jun Ajvalil Soltaro, ti muʼyuk xchopolile xchiʼuk ti muʼyuk chopol tstunes li sjuʼele. Pe oy to kʼusi yan chichʼ jakʼel.

¿Buchʼu ch-akʼbat yabtel Jesus sventa xuʼ spas kʼop? (Apokalipsis 6:2). Li j-alkʼop Daniele oy kʼusi akʼbat yil yuʼun Dios ta sventa li Mesias ti «xcoʼlaj xchiʼuc cristiano yilel[e]», yuʼun «laj yichʼ acʼbel tsots yabtel; laj yichʼ acʼbel svuʼel, xchiʼuc laj yichʼ acʼbel spas mantal», li buchʼu laj yakʼ li abtelale jaʼ stuk «li Bochʼo mu snaʼ xlaj yoraile», ti jaʼ li Jeova Diose * (Daniel 7:13, 14). Li Dios ti Skotol xuʼ yuʼune ta xakʼbe sjuʼel xchiʼuk sderecho Jesus sventa tspas mantal xchiʼuk chchapanvan. Li sakil kaʼe jaʼ jun senyail li tukʼil paskʼop tspas li Xnichʼon Diose, yuʼun li ta Vivliae jaʼ onoʼox chichʼ koʼoltasel-o ta tukʼilal li kolor sake (Apokalipsis 3:4; 7:9, 13, 14).

Pe ¿bakʼin likik ta xanvil li chanvoʼ jkajlejetik ta kaʼe? Li buchʼu baʼyuk lik ta xanvile jaʼ li Jesuse, vaʼun laj yichʼ akʼbel skorona (Apokalipsis 6:2). ¿Pe bakʼin lik Ajvalilajuk ta vinajel li Jesuse? Muʼyuk och ta Ajvalil ta anil kʼalal muy batel ta vinajel ti chaʼkuxiem xa oxe, yuʼun li Vivliae chal ti laj to smalae (Evreos 10:12, 13). Li Jesuse laj yalbe komel li yajtakboltak ti kʼuxi xuʼ snaʼik ti kʼot xa ox yorail li kʼusi smalaojike, ti lik xa spas mantal ta vinajele. Laj yal ti kʼalal mi lik xa spas mantale, mas to tsok batel li kʼusitik ta Balumile. Ta xlik paskʼopetik, chjutukaj li veʼlile xchiʼuk ch-ayan chameletik (Mateo 24:3, 7; Lukas 21:10, 11). Kʼalal jaʼtik to slikel li Baʼyel Mukʼta Paskʼop ta spʼejel Balumil ta 1914, jaʼ te vinaj ti kʼot yoraile xchiʼuk jaʼ te lik talel li ‹slajebal kʼakʼal› ti chalbe skʼoplal Vivliae (2 Timoteo 3:1-5).

Vaʼun chaʼa, ¿kʼu yuʼun mas to sokem talel li kuxlejal ti kʼalal lik spas mantal ta 1914 li Jesuse? Yuʼun li jabil taje jaʼ te lik spas mantal ta vinajel, maʼuk ta Balumil. Lik paskʼop ta vinajel, vaʼun li Ajvalil ti jaʼ to laj yichʼ akʼbel yabtele, ti Miguel chichʼ biiltasel xtoke, la sjip lokʼel li Satanas xchiʼuk spukujtake (Apokalipsis 12:7-9, 12). Ti kʼuxi laj yichʼ jipel tal ta Balumile, solel kapem tajek sjol ta skoj ti jutuk xa tajek yorail yuʼune. Li Diose jutuk xa tajek skʼan spas liʼ ta Balumil li kʼusi snopoj ta stojolal li Satanase (Mateo 6:10). Li avie, ta jkʼelbetik skʼoplal li oxvoʼ jkajlejetik ta kaʼe, yuʼun jaʼ tskoltautik ta yaʼibel lek smelolal ti kuxulutik ta ‹slajebal kʼakʼale›. Li baʼyuk jkajlej ta kaʼe jun noʼox buchʼu chalbe skʼoplal, ti mu xkoʼolaj kʼuchaʼal li  oxvoʼe, yuʼun jaʼ chalbe skʼoplal li kʼusitik chkʼotanuk ta pasel liʼ ta Balumile.

