1. ¿Kʼusitik spas yuʼunik li keremetik ti yichʼojik voʼe, xchiʼuk kʼu yuʼun?

KEREMETIK, ep kʼusitik xuʼ spas avuʼunik, yuʼun lek tsotsoxuk xchiʼuk oy avipalik (Prov. 20:29). Toj ep chakoltavanik li ta tsobobbaile xchiʼuk epoxuk van ti chak’an chavichʼik biiltasel kʼuchaʼal siervo ministeriale. Pe xuʼ van xi tsnop junantike: «Muʼyuk onoʼox chakʼbeikun jbain li kʼusitik tsotsik skʼoplale, yuʼun toj keremun to chilikun o mu noʼox xitojob chilik». ¿Mi jaʼ jech chavaʼi aba? Akʼo mi keremot to, oy kʼusitik xuʼ xlik noʼox apas sventa spat yoʼontonik ta atojolal li ermanoetik ta atsobobbail xchiʼuk ti stsakoxuk ta ventae.

2. ¿Kʼusi ta jkʼeltik li ta xchanobil liʼe?

² Li ta xchanobil liʼe, ta jkʼelbetik skʼoplal kʼu yelan echʼ xkuxlejal li ajvalil Davide. Ta jkʼelbetik jutuk skʼoplal xtok li kʼusi echʼ ta xkuxlejalik li Asa xchiʼuk Jeosafat ti jaʼik toʼox ajvaliletik ta Judae. Ta jkʼeltik kʼusitik la snuptanik, kʼusi la spasik xchiʼuk kʼusi xuʼ xchanik li keremetike.

3. Li keremetike, ¿kʼuxi xuʼ skoltaik li ermanoetik ti oy xa sjabilalike?

³ Kʼalal kerem toʼox li Davide, oy kʼusitik la xchan spasel ti la stabeik sbalil li yantike. Jamal xvinaj ti toj lek laj yil sba xchiʼuk li Jeovae. Jech xtok, laj yakʼ persa sventa xtojobuk lek stijel son, vaʼun jaʼ la skolta-o li Saul ti jaʼ li ajvalil biiltasbil yuʼun Diose (1 Sam. 16:16, 23). Li avi eke, ep keremetik oy kʼusitik xtojobik spasel ti xuʼ skoltaik-o li yan ermanoetike.  Jech kʼuchaʼal liʼe, junantik ermanoetik ti oy xa sjabilalike tstojik ta vokol kʼalal chichʼik chanubtasel ta stunesel li tavleta, selular o yan kʼusitik ti jaʼ tstunesik sventa xchanunaj stukik xchiʼuk sventa li tsobajeletike. Jaʼ yuʼun, xuʼ xakoltaan mi achanoj stunesel li kʼusitik taje.

4. ¿Kʼuxi xuʼ xchanbeik stalelal David li keremetike? (Kʼelo li lokʼol ta pajina 1).

⁴ Li Davide jujun kʼakʼal laj yakʼ ta ilel ti lek tspas li kʼusitik ch-akʼbat sbaine xchiʼuk ti xuʼ spat yoʼontonik ta stojolale. Jech kʼuchaʼal liʼe, kʼalal kerem toʼoxe, akʼbat sbain ti skʼelbe xchijtak stote, vaʼun laj yakʼ persa ti lekuk spas akʼo mi xibal sba li abtelal taje. Ta tsʼakale, li Davide xi laj yalbe li ajvalil Saule: «Kajval, voʼon ta jchabibe xchij li jtote. Jun veltae tal jkot leon, la stsak batel jkot chij, ta yan velta xtoke tal jkot oso, la stsak batel jkot chij. Kʼalal jech kʼot ta pasele la jnutsan batel, vaʼun la jipan ta lum, jech la jpojbe lokʼel ta yeik li chije» (1 Sam. 17:34, 35). Li Davide snaʼoj ti jaʼ oy ta sba xchabiel li uni chijetike, jaʼ yuʼun tsots yoʼonton la spojan. Li keremetike xuʼ xchanbeik stalelal kʼalal lek tspasik skotol li kʼusi ch-akʼbat sbainike.

