¡Li paraisoe! Kʼalal chalbeik skʼoplal jun namal lum ti bu xuʼ xbat jchʼay koʼontontike, tskoʼoltasik ta jun «paraiso». Ti jaʼ la sventa jchʼay ta joltik li kʼusitik ta jvul-o koʼontontike. Pe jnaʼoj jkotoltik ti kʼalal mi lijsut tal ta jnatike, te tsmalautik li kʼusi ta jvul-o koʼontontike.

Kʼalal chkaʼibetik skʼoplal li paraisoe solel tstij tajek koʼontontik sventa xbat jkʼeltik. Jaʼ yuʼun xuʼ van xi jakʼbe jbatike: «¿Mi melel van taje? ¿Kʼu yuʼun tstij tajek koʼontontik? ¿Mi ta onoʼox van xkʼot ta pasel junuk kʼakʼal?».

Oy xa ta sjayibaluk siglo ti tskʼan chaʼibeik mas skʼoplal paraiso li krixchanoetike. Pe mas to tskʼan tsnaʼik kʼalal xi chal li Vivliae: «Jsep tsʼunubaltic ta sloqʼueb cʼacʼal». ¿Kʼu yuʼun stuk noʼox jech li nichimaltik taje? Xi chal li Vivliae: «Laj yacʼ chʼiuc noxtoc ep ta chop teʼetic toj cʼupilic sba, lec ta loʼbel sat». Jaʼ jun kʼupil sba nichimaltik, pe li kʼusi mas to labal sbae jaʼ li «jpets teʼ sventa cuxlejal» ta oʼlol tsʼunobaltike (Génesis 2:8, 9).

Jech noxtok, li loʼil chal ta slivroal Genesise te chalbe skʼoplal chanib ukʼumetik ti te chlik talel li ta nichimaltike. Chib li ukʼumetik taje, jech-o sbiik li avie: Tigris (o Hiddekel) xchiʼuk Éufrates (Génesis 2:10-14). Li ukʼumetik taje te chjelav ta Irak, ti Persia toʼox ojtikinbil li ta voʼnee, ti jaʼ te chkʼot ta lokʼel ta golfo Pérsico li avie.

Jaʼ yuʼun, mu labaluk ta aʼiel ti jaʼ te likem tal ta sloʼil xkuxlejalik li jpersaetik li paraiso ta Balumile. Jech kʼuchaʼal liʼe, oy jlik alfombra ti yichʼoj pasel ta siglo 16 ti te oy ta Museo de Arte de Filadelfia (Pensilvania, Estados Unidos), te chakʼ ta ilel jun nichimaltik ti lek joybile. Li kʼusi chakʼ ta ilel li kʼusi te luchbil ta alfombrae, jaʼ jun slekil kʼelobil ti toj alakʼ sba xchiʼuk ti ep tajek kʼusi te x-ayan li ta nichimaltik Edene. Yuʼun ti bu likem talel li jpʼel kʼop paraiso xie jaʼ ta jpʼel voʼneal kʼop ta persia ti xi smelolale: «Nichimaltik ti lek joybile».

Li avi kʼakʼale oy ep buchʼutik chalbeik skʼoplal li paraisoe. Yuʼun kʼalal epaj batel li krixchanoetik ta spʼejel Balumile, jech laj yalbeik-o batel skʼoplal li kʼusi laj yaʼiik ta slikebale. Pe kʼalal echʼ batel li sigloetike, ta kʼunkʼun jel batel ti kʼu yelan chalbeik skʼoplale xchiʼuk la skapik ti kʼusi xchʼunojike xchiʼuk ti bu chnakiik batele. Li avi kʼakʼale, jutuk mu skotoluk li krixchanoetike jech-o chalik li paraiso kʼalal jaʼ chalbeik skʼoplal jun kʼupil sba osile.

Oy junantik jxanviletik ti tsaʼik kʼusitike, laj yalik ti laj xa la staik li paraiso ti chʼayem toʼoxe. Jech kʼuchaʼal li jeneral Charles Gordon ti likem ta Gran Bretañae, kʼalal ay svulaʼan li Seychelles ta 1881 ti jaʼ jun lum ti joyol ta nabe, toj yan sba yutsil laj yil li stenlejaltik Mai ti nichimaltik Edén laj yakʼbe sbie, li avie jaʼ xa yuʼun skotol krixchanoetik. Li ta siglo 15, li Cristóbal Colón ti likem ta Italiae, la snop ti laj xa sta li nichimaltik Edén kalal kʼot li ta lum La Española ti joyol ta nabe, li avie jaʼ te xkom li ta República Dominicana ti te snitoj sba xchiʼuk Haití.

