1, 2. 1) ¿Kʼusi vokoliletik tsnuptanik li buchʼutik mu snaʼ spajes sbaike? 2) ¿Kʼu yelan li jkuxlejaltik avie?

LI PAJESEJBAILE jaʼ jun talelal ti te likem talel ta stojolal li Jeovae (Gal. 5:22, 23). Li stuke lek tajek chakʼ ta ilel li talelal taje. Pe jaʼuk li voʼotike jpasmulilutik, jech oxal toj vokol chkaʼitik ti jpajes jbatike. Ta skoj taje ep vokoliletik ta jnuptantik. Jech kʼuchaʼal liʼe, epal krixchanoetike maʼuk chakʼ ta yoʼontonik li kʼusitik mas tsotsik skʼoplale, muʼyuk xa chakʼ ta yoʼontonik li yabtelike o li xchanunike. Jech xtok, kʼalal mu snaʼ spajtsan sbaike ta x-utvanik, chuchʼik pox, chmeʼin chaʼiik slajesel li kʼusitik chopole, ch-ilbajinvanik, chtuchʼ snupunelik, jech noʼox tstikʼ sbaik ta ilil, ch-ochik ta chukel, jech-o chil svokolik ta skoj li kʼusi tsnuptanike, tstaik chameletik ta skoj li chiʼinejbail ta vayele xchiʼuk chchiʼin yolik akʼo mi muʼyuk snopojik (Sal. 34:11-14).

² Jech kʼuchaʼal chkakʼtik ventae, li buchʼutik mu snaʼ spajes sbaike ta xil svokol stukik xchiʼuk chakʼbe svokol li yantike. Li avie mas to ch-epaj li buchʼutik mu snaʼ spajes sbaike. Achʼtik toe laj yakʼik venta ti mas xa mu snaʼ spajes sbaik li krixchanoetike, mu xa jechuk kʼuchaʼal kʼalal la xchanbeik skʼoplal li ta sjabilaltik 1940. Taje mu toj labaluk sba chkaʼitik, yuʼun li Vivliae yaloj xa onoʼox ti jaʼ jun sprevail ti kuxulik xa ta slajebal kʼakʼale (2 Tim. 3:1-3).

3. ¿Kʼu yuʼun tsots skʼoplal skʼan jchantik spajesel jbatik?

 ³ ¿Kʼu yuʼun tsots skʼoplal skʼan jchantik spajesel jbatik? Jkʼeltik chibuk srasonal ti toj tsots skʼoplale. Li baʼyele jaʼ ti muʼyuk mas tsnuptan tsots svokolik li buchʼutik snaʼ spajes sbaike, mas lek xil sbaik xchiʼuk li yan krixchanoetike, mu xlik ta anil skʼakʼal yoʼontonik, muʼyuk tsvul yoʼontonik xchiʼuk muʼyuk ch-ipajik ta at-oʼonton. Li xchibal srasonale jaʼ ti muʼyuk lek chilutik Dios mi mu xkuch kuʼuntik li prevaetike xchiʼuk mi mu jnaʼ jpajes jbatike. Taje jaʼ li kʼusi la snuptanik li Adan xchiʼuk Eva ta skoj ti muʼyuk la spajes sbaike (Gén. 3:6). Jaʼ jech li avi eke, epal krixchanoetike chil tsots svokolik ta skoj ti mu snaʼ spajes sbaike.

4. ¿Kʼusi tspat koʼontontik mi vokol chkaʼi spajesel jbatike?

