LI Sarae te oy ta yut sna xchiʼuk te tskʼel li kʼusitik x-ayan yuʼune. Xuʼ van jnoptik ti xkoʼolaj kʼuchaʼal jun ants ta Oriente Medioe, ti stseʼet noʼox sate, ti chʼayal to koʼontontik chkom yuʼun li sbekʼ sat xchiʼuk ti lek ikʼike. ¿Mi xkiltik van ti oy kʼusi chat-o yoʼontone? Xuʼ van, pe taje oy lek srasonal ti jech chaʼi sbae. Yuʼun toj ep kʼusitik chvul-o ta sjol li ta snae. Li Sara xchiʼuk li smalal ti jaʼ li Abraane, toj ep kʼusitik jmoj xmuyubaj te la spasik. * Jun noʼox yoʼonton te nakalik.

Li nupultsʼakal taje te nakalik ta Ur, ti jaʼ jun jteklum ti noj ta jpʼolmajeletike xchiʼuk ti lek snaʼ xjalavik, spatel kʼusitik o yan abtelaletik. Oy van ep kʼusitik x-ayan yuʼunik. Pe li Sarae maʼuk noʼox skʼejobil li kʼusitik oy yuʼun li snae. Yuʼun jaʼ te nakiik epal jabil xchiʼuk li smalale, ep kʼusitik muyubajik-o xchiʼuk ep kʼusitik la svul-o yoʼontonik. Ti jaʼ te la skʼoponik ep ta velta li Dios ti skʼanojik tajeke, ti jaʼ li Jeovae. Oy lek srasonal yuʼun Sara ti mu xkom chaʼi li snae.

Akʼo mi jech, jpʼel ta yoʼonton chikta li kʼusitik oy yuʼune. Akʼo mi yichʼoj xa ox van 60 jabil, ta xbat ta jun lum ti mu xojtikine, ti oy van kʼusitik xibal sba ta snuptane, ti xkoʼolaj kʼuchaʼal chlik ta achʼ li xkuxlejalike xchiʼuk ti xuʼ van muʼyuk xa tsut skʼel li yutsʼ yalale. ¿Kʼu yuʼun jpʼel ta yoʼonton ta sjel li xkuxlejale? ¿Kʼusi chakʼ jchantik ti kʼu yelan laj yakʼ ta ilel li xchʼunel yoʼontone?

Xuʼ van ta Ur chʼi li Sarae. Li kʼusi xa noʼox te xvinaj li ta jteklum taje jaʼ xa noʼox li skomenal voʼneal naetik xchiʼuk ti muʼyuk kʼusi xchʼi tee. Pe li vaʼ kʼakʼale, noj noʼox ta svarkoik li jpʼolmajeletik li ta stiʼil yukʼumal Eufratese, ti ep kʼusitik xkuchojik talel ta buyuk noʼoxe, ti jaʼ te chbat yakʼik li ta mukʼta jteklum taje. Li kayeetik ti mu toj tukʼikuk pasbile xchiʼuk ti bikʼitik noʼoxe, noj noʼox ta krixchanoetik, sjel stsʼak sba noʼox li varkoetik ti bu ta xkotiike xchiʼuk ep kʼusitik x-ayan li ta chʼivite. Nopo noʼox avaʼi ti te chʼi ta jun jteklum ti bu oy epal krixchanoetike. Taje jaʼ te nakal skotol li yutsʼ yalale. Jech noxtok, ep van buchʼutik snaʼojanbe sbi li jnaklejetik tee xchiʼuk ti lek x-ojtikinat eke. ¿Mi oy van buchʼu chchʼay ta sjol jun ants ti toj kʼupil sbae?

Li kʼusi mas chal Vivlia ta stojolal li Sarae jaʼ ta sventa li xchʼunel yoʼontone. Pe maʼuk ti oy xchʼunel yoʼonton ta stojolal li dios-luna ti jaʼ mas chichʼik ta mukʼ li ta Ure, ti spasojbeik jun toyol kʼelob osil te ta jteklume. Yuʼun li buchʼu chichʼ ta mukʼ li Sarae jaʼ li jun noʼox melel Diose, ti jaʼ li Jeovae. Li Vivliae muʼyuk chal kʼuxi ayan li xchʼunel yoʼontone. Li kʼusi nabile jaʼ ti laj toʼox yichʼ ta mukʼ jecheʼ diosetik li stote. Akʼo mi jech, li Sarae nupun xchiʼuk li Abraane, ti sbankil to lajuneb jabile xchiʼuk ti chkʼot ta stotik «li buchʼutik oy xchʼunel [yoʼontonike]» (Génesis 17:17; Romanos 4:11). * Ta skoj ti lek yichʼoj sbaik ta mukʼ, ti lek snaʼ xchiʼin sbaik ta loʼil xchiʼuk ti jmoj tskolta  sbaik kʼalal tsnuptanik vokoliletike, lek tsots li snupunelike. Pe li kʼusi mas koltabilik-o ta snupunelike, jaʼ ti skʼanojik li Diose.