«Lokʼ talel jkot kaʼ xtok ti xkoʼolaj skoloral kʼuchaʼal kʼokʼe; akʼbat akʼo xchʼayes jun oʼontonal ta balumil li buchʼu te kajal batele sventa smil sbaik ta jujuntal; jech xtok laj yichʼ akʼbel jun mukʼta espada» (Apokalipsis 6:4).

Li jkajlej ta kaʼ taje jaʼ skʼan xal paskʼop. Jech kʼuchaʼal chkiltike chchʼayes jun oʼontonal ta spʼejel Balumil, maʼuk noʼox ta junantik lumetik. Li ta 1914, lik paskʼop ta spʼejel Balumil, taje muʼyuk bu jech kʼotem-o ta pasel. Vaʼun lik li Xchibal Mukʼta Paskʼop ta spʼejel Balumile, ti jaʼ xjelav to stsatsal kʼuchaʼal li baʼyuke. Ti kʼu yepal cham li krixchanoetik li ta paskʼopetik ta 1914 jaʼ mas ta 100 miyon. Jech xtok, ta smiyonal xa noʼox yayijem komik ti chil-o svokolik ta sjunul xkuxlejalike.

¿Kʼusi yakʼoj kʼotuk ta pasel li paskʼop ta jkʼakʼaliltike? Ti kʼu xa sjalil likem tal li kuxlejale, li krixchanoetike xuʼ yuʼun yileluk slajesbel stsʼunbal li krixchanoetike. Mi jaʼuk li organisasionetik ti chakʼik jun oʼontonal ta alele, jech kʼuchaʼal li Naciones Unidas, muʼyuk pajem yuʼunik ta xanvil li tsajal kaʼ xchiʼuk li buchʼu skajlebinoj tale.

«Laj kil, vaʼun, ¡kʼelo avilik!, oy jkot ikʼal kaʼ; stsakoj kilo ta skʼob li buchʼu te kajal batele. Jech xtok laj kaʼi oy kʼusi te chnik ti xkoʼolaj kʼuchaʼal yechʼomal eal li ta oʼlol bu oy li chanib kuxlejaletik ti xi chale: ‹Jun denario stojol li jun litro trigoe xchiʼuk jun denario stojol li oxib litro sevadae; jech xtok mu me xavixtolan li yaseiteal oliva xchiʼuk li vinoe›» (Apokalipsis 6:5, 6).

Li jkajlej ta kaʼ taje jaʼ skʼan xal viʼnal. Li viʼnal chalbe skʼoplal liʼe toj echʼ xa noʼox tsots, yuʼun li «jun litro trigoe» (0.7 kilo) jun denario stojol, ti jaʼ jech yepal stojolik ta jun kʼakʼal li ta baʼyel sigloe (Mateo 20:2). Jaʼ koʼol stojol kʼuchaʼal «oxib litro [sevada]» (2.1 kilo), yuʼun li sevadae mu sta jech slekil kʼuchaʼal li trigoe. ¡Ta melel mu xveʼik-o jun utsʼ alalil ti oy jayvoʼikuke! Jech xtok, chichʼ albel krixchanoetik ti akʼo xchʼakik li yaseiteal oliva xchiʼuk li vinoe, ti jaʼ nopem xaʼiik slajesel li krixchanoetik li vaʼ kʼakʼale.

¿Mi oy sprevailtak ti yakal ta anil li ikʼal kaʼ leʼ xa talel ta 1914? Yuʼun li ta siglo 20, te van 70 miyon krixchanoetik chamik ta viʼnal. Oy jun aʼyej chal ti te van 805 miyon krixchanoetik ta spʼejel Balumil, jun ta balunvoʼ, laj yilik viʼnal li ta sjabilal 2012 kʼalal ta 2014. Xi chal yan aʼyeje: «Li viʼnale mas to ep krixchanoetik tsmil jujun jabil, jaʼ mu sta li sida, li sik-kʼokʼe (malaria) xchiʼuk li sak-obale». Akʼo mi oy kʼusitik spasojik sventa muʼyukuk li viʼnale, li ikʼal kaʼ xchiʼuk li buchʼu te kajale muʼyuk pajem-o ta anilajel.

«Laj kil, vaʼun, ¡kʼelo avilik!, oy jkot sakvayan kaʼ; Lajelal sbi li buchʼu te kajal batele. Jech xtok te nopol tijil talel ta spat li Mukinale. Akʼbat sventainik jun kuarto ta skotol krixchanoetik ta balumil sventa tsmil ta natil espada, tsmil ta viʼnal, tsmil ta vokolil xchiʼuk tsmil ta stojolal jtiʼaval chonbolometik ta balumil» (Apokalipsis 6:8).