⁴ Ta skoj ti jpasmulil krixchanoutike mu jnaʼ lek jpajtsan jbatik. Akʼo mi jech, li Jeovae xojtikin li yajtuneltak ti chakʼik persa bu kʼalal xuʼ yuʼunik sventa xiktaik li kʼusi chopol nopem xaʼiik spasele (1 Rey. 8:46-50). Xuʼ van oy bu mas vokol chkaʼitik yakʼel ta jkuxlejaltik li talelal taje, pe ta skoj ti jaʼ kamigotik li Jeovae oy ta tajek ta yoʼonton tskʼan tskoltautik, yuʼun chil ti ta jkʼan chijtun ta stojolale. Li ta xchanobil liʼe ta jkʼelbetik skʼoplal li slekil kʼelobil chakʼ ta ilel Jeovae. Ta tsʼakale ta jchanbetik skʼoplal krixchanoetik ta Vivlia ti muʼyuk xtojob spajesel sbaike xchiʼuk li buchʼutik la snaʼ spajesel sbaike. Ta slajeb une, ta jkʼeltik kʼusi skʼan jpastik sventa jnaʼtikuk spajesel jbatik.

5, 6. ¿Kʼusi slekil kʼelobil oy kuʼuntik ta stojolal Jeova ta sventa li pajesejbaile?

⁵ Li Jeovae lek tajek yakʼoj ta ilel ti snaʼ spajes sbae, yuʼun lek tajek skotol li kʼusitik tspase (Deut. 32:4). Pe li voʼotike maʼuk jech jtalelaltik. Jaʼ yuʼun, sventa xkaʼibetik smelolal kʼusi jaʼ li pajesejbaile xchiʼuk ti kʼuxi xuʼ xkakʼ ta jkuxlejaltik li stalelal Dios taje, skʼan jkʼelbetik skʼoplal li skʼelobil yakʼoj ta ilele. ¿Bakʼin mas to laj yakʼ ta ilel ti snaʼ spajes sbae?

⁶ Kalbetik skʼoplal ti kʼu yelan laj yakʼ ta ilel stalelal Jeova kʼalal la stoy sba li Satanase. Li tukʼil anjeletik ta vinajele xuʼ van chopol laj yaʼi sbaik o ilinik-o tajek ti jech la spas li Satanase. Li voʼotike eke xuʼ van jech chkaʼi jbatik bakʼintik kʼalal ta jnopbetik skʼoplal li kʼusi spasoj tal sventa xkil-o jvokoltike. Li Jeovae snaʼoj ti skʼan xchapan taje, pe maʼuk tsale yuʼun li xkʼuxul kʼusi pasbate. Li avie jech-o yakʼoj ta ilel ti «muc ta aniluc [ch-iline]» xchiʼuk lek tajek skʼeloj talel kʼu yelan xuʼ xchapan li kʼusi la xchibal kʼopta Satanase (Éx. 34:6; Job 2:2-6). ¿Kʼu yuʼun yakʼoj to echʼuk skʼakʼalil sventa xchapan? Yuʼun mu skʼan ti xichʼ lajesel ta j-echʼel li krixchanoetike, ‹moʼoj, li kʼusi tskʼane jaʼ ti sutes yoʼonton skotolike› (2 Ped. 3:9).

7. ¿Kʼusi chakʼ jchantik li slekil kʼelobil laj yakʼ ta ilel Jeovae?

⁷ ¿Kʼusi chakʼ jchantik li slekil kʼelobil laj yakʼ ta ilel Jeovae? Jaʼ ti skʼan baʼyel jnoptik lek li kʼusi ta jpastike o li kʼusi chkaltike sventa mu xijyayijesvan. Kʼalal mi oy kʼusi tsots skʼoplal ta jkʼan ta jpastike, jchʼakbetik lek yorail sventa jnopbetik lek skʼoplal xchiʼuk jkʼanbetik jpʼijiltik li Jeovae sventa lekuk kʼusi jpastik o lekuk li kʼusi chlokʼ ta ketike (Sal. 141:3). Yuʼun mi jaʼo ta jnop kʼusi ta jpastik kʼalal jaʼo kapem joltike, vokol xa me chkaʼi spajesel jbatik xchiʼuk ep ta velta ta jchaʼnaʼtik li kʼusi laj kaltike o li kʼusi la jpastike (Prov. 14:29; 15:28; 19:2).

8. 1) ¿Bu xuʼ jtatik slekil kʼelobiltak ta sventa li pajesejbaile? 2) ¿Kʼusi koltaat Jose sventa mu xlaj ta loʼlael? (Kʼelo li lokʼol ta slikebale).