Li Sarae skʼanoj tajek li smalale, jaʼ yuʼun kʼotik ta jun utsʼ alalil, te noʼox nopol nakalik ti bu oy li stot smeʼike. Pe mu toj jaluk echʼ ti oy kʼusi chopol la snuptanike. Li Vivliae chal ti mu snaʼ x-alaj li Sarae (Génesis 11:30). Solel kʼexlal sba li buchʼu jech kʼotem ta stojolale. Akʼo mi jech, tukʼ-o laj yakʼ sba ta stojolal li Sdiose xchiʼuk ta stojolal li smalale. Yileluke xkoʼolaj kʼuchaʼal skerem laj yilik li Lot ta skoj ti muʼyuk stote, yuʼun jaʼ xjunichʼon li Abraane. Jaʼ jech echʼ talel li xkuxlejalike, pe oy kʼusi kʼot ta pasel ta tsʼakal.

Li vaʼ kʼakʼale, solel xmuyubaj tajek Abraan bat skʼel li Sarae. Solel mu stakʼ chʼunel chaʼi li kʼusi kʼot ta stojolale: yuʼun kʼoponat yuʼun jun anjel ti jaʼ takbil tal yuʼun li Dios ti chichʼ ta mukʼe. Nopo xa noʼox avaʼi ti xmuyubaj tajek li Sara la skʼelbe sat li smalal xchiʼuk ti xi la sjakʼbee: «¿Kʼusi laj yalbot? Avokoluk albun». Yikʼaluk van la snop lek li kʼusi chal li Abraane, vaʼun laj yalbe li kʼusi albat yuʼun Jeovae: «Lokʼan batel li ta alumale xchiʼuk iktao komel li avutsʼ avalale, batan li ta balumil ti bu chkakʼbot avile» (Echos 7:2, 3). Kʼalal echʼ xa ox kʼuk sjalile, la snopbeik lek skʼoplal li kʼusi albatik yuʼun Jeovae. Ta skoj ti mu ta junuk noʼox lum chnakiike, skʼan xiktaik komel li kʼusitik x-ayan yuʼunike. ¿Kʼu van yelan laj yaʼi sba li Sarae? Li Abraane laj van skʼel lek ti kʼu yelan chaʼi sbae xchiʼuk ti kʼusi tsnope. ¿Mi ta sjunul van yoʼonton chikta komel li slumal sventa chbat xchiʼin li smalale?

Li kʼusi kʼot ta stojolal li Sarae, xuʼ van mu kʼunuk laj yaʼi. Xuʼ van xi xanope: «Pe li voʼonkutike muʼyuk jech skʼanojbunkutik Dios ti akʼo jech jpaskutike». Pe, ¿mi mu jechuk ti oy kʼusi ta jnuptantik ti jaʼtik jech kʼuchaʼal la snuptanike? Yuʼun li avie naka jaʼ li buchʼutik jaʼ batem ta yoʼontonik li saʼel takʼine, ti oyuk noʼox kʼusitik x-ayan yuʼunike o ti junuk noʼox yoʼonton xaʼi sbaike. Pe li Vivliae chal ti jeleluk li kʼusi ta jsaʼtike: ti jaʼuk baʼyel xkakʼ ta koʼontontik ti lekuk oyutik ta mantale xchiʼuk ti jaʼ jmuyubtatik li Diose, ti maʼukuk jsaʼtik li kʼusi ta jkʼantike (Mateo 6:33). Mi ta jnopbetik skʼoplal li kʼusi la spas li Sarae, xuʼ xi jakʼbe jbatike: «¿Kʼusi ta jkʼan ta jta li ta jkuxlejale?».

Kʼalal yakal chchapan sba li Sarae, skʼan snop lek li kʼusi chichʼ batele xchiʼuk li kʼusi chikta komele. Yuʼun oy kʼusitik mu stakʼ kuchel ta vuro o ta kameyo, jaʼ noʼox stakʼ xichʼ batel li kʼusi skʼan oyuk yuʼun li buchʼu xtal xbatik noʼox ta nakleje. Ta melel, oy van kʼusitik la xchon o la skʼelan komel. Jech noxtok, skʼan xikta komel li kʼusitik oy ta jun mukʼta jteklume: li chʼivit ti bu chchonik jeltos kʼusitik stakʼ lajesele, jech kʼuchaʼal trigo, sevada, aros, bekʼet, sat teʼetik. Jech xtok, chchonik kʼuʼiletik xchiʼuk yan kʼusitik ti chtun sventa junuk noʼox koʼontontik xijkuxi li ta jun mukʼta lume.

