1, 2. 1) ¿Kʼusi vokolil tsnuptanik jlom jyanlumetik li avie? (Kʼelo li lokʼol ta slikebale). 2) ¿Kʼusi tsvules ta joltik li Vivliae? 3) ¿Kʼusitik ta jkʼelbetik skʼoplal tana?

LEʼ XA mas ta 30 jabile laj yikta slumal jun vinik ta África ti Osei sbie, ^[1] sventa xbat ta Europa. Li vaʼ jabile maʼuk toʼox stestigo Jeova. Xi laj yale: «Xvul to ta jol ti ep jvokol la jnuptane. Ta anil noʼox laj kakʼ venta ti mu kʼusi sventaikun-o li krixchanoetike. Jech xtok, jelel tajek li sikil xkʼixnal Balumile. Sba to velta la kaʼi sik kʼalal lilokʼ ta avione, vaʼun lik okʼkun». Ta skoj ti toj vokol laj yaʼi xchanel li yan kʼope, jaʼ to la sta yabtel kʼalal poʼot xa ox xlokʼ jun jabile. Jech xtok, tsnaʼ tajek yutsʼ yalal xchiʼuk stuk tajek chaʼi sba.

² Ti voʼotikuk jech la jnuptantik kʼuchaʼal li ermano taje, ¿kʼu van yelan ta jkʼantik ti akʼo xkichʼtik kʼuxubinele? Ta melel, ti kʼusi ta jkʼantike jaʼ ti ta slekiluk yoʼonton xchʼamutik li ermanoetik ta Salon sventa Tsobobbaile xchiʼuk ti xakʼ ta ilel xkʼuxul yoʼontonik ta jtojolaltike, akʼo mi jelel jtsʼunbaltik o jlumaltik. Xi  tsvules ta joltik li Vivliae: «Mu me xchʼay xavaʼiik ti xavakʼ ta ilel slekil avoʼontonik ta stojolal li jyanlumetike» (Evr. 13:2, tsʼib ta yok vun). Jaʼ yuʼun jaʼ ta jchanbetik batel skʼoplal liʼe: ¿Kʼu yelan chil Jeova li jyanlumetike? ¿Mi skʼan van jel jnopbentik ta stojolal li jyanlumetike? ¿Kʼusi skʼan jpastik sventa junuk yoʼonton xaʼi sbaik kuʼuntik li ta jtsobobbailtike?

3, 4. Jech kʼuchaʼal chal Éxodo 23:9, ¿kʼusi mantal albatik yuʼun Jeova li j-israeletike, xchiʼuk kʼu yuʼun?

³ Kʼalal la skolta lokʼel ta mosoil j-israeletik ta Ejipto li Jeovae, laj yakʼbe mantaletik sventa snaʼikuk kʼu yelan skʼan xichʼik ta mukʼ li jyanlumetik ti te xchiʼukik lokʼel tale (Éx. 12:38, 49; 22:21). Snaʼoj onoʼox Jeova ti oy kʼusitik tsots chaʼiik li jyanlumetike, jaʼ yuʼun ta slekil yoʼonton la xchabi. Jech kʼuchaʼal liʼe, xuʼ xbatik ta kʼuxkʼul kʼalal mi lajem xa ox stsobbeik sat li kʼusitik stsʼunoj ta yosil li j-israeletike (Lev. 19:9, 10).

⁴ Maʼuk noʼox laj yal Jeova ti skʼan xichʼik ta mukʼ jyanlumetik li j-israeletike, yuʼun laj yalbe xtok ti skʼan svules ta sjolik ti kʼu toʼox yelan laj yaʼi sbaik eke (kʼelo Éxodo 23:9). Jaʼ jech, kʼalal muʼyuk toʼox bu ch-ochik ta mosoil ta Ejipto li j-israeletike, muʼyuk onoʼox lek ch-ilatik yuʼun li j-ejiptoetike (Gén. 43:32; 46:34; Éx. 1:11-14). Toj tsots laj yaʼi j-israeletik kʼalal batik ta yan lume. Jaʼ yuʼun vulesbat ta sjolik yuʼun Jeova ti kʼu yelan laj yaʼi sbaike, sventa xakʼ ta ilel slekil yoʼontonik ta stojolal li jyanlumetike (Lev. 19:33, 34).