⁸ ¿Buchʼutik chalbe skʼoplal Vivlia ti laj yakʼik  ta ilel ti toj tsots skʼoplal ti jnaʼtikuk spajesel jbatike? Xuʼ van ep buchʼutik xvul ta joltik ti la snaʼik spajtsanel sbaik kʼalal la snuptanik tsots vokole. Kalbetik skʼoplal kʼusi la snuptan Jose kʼalal jaʼo te chtun ta sna Potifar ti jaʼ li bankilal soltaro ta Ejiptoe. Li yajnil Potifare lek laj yil li Josee yuʼun «lec cʼupil sba, lec cʼacʼal vinic», vaʼun ep ta velta laj yakʼ persa sloʼlael. Pe xi laj yal li Josee: «¿Cʼu yuʼun ta jpas li cʼusi toj chopole, xchiʼuc ti jaʼ sventa ta jta o jmul ta stojol Diose?». ¿Kʼusi koltaat Jose sventa mu spas li kʼusi chopole? Jaʼ ti la snopbe skʼoplal li kʼusi chopol chkʼot ta stojolal mi laj yakʼ sba ta loʼlaele. Jaʼ yuʼun, kʼalal nitbat skʼuʼ sventa xchiʼin sbaik ta vayel xchiʼuk li ants taje, «ilocʼ ta anil» (Gén. 39:6, 9; kʼelo Proverbios 1:10).

9. ¿Kʼusi xuʼ jpastik sventa stsal kuʼuntik li prevaetike?

⁹ ¿Kʼusi xuʼ jchanbetik li Josee? Sventa mu jpʼajbetik li smantaltak Jeovae, bateltike skʼan xijatavutik lokʼel ta anil kʼalal ta jnuptantik prevaetike. Kʼalal maʼuk toʼox stestigotak Jeova junantik ermanoetike batem toʼox ta yoʼontonik veʼel, ch-uchʼbolajik, tsikʼolajik, tslajesik droga xchiʼuk chmulivajik. Jech oxal, xuʼ van kʼalal yichʼojik xa ox voʼe yikʼaluk van xtijbat to yoʼontonik spasel li kʼusi chopole. Mi oy jech chkʼot ta jtojolaltik taje jchotan jbatik mukʼta jaluk xchiʼuk jnoptik ti muʼyuk xa lek chkil jbatik xchiʼuk Jeova mi muʼyuk ta jpajtsan li kʼusi tskʼan koʼontontike. Jech xtok, jpʼajtik li kʼusi xuʼ stij koʼontontik spasel li kʼusitik chopole (Sal. 26:4, 5; Prov. 22:3). Mi la jnuptantik jtosuk prevae jkʼanbetik Jeova ti akʼo xakʼbutik jpʼijiltik sventa jpajtsan jbatik xchiʼuk sventa stsal kuʼuntike.

10, 11. 1) ¿Kʼusi tsnuptan li epal kerem tsebetik ta eskuelae? 2) ¿Kʼusi xuʼ xkoltaatik sventa xkuch yuʼun prevaetik li kerem tsebetike?

¹⁰ Li avie, ep kerem tsebetik ti jaʼik yajtsʼaklomtak Kristoe jaʼ jech chil svokolik kʼuchaʼal li Josee. Kalbetik skʼoplal jun tseb ti Kim sbie, jutuk mu skotoluk li xchiʼiltak ta chanune xtoyet xa chaʼi sbaik kʼalal tsloʼiltaik ti oy la buchʼu chchiʼinik ta vayel li ta jujun savado o ta domingoe. Pe li Kime muʼyuk bu jech tspas li kʼusitik chopol taje. Xi chale: «Ta skoj ti mu jechuk ta spas jtalelal kʼuchaʼal li yantike, bakʼintike jtuk chkaʼi jba o sjipojikun ta yoʼontonik chkaʼi. Li jchiʼiltak ta chanune chalik ti bol tsebun la ti muʼyuk jnovioe. Pe jnaʼoj onoʼox ti toj vokol chaʼi stsalel mulivajel kʼalal kerem tseb to li jun krixchanoe» (2 Tim. 2:22). Li Kime jech-o chjakʼilanbat mi jech-o to ti muʼyuk buchʼu xchiʼinoj ta vayele, vaʼun te chlik xchapbe ti kʼu yuʼun muʼyuk chmulivaje. Ta melel, xijmuyubajutik ta stojolal li kerem tsebetik ti muʼyuk chpʼajik ta sventa li mulivajele. Jech li Jeovae solel xmuyubaj ta stojolalik ek.

