1, 2. 1) ¿Kʼu yuʼun skʼan spat yoʼontonik ta stojolal Jeova li buchʼutik jaʼtik to nupunemike? (Salmo 37:3, 4). 2) ¿Kʼusi ta jkʼeltik li ta xchanobil liʼe?

¿MI JAʼTIK to nupunemot o mi jutuk xa skʼan xanupun? Mi jaʼ jeche, oy van ta avoʼonton ti xamuyubajik noʼoxe. Pe oy onoʼox vokolil li ta nupunele xchiʼuk oy kʼusitik tsots skʼoplal skʼan xanopik ta slikebal noʼox. Yuʼun xuʼ xakʼ-o amuyubajelik o xuʼ jaʼ xakʼ avokolik. Mi apatoj avoʼontonik ta stojolal Jeovae, lek me kʼusi chkʼot ta nopel avuʼunik, mas to lek chavil abaik xchiʼuk li anup achiʼilike xchiʼuk mas xamuyubajik. Pe mi mu jechuk chapasike, yikʼaluk van chavil avokolik xchiʼuk muʼyuk xamuyubajik (kʼelo Salmo 37:3, 4).

² Li xchanobil liʼe jaʼ sventa li buchʼutik jaʼ to nupunemike, pe chalbe skʼoplal xtok li kʼusitik xuʼ snuptan skotol li nupultsʼakaletike. Ta jkʼelbetik batel skʼoplal yajtuneltak Dios ta voʼne ti tukʼ laj yakʼ sbaike xchiʼuk ta jkʼeltik li kʼusi chakʼ jchantik li ta jkuxlejaltike xchiʼuk li ta nupunele. Jech xtok, ta jkʼeltik kʼusi xuʼ jchanbetik junantik nupultsʼakaletik li ta jkʼakʼaltike.

3, 4. ¿Kʼusitik vokolil xuʼ snuptanik li buchʼutik jaʼtik to nupuneme?

³ Li ta junantik lumetike, xuʼ van x-albat li buchʼu jaʼtik to nupunem ti jechuk xkuxiik kʼuchaʼal li yan krixchanoetike.  Jech kʼuchaʼal liʼe, xuʼ van sujatik yuʼun stot smeʼik o yan yutsʼ yalalik ti akʼo xil noʼox yalab xnichʼnabike. O xuʼ van ta slekil yoʼonton x-albat yuʼun yamigotakik xchiʼuk yutsʼ yalalik ti akʼo sman snaike xchiʼuk ti epuk kʼusi smanik sventa alakʼuk sba xvinaje.

⁴ Mi muʼyuk xichʼ spʼijil li nupultsʼakale, xuʼ me oy kʼusi xkʼot ta nopel yuʼunik ti xuʼ stikʼ-o sbaik ta epal ilile. Sventa xtoj li yilike, skʼan van jal tajek x-abtej xchaʼvoʼalik. Vaʼun, chʼabal xa lek yorail yuʼunik sventa xchan Svivliaik, sventa xichʼik ta mukʼ Jeova li ta yutsʼ yalalike xchiʼuk ti xcholik mantale. Xuʼ van muʼyuk xa chbatik ta tsobajel ta skoj ti te to chkom abtejikuk sventa spasik kanal mas takʼine o sventa mu xlokʼesatik li ta yabtelike. Vaʼun, chmakatik˗o sventa xtunik mas ta stojolal Jeova.

5. ¿Kʼusi chakʼ achan li kʼusi kʼot ta stojolalik li Klaus xchiʼuk Marisae?

⁵ Oy ep skʼelobiltak ti chakʼ ta ilel ti muʼyuk xijmuyubaj-o mi jaʼ chbat ta koʼontontik saʼel li kʼusitik noʼox x˗ayane. Jaʼ jech laj yakʼik venta li Klaus xchiʼuk Marisae. * Kʼalal nupunike, lik abtejikuk xchaʼvoʼalik sventa oyuk noʼox kʼusi x-ayan yuʼunik. Pe muʼyuk xmuyubajik. Xi chal li Klause: «Ep kʼusitik x-ayan kuʼunkutik, pe muʼyuk jnopojkutik ti chitunkutik mas ta stojolal Jeovae. Ti melel xkaltike, tsots li jkuxlejalkutike xchiʼuk ep kʼusi ta jvul-o koʼontonkutik». Xuʼ van jaʼ jech avakʼoj venta ti muʼyuk xamuyubaj ti jaʼ batem ta avoʼonton saʼel li kʼusitik x˗ayane. Pe mu xachibaj. Xuʼ skoltaot li kʼusitik lek spasojik yantike. Baʼyel jkʼeltik batel kʼusi xuʼ xchanbeik ajvalil Jeosafat li malaliletike.