Li xchanvoʼal jkajlej ta kaʼe jaʼ skʼan xal lajel ta skoj chameletik xchiʼuk yan kʼusitik. Kʼalal jutuk toʼox yechʼel li 1914, li gripe española ta smiyonal xa noʼox krixchanoetik la smil. Te van 500 miyon krixchanoetik la xkuchik li chamele, jun li ta oxvoʼ krixchanoetik ta spʼejel Balumil li vaʼ kʼakʼale ipajik.

Pe li gripe española jaʼ to noʼox slikebal. Li buchʼutik tskʼelbeik skʼoplal li kʼusi kʼot ta pasel ta siglo 20, ta smiyonal xa noʼox chamik ta viruela. Li ta jkʼakʼaliltike, ta smiyonal xa noʼox krixchanoetik chchamik ta skoj li sida, sak-obal xchiʼuk li sik-kʼokʼe akʼo mi oy xa epal poxiletik.

Toj ep buchʼutik chcham ta skoj li paskʼopetike, li viʼnale o li chameletike. Li Mukinale jech-o tstsob epal krixchanoetik, ti muʼyuk chakʼbe spatobil yoʼontonike.

Li vokoliletik taje jutuk xa me skʼan xlaj. Mu me xchʼay ta joltik, li Jesuse «kuch» talel yuʼun paskʼop li ta 1914 xchiʼuk la sjip lokʼel ta vinajel li Satanase, pe muʼyuk me te laj-o li yabtel tspase (Apokalipsis 6:2; 12:9, 12). Li ta paskʼop ta Armajedon ti jutuk xa skʼan xtale, li Jesuse oy kʼusi tspas sventa mu xa jaʼuk spas mantal liʼ ta Balumil li Satanase xchiʼuk tslajes li krixchanoetik ti tskoltaik li Diabloe (Apokalipsis 20:1-3). Li Jesuse maʼuk noʼox ta xakʼbe slajeb li oxvoʼ jkajlejetik ta kaʼe, yuʼun ta xakʼbe slajeb li vokoliletik yakʼoje. ¿Kʼuxi tspas taje? Jkʼeltik kʼusi chal li Vivliae.

Jun xa noʼox koʼontontik, yuʼun chlaj skʼoplal li paskʼopetike. Xi chal li Jeovae: «Jaʼ tspajes scotol li pleito cʼalal to ta jujujot stiʼ banamile; jaʼ tscʼas li stʼilesubil flechaetique; jaʼ tslilin li lanzaetique» (Salmo 46:9). Li krixchanoetik ti mu snaʼ saʼik kʼope «jun noʼox yoʼnton te oyic o» (Salmo 37:11).

Oy lek jveʼel jkotoltik, muʼyuk xa chkiltik viʼnal. Xi chal li Vivliae: «Acʼo oyuc ep trigo liʼ ta banamil; acʼo nojuc batel ta trigo li joljolvitse» (Salmo 72:16).

Muʼyuk xa me buchʼu ch-ipaj xchiʼuk muʼyuk xa me buchʼu chcham, skotol li krixchanoetike mas xa me lek oyik xchiʼuk tstaik kuxlejal sbatel osil. «Tskusbat skotol yaʼlel satik yuʼun li Diose, muʼyuk xa lajelal, muʼyuk xa at-oʼonton, muʼyuk xa okʼel ta skoj vokolil xchiʼuk mi jaʼuk xa kʼusi kʼux ta aʼiel» (Apokalipsis 21:4).

Kʼalal liʼ toʼox oy ta Balumil li Jesuse, laj yakʼ ta ilel ti kʼu yelan li kuxlejal mi jaʼ xa ox ch-ajvalilaje. Laj yakʼ ta ilel ti tskʼan oyuk lekilale, la smakʼlin ta smiyonal xa noʼox li krixchanoetike, la xpoxta jchameletik xchiʼuk la xchaʼkuxes animaetik (Mateo 12:15; 14:19-21; 26:52; Juan 11:43, 44).

Li stestigotak Jeovae ta sjunul me yoʼonton tskoltaoxuk ta yaʼibel smelolal ta Vivlia sventa xanaʼ ti kʼuxi xuʼ xachapan aba sventa xakʼel ti kʼu yelan tstsuts ta xanbal li jkajlejetik ta kaʼe. ¿Mi ta van xachʼam li chanubtasel taje?