Mu toj kʼunuk laj yaʼi li Sara ta yiktael komel li snae. Mi jaʼ jech snaik kʼuchaʼal staojik ta ilel li buchʼutik tsaʼik kʼusi mukajtik ta lume (arqueólogos), toj  echʼ noʼox ep kʼusitik skʼan xikta li Sarae. Jlom li naetik taje oy mas ta 12 skuartoaltak, oy lek yaʼalik ta tuvo. Akʼo mi oy jlom naetik ti mu toj masuk oy kʼusitik yuʼunike, oy xa onoʼox lek sjol, spakʼbal xchiʼuk oy lek stiʼ ti stakʼ akʼbel lek syaveale. ¿Mi muʼyuk van kʼusi tsvul-o yoʼonton ti te xa chnaki ta jun karpanae? Yuʼun skʼan skʼel sbaik ta j-elekʼetik o li ta jtiʼval chonbolometik jech kʼuchaʼal leonetik, leopardoetik, osoetik xchiʼuk okʼiletik, yuʼun oy tajek li ta skʼakʼalil Vivliae.

Pe ¿kʼusi xuʼ xkaltik ta sventa li yutsʼ yalal une? ¿Buchʼutik van ti skʼan skʼopon komele? Mu kʼunuk laj yaʼi Sara li mantal akʼbatik yuʼun Dios ti skʼan xiktaik li yosilalik xchiʼuk xikta komel li yutsʼ yalale. Yuʼun jaʼ jun ants ti lek yoʼontone xchiʼuk ti nopem van tajek xaʼi sbaik xchiʼuk li xchiʼiltak ta vokʼele, li sjun-oltake, li sjuntottake, yuʼun muʼyuk xa van ta skʼopon yan velta. Akʼo mi tsots laj yaʼi, jpʼel-o ta yoʼonton chchapan li kʼusitik chtun yuʼun sventa xbatike.

Akʼo mi jech la snuptan li Sarae chapal xa ox kʼalal kʼot li skʼakʼalil chbatike. Li Tare ti jaʼ li moltotil ta utsʼ alalile, chbat xchiʼin ek li Abraan xchiʼuk Sarae, akʼo mi oy xa ox van chibuk sien sjabilal (Génesis 11:31). Ta skoj ti skʼan kʼelel li moltotil taje, muʼyuk van laj yaʼi echʼ batel kʼakʼal li Sarae. Te chbat ek li Lote, vaʼun jmoj tsobol ta xchʼunbeik smantal Jeova kʼalal mi lokʼik «batel li ta slumal jkaldeaetike» (Echos 7:4).

Kʼalal lokʼik batele, tukʼ batik ta Aran, ti te van 960 kilometro ta noroestee, ti tukʼ batik ta yukʼumal Eufratese. Kʼalal kʼotik li ta Arane, te komik kʼuk sjalil ta skoj van ti mu xa xuʼ yuʼun xanbal li Taree, taje jaʼ van ta skoj ti toj ip xa ox chaʼie. Vaʼun jaʼ to batik kʼalal cham ti yichʼoj xa ox van 205 jabile. Kʼalal skʼan toʼox xtotsik batel xtoke, li Jeovae laj van yalbe yan velta Abraan ti skʼan xbatik li ta lum ti bu chakʼbe yile. Pe li avie oy kʼusi jamal xi laj yichʼ albele: «Ta sventa amomnichʼnabtac ta jliques jun mucʼul lum» (Génesis 12:2-4). Pe kʼalal lokʼik batel ta Arane, li Abraane yichʼoj xa ox 75 jabil, li Sarae yichʼoj xa ox 65 jabil, pe muʼyuk yalab xnichʼnabik. ¿Kʼuxi xa noʼox ti jaʼ te chlik tal jun mukʼta jteklum li ta snitilulale? ¿Mi skʼan van saʼ yan yajnil? Li vaʼ kʼakʼale nopem xaʼiik ti oy jayvoʼ yajnilik li jun vinike, jaʼ yuʼun xuʼ van jaʼ jech la snop li Sarae.

