«JAʼ JUN tʼujbil vaso kuʼun li vinik leʼe, yuʼun jaʼ chalbe batel jbi li jyanlumetike [xchiʼuk] li ajvaliletike» (Ech. 9:15). Li buchʼu chalbe skʼoplal Kajvaltik Jesuse jaʼ jun juda vinik ti achʼ to yochel ta yajtsʼaklom Kristoe, ti laj yichʼ ojtikinel kʼuchaʼal jtakbol Pabloe.

Li Pabloe la spakbe skʼoplal kʼusi xchʼunoj ta stojolal «li ajvaliletike», jech kʼuchaʼal ta stojolal li ajvalil Nerón ta Romae. ¿Kʼu van yelan chkaʼi jbatik ti jech xijbat ta stojolal junuk ajvalil eke? Li yajtsʼaklomutik Kristoe chkichʼtik albel ti jchanbetik stalelal li Pabloe (1 Kor. 11:1). Mi ta jkʼelbetik skʼoplal kʼusi la spas kʼalal laj yichʼ chapanel yuʼun li j-abteletike, jaʼ me tskoltautik ta xchanbel stalelal.

Li judaetik ta Israele skʼan spasik li kʼusi chal Smantal Moisese. Buyuk noʼox lumal oyik ti yichʼojik ta mukʼ Diose, skʼan xakʼ ta xkuxlejalik li Mantal taje. Pe li ta Pentekostes ta sjabilal 33, mu xa persauk xchʼunik li Smantal Moisese (Ech. 15:28, 29; Gal. 4:9-11). Akʼo mi jech, li Pablo xchiʼuk li yan yajtsʼaklomtak Kristoe muʼyuk bu chopol laj yalbeik skʼoplal li Smantal Moisese. Vaʼun jaʼ koltaatik sventa mu vokoluk xaʼiik xcholel mantal li ta jteklumetik yuʼun Judae (1 Kor. 9:20). Li jtakbol Pabloe chkʼot ta nail tsobobbailetik sventa chcholbe mantal li buchʼutik xojtikinik li Dios yuʼun Abraane xchiʼuk sventa xrasonaj xchiʼuk krixchanoetik ta sventa li Tsʼibetik ta Evreo kʼope (Ech. 9:19, 20; 13:5, 14-16; 14:1; 17:1, 2).

Li jtakboletike jaʼ la stʼujik li jteklum Jerusalen sventa jaʼuk te sbeiltasik tal li cholmantale xchiʼuk nopem xaʼiik chchanubtasvanik li ta temploe (Ech. 1:4; 2:46; 5:20). Kʼalal jaʼo bat yan velta ta Jerusalen li Pabloe, te tikʼat ta chukel. Pe ta skoj ti mu teuk noʼox chapanate, ikʼat batel ta Roma sventa xchapanat.

¿Kʼusi tsnop j-abteletik ta Roma ta sventa li kʼusi chcholbe skʼoplal Pabloe? Sventa jtakʼtike, jkʼelbetik skʼoplal kʼusi tsnopik ta sventa relijion li jromaetike. Li stukike muʼyuk buchʼu chalbeik ti akʼo xikta li kʼusi xchʼunojike, jaʼ to mi chakʼbeik svokol chilik li ajvalile o mi tsokesbeik stalelal li yan krixchanoetike.

 La stsakbe ta mukʼ sderecho judaetik li ajvalil ta Romae. Xi chal jlik livroe: «Li judaetik ta yosilal Romae tsakbilik lek ta mukʼ. [...] Yuʼun mu persauk skʼan sjel li srelijionike, muʼyuk bu tsujatik ta yichʼel ta mukʼ li sdiostak ajvalil ta Romae. Moʼoj, yuʼun xuʼ spasik li kʼusi chal mantaletik yuʼunike», (Backgrounds of Early Christianity [Kʼu yelan xkuxlejalik li baʼyel yajtsʼaklomtak Kristoe]). Jech xtok, muʼyuk bu tsujatik ta spasel li servisio militare. * Kʼalal sta-o laj yil li Pabloe, laj yalbe skʼoplal li mantaletik yuʼun jromaetik sventa spakbe skʼoplal li yajtsʼaklomtak Kristo ta stojolal li j-abteletik ta Romae.