¹¹ Li Vivlia xtoke chalbe skʼoplal chopol krixchanoetik ti muʼyuk la spajtsan sbaik ta sventa li mulivajele xchiʼuk chakʼ ta ilel ti la sta tsots svokolik ta skoj ti jech la spasike. Jaʼ yuʼun, mi oy buchʼu jech tsnuptan kʼuchaʼal li Kime lek ti snopbe skʼoplal li kʼusi chal ta kapitulo 7 yuʼun Proverbios ta sventa li jun kerem ti muʼyuk la skʼel sbae. Xuʼ snopbe skʼoplal xtok li kʼusi la spas Amnone xchiʼuk li tsatsal vokolil la snuptan ta skoj li kʼusi la spase (2 Sam. 13:1, 2, 10-15, 28-32). Kʼalal jaʼo tspasik li yichʼel ta mukʼ Jeova ta yutsʼ yalalik li totil meʼiletike xuʼ stunesik li loʼiletik ta Vivlia taje. Vaʼun jaʼ me jech tskolta yalab xnichʼnabik sventa xchan spajesel sbaik xchiʼuk ti lekuk xtojobik ta snopel li kʼusi tspasike.

12. 1) ¿Kʼuxi la spajes sba Jose kʼalal jaʼo te xchiʼuk li sbankiltake? 2) ¿Bakʼin skʼan jpajes jbatik li voʼotik eke?

¹² Jkʼelbetik to batel skʼoplal Jose ti bu laj yakʼ ta ilel yan velta ti snaʼ spajes sbae. Kʼalal jaʼo kʼot li sbankiltak ta Ejipto ta man veʼlile muʼyuk laj yakʼ sba ta ojtikinel ta stojolalik.  Kʼalal mu xa xkuch yuʼun laj yaʼie, lokʼ batel, bat okʼuk. ¿Kʼu yuʼun jech la spas? Yuʼun tskʼan tsnaʼ kʼusi tsnop ta melel li sbankiltake (Gén. 43:30, 31; 45:1). Li kʼusi tskoltautik sventa mu xlik skʼakʼal koʼontontik kʼalal oy kʼusi chopol tspasbutik junuk kutsʼ kalaltik o junuk kermanotike, jaʼo kʼalal ta jvules ta joltik li slekil kʼelobil laj yakʼ ta ilel li Josee (Prov. 16:32; 17:27). Jech xtok, mi oy junuk kutsʼ kalaltik ti lokʼem ta mantale, skʼan me jnaʼuk spajesel jbatik sventa mu jchiʼintik ta loʼil. Taje vokol van chkaʼitik ta spasel, pe ¿kʼusi xuʼ skoltautik? Jaʼ mi la jvules ta joltik ti jaʼ jech ta jchʼunbetik smantal li Jeovae xchiʼuk ti jaʼ jech ta jchanbetik li stalelale.

13. ¿Kʼusi chakʼ jchantik li stalelal ajvalil Davide?

