XCHANOBIL 45
Kakʼbe jbatik ta ilel tukʼil kʼanelal
«Akʼbo abaik ta ilel tukʼil kʼanelal xchiʼuk kʼuxubino abaik» (SAK. 7:9).
KʼEJOJ 107 Chchanubtasutik Dios sventa xijkʼanvan
LI KʼUSI TA JCHANTIKE *
1, 2. ¿Kʼusitik srasonal oy kuʼuntik sventa xkakʼbe jbatik ta ilel tukʼil kʼanelal?
OY LEK srasonal kuʼuntik sventa xkakʼbe jbatik ta ilel tukʼil kʼanelal. Junantike liʼ chal ta slivroal Proverbiose. «Mu me xavakʼ ti xiktaot li tukʼil kʼanelal xchiʼuk tukʼilale [...]; vaʼun lek cha˗ilat xchiʼuk chata lek apʼijil chil li Diose xchiʼuk li vinike»; «li buchʼu oy tukʼil kʼanelal yuʼune tstabe sbalil stuk» xchiʼuk «buchʼuuk noʼox ti jaʼ stsʼaklioj batel li kʼusi tukʼe xchiʼuk li tukʼil kʼanelale tsta kuxlejal» (Prov. 3:3, 4; 11:17, tsʼib ta yok vun; 21:21).
2 Li versikuloetik ta Proverbios liʼe chal oxib srasonaltak ti kʼu yuʼun skʼan xkakʼtik ta ilel tukʼil kʼanelale. Baʼyel, yuʼun mi jech ta jpastike, oy jbalil chilutik li Diose. Xchibal, ta jtabetik sbalil jtuktik. Jech kʼuchaʼal liʼe, xuʼ jta jlekil amigotaktik. Yoxibal, mi chkakʼtik ta ilel tukʼil kʼanelale, ta jtatik bendisionetik ta mas jelavel, jech kʼuchaʼal li kuxlejal sbatel osile. Jaʼ yuʼun, oy lek srasonal kuʼuntik sventa jchʼuntik li mantal chal Jeova liʼe: «Akʼbo abaik ta ilel tukʼil kʼanelal xchiʼuk kʼuxubino abaik» (Sak. 7:9).
3. ¿Kʼusi ta jtakʼtik li ta xchanobil liʼe?
3 Li ta xchanobil liʼe, ta jtakʼtik li chanib sjakʼobil liʼe: ¿buchʼutik skʼan xkakʼbetik ta ilel tukʼil kʼanelal?, ¿kʼusi chakʼ jchantik li slivroal Rut ta sventa li tukʼil kʼanelale?, ¿kʼuxi xuʼ xkakʼtik ta ilel tukʼil kʼanelal li avie? xchiʼuk ¿kʼusi sbalil ta jtabetik?
¿BUCHʼUTIK SKʼAN XKAKʼBETIK TA ILEL TUKʼIL KʼANELAL?
4. ¿Kʼuxi ta jchanbetik li tukʼil kʼanelal yuʼun Jeovae? (Markos 10:29, 30).
4 Jech kʼuchaʼal laj kiltik li ta xchanobil echʼe, li Jeovae jaʼ noʼox chakʼbe ta ilel tukʼil kʼanelal li buchʼutik chkʼanate xchiʼuk ti chtunik ta stojolale (Dan. 9:4). Ta jkʼan ta jpastik li kʼusi chal Efesios 5:1: «Chanbeik li kʼusi tspas Diose, yuʼun skʼanbil nichʼnaboxuk». Jaʼ yuʼun, ta jkʼan chkakʼbetik iluk tukʼil kʼanelal li kermanotaktike (kʼelo Markos 10:29, 30).
5, 6. ¿Kʼusi sjelbenal li tukʼil kʼanelal xchiʼuk li kʼanelal chkaʼitik ta stojolal li krixchanoetike?
5 Kʼalal mas chkaʼibetik smelolal kʼusi skʼan xal li tukʼil kʼanelale, mas to jech chkakʼ ta ilel jtalelaltik ta stojolal li kermanotaktike. Jaʼ yuʼun, jkʼeltik batel kʼusi sjelbenal li tukʼil kʼanelal xchiʼuk li kʼanelal chkaʼitik ta stojolal li krixchanoetike.
6 Jun skʼelobil ti chakʼ ta ilel kʼu yelan li kʼanelal chkaʼitik ta stojolal krixchanoetike jaʼo kʼalal mutʼij jkot varko ta nopol Maltae. Jaʼo te tikʼil batel li Pablo xchiʼuk yan krixchanoetike. Li buchʼutik te nakalik ta Maltae mu xojtikinik li buchʼutik te kʼotike. Akʼo mi jech, ta sjunul yoʼonton la xchʼamik xchiʼuk laj yakʼbeik iluk kʼanelal (Ech. 28:2, 7). Taje jaʼ li kʼanelal chichʼ akʼbel iluk skotol li krixchanoetike, pe maʼuk li tukʼil kʼanelale.
7, 8. 1) ¿Kʼu yuʼun chkakʼtik ta ilel tukʼil kʼanelal? 2) ¿Kʼu yuʼun ta jkʼelbetik jutuk skʼoplal li slivroal Rute?
7 Jech kʼuchaʼal laj kaltik ta parafo 6, li sjelbenal li tukʼil kʼanelal xchiʼuk li kʼanelal chkaʼitik ta stojolal krixchanoetike jaʼ ti kʼu yuʼun chlokʼ ta koʼontontik spasele. ¿Kʼu yuʼun laj yakʼik ta ilel tukʼil kʼanelal li yajtuneltak Dios ta voʼnee? Maʼuk sujbil la spasik, yuʼun lokʼ ta yoʼontonik spasel. Jaʼ jech la spas li Davide. Laj yakʼbe ta ilel tukʼil kʼanelal li Jonatan ti jaʼ yamigoe akʼo mi tskʼan chmilat toʼox yuʼun li stot Jonatane. Kʼalal chamem xa ox li Jonatane, li Davide jech˗o laj yakʼbe ta ilel tukʼil kʼanelal li Mefiboset ti jaʼ skerem li Jonatane (1 Sam. 20:9, 14, 15; 2 Sam. 4:4; 8:15; 9:1, 6, 7).