Li yajkontratak Pabloe ep kʼusitik laj yalik sventa xkontrainat yuʼun li krixchanoetike xchiʼuk li j-abteletike (Ech. 13:50; 14:2, 19; 18:12, 13). Jech kʼuchaʼal liʼe, laj yalik judaetik ti yakal tsvalopatinbe li Smantal Moisese. Ta skoj taje xuʼ van xchʼun-o judaetik ti achʼ to yochelik ta yajtsʼaklom Kristo ti muʼyuk chichʼ ta mukʼ smantaltak Dios li Pabloe. Jech xtok, mi la xchʼun Sanedrin taje, xuʼ van xal ti tsvalopatinik kʼusitik xchʼunoj judaetik li yajtsʼaklomtak Kristoe. Mi jech kʼot ta pasele, xuʼ van x-akʼbatik kastigo judaetik mi lek xil sbaik xchiʼuk li yajtsʼaklomtak Kristoe. Jech xtok, muʼyuk xa bu tstsakatik ta venta, mu xuʼ xchanubtasvanik ta templo mi jaʼuk li ta nail tsobobbailetike. Kʼalal laj yaʼiik moletik ta tsobobbail ta Jerusalen taje, laj yalbeik Pablo ti jaʼ mas lek xbat ta templo yoʼ spas li kʼusi chal Mantale, taje mu xa persauk jech tspas, pe muʼyuk chopol xtok. Vaʼun jaʼ jech laj yakʼ ta ilel ti mu meleluk li kʼusi chalike (Ech. 21:18-27).

Kʼalal kʼot ta templo li Pabloe, ep kʼusitik lik kʼotuk ta pasel ti jaʼ koltaat sventa «spakbe skʼoplal li [sderechoik] ta sventa li lekil aʼyejetike» (Filip. 1:7). Li judaetike lik saʼik kʼop li ta temploe xchiʼuk tskʼan ox tsmilik li Pabloe, jech oxal tikʼat ta chukel yuʼun li komandante yuʼun soltaroetike. Chakʼbeik xa ox nukul, pe laj yal ti jaʼ jromail vinike. Vaʼun laj yikʼik batel ta Sesarea, ti jaʼ onoʼox te chchapanatik yuʼun jromaetik li judaetike. Lek tajek laj yil li Pabloe, yuʼun tsots yoʼonton te la xchol mantal xchiʼuk laj yalbe skʼoplal li srelijion yajtsʼaklomtak Kristo ta stojolal li j-abteletike, yuʼun mu xojtikinik lek li Jesuse xchiʼuk li chanubtaseletik laj yakʼe.

Li ta kapitulo 24 ta slivroal Echose te chalbe skʼoplal kʼu yelan laj yichʼ chapanel Pablo yuʼun li jromail ajvalil Feliks ta Judeae, li ajvalil taje yabinoj xa onoʼox li kʼusitik xchʼunoj yajtsʼaklomtak Kristoe. Li judaetike oy oxtosuk kʼu yelan la sjutbeik smul li Pabloe, xi laj yalike: «Jaʼ tslikes ti tstoy sbaik ta stojolal ajvalil li judaetik ta spʼejel balumile xchiʼuk jaʼ jolil yuʼun li jvokʼ jnasaretal krixchanoetike. Jech xtok, la sokbe skʼoplal li temploe», ti jaʼ sventainoj li Romae (Ech. 24:5, 6). Ta skoj li muliletik taje xuʼ ox xmilat li Pabloe.

Ep kʼusitik xuʼ jchanbetik li Pabloe, yuʼun kʼalal jutbat smule muʼyuk x-ilin xchiʼuk ichʼvan ta mukʼ. Laj yalbe skʼoplal li Mantale xchiʼuk li kʼusi laj yal J-alkʼopetike. Jech xtok, laj yalbe skʼoplal jtos mantal ti bu chal ti xuʼ xichʼ ta mukʼ judaetik li Dios yuʼun smoltotakik ta voʼnee (Ech. 24:14). Ta mas tsʼakale, jaʼ jech la spakbe skʼoplal kʼusi xchʼunoj ta stojolal li ajvalil Porsio Festoe xchiʼuk ta stojolal li ajvalil Erodes Agripae.

Ta slajebe, sventa tukʼuk xchapanat li Pabloe, la skʼan ti jaʼuk xchapanat yuʼun li ajvalil ti mas tsots skʼoplal li vaʼ kʼakʼale, xi laj yale: «¡Akʼo xchapanun li Sesare!» (Ech. 25:11).