5. ¿Kʼusi tstij koʼontontik ta xchanbel stalelal Jeova sventa jkʼuxubintik li jyanlumetike?

⁵ Muʼyuk bu jelem-o yoʼonton li Jeovae. Jech oxal skʼan me teuk ta joltik ti skʼan xkichʼtik ta kʼux li jyanlumetik ti chtalik ta jtsobobbailtike, yuʼun jech-o oy ta yoʼonton li Jeovae (Deut. 10:17-19; Mal. 3:5, 6). Skʼan me jnoptik mi oy van kʼusi vokol chaʼiik. Yikʼaluk van mu xaʼiik lek li jkʼoptike xchiʼuk mu x-ichʼatik ta mukʼ yuʼun li yan krixchanoetike. Kʼalal jech ta jnoptike, jaʼ me tstij koʼontontik ta skoltaelik xchiʼuk ti jkʼuxubintike (1 Ped. 3:8).

6, 7. ¿Kʼuxi laj yakʼ ta ilel yajtsʼaklomtak Kristo ti jaʼik judaetik ti muʼyuk xa bu chopol chilik li jyanlumetike?

⁶ Li yajtsʼaklomtak Kristo ta baʼyel siglo ti jaʼik judaetike la sjel snopbenik, yuʼun chopol toʼox tajek chilik li jyanlumetike. Li ta kʼin Pentekostes ta sjabilal 33, li yajtsʼaklomtak Kristo ta Jerusalene laj yakʼ ta ilel slekil yoʼontonik ta stojolal li jyanlumetik ti jaʼ to ochik ta yajtsʼaklom Kristoe (Ech. 2:5, 44-47). Taje jaʼ chakʼ ta ilel ti xaʼibeik smelolal ti skʼan ‹lekuk xchʼamik› li jyanlumetike o ti xakʼik ta ilel slekil yoʼontonik ta stojolalike.

⁷ Pe li vaʼ kʼakʼale oy jlom ermanoetik ti chkʼopojik ta griegoe lik skʼanik parte, yuʼun muʼyuk ichʼbil ta venta li meʼon antsetik yuʼunike (Ech. 6:1). ¿Kʼusi la spas li jtakboletike? La stakik batel vukvoʼ viniketik ti ta griego kʼop sbiike. ¿Kʼu yuʼun ti jaʼ tʼujatike? Yikʼaluk van jaʼ sventa junuk yoʼonton xaʼi sbaik li meʼon antsetik ti ta griego kʼop chkʼopojike (Ech. 6:2-6).

8, 9. 1) ¿Kʼuxi xvinaj mi skʼan jel jtalelaltik? 2) ¿Kʼusi skʼan jtupʼ lokʼel ta jnopbentik? (1 Ped. 1:22).

⁸ Akʼo mi mu xkakʼtik venta, lek me xvinaj ta jtalelaltik li kʼusitik nopem xkaʼitik spasel ta jkuxlejaltike (Rom. 12:2). Jech xtok, yikʼaluk van chchopol kʼopojik li jlakʼnatik, jchiʼiltaktik ta abtel o ta chanun ta stojolal li krixchanoetik ti jelel slumalike, ti jelel kʼusi nopem xaʼi ta xkuxlejalike o ti jelel stsʼunbalike. ¿Mi jech xa van chijchopol kʼopoj ek?  ¿Kʼusi chkaltik kʼalal oy buchʼu tslabanutik ta skoj ti jelel jlumaltike o ti jelel kʼusi nopem xkaʼitike?

