TETIK van ta sjabilal 670 kʼalal muʼyuk toʼox talem Jesuse, li Asiriae jaʼ li ajvalilal ti mas ep osil sventainoj ta spʼejel balumile. Jech kʼuchaʼal chal li spajinail ta Internet li Museo Britanicoe, «li ta smaleb kʼakʼale te chlik yosilal ta Chipre, te tstsuts kʼalal ta Irán li ta slokʼeb kʼakʼale xchiʼuk oy jayibuk jabil ti kʼot kʼalal to ta Ejiptoe». Li Ninive ti jaʼ kapital yuʼun li Asiriae jaʼ toʼox li lum mas mukʼ ta spʼejel balumile. Oy kʼupilik sba nichimaltik yuʼunik, alakʼik sba tajek li sna ajvaliletike xchiʼuk oy mukʼtik vivliotekaetik. Li ta voʼneal Ninivee, te laj yichʼ tael tsʼibetik ta spakʼbal naetik ti chakʼ ta ilel ti chalbe sba stukik ti jaʼik la «ajvalil ta spʼejel balumil» li ajvalil Asurbanipal xchiʼuk li yan ajvaliletike. Li Asiria xchiʼuk Ninivee mu stakʼik lajesel yileluk.

Pe kʼalal jaʼo stsakoj lek yip li Asiriae, li j-alkʼop Sofoniase laj yal li kʼusi tspas Jeovae: «Ta slajesbe skʼoplal li Asiriae, stsʼijlan ta xkom yuʼun li Ninivee, solel takin ta xkom yuʼun kʼuchaʼal takixokol balumil». Jech xtok, xi laj yal yan j-alkʼop yuʼun Jeova ti Naum sbie: «¡Pojik batel plata, pojik batel oro! [...] ¡Li jteklume xokol kom, jinem kom xchiʼuk lilijem kom! [...] Skotol li buchʼutik ta xilikote ta xjatavik avuʼun xchiʼuk xi chalike: ‹¡Laj xa yichʼ jinesel li Ninivee!›» (Sof. 2:13; Na. 2:9, 10; 3:7). Xuʼ van xi la sjakʼbe sbaik kʼalal laj yaʼiik li albil kʼopetik taje: «¿Mi ta van xkʼot ta pasel taje? ¿Mi oy van buchʼu xuʼ stsal yuʼun li Asiria ti lek xuʼ yuʼune?». Mu van xchʼunik ti jech chkʼot ta pasele.

Kʼot onoʼox ta pasel li kʼusi albile. Kʼalal jutuk xa ox skʼan li sjabilal 600 kʼalal muʼyuk toʼox talem Jesuse, li jbabiloniaetik xchiʼuk jmediaetike stsalojik xa ox li Asiriae. Ta tsʼakale, muʼyuk xa buchʼu te kom nakluk li ta Ninivee xchiʼuk muʼyuk xa buchʼu tstʼabbe skʼoplal. Li Museo de Arte Metropolitano ta Nueva Yorke chal ti ta tsʼakale ta kʼunkʼun mutʼij batel ta lum li Ninivee xchiʼuk jaʼ noʼox laj yichʼ ojtikinel-o li kʼusi chal ta Vivliae. Li Biblical Archeology Society Online Archive chal ti ta slikebaltik 1800 «muʼyuk toʼox buchʼu snaʼ mi ta melel oy li skapital Asiriae». Pe li ta 1845, li Austen Henry Layard ti chchanbe skʼoplal kʼusitik voʼne mukajtik ta lume (arqueólogo) lik saʼ li jteklum Ninivee. Li kʼusitik laj yichʼ taele chakʼ ta ilel ti toj mukʼ li lum Ninivee.

Ti jaʼ jech kʼot ta pasel li albil kʼopetik ta sventa Ninivee tstsatsubtas xchʼunel koʼontontik ti chichʼ lajesel li ajvaliletik ta balumil jech kʼuchaʼal yaloj li Vivliae (Dan. 2:44; Apok. 19:15, 19-21).