¹³ Kalbetik skʼoplal yan skʼelobil ta Vivlia ti toj lek ta chanele. Jaʼ ta sventa li ajvalil Davide. Kʼalal nutse yuʼun li Saul xchiʼuk kʼalal likesbat skʼakʼal yoʼonton yuʼun li Simeie, muʼyuk xkap sjol. Xchiʼuk akʼo mi tsots yabtel li Davide muʼyuk kʼusi la spasbe sventa spak skʼoplal (1 Sam. 26:9-11; 2 Sam. 16:5-10). Pe jnaʼojtik lek xtok ti mu skotoluk velta la spajtsan sbae, yuʼun tsots laj yakʼ ta ilel stalelal ta stojolal li Nabale xchiʼuk muʼyuk la spajtsan sba kʼalal laj yil li Betsabee (Bat-seba) (1 Sam. 25:10-13; 2 Sam. 11:2-4). ¿Kʼusi xuʼ jchanbetik li Davide? Baʼyel, li jkʼelvanejetik o li buchʼutik tsots kʼusi sbainojike skʼan me spajes sbaik sventa mu jaʼuk bankilal xa tajek chaʼi sbaik. Xchibal, mu me xiuk xkaltike: «Voʼone xkuch onoʼox kuʼun kʼusiuk li preva ta jnuptane» (1 Kor. 10:12).

14. 1) ¿Kʼusi kʼot ta stojolal li Luigie? 2) Mi jech la jnuptantik eke, ¿kʼu yuʼun toj tsots skʼoplal ti jpajtsan jbatike?

¹⁴ ¿Kʼusi skʼan jpastik yoʼ masuk to jnaʼ spajesel jbatike? Jkʼeltik kʼusi kʼot ta stojolal jun ermano ti Luigi sbie. Jun velta kʼalal jaʼo tstsʼot skaroe, akʼbat choke yuʼun yan karo. Akʼo mi jaʼ ta smul li yan vinike, pe lik tsakvanuk ta utel xchiʼuk tskʼan xa ox chakʼ majel. Jaʼ yuʼun, li Luigie la skʼanbe vokol Jeova sventa xkoltaat ta spajtsanel sba, vaʼun la slekil kʼopon li vinike, pe mi jsetʼuk bu laj yaʼi. Jaʼ yuʼun li ermanoe la stsak batel li skaroe, te xvulvul laj yikta komel li vinike. Kʼalal echʼ jun xemanae, li ermanoe bat xchaʼvulaʼan jun ants, jaʼ to laj yile jaʼ smalal li buchʼu laj yakʼ chokee. Kʼexav tajek li vinike, la skʼan perton xchiʼuk xi laj yalbe li Luigie: «Mu kʼu xal avoʼonton, ta jkʼopon bal li empresa sventa aseguroe yoʼ smeltsanik noʼox li akaroe». Maʼuk noʼox jech la spas, yuʼun te la xchiʼin yajnil xtok sventa xchanik Vivlia xchiʼuk li ermanoe, vaʼun kʼalal tsuts yuʼunike laj yal ti toj lek laj yaʼie. Kʼalal la snopbe skʼoplal Luigi skotol taje, laj yakʼ venta ti toj lek ti la spajtsan sba kʼalal laj ta chokee, yuʼun ti kapuk sjol eke muʼyuk lek kʼusi xkʼot ta pasel ti jechuke (kʼelo 2 Korintios 6:3, 4).

15, 16. Kʼalal ta jchantik Vivliae, ¿kʼuxi xuʼ skoltautik xchiʼuk kutsʼ kalaltik sventa jchantik spajesel jbatik?

¹⁵ ¿Kʼusi xuʼ jpastik li yajtsʼaklomutik Kristo sventa jchan spajesel jbatike? Jaʼ ti oyuk lek yorail kuʼuntik sventa jchan Jvivliatike. Xi albat yuʼun Dios li Josuee: «Alilano me scotol cʼacʼal cʼusi chal ta svunal li mantaletic cuʼune. Nopilano ta cʼacʼal ta acʼubal yuʼun jech chcʼot ta pasel avuʼun li cʼusitic te tsʼibabile. Jech lec chbat avuʼun buyuc noʼox chaxanov, xchiʼuc lec chbat avuʼun scotol cʼusi chapas» (Jos. 1:8). ¿Kʼuxi tskoltautik sventa jchantik spajesel jbatik kʼalal ta jchantik li Vivliae?