5. Jech kʼuchaʼal chal Salmo 25:14, ¿kʼusi ti mas tsots skʼoplal xuʼ spasik li keremetike?

⁵ Ta skeremal onoʼox lek tajek laj yil sba xchiʼuk Jeova li Davide. Taje toj tsots skʼoplal, jaʼ mu sta ti lek tsots yoʼonton o ti xtojob lek stijel li arpae. Maʼuk noʼox Sdios laj yil li Jeovae, yuʼun jaʼ slekil amigo laj yil (kʼelo Salmo 25:14). Keremetik, li kʼusi mas tsots skʼoplal xuʼ xapasike jaʼ ti lekuk tajek xavil abaik xchiʼuk li Atotik ta vinajele. Mi jech chapasike, yikʼaluk van oy kʼusitik mas cha-akʼbat abainik spasel li ta tsobobbaile.

6. ¿Kʼusitik chopol tsnopik junantik ta stojolal li Davide?

⁶ Jtos ti kʼusi vokol la snuptan Davide jaʼ ti oy kʼusitik chopol tsnopik ta stojolale. Jech kʼuchaʼal liʼe, kʼalal laj yal ti chbat stsak ta kʼop li Goliate, pajesat yuʼun li ajvalil Saule xchiʼuk xi albate: «Toj keremot to» (1 Sam. 17:31-33). Jech xtok, jaʼtik toʼox albat yuʼun sbankil ti mu sventa-o li yabtele (1 Sam. 17:26-30). Pe mu jechuk ch-ilat yuʼun li Jeovae, ta skoj ti x-ojtikinate, snaʼoj ti lek tspas li yabtele xchiʼuk ti lek snaʼ snopele. Ta skoj ti spatoj yoʼonton ti chkoltaat yuʼun Jeova ti jaʼ yamigoe, tsal yuʼun li Goliate (1 Sam. 17:45, 48-51).

7. ¿Kʼusi chakʼ achan li kʼusi kʼot ta stojolal Davide?

 ⁷ ¿Kʼusi chakʼ achan li kʼusi kʼot ta stojolal Davide? Li baʼyele jaʼ ti skʼan oyuk smalael avuʼune. Li buchʼutik ta abikʼtal onoʼox xojtikinoxuke yikʼaluk van mu ta orauk chakʼik venta ti lachʼi xa tale. Pe teuk ta ajol ti maʼuk noʼox tskʼel jpat jxokontik li Jeovae, xojtikinot lek xchiʼuk snaʼoj li kʼusi spas avuʼune (1 Sam. 16:7). Li xchibale jaʼ ti oyuk kʼusitik xapas sventa masuk to lek xavil aba xchiʼuk li Jeovae. Li Davide jaʼ jech la spas kʼalal la skʼel li kʼusitik spasoj Jeovae xchiʼuk la snopbe skʼoplal sventa xojtikin mas li Jeovae (Sal. 8:3, 4; 139:14; Rom. 1:20). Li yoxibale jaʼ ti xakʼanbe avipal li Jeovae. Jech kʼuchaʼal liʼe, mi tslabanoxuk achiʼiltak ta chanun ta skoj ti jaʼot testigoe, kʼanbo koltael Jeova sventa xkuch avuʼun. Jech xtok, akʼo ta akuxlejal li beiltaseletik oy ta Vivliae, li ta vunetike xchiʼuk li ta videoetike. Mas me chapat avoʼonton ta stojolal Jeova kʼalal chavil ti kʼu yelan tskoltaote, vaʼun li yantike tspat yoʼontonik ta atojolal kʼalal chilik ti apatoj avoʼonton ta stojolal Jeovae.

8, 9. 1) ¿Kʼusi koltaat David sventa mu xtavan xaʼi smalael yoʼ x-och ta ajvalile? 2) ¿Kʼusi xuʼ xchanik ta stojolal David li keremetike?

⁸ Jkʼeltik kʼusi yan la snuptan li Davide. Kʼalal laj yichʼ tʼujel sventa x-och ta ajvalile, muʼyuk xlik ajvalilajuk ta ora, yuʼun laj to smala epal jabil (1 Sam. 16:13; 2 Sam. 2:3, 4). ¿Kʼusi koltaat sventa mu xtavan xaʼi smalaele? Muʼyuk chibaj ti te xa noʼox smeyoj skʼob kome, yuʼun la spas li kʼusi xuʼ yuʼun spasele. Jech kʼuchaʼal liʼe, kʼalal te naki ta yosil jfilisteaetike, la stsak ta kʼop li yajkontratak Israele. Jaʼ jech la xchabi li yosilal Judae (1 Sam. 27:1-12).