⁹ Ti xkaltik ta jamale, li Pedroe chopol kʼusi la snop ta stojolal li buchʼutik maʼuk judaetike, pe ta kʼunkʼun la sjel stalelal (Ech. 10:28, 34, 35; Gal. 2:11-14). ¿Mi ta jel jtalelaltik ek? ¿Kʼusi skʼan jpastik mi laj kakʼtik venta ti ta jtoy jbatik ta skoj jlumaltik o ti chopol chkiltik li yantike? Skʼan xkakʼbetik yipal ti bu kʼalal xuʼ kuʼuntik sventa jel jtalelaltik eke (kʼelo 1 Pedro 1:22). ¿Pe kʼusi tskoltautik? Jaʼ ti jvules ta joltik ti mu ventauk bu jlumaltike, jpasmulilutik jkotoltik xchiʼuk mu jtatik-o ti kuxul xijkom yuʼun li Jeovae (Rom. 3:9, 10, 21-24). Jaʼ yuʼun, ¿kʼu yuʼun ti xijtoyet xa chkaʼi jbatike? (1 Kor. 4:7). Jchanbetik stalelal li jtakbol Pablo ti xi laj yalbe li yajtsʼaklomtak Kristoe: «Maʼuk xa yan krixchanooxuk [...,] [yuʼun] jaʼ yutsʼ yalaloxuk li Diose» (Efes. 2:19). Ta melel, jkotoltik skʼan xkakʼbetik yipal ti jtupʼ lokʼel ta jnopbetik li kʼusi muʼyuk lek ta jnoptik ta stojolal li yantike. Vaʼun jaʼ jech ta jlaptik li achʼ talelale (Kol. 3:10, 11).

10, 11. ¿Kʼuxi laj yakʼ ta ilel Booz ti jaʼ jech skʼanoj jyanlumetik kʼuchaʼal skʼanoj li Jeovae?

¹⁰ Li Vivliae chalbe skʼoplal jun tukʼil vinik ti Booz (Boaz) sbie. Laj yakʼ ta ilel ti kʼu yelan skʼanoj Jeova li jyanlumetike. ¿Kʼuxi? Jun kʼakʼale bat skʼel kʼu yelan xbat li stsobel sat stsʼunobtake. Te la sta ta ilel jun ants ti likem tal ta Moabe, Rut sbi li ants taje. Yakʼojbe tajek yipal kʼuxkʼul. Manchuk mi yaloj onoʼox Smantal Moises ti xuʼ xkʼuxkʼulajike, laj to skʼan permiso li Rute. Toj labal sba laj yaʼi Booz kʼalal albat taje, jaʼ yuʼun laj to yakʼbe stsob li trigo ti stsoboj xa ox yaj-abteltake (kʼelo Rut 2:5-7, 15, 16).

¹¹ Vaʼun oy kʼusi la spas Booz sventa xakʼ ta ilel ti oy ta yoʼonton ta melel li Rute. La skolta, yuʼun snaʼoj ti toj vokol chaʼi ta skoj ti jyanlum antse. Xi laj yalbee: «Liʼ noʼox xatsobe; liʼ xachiʼin li jquiarataque». Taje jaʼ sventa mu kʼusi chopol spasbat yuʼun li sviniktake. Jech xtok, laj yakʼbe lek sveʼel xchiʼuk yaʼal, jech kʼuchaʼal tsmakʼlin lek li sviniktake. Kʼuchaʼal chkakʼtik ventae, la stsak lek ta mukʼ jyanlum ants li Booze xchiʼuk la spatbe yoʼonton (Rut 2:8-10, 13, 14).

12. ¿Kʼusi lek chkʼot ta pasel kuʼuntik kʼalal ta jkʼuxubintik li jyanlumetike?