¹⁶ Jech kʼuchaʼal laj xa jchantik tale, li Vivliae chalbe skʼoplal krixchanoetik ti lek o ti chopol kʼusi kʼot ta stojolalik ta skoj li stalelalike. Jech oxal, li Jeovae laj yakʼ ti akʼo xichʼ tsʼibael komel sventa jchanubtaseltike (Rom. 15:4). Jaʼ yuʼun, skʼan ti jkʼeltike, ti jchantike xchiʼuk ti lek jnopbetik skʼoplale.  Jnoptik kʼuxi xuʼ jtabetik sbalil xchiʼuk li kutsʼ kalaltike, jkʼanbetik koltael Jeova sventa xkakʼ ta jkuxlejaltik li kʼusi chchanubtasvan Vivliae. Mi laj kakʼtik venta ti vokol chkaʼi spajesel jbatike, jkʼopontik Jeova xchiʼuk kakʼtik persa ti bu kʼalal xuʼ kuʼuntike (Sant. 1:5). Lek me tajek xtok mi la jsabetik mas skʼoplal li ta jvuntike.

17. ¿Kʼuxi xuʼ xchanubtas yalab xnichʼnabik sventa snaʼuk spajesel sbaik?

¹⁷ Li alab nichʼnabiletike muʼyuk bu xchanoj kʼuxi tspajes sbaik kʼalal ch-ayanike. Jaʼ yuʼun, ¿kʼuxi xuʼ xachanubtasik li avalab anichʼnabike? Jaʼ ti xavakʼbeik yil ta sventa kʼusi chapasik ti tsots tajek skʼoplal li talelalil taje (Efes. 6:4). Mi laj avakʼik venta ti mu snaʼ spajesel sbaik li avalab anichʼnabike, xiuk xajakʼbe abaike: «¿Kʼu van yelan chil li jtalelale?». Vuleso me ta ajolik xtok ti toj tsots skʼoplal ti mu xavikta-o abaik ta cholmantale, li ta tsobajele xchiʼuk ti chapasik li yichʼel ta mukʼ Jeova ta utsʼ alalile. Mu xa xiʼik ta yalbel avalab anichʼnabik ti mu stakʼ spas jtosuk kʼusi mi mu sta-o chavilike. Li Jeovae oy noʼox spajeb li kʼusitik laj yakʼbe spas li Adan xchiʼuk Evae, taje jaʼ sventa xichʼbeik ta mukʼ li yabtel ti toj tsots tajek skʼoplale. Jaʼ jech li totil meʼiletik eke, kʼalal chakʼik mantaletik xchiʼuk ti lek chakʼ ta ilel stalelalike, jaʼ me jech chchanik spajesel sbaik li alab nichʼnabiletike. Jech xtok, skʼan me stsʼunbeik ta yoʼonton ti akʼo xichʼbeik ta mukʼ li yabtel Jeovae xchiʼuk ti xchʼunbeik li smantaltake, yuʼun taje tsots tajek skʼoplal (kʼelo Proverbios 1:5, 7, 8).

18. ¿Kʼu yuʼun skʼan jtʼujtik lek li kamigotike?

¹⁸ Mi totil meʼilutik o mi maʼuk, skʼan me jtʼujtik lek li buchʼutik ta jchiʼintike. Mi skʼanojik Jeova li kamigotaktike, ta me stij koʼontontik ta stael kʼusitik ta mantal xchiʼuk tskoltautik sventa mu jtikʼ jbatik ta kʼopetik (Prov. 13:20). Maʼuk noʼox, ta jkʼan ta jchanbetik ti kʼu yelan li xkuxlejalike xchiʼuk ti kʼu yelan snaʼ spajes sbaike. Jech xtok, mi lek jtalelaltik eke ta me jtijbetik yoʼontonik ti jechuk spas stalelalike. Jaʼ yuʼun, mi jech chkakʼtik-o ta ilel jujun kʼakʼal ti jnaʼ jpajes jbatike, lek me chilutik li Diose, ta me jkʼupin li jkuxlejaltike xchiʼuk lek me chkil jbatik xchiʼuk li kutsʼ kalaltike.