6. ¿Kʼuxi laj yakʼ ta xkuxlejal Jeosafat li kʼusi chal ta Proverbios 3:5 xchiʼuk 6 kʼalal oy kʼusi tsots la snuptane?

⁶ Malaliletik, ¿mi mu xa xanaʼik kʼusi chapasik bakʼintik ta skoj li kʼusi abainojike? Mi jaʼ jeche, xuʼ skoltaoxuk li kʼusi la spas Jeosafate. Ta skoj ti jaʼ ajvalile, jaʼ oy ta sba xchabiel li jteklume. Sventa spas li kʼusi sbainoje, la svaʼan muroetik li ta jteklumetik yuʼun Judae xchiʼuk la stsob mas 1,160,000 soltaroetik sventa xchabi li jteklume (2 Kron. 17:12-19). Ta mas tsʼakale, oy kʼusi tsots la snuptan. Li ajvalil, li yutsʼ yalal xchiʼuk li jteklume laj yichʼik albel ti chtal tsakatikuk ta kʼop yuʼun li soltaroetik ta Amon, Moab xchiʼuk ta Seire (2 Kron. 20:1, 2). ¿Kʼusi la spas li Jeosafate? La skʼanbe koltael li Jeovae, jaʼ jech la spas kʼuchaʼal chal ta Proverbios 3:5 xchiʼuk 6 (kʼelo). Li orasion la spas ti te ta jtatik li ta 2 Kronikas 20:5 kʼalal ta 12 te chakʼ ta ilel kʼu to yepal spatoj yoʼonton ta stojolal  li jkʼanvanej Totil yuʼune. ¿Kʼuxi takʼbat yuʼun li Jeovae?

7. ¿Kʼuxi takʼbat s-orasion yuʼun Jeova li Jeosafate?

⁷ Li Jeovae la stunes jun jlevi vinik ti Jasiel sbi sventa stakʼbe li s˗orasion Jeosafate. Xi laj yale: «Saʼo noʼox lek avavilik, tsʼijlanik noʼox, kʼelik kʼu yelan tspojoxuk li Jeovae» (2 Kron. 20:13-17). ¡Mu sta-o yaʼeluk li kʼusi albatike! Pe maʼuk laj yal jun krixchano, yuʼun jaʼ laj yal stuk li Jeovae. Ta skoj ti spatoj lek yoʼonton ta stojolal li Sdiose, li Jeosafate jaʼ jech la spas. Kʼalal bat stsakik ta kʼop li yajkontraike, maʼuk jaʼ jbabe laj yakʼ li soltaroetik ti xchanojik lek paskʼope, yuʼun jaʼ laj yakʼ ti jbabeuk xbat li viniketik ti muʼyuk yichʼoj batel yabtejebike ti jaʼ noʼox chkʼejinik batele. Tsal onoʼox yuʼunik li yajkontratakik jech kʼuchaʼal albatik yuʼun Jeovae (2 Kron. 20:18-23).

8. ¿Kʼusi xuʼ xchanik ta stojolal Jeosafat li malaliletike?

⁸ Malaliletik, ¿kʼusi xuʼ xachanbeik li Jeosafate? Jaʼ oy ta abaik xchabiel li avutsʼ avalalike, jaʼ yuʼun avakʼojik tal persa skoltael xchiʼuk ti lekuk oyike. Jaʼ yuʼun, kʼalal oy kʼusi chanuptanike, xuʼ van xanopik ti xchapaj avuʼun atukike. Pe jaʼ lek ti xakʼanbeik ta orasion Jeova ti akʼo skoltaoxuke, ti mu xapat avoʼonton ta avipal atukike. Jech xtok, ta sjunuluk avoʼonton xapasik orasion xchiʼuk li avajnilike. Chanik li Vivliae xchiʼuk li vunetik tslokʼes li j˗organisasiontik sventa xataik li beiltasel yuʼun Jeovae xchiʼuk akʼo ta akuxlejalik li kʼusi chachanike. Junantike xuʼ van xalik ti muʼyuk lek li kʼusi kʼot ta nopel avuʼunik ti la atsakik ta venta li kʼusi chal Vivliae xchiʼuk xuʼ van xalboxuk ti mu xatojobik snopele. Xuʼ van chalboxuk ti mas lek oy avutsʼ avalalik mi oy atakʼinik xchiʼuk li yan kʼusitik x-ayane. Pe vuleso ta ajolik li kʼusi la spas Jeosafate, ti la spat yoʼonton ta stojolal Jeova xchiʼuk ti jaʼ jech laj yakʼ ta ilel ta xkuxlejale. Li Jeovae muʼyuk laj yikta li Jeosafat ta skoj ti tukʼ laj yakʼ sbae xchiʼuk muʼyuk chiktaoxuk ek (Sal. 37:28; Ebr. 13:5). ¿Kʼusi yan xuʼ spas li nupultsʼakaletik sventa xmuyubajike?