⁹ ¿Kʼusi chakʼ achan li kʼusi la spas Davide? Jaʼ ti oyuk kʼusitik xapas sventa xatun ta stojolal Jeova xchiʼuk ta stojolal li avermanotake. Jkʼeltik kʼusi la spas jun ermano ti Ricardo * sbie. Kʼalal tetik toʼox van lajuneb sjabilale, tskʼan xa ox ch-och ta prekursor regular, pe muʼyuk toʼox chapal. Muʼyuk xchibaj-o xchiʼuk muʼyuk chopol laj yaʼi, yuʼun la xchʼakbe mas yorail li cholmantale. Xi chale: «Li avie, kakʼoj venta ti oy sbalil ti la jmala sventa xichʼi lek ta mantale. Laj kakʼ ta koʼonton svulaʼanel li buchʼutik oy ta yoʼontonik mantal chkile xchiʼuk ta jchapan jba lek kʼalal chbat jchaʼvulaʼanike. Jaʼ te lik kakʼ estudio ta sba velta, muʼyuk xa mas lixiʼ kʼalal mas lik jchol mantale». Li Ricardoe jaʼ xa siervo ministerial xchiʼuk prekursor regular ti lek ta chanbel stalelale.

10. ¿Kʼusi la spas David kʼalal oy kʼusi tsots skʼoplal la snop tspase?

¹⁰ Jkʼeltik to kʼusi yan la snuptan li Davide. Jun veltae, li David xchiʼuk sviniktake laj yiktaik komel yutsʼ yalalik sventa xbatik ta paskʼop. Taje jaʼo kʼalal snakʼoj sbaik sventa mu xtaatik yuʼun li Saule. Kʼalal jaʼo lokʼemik batele, tal yajkontraik li ta steklumalike xchiʼuk laj yikʼbeik batel li yutsʼ yalalike. Ta skoj ti lek xtojob ta paskʼop li Davide, xuʼ ox van oy kʼusi la snop tspas ta anil sventa xbat spoj talel li buchʼutik chukbilik batele. Pe mu jechuk la spas, yuʼun jaʼ la skʼanbe koltael li Jeovae. Xi la sjakʼbe Jeova ta stojolal li pale Abiatare: «¿Mi chbat jnuts li j-elekʼetike?». Albat yuʼun Jeova ti akʼo xbat snutse xchiʼuk ti lek kʼusi chkʼot ta pasel yuʼune (1 Sam. 30:7-10). ¿Kʼusi chakʼ achan taje?

11. ¿Kʼusi xuʼ xapas kʼalal oy kʼusi chanop chapase?

¹¹ Kʼano tojobtasel kʼalal oy kʼusi chanop chapase. Ichʼbo ye atot ameʼ o li moletik ta tsobobbail ti jal xa tunemik ta stojolal  Jeovae, yuʼun xuʼ stojobtasoxuk lek. Li Jeovae jaʼ svaʼanoj li moletik ta tsobobbaile xchiʼuk spatoj yoʼonton ta stojolalik, jaʼ yuʼun pato avoʼonton ta stojolalik ek. Yuʼun jaʼ jun «matanal» yakʼojbe li tsobobbaile (Efes. 4:8). Mi chachanbe ti kʼu yelan chtunik ta stojolal Jeova xchiʼuk mi chachikinta li tojobtaseletik chakʼboxuke, lek me kʼusi chbat ta nopel avuʼun. Jaʼ xa kalbetik skʼoplal kʼusi chakʼ jchantik li kʼusi la spas li ajvalil Asae.

12. ¿Kʼu toʼox yelan stalelal li ajvalil Asa kʼalal lik ajvalilajuke?

¹² Kʼalal kerem toʼox li ajvalil Asae, bikʼit laj yakʼ sba xchiʼuk lek tsots yoʼonton. Jech kʼuchaʼal liʼe, kʼalal cham li stot ti Abias sbie xchiʼuk ti jaʼ xa lik ajvalilajuke, la xchʼaybe skʼoplal li yichʼel ta mukʼ jecheʼ diosetik li ta jteklume. Jech xtok, «laj yalbe Juda ti akʼo saʼik li Jeova Dios yuʼun smoltotakike xchiʼuk ti akʼo xchʼunik li Mantale xchiʼuk skotol li kʼusitik chakʼ ta chanele» (2 Kron. 14:1-7). Kʼalal tal tsakatikuk ta kʼop yuʼun Sera ti jaʼ j-etiopia vinike xchiʼuk ti yikʼoj kʼotel jun miyon yajsoltarotake, toj pʼij kʼusi la spas li Asae, yuʼun jaʼ la skʼanbe koltael li Jeovae. Xi la skʼanbe vokole: «Kajval Jeova, maʼuk tsots skʼoplal chavil mi epik o mi mu xuʼ yuʼunik li buchʼutik chakoltae. Koltaunkutik, Jeova Dios kuʼunkutik, yuʼun jpatoj koʼontonkutik ta atojolal». Li kʼusi laj yal Asae chakʼ ta ilel ti spatoj tajek yoʼonton ta stojolal Jeova ti xuʼ xkoltaate xchiʼuk ti xuʼ skolta li steklumale. Jaʼ yuʼun, «li Jeovae la stsal li [j-etiopiaetike]» (2 Kron. 14:8-12).