¹² ¿Kʼu yuʼun laj yakʼ ta ilel slekil yoʼonton Booz ta stojolal li Rute? Jaʼ ta skoj ti tukʼ yoʼonton ta stojolal li smeʼalibe. Pe maʼuk noʼox ta skoj ti jech kʼuxubinate, jaʼ ta skoj xtok ti lik tunuk ta stojolal Jeovae xchiʼuk ti la saʼ koltael ta stojolal li Diose. Kʼalal laj yakʼ ta ilel slekil yoʼonton ta stojolal Rut li Booze, jaʼ yakal chakʼ ta ilel ti tukʼ snaʼ xkʼanvan li Jeovae (Rut 2:12, 20; Prov. 19:17). Jaʼ jech chkʼot ta pasel li avi eke. Mi chkakʼ ta ilel slekil koʼontontik ta stojolal «skotol li krixchanoetike», ta me jkoltatik sventa xojtikinik li mantale xchiʼuk ti xakʼik venta ti kʼanbilik tajek yuʼun li Jeovae (1 Tim. 2:3, 4).

13, 14. 1) ¿Kʼu yuʼun skʼan jkʼopontik li jyanlumetik ti chtalik ta jsalontike? 2) ¿Kʼusi tskoltautik sventa junuk koʼonton jchiʼintik ta loʼil?

¹³ Jtos ti kʼu yelan skʼan xkakʼ ta ilel slekil koʼontontik ta stojolal li buchʼutik yan-o slumalike, jaʼ ti lekuk jchʼamtik kʼalal chtalik ta jsalontike. Bakʼintike chiʼik xchiʼuk mu skʼan lek xkʼopojik li buchʼutik jaʼ to svulelik ta jlumaltike. Jech xtok, yikʼaluk van jutuk sbalil chaʼi sbaik ta skoj ti jelel stalel xkuxlejalike, ti muʼyuk mas stakʼinike, ti jelel stsʼunbalike o ta skoj ti jelel slumalike. Jaʼ yuʼun skʼan voʼotik xlokʼ ta koʼontontik ti xbat jkʼopontike xchiʼuk ti xkakʼ ta ilel slekil koʼontontik ta stojolalike. Mi oy kuʼuntik li aplikasion JW Language  jtunestik sventa jchanbetik jaypʼeluk li skʼopike (kʼelo Filipenses 2:3, 4).

¹⁴ Yikʼaluk van jkʼol-o jutuk chkaʼitik kʼalal ta jchiʼintik ta loʼil junuk jyanlume. Pe ¿kʼusi xuʼ skoltautik? Jaʼ ti oyuk kʼusi xkalbetik ta jtojolaltike. Vaʼun te chkakʼtik venta ti jaʼ mas ep li kʼusitik koʼol nopem xkaʼitik spasele. Yuʼun stalel onoʼox ti oy kʼusi lek xchiʼuk ti oy kʼusitik chopol ta jpastik ta skoj ti jelel stalel jkuxlejaltike.

15. ¿Kʼusi tskoltautik sventa xkaʼibetik smelolal ti kʼu yelan chaʼi sbaik li buchʼutik chtalik ta jlumaltike?

¹⁵ ¿Kʼuxi xuʼ jkoltatik sventa junuk noʼox yoʼonton xaʼi sbaik li buchʼutik chtalik ta jtsobobbailtike? Skʼan xiuk jnoptike: «Ti xibat ta yan lum voʼone, ¿kʼu yelan ta jkʼan tsakel ta venta?» (Mat. 7:12). Mu me jnoptik ti ta ora chnop chaʼiik jlumaltik li buchʼutik yan-o slumalike. Jaʼ jech, yikʼaluk van mu xkaʼibetik lek smelolal ta slikebal ti kʼu yelan snopbenike o ti kʼu yelan stalelalike. Pe jaʼ mas lek ti jtsaktik ta venta ti jelel stalel xkuxlejalike, jaʼ mu stakʼ mi xi chkaltike: «¿Kʼusi to ora chnop chaʼiik li kuxlejal liʼe?» (kʼelo Romanos 15:7).

16, 17. 1) ¿Kʼuxi xuʼ xkojtikintik lek li jyanlumetike? 2) ¿Kʼuxi xuʼ jkoltatik li jyanlumetik ta jtsobobbailtike?