Oy jlik livro avi ti Mapping Paradise sbie, ti chalbe skʼoplal mas ta 190 voʼneal lumetike, ep li ta lumetik taje te oyik li Adan xchiʼuk Eva li ta nichimaltik Edene. Oy jlik ti jaʼ jun mapa ti muʼyuk jech ilbil-oe, ti laj yichʼ tabel skopiail li ta siglo 13 li ta voʼneal tsʼibetik ta Beato ta Liebanae. Li ta yakʼol mapae te talem jun bikʼit kuadro ti jaʼ te chvinaj ta oʼlol li paraisoe, taje te ta xlokʼ batel chanib ukʼumetik ta jujot xchikin li kuadroe, ti jaʼik li: Tigris, Éufrates, Pisón xchiʼuk Guihón. Ti kʼusi xchʼunojik-o ta sventa taje, jaʼ la ti kʼuxi puk batel li chanubtaseletik yuʼun yajtsʼaklom Kristo ta spʼejel Balumile. Akʼo mi mu xichʼ naʼel ti bu jotukal xkom li nichimaltik Edene, li mapaetik taje chakʼ ta ilel ti muʼyuk chʼayem-o ti kʼu yelan alakʼ sba xvinaje.

 Li John Milton ti jaʼ jun j-alnichimalkʼop ti likem ta Inglaterra ti kuxi ta siglo 17, lek ojtikinbil ta skoj li xnichimal loʼil la stsʼiba ti jaʼ El Paraíso perdido sbie, ti jaʼ te la slokʼes li ta slivroal Génesis ti bu chalbe skʼoplal ti kʼuxi la saʼ smul li Adan xchiʼuk ti kʼuxi laj yichʼ lokʼesel li ta nichimaltik Edene. Li ta slivro Miltone, te laj yalbe skʼoplal ti albilutik ta jamal ti xuʼ xijkuxi sbatel osil li ta Balumile. Xi chale: «Tspas ta paraiso spʼejel li Balumile». Ta mas tsʼakale la slokʼes li xchaʼlikal ti xi sbi laj yakʼbee: El Paraíso recobrado.

Ta melel, li paraisoe jech-o chalbeik talel skʼoplal ti kʼu xa sjalil echʼem talel xkuxlejal li krixchanoetike. Pe ¿kʼu yuʼun ti ta xa xchʼay batel skʼoplal yileluke? Jech kʼuchaʼal chal li Mapping Paradise, «li buchʼutik chchanbe skʼoplal Diose (teólogos) [...], muʼyuk xa mas chakʼ ta yoʼontonik ti bu jotukal xkom ta melel li paraisoe».

Jutuk mu skotoluk li relijionetike chakʼik ta chanel ti ta vinajel chijbate, maʼuk ta jun paraiso liʼ ta Balumile. Pe li Vivliae xi chale: «Ti buchʼu oy slequil ti cʼusi ta spasique, ta xrextoinic ti banomile, sbatel osil ta xnaquiic tey» (Salmo 37:29, Ch). Ta skoj ti sokem xa tajek li Jbalumiltike, ¿mi ta onoʼox van xkʼot ta pasel junuk kʼakʼal li kʼusi albilutike? *

Li Jeova Dios ti jaʼ la spas li paraiso ta slikebale, laj yal ta jamal ti ta xchaʼta yav yan velta ta mas tsʼakale. Vuleso ta ajol ti xi la xchanubtasutik ta spasel orasion li Jesuse: «Akʼo taluk li Ajvalilal avuʼune. Akʼo kʼotuk ta pasel avuʼun li kʼusi tskʼan avoʼonton ta sba balumil jech kʼuchaʼal ta vinajele» (Mateo 6:10). Li Ajvalil taje jaʼ li Jesukristo ti tspas mantal ta spʼejel Balumile xchiʼuk ti chakʼbe slajeb li ajvaliletik ta Balumile (Daniel 2:44). Jech noxtok, jaʼ tspas ta paraiso li Balumil ti jaʼ onoʼox jech tskʼan li Diose.

Oy xa ta epal jabiletike, li j-alkʼop Isaiase la stsʼiba li kʼusi albat yuʼun Dios ta sventa ti kʼu yelan li kuxlejal ta Paraisoe, ti ta xchʼaybe skʼoplal sbatel osil li kʼusitik chakʼ jvokoltik li avie (Isaías 11:6-9; 35:5-7; 65:21-23). Kʼelo avil li tekstoetik ta Avivliae, yuʼun muʼyuk mas jal chichʼ avuʼun. Ta me spat avoʼonton li kʼusi chakʼbe li buchʼutik ta xchʼunbat smantal li Diose. Li buchʼutik te chkuxiike, ta me skʼupinik li paraisoe xchiʼuk lek me ch-ilatik yuʼun li Diose, taje jaʼ li kʼusi chaʼtos chʼay yuʼun li Adane (Apokalipsis 21:3).

¿Kʼu yuʼun xuʼ jchʼuntik ti tspas ta paraiso yan velta li Balumile? Yuʼun xi chal li Vivliae: «Li vinajele jaʼ oy ta scʼob li Mucʼul Diose; yan li banamile jaʼ laj yacʼbe sventain li cristianoetique». Jech xtok, li spatobil oʼontonal taje jaʼ laj yal li «Dios ti mu snaʼ sjut kʼope» (Salmo 115:16; Tito 1:2). Toj jun yutsil li kʼusi chal Vivlia ti chkʼot onoʼox ta pasele, ¡kuxlejal sbatel osil ta jun Paraiso!