13. ¿Kʼusi kʼot ta stojolal li Asae, xchiʼuk kʼu yuʼun?

¹³ Melel onoʼox ti mu kʼunuk ti tal tsakatikuk ta kʼop yuʼun jun miyon soltaroetik li Asae, pe la spat yoʼonton ta stojolal Jeova, jaʼ yuʼun kuch yuʼun li paskʼope. Ta tsʼakale, tal tsakatuk ta kʼop yuʼun li chopol ajvalil Baasa ta Israel ti jaʼ mas jutebike. Pe li Asae jaʼ xa la skʼanbe koltael li ajvalil ta Siriae, maʼuk li Jeovae. Tsots kʼusi la snuptan ti jech la spase, xi albat yuʼun Jeova ta stojolal li j-alkʼop Ananie: «Ta skoj ti jaʼ la apat avoʼonton ta stojolal li ajvalil ta Siria ti jaʼ muʼyuk la apat avoʼonton ta stojolal li Jeova Dios avuʼune, muʼyuk tsal avuʼun li yajsoltarotak ajvalil ta Siriae». Ta skoj taje, jech-o laj yichʼ tsakel ta kʼop li Asae (2 Kron. 16:7, 9; 1 Rey. 15:32). ¿Kʼusi chakʼ jchantik taje?

14. 1) ¿Kʼuxi xuʼ xavakʼ ta ilel ti apatoj avoʼonton ta stojolal Jeovae? 2) Jech kʼuchaʼal chal 1 Timoteo 4:12, ¿kʼusi sbalil chata mi jech la apase?

 ¹⁴ Skʼan ti jechuk-o bikʼit xavakʼ aba xchiʼuk ti xapat avoʼonton ta stojolal Jeovae. Kʼalal laj avichʼ voʼe, laj avakʼ ta ilel ti tsots xchʼunel avoʼonton xchiʼuk ti apatoj avoʼonton ta stojolale, vaʼun ta sjunul yoʼonton la xchʼamot Jeova sventa xakʼot ta yutsʼ yalal. ¡Taje jaʼ jun mukʼul matanal! Pe toj tsots skʼoplal ti jechuk-o xapat avoʼonton ta stojolal Jeovae. Jech onoʼox van chapas kʼalal oy kʼusi tsots skʼoplal chanop chapase. Pe skʼan ti jechuk xapas skotol orae akʼo mi jaʼ noʼox ta sventa li kʼusi chachʼay-o avoʼontone, li kʼusi cha-abtej-oe o li kʼusi chakʼan chata ta akuxlejale. Mu jaʼuk xapat avoʼonton ta atojolal atuk, jaʼ lek saʼo beiltaseletik ta Vivlia ti xuʼ skoltaot sventa lekuk kʼusi xbat ta nopel avuʼun xchiʼuk jechuk xapas (Prov. 3:5, 6). Mi jech la apase, chmuyubaj avuʼun Jeova xchiʼuk chichʼoxuk ta mukʼ li ermanoetike (kʼelo 1 Timoteo 4:12).

15. Jech kʼuchaʼal chal 2 Kronikas 18:1-3 xchiʼuk 19:2, ¿kʼusitik chopol la spas li ajvalil Jeosafate?

¹⁵ Ta skoj ti jpasmulilutike, oy onoʼox kʼusitik muʼyuk lek chbat ta pasel avuʼun, pe skʼan ti mu jaʼuk smakot ta be sventa xatun ta stojolal Jeova ti bu kʼalal xuʼ avuʼune. Nopbo skʼoplal li ajvalil Jeosafat ti toj lek toʼox stalelale. Kʼalal lik ajvalilajuke, «jaʼ la stsʼakli li Sdios stote xchiʼuk la xchʼunbe smantal». Jech xtok, la stak batel bankilaletik li ta jteklumetik ta Juda sventa xakʼbeik xchan li smantal Jeovae (2 Kron. 17:4, 7). Pe akʼo mi lek toʼox li kʼusi oy ta yoʼontone, oy onoʼox kʼusitik muʼyuk lek bat ta nopel yuʼun. Jun velta kʼalal chopol kʼusi bat ta nopel yuʼune, li Jeovae la stak batel jun yajkʼopojel sventa xbat yalbe mantal (kʼelo 2 Kronikas 18:1-3; 19:2). Jkʼeltik batel kʼusi chakʼ achan li loʼil liʼe.