¹⁶ ¿Kʼuxi xuʼ xkojtikintik lek li jyanlumetike? June jaʼ ti jchʼakbetik yorail sventa jchanbetik skʼoplal li slumalike xchiʼuk ti kʼusi nopem xaʼiik tee. Kʼalal ta jpastik li yichʼel ta mukʼ Jeova ta kutsʼ kalaltike, jsabetik skʼoplal li kʼusi nopem xaʼiik li buchʼutik yan-o slumalik ti liʼ oyik ta jlumaltike xchiʼuk li ta jtsobobbailtike. Yan ti kʼusi stakʼ jpastik xtoke jaʼ ti xkikʼtik batel ta veʼel ta jnatike. Yuʼun «laj xa sjam Dios li tiʼ na sventa xchʼunel oʼontonal ta sventa li jyanlumetike» (Ech. 14:27). Jech oxal, jchanbetik stalelal li Jeovae: kikʼ batel ta jnatik li jyanlumetike, mas to «li buchʼutik koʼol xchʼunel koʼontontik jchiʼuktike» (Gal. 6:10; Job 31:32).

 ¹⁷ Kʼalal ta jchiʼintik ta loʼil junuk utsʼ alalil ti likem tal ta yan lume, jaʼ me tskoltautik sventa epuk sbalil xkiltik ti chakʼbeik tajek yipal sventa xnop xaʼiik ti kʼu yelan li jkuxlejaltike. Yikʼaluk van skʼan jkoltatik sventa xchanik li jkʼoptike. O xuʼ van jkoltatik ta saʼel junuk organisasion ti chkoltavan sventa sabat yabtelik o ti sabat snaike. Jaʼ me jun mukʼta koltael chaʼi kermanotaktik mi jech ta jpastike (Prov. 3:27).

18. ¿Buchʼu skʼan xchanbeik stalelal li jyanlumetike?

¹⁸ Melel onoʼox chaʼa, li jyanlumetike skʼan me xakʼbeik yipal sventa xnop xaʼiik ti kʼu yelan li kuxlejal ti bu chkʼotike. Skʼan jaʼ xchanbeik stalelal li Rute. ¿Kʼusi la spas? Baʼyuke, jaʼ ti la stsak ta venta ti kʼusi nopem xaʼiik ti bu kʼot ta nakleje. Yuʼun la skʼan permiso baʼyuk mi xuʼ xkʼuxkʼulaj (Rut 2:7). Muʼyuk bu la snop ti yuʼun oy sderecho ti jech tspase mi jaʼuk la snop ti skʼan xkoltaate. Xchibale, jaʼ ti la stoj ta vokol ti kʼuxubinate (Rut 2:13). Mi jaʼ jech tspasik kʼuchaʼal Rut li jyanlumetike, yikʼaluk me mas xkʼanatik yuʼun li ermanoetike xchiʼuk li yan krixchanoetike.

19. ¿Kʼu yuʼun skʼan lekuk jchʼamtik li buchʼutik yan-o slumalike?

¹⁹ Xijmuyubaj ti kʼux ta yoʼonton Jeova skotol li krixchanoetike xchiʼuk ti chakʼbe yaʼi li lekil aʼyejetik ta Vivliae. Ep jyanlumetike xuʼ van mu toʼox stakʼ xchan Vivlia ta slumal stukik mi jaʼuk stakʼ xbatik ta tsobajel. Pe li avi ti xuʼ xa xtal xchiʼinutik ta jtsobajeltike, skʼan me jkoltatik sventa mu yanuk-o lum xaʼi sbaik. Yikʼaluk van chʼabal lek jtakʼintik sventa jkoltatik. Akʼo mi jech, mi chkakʼ ta ilel slekil koʼontontik ta stojolalike, jaʼ me ta jchanbetik slekil yoʼonton li Jeovae. Jaʼ yuʼun chaʼa, kakʼbetik me yipal ta xchanbel stalelal li Jeovae xchiʼuk lekuk me jchʼamtik ti bu kʼalal xuʼ kuʼuntik li buchʼutik yan-o slumalike (Efes. 5:1, 2).