Akʼo mi jech, lokʼik batel li ta Arane. Li avi une, akʼo avil venta ti buchʼu te bat xchiʼukike. Li Vivliae chal ti Abraan xchiʼuk li yutsʼ yalale laj yichʼik lokʼel li skʼulejalik la staike xchiʼuk «scotol li cʼusitic oy [yuʼunike]» (Génesis 12:5). ¿Kʼusitik van? Xuʼ van la sta batel smosotak. Yuʼun li kʼusi la spas li Abraan xchiʼuk li Sarae jaʼ ti laj yalbe yan krixchanoetik li kʼusi xchʼunojike. Oy jlom svoʼneal vuntak li judaetike te chakʼ ta aʼiel ti jaʼ la krixchanoetik ti jaʼik jyanlumetik ti koʼol xa lik yichʼik ta mukʼ Jeova xchiʼuk li Abraan xchiʼuk Sarae. Mi jaʼ jech kʼot ta pasele, jaʼ te chakʼ ta ilel ti lek tsots li xchʼunel yoʼonton li Sarae xchiʼuk li kʼusi spatoj-o yoʼontone, yuʼun la xchʼun yuʼun li krixchanoetik ti kʼalal chalbe skʼoplal li Sdiose. Toj lek ti jnopbetik skʼoplal ta sventa taje, yuʼun li avie toj jutuk xa tajek li buchʼu oy kʼusi spatoj-o yoʼontonike xchiʼuk li xchʼunel oʼontonale. Kʼalal mi oy kʼusi laj avaʼibe smelolal ta Vivliae, ¿mi ta van xavalbe yan krixchanoetik?

Kʼalal echʼik xa ox batel ta Eufratese, tukʼ batik ta sur sventa xkʼotik li ta osil ti bu laj yichʼik albel yuʼun li Jeovae, taje jaʼo van ta 14 yuʼun nisan ta sjabilal 1943 kʼalal maʼuk toʼox jkʼakʼaliltike (Éxodo 12:40, 41). Nopo noʼox avaʼi ti labal to sba chil li kʼusitik ta spat xokon li Sarae, ti oy kʼusitik jeltos x-ayane xchiʼuk ti lek noʼox sba li xkʼixnal sikil osile. Kʼalal te xa ox oy li ta mukʼtik teʼetik ta Moree, ti te nopol ta Siqueme, te tal kʼoponatuk yuʼun Jeova li Abraane, xi albate: «Li banamil liʼi jaʼ ta xcacʼbeic li amomnichʼnabtaque [o anitilultak]». ¡Toj tsots skʼoplal chaʼi li jpʼel kʼop ‹anitilulaltak› x-utate! Jaʼ van tal ta snopben li nichimaltik Edene, ti jaʼ te laj yal Jeova ti oy jun nitilulal chakʼbe slajeb li Satanase. Li Abraane albil xa onoʼox yuʼun Dios ti chakʼbe bendisionetik skotol li krixchanoetik li snitilulal taje (Génesis 3:15; 12:2, 3, 6, 7).

Pe laj onoʼox yil svokolik jech kʼuchaʼal li yan krixchanoetike. Jech kʼuchaʼal liʼe, li ta Canaane echʼ jun tsatsal viʼnal, jaʼ yuʼun batik mas ta sur, jaʼ li ta Ejiptoe. Pe kʼalal te xa ox oyike laj yakʼ venta ti xuʼ staik jtos tsatsal vokolile. Jaʼ yuʼun xi laj yalbe li Sarae: «Voʼote Sarai, ta jnaʼ ti toj cʼupil aba chaʼilate. Cʼalal me laj yilicot li egiptoetique, jech chlic yalbe sbaic: ‹Li ants liʼi jaʼ yajnil li vinic leʼe›, xiic. Jech chlic smilicun; yan li voʼote muʼyuc ta smilicot, yuʼun ta xiqʼuicot. Pero ti cʼu chaʼal lec chiyilicune, ti mu xismilicun ta acoje, avocoluc albeic ti vuʼun axiʼmelune [o abankilun]» (Génesis 12:10-13). ¿Kʼu yuʼun jech laj yal li Abraane?