9. ¿Kʼusi toj lek la spasik li j-alkʼop Isaias xchiʼuk yajnile?

⁹ Li Isaias xchiʼuk yajnile jaʼ baʼyel laj yakʼ ta xkuxlejalik ti chtunik ta stojolal Jeovae. Li Isaiase tun ta j-alkʼop xchiʼuk jaʼ van jech yabtel ek li yajnile, yuʼun li Vivliae chal ti jaʼ «meʼ j˗alkʼope» (Is. 8:1-4). Jaʼ mas tsots skʼoplal laj yilik ti chichʼik ta mukʼ li Jeovae. Jaʼ yuʼun, li nupultsʼakaletik avi kʼakʼale toj lek kʼusi xuʼ xchanbeik li Isaias xchiʼuk yajnile.

10. Sventa oyuk ta yoʼonton xtunik mas ta stojolal Jeova li nupultsʼakaletike, ¿kʼu yuʼun lek ti xchanik li albil kʼopetike?

¹⁰ ¿Kʼuxi xuʼ jechuk spasik kʼuchaʼal Isaias xchiʼuk yajnil li nupultsʼakaletike? Jaʼ ti xtunik ta stojolal Jeova ti bu kʼalal xuʼ yuʼunike. Sventa stsatsub li xchʼunel yoʼontonik ta stojolal Diose, xuʼ koʼol xchanik li albil kʼopetik ta Vivliae xchiʼuk ti skʼelik kʼu yelan kʼotemik ta pasele (Tito 1:2). * Xuʼ snopbeik skʼoplal kʼuxi  xuʼ skolta sbaik sventa xkʼot ta pasel junantik albil kʼop ta Vivlia. Jech kʼuchaʼal liʼe, ti laj yal Jesus ti skʼan cholel li lekil aʼyejetik ta spʼejel balumil kʼalal skʼan toʼox xtal li slajebe (Mat. 24:14). Li jun nupultsʼakale mas me jpʼel ta yoʼonton chtunik ta stojolal Jeova mi xchʼunojik lek ti yakal chkʼot ta pasel li albil kʼopetik chal ta Vivliae.

11. ¿Kʼusi pas yuʼunik li Prisila xchiʼuk Akilae, xchiʼuk kʼu yuʼun?

¹¹ Li nupultsʼakaletik ti kerem tsebik toe ep kʼusi xuʼ xchanbeik li Prisila xchiʼuk Akila ti jaʼik judaetik ti te toʼox nakalik ta Romae. Kʼalal laj yaʼibeik skʼoplal li Jesuse, pasik ta yajchankʼop. Xmuyubajik van tajek ti kʼu toʼox yelan xkuxlejalike. Pe kʼalal laj yal li ajvalil Klaudio ti akʼo xlokʼik batel ta Roma skotol li judaetike, ta anil noʼox jel skotol. Li Akila xchiʼuk Prisilae laj yiktaik li kʼusitik toʼox xojtikinike, skʼan saʼik bu xuʼ xnakiik xchiʼuk ti sabeik yavil ta yan jteklum li spʼolmalik ta spasel karpanae. Li kʼusi la snuptanike, ¿mi jaʼ pajesatik-o sventa mu xa masuk xtunik ta stojolal Jeova? Taje kʼun ta takʼel. Kʼalal te xa ox oyik li ta Korintoe, la skoltaik li tsobobbaile xchiʼuk la skoltaik li jtakbol Pablo sventa stsatsubtasbeik yoʼonton li ermanoetike. Ta mas tsʼakale, bat nakiikuk ta yantik jteklumetik ti bu chtun yuʼunik mas koltael ta cholmantale (Ech. 18:18-21; Rom. 16:3-5). ¡Xmuyubajik noʼox van tajek ti ep kʼusitik tspasike!

12. ¿Kʼu yuʼun skʼan oyuk kʼusi xakʼ ta yoʼontonik stael ta mantal li nupultsʼakaletike?