16. ¿Kʼusi chakʼ achan li kʼusi kʼot ta stojolal Rajeeve?

¹⁶ Tsots skʼoplal ti xachikinta li tojobtaseletik cha-akʼbate xchiʼuk ti xavakʼ ta akuxlejale. Epal keremetike vokol chaʼiik ti jaʼuk mas tsots skʼoplal xil ta xkuxlejalik ti xtunik ta stojolal Jeovae. Xuʼ van vokol chavaʼi ek, pe mu xachibaj. Nopbo skʼoplal li kʼusitik kʼot ta stojolal jun kerem ti Rajeev sbie. Xi chal kʼu yelan laj yaʼi sba kʼalal chex kerem toʼoxe: «Mu noʼox jnaʼ kʼusi ta jpas li ta jkuxlejale. Jaʼ  jech laj kaʼi jba kʼuchaʼal li yan keremetike ti jaʼ mas ta jkʼupin li tajimol xchiʼuk ti jchʼay koʼontone, jaʼ mu masuk ta jkʼupin li tsobajeletik xchiʼuk li cholmantale». ¿Kʼusi koltaat? Xi chale: «Oy jun mol ta tsobobbail ti ta slekil yoʼonton la stojobtasune xchiʼuk la skoltaun sventa jnopbe skʼoplal li beiltasel chal ta 1 Timoteo 4:8». Bikʼit laj yakʼ sba li Rajeeve, la xchʼun li tojobtasel akʼbate xchiʼuk la sjel li kʼusi mas tsots skʼoplal chaʼi ta xkuxlejale. Xi chale: «Kʼot ta nopel kuʼun ti jaʼ baʼyel chkakʼ ta jkuxlejal li kʼusitik sventa mantale». La stabe sbalil li kʼusitik la spase, yuʼun xi to chale: «Kʼalal echʼ junchib jabil ti la stojobtasikune, pas kuʼun li kʼusi chichʼ kʼanel sventa xkichʼ biiltasel ta siervo ministeriale».

17. ¿Kʼu yelan chkiltik li keremetik ti chtunik ta stojolal Jeovae?

¹⁷ Kerem, ep tajek sbalil chkilkutik ti jmoj chijtun ta stojolal Jeovae (Sof. 3:9). Ximuyubajkutik tajek kʼalal chkilkutik ti ta sjunul avoʼonton chapas li kʼusi cha-akʼbat abain spasele xchiʼuk ti baxbolot tajeke. Jpatoj koʼontonkutik ta atojolal xchiʼuk ep sbalil chkilkutik li kʼusitik chapase (1 Juan 2:14).

18. Jech kʼuchaʼal chal Proverbios 27:11, ¿kʼu yelan ch-ilatik yuʼun Jeova li keremetik ti chtunik ta stojolale?

¹⁸ Teuk ta ajol ti skʼanojot tajek Jeovae xchiʼuk spatoj yoʼonton ta atojolal. Li stuke laj yal ti ta slajebal kʼakʼale oy jtsop keremetik ti chlokʼ ta yoʼontonik spasbel yabtele (Sal. 110:1-3). Snaʼoj ti akʼanoje xchiʼuk ti chatun ta stojolal ti bu kʼalal xuʼ avuʼune. Jaʼ yuʼun, oyuk smalael avuʼun ta stojolal li yantike xchiʼuk ta atojolal atuk. Kʼalal mi oy kʼusi chopol bat ta pasel avuʼune, chʼuno li tojobtaseletik cha-akʼbate xchiʼuk mu chopoluk xavaʼi mi laj avichʼ tukʼibtasele. Teuk ta ajol ti jaʼ Jeova yakal chalbote (Ebr. 12:6). Lekuk xapas li kʼusitik cha-akʼbat abaine. Pe li kʼusi mas tsots skʼoplale, jaʼ ti xavakʼ persa sventa xmuyubajuk avuʼun li Atot ta vinajele (kʼelo Proverbios 27:11).