Ta tsʼakale, xi albat yuʼun jun anjel li Pabloe: «Persa onoʼox chbat avaʼan aba ta stojolal li [Sesare]» (Ech. 27:24). Li ajvalil Nerón ta Romae laj onoʼox yal ta slikebal ti mu jaʼuk chchapan skotol li kʼopetike. Li ta baʼyel vaxakib jabil yochel ta ajvalile, yantik-o buchʼu laj yakʼbe xchapan. Xi chal jlik livroe: «Kʼalal chchapanvan li ajvalil Nerone te chchapanvan ta spasobmantal xchiʼuk te oy ep jtojobtasvanejetik ti lek chanemike xchiʼuk ti lek ojtikinbilike», (The Life and Epistles of Saint Paul [Xkuxlejal xchiʼuk skartatak Pablo]).

 Li Vivliae muʼyuk chal mi jaʼ chapanat yuʼun Nerón li Pabloe o mi yan-o buchʼu laj yakʼbe sbain, vaʼun ti kʼun to albat ti kʼuxi kʼot ta chapanel yuʼune. Kʼuuk onoʼox yelan, li Pabloe laj van yalbe lek smelolal ti jaʼ chichʼ ta mukʼ li Sdios judaetike xchiʼuk ti tstijbe yoʼonton krixchanoetik ti akʼo xchʼunbeik smantal li ajvaliletike (Rom. 13:1-7; Tito 3:1, 2). Yaʼeluke toj lek kʼusi kʼot ta pasel kʼalal la spakbe skʼoplal lekil aʼyej ta stojolal li j-abteletik ti tsots yabtelike, yuʼun lokʼesat ta chukel yuʼun li Sesare (Filip. 2:24; Filem. 22).

Xi laj yalbe yajchankʼoptak li Jesuse: «Voʼon ta jkoj chavichʼik ikʼel batel ta stojolal itsʼinal ajvaliletik xchiʼuk ta stojolal bankilal ajvaliletik sventa xaʼiik mantal li stukike xchiʼuk li yantik jteklume» (Mat. 10:18). Jaʼ mukʼta matanal ti jaʼ jech chkalbetik skʼoplal li Jesuse. Mi chkakʼtik persa spakbel skʼoplal li lekil aʼyejetike, jaʼ chkoltavan sventa jpastik kanal ta stojolal li ajvaliletike. Melel onoʼox, skotol li kʼusitik chkʼot ta nopel yuʼun li jpasmulil krixchanoetike, muʼyuk onoʼox bu lek chakʼ «jderechotik ta sventa li lekil aʼyejetike». Jaʼ noʼox chakʼ jkolebaltik xchiʼuk tukʼilal ta melel ta sbatel osil li Ajvalilal yuʼun Diose (Ecl. 8:9; Jer. 10:23).

Kʼalal ta jpakbetik skʼoplal li kʼusi jchʼunojtike, jaʼ me chkichʼbetik ta mukʼ sbi li Jeovae. Pe kʼalal jech ta jpastike, jchanbetik stalelal Pablo ti muʼyuk bu x-iline, ti jamal kʼopoje xchiʼuk ti jpʼel yoʼonton laj yal li kʼusi xchʼunoje. Xi laj yalbe yajtsʼaklomtak li Jesuse: «Mu me baʼyeluk chachapan abaik [ti] kʼuxi chapak akʼoplalike, yuʼun voʼon chkakʼ ta aveik kʼusi chavalik xchiʼuk chkakʼ apʼijilik, vaʼun muʼyuk bu chkuch yuʼunik [...] li avajkontratakike» (Luk. 21:14, 15; 2 Tim. 3:12; 1 Ped. 3:15).

Jpakbetik me skʼoplal li kʼusi jchʼunojtik ta stojolal li bankilal ajvaliletike, li itsʼinal ajvaliletike xchiʼuk ta stojolal li yan j-abteletike, yuʼun jaʼ noʼox me jech xuʼ jcholbetik mantal. Jech xtok, kʼalal ta jpastik kanale jaʼ me chkoltavan sventa xichʼ jelel junantik mantaletik ta tsʼakal xchiʼuk ti stsakik ta venta li jderechotik sventa xkaltik li kʼusi ta jnoptike xchiʼuk ti kʼusi relijional ta jkʼantike. Pe mu ventauk mi jpastik kanal o mi moʼoj, xmuyubaj me kuʼuntik Jeova ta skoj ti tsots koʼonton chkakʼtik ta ilel kʼalal ta jpakbetik skʼoplal li kʼusi jchʼunojtike.