¹² Li nupultsʼakaletike chchanbeik stalelal Akila xchiʼuk Prisila kʼalal jaʼ baʼyel chakʼ ta xkuxlejalik li Ajvalilale. Ti bakʼin skʼan snopbeik skʼoplal li kʼusi tspas ta xkuxlejalike jaʼo kʼalal snovio sbaike. Kʼalal chalbeik skʼoplal li kʼusi tspasik sventa xtunik ta stojolal Jeovae xchiʼuk ti chakʼik persa jech tspasike, jaʼ jech chakʼik venta kʼu yelan chkoltaatik yuʼun  li chʼul espiritue (Ekl. 4:9, 12). Jkʼeltik kʼusi la spasik li Russell xchiʼuk Elizabethe. Xi chal li Russelle: «Kʼalal jnovio jbakutik toʼoxe, chkalbekutik lek skʼoplal li kʼusi ta jkʼan ta jtakutik ta mantale». Xi chal li Elizabeth eke: «Jaʼ jech la jpaskutik sventa jtakutik li kʼusi ta jkʼankutik ta mantale akʼo mi oy kʼusitik tsotsik skʼoplal ta jnopkutik ta tsʼakal». Ti kʼu yelan xkuxlejalike jaʼ koltaatik-o sventa xbat tunikuk ta Micronesia ti bu chtun mas jcholmantaletike.

13. Jech kʼuchaʼal chal Salmo 28:7, ¿kʼusi chkʼot ta pasel mi jpatoj koʼontontik ta stojolal Jeovae?

¹³ Ep nupultsʼakaletike lek noʼox sba xkuxlejalik sventa xcholik mas mantal xchiʼuk ti xchanubtasvanike jech kʼuchaʼal la spasik li Russell xchiʼuk Elizabethe. Mi oy junuk nupultsʼakal ta sjunul yoʼonton oy kʼusi tsnop tspasik sventa xtunik mas ta stojolal Jeovae xchiʼuk ti chakʼik persa jech tspasike, tstaik epal bendision. Chilik kʼu yelan chkoltaatik yuʼun Jeova, mas to tspat yoʼontonik ta stojolal xchiʼuk xmuyubajik ta melel (kʼelo Salmo 28:7).

14. ¿Kʼuxi laj yakʼik ta ilel li jtakbol Pedro xchiʼuk yajnil ti xchʼunojik li kʼusi chal ta Mateo 6:25 xchiʼuk 31˗34?

¹⁴ Yan buchʼutik xuʼ xchanbeik li nupultsʼakaletike jaʼ li jtakbol Pedro xchiʼuk yajnile. Kʼalal oy xa ox van vakib u o jun jabil ti laj yojtikin li Jesuse, li jtakbol Pedroe oy kʼusi tsots skʼoplal la snop tspas. Ta skoj ti ta tsakchoy toʼox ch˗abteje, la skʼel lek kʼuxi chchabi yutsʼ yalal kʼalal albat yuʼun Jesus ti akʼo stsʼakli batele (Luk. 5:1-11). ¡Toj lek ti kʼot ta nopel yuʼun ti chbat xchiʼin ta cholmantal li Jesuse! Oy lek srasonal kuʼuntik sventa xkaltik ti koltaat yuʼun li yajnile. Kʼalal chaʼkuxiem xa ox li Jesuse, li Vivliae chal ti ay xchiʼin Pedro kʼuk sjalil ti butik ay xchol mantale (1 Kor. 9:5). Ta skoj li slekil talelal yajnile, jaʼ koltaat-o Pedro sventa jpʼeluk ta yoʼonton stojobtas li ajnilaletik xchiʼuk malaliletike (1 Ped. 3:1-7). Jamal xvinaj ti spatoj yoʼontonik ta stojolal Jeova ti ch˗akʼbat onoʼox li kʼusi chtun yuʼunik mi baʼyel chakʼ ta xkuxlejalik li Ajvalilale (kʼelo Mateo 6:25, 31-34).

15. ¿Kʼusi chakʼ achan li sloʼil xkuxlejal Tiago xchiʼuk Esthere?