 Li kʼusi la spase, maʼuk ta skoj ti chloʼlavane o ti jaʼ jun jxiʼel vinike, kʼuchaʼal chalik li buchʼutik chchanbeik skʼoplale. Li Abraane jaʼ xchaʼixlel ta melel li Sarae, jech noxtok oy lek srasonal yuʼun ti xichʼ lek spʼijile. Snaʼoj lek xchaʼvoʼalik ti jaʼ mas tsots skʼoplal li kʼusi tskʼan tspas Diose, ti akʼo x-ayan snitilulal ti stuk noʼox jeche xchiʼuk ti te chlik talel jun jteklum ta stojolal li Abraane. Jaʼ yuʼun toj tsots skʼoplal ti xichʼ chabiel li moltotil taje. Yuʼun li ta Ejiptoe jech onoʼox chkʼot ta pasel ti chelkʼanbeik yajnil li jun vinike, vaʼun tsmilbeik li smalale, taje jaʼ jech staojik ta ilel li buchʼutik xchanojbeik lek skʼoplale. Jaʼ yuʼun li kʼusi kʼot ta nopel yuʼun li Abraane laj yakʼ ta ilel li spʼijile, li Sarae eke la skolta ta sjunul yoʼonton li smalale.

Mu to jaluk echʼ ti laj yakʼ venta ti jech onoʼox li kʼusi tsvul-o yoʼonton Abraane. Oy jayvoʼ bankilaletik yuʼun Faraon ti laj yakʼik venta ti toj kʼupil sba li Sarae, akʼo mi oy xa sjabilal. Laj yalbeik li Faraone, vaʼun laj yal mantal ti akʼo yikʼbeik tal ti bu tspas mantale. Mu xa noʼox xnop kuʼuntik ti kʼu to yelan la svul yoʼonton li Abraan xchiʼuk ti xiʼ tajek li Sarae. Akʼo mi jech, muʼyuk kʼusi chopol la spasbeik, yuʼun toj lek laj yichʼ chʼamel. Li kʼusi van oy ta yoʼonton Faraone jaʼ ti labaluk to xil Sara li skʼulejale, vaʼun ti sloʼiltaik xchiʼuk ‹sbankil› sventa xnupunike (Génesis 12:14-16).

Nopo avaʼi ta sventa li kʼusi kʼot ta stojolal li Sarae, ti te vaʼal skʼeloj lokʼel ta ventana o ta jol na li yan sba yutsil osil ta spasobmantal ajvalile. ¿Kʼu van yelan laj yaʼi sba ti te xa oy yan velta ta jpʼej na xchiʼuk ti pasbat lek sveʼele? ¿Mi ta xa van skʼupin yaʼi li kʼusitik lekik tee, ti skʼupin li kuxlejal ti jun to yutsil ti jaʼ mu sta li ta Ure? Li Satanase toj lek van laj yil jechuk ti lajuk yikta komel Abraan sventa xnupun xchiʼuk li Faraone. Pe taje mu jechuk stalelal li Sarae. Yuʼun toj tsots skʼoplal laj yil li snupunele, jaʼ yuʼun lek tukʼ laj yakʼ sba ta stojolal li smalale xchiʼuk ta stojolal li Sdiose. ¡Toj echʼ noʼox lek ti jechuk tukʼ xakʼ sbaik li buchʼutik nupunemik akʼo mi noj ta mulivajel li balumile! ¿Mi oy van sbalil xanaʼ ti jechuk tukʼ xkakʼ jbatik ta stojolal li kutsʼ kalaltik xchiʼuk li kamigotaktik kʼuchaʼal la spase?

Li Jeovae la xchabi li Sarae, yuʼun laj yakʼbe svokol li Faraon xchiʼuk li buchʼutik te oy ta snae. Jaʼ yuʼun li Faraone laj yal mantal ti akʼo sut batel ta stojolal smalal li Sarae xchiʼuk ti akʼo xlokʼik batel ta Ejiptoe, yuʼun laj yaʼi ti jaʼ yajnil li Abraane (Génesis 12:17-20). ¡Xmuyubaj xa van tajek Abraan kʼalal sut talel li Sarae! Yuʼun xi onoʼox yalojbee: ‹Jnaʼoj ti toj kʼupil abae›. Pe maʼuk noʼox skʼanoj-o tajek ti kʼupil sbae. Yuʼun toj lek stalelal xtok, ti jaʼ toj lek chil li Jeova eke (1 Pedro 3:1-5). Jkotoltik xuʼ me jech jtalelaltik kʼuchaʼal taje. Ta me spas kuʼuntik mi jaʼ baʼyel chkakʼ ta jkuxlejaltik li spasbel yabtel Diose, ti maʼuk ta jsaʼtik li kʼulejale, mi chkaltik batel li kʼusi jnaʼojtik ta stojolal Diose, mi ta jchʼunbetik li kʼusi chal Dios ta sventa li jtalelaltik akʼo mi jnuptantik prevaetike. Mi jech ta jpastike, ta me x-ayan xchʼunel koʼontontik kʼuchaʼal li Sarae.