¹⁵ Mi oy xa jayibuk jabil anupunelike, ¿kʼuxi xuʼ oyuk-o ta avoʼontonik ti xatunik mas ta stojolal Jeovae? Jtos kʼusi xuʼ xapasike jaʼ ti xakʼelik kʼusi spasoj yan nupultsʼakaletike. Jech kʼuchaʼal liʼe, xuʼ xachanik li mantaletik ti xi sbie: «Ta sjunul yoʼonton bat tunikuk». Jaʼ jech la spasik li Tiago xchiʼuk Esther ti te likemik ta Brasile. Li mantaletik taje jaʼ koltaatik sventa oyuk ta yoʼonton xtunik ti bu mas chtun koltaele. Xi chal li Tiagoe: «Kʼalal la jkʼelkutik kʼu yelan koltaatik yuʼun Jeova li ermanoetike, jaʼ la stij koʼontonkutik sventa jkʼelkutik kʼu yelan tsbeiltasunkutik xchiʼuk chchabiunkutik li Jeovae». Ta mas tsʼakale, batik ta Paraguay. Lik tunikuk talel ta portugués kʼop ta 2014. Xi chal li Esthere: «Jun jkʼupil tekstokutike jaʼ li Efesios 3:20. Ti kʼu sjalil tunemunkutik talel ta stojolal Jeovae, kilojkutik kʼu yelan ep ta velta kʼotem ta pasel li kʼusi chal li tekstoe». Li ta karta la stsʼibabe batel j˗efesoetik li jtakbol Pabloe, te laj yal ti x-echʼ to yepal  chakʼbutik Jeova li kʼusi ta jkʼanbetike. Taje jaʼ jech kʼotem ta pasel.

16. Li nupultsʼakaletike, ¿buchʼutik xuʼ skʼanbeik koltael mi yakal tsnop kʼusi tspas ta xkuxlejalike?

¹⁶ Nupultsʼakaletik ti kerem tseboxuk toe, ep me kʼusi xuʼ xachanbeik li buchʼutik spatoj yoʼontonik ta stojolal Jeovae. Junantik nupultsʼakaletike jal xa tunemik tal ta stojolal Jeova. ¿Kʼu yuʼun mu xakʼanbeik koltael sventa xakʼelbeik skʼoplal li kʼusi oy ta avoʼonton chata ta akuxlejalike? Mi jech chapasike, jaʼ jech chavakʼik ta ilel ti apatoj avoʼontonik ta stojolal Jeovae (Prov. 22:17, 19). Li moletik eke xuʼ skoltaoxuk sventa oyuk kʼusi xavakʼ ta avoʼontonik stael ta mantal xchiʼuk ti jechuk xapasike.

17. ¿Kʼusi kʼot ta stojolalik li Klaus xchiʼuk Marisae, xchiʼuk kʼusi chakʼ jchantik?

¹⁷ Bakʼintike, li kʼusi ta jnop ta jpastik sventa xijtun mas ta stojolal Jeovae maʼuk jech chkʼot ta pasel kʼuchaʼal ta jkʼantike. Jkʼeltik kʼusi la spasik li Klaus xchiʼuk Marisa ti laj kalbetik skʼoplal ta slikebale. Kʼalal oxib xa ox jabil snupunelike, laj yikta snaik sventa xbat skolta sbaik svaʼanel li Betel ta Finlandiae. Pe laj yat tajek yoʼontonik kʼalal laj yaʼiik ti jaʼ noʼox xuʼ xkomik vakib ue. Ta tsʼakal jutuke, laj yichʼik albel ti xuʼ xichʼik chanubtasel ta árabe kʼope. Avie, xmuyubaj chtunik ta árabe kʼop ta yan lum. Xi chal li Marisae: «Kʼalal oy kʼusi ta jpastik ti muʼyuk jpasojtik˗oe, chijxiʼ tajek xchiʼuk skʼan jpat lek koʼontontik ta stojolal Jeova. Kiloj kʼu yelan skoltaojunkutik ti muʼyuk jech jnopojkutike. Mas xa jpatoj koʼonton ta stojolal Jeova». Jech kʼuchaʼal chkiltike, xuʼ jchʼuntik ti chakʼbutik bendision Jeova mi jpatoj lek koʼontontik ta stojolale.

18. ¿Kʼusi xuʼ spasik li nupultsʼakaletik sventa jechuk˗o spat yoʼontonik ta stojolal Jeovae?

¹⁸ Li nupunele jaʼ jun matanal yakʼoj Jeova xchiʼuk tskʼan ti xmuyubajikuk li nupultsʼakaletike (Prov. 5:18; Mat. 19:5, 6). Nupultsʼakaletik ti kerem tseboxuk toe, ¿kʼu yuʼun mu xakʼelik li kʼusi yakal chapas ta akuxlejalike? ¿Mi yakal chavakʼik ta ilel ti chatojbeik ta vokol Jeova li matanaletik yakʼojboxuke? Kʼoponik li Jeovae, saʼik beiltaseletik ta Vivlia ti xuʼ skoltaoxuke xchiʼuk akʼo ta akuxlejalik. Xamuyubajik me xchiʼuk anup achiʼilik mi jaʼ mas tsots skʼoplal chavil ta akuxlejalik ti chatunik ta stojolal Jeovae.