8 Ep me kʼusi chakʼ jchantik ta sventa tukʼil kʼanelal mi la jkʼelbetik li slivroal Rute. ¿Kʼusi chakʼ jchantik ta sventa tukʼil kʼanelal li buchʼutik te chalbe skʼoplale? ¿Kʼuxi xuʼ jech jpastik li ta jtsobobbailtike? *
¿KʼUSI CHAKʼ JCHANTIK LI SLIVROAL RUT TA SVENTA LI TUKʼIL KʼANELALE?
9. ¿Kʼu yuʼun la snop Noemi ti chopol ch˗ile yuʼun li Diose?
9 Li slivroal Rute chalbe skʼoplal li Noemie, li Rute xchiʼuk li Boas ti skʼanoj Dios xchiʼuk ti jaʼ toʼox yutsʼ yalal li smalal Noemie. Ta skoj ti echʼ viʼnal ta Israele, li Noemie, li smalal xchiʼuk li chaʼvoʼ skeremutike batik ta Moab. Pe te cham li smalal xchiʼuk li chaʼvoʼ skeremutik kʼalal nupunemik xa oxe (Rut 1:3-5; 2:1). Solel lajem kom yoʼonton Noemi ta skoj ti jech la snuptane. Jaʼ yuʼun, la snop ti chopol ch˗ilat yuʼun Jeovae. Xi laj yal li kʼusi tsnop ta stojolal Diose: «Skontrainojun li Jeovae, [...] chʼaubem tajek yuʼun jkuxlejal li Buchʼu skotol xuʼ yuʼune». Xi to laj yale: «Skontrainojun li Jeovae xchiʼuk yakʼoj jvokol li Buchʼu skotol xuʼ yuʼune» (Rut 1:13, 20, tsʼib ta yok vun, 21).
10. ¿Kʼusi la spas Jeova kʼalal laj yaʼi li kʼusi laj yal Noemie?
10 Kʼalal laj yaʼi Jeova li kʼusi laj yal Noemie, muʼyuk la sten˗o komel, yuʼun laj yaʼibe li xkʼuxul svokole. Li Jeovae snaʼoj ti «ilbajinele xuʼ xlik˗o xchuvaj yuʼun li buchʼu pʼije» (Ekl. 7:7). Pe li Noemie skʼan xichʼ koltael sventa xakʼ venta ti muʼyuk iktabil yuʼun li Jeovae. ¿Kʼuxi koltaat yuʼun li Diose? (1 Sam. 2:8). La stijbe yoʼonton Rut sventa xakʼbe ta ilel tukʼil kʼanelal. Ta slekil yoʼonton la skolta smeʼalib sventa junuk yoʼonton xaʼi sba xchiʼuk ti lekuk oy ta mantale. ¿Kʼusi chakʼ jchantik li kʼusi la spas Rute?
11. Li ermanoetike, ¿kʼu yuʼun tskoltaik li buchʼutik chibajemike?
11 Li tukʼil kʼanelale tstij koʼontontik sventa jkoltatik li buchʼutik chibajemike. Jech kʼuchaʼal te la xchiʼin˗o Noemi li Rute, li avie oy ermanoetik ti ta slekil yoʼonton tskoltaik li buchʼutik chibajemike. Skʼanoj li yermanotakike xchiʼuk tskʼan tskoltaik ti bu kʼalal xuʼ yuʼunike (Prov. 12:25, tsʼib ta yok vun; 24:10). Jaʼ jech chakʼik ta ilel ti chchʼunik li kʼusi laj yal jtakbol Pablo liʼe: «Patbeik me yoʼonton li buchʼutik chat yoʼontonike, koltaik me li buchʼutik kʼunike, tsʼikbeik me skotolik» (1 Tes. 5:14).
Xuʼ jkoltatik li kermanotaktik ti chibajemik mi ta jchikintabetik li kʼusi chalbutike. (Kʼelo parafo 12).
12. ¿Kʼuxi xuʼ jkoltatik li jun ermano ti chibajeme?
12 Ti kʼu yelan mas lek xuʼ jkoltatik li jun ermano ti chibajeme jaʼo kʼalal ta jchikintatik li kʼusi chale xchiʼuk ti xkalbetik ti jkʼanojtike. Li Jeovae tstsak ta venta li kʼusi ta jpastik sventa jkoltatik li yuni chijtake (Sal. 41:1). Xi chal Proverbios 19:17: «Li buchʼu tskolta li povree oy kʼusi chakʼbe ta chʼom li Jeovae xchiʼuk jaʼ chtojbat sutel yuʼun Dios ta skoj li kʼusi tspase».
Li Rute te xchiʼuk˗o li smeʼalib ti Noemi sbie, pe li Orpae sut batel ta Moab. Li Rute xi laj yalbe li Noemie: «Te chibat ti bu chabate» (kʼelo parafo 13).
13. ¿Kʼuxi laj yakʼ ta ilel tukʼil kʼanelal li Rute ti mu jechuk la spas li Orpae? (Kʼelo li lokʼol ta pajina 1).
13 Sventa masuk xkaʼibetik smelolal kʼusi skʼan xal li tukʼil kʼanelale, kalbetik skʼoplal kʼusi kʼot ta stojolal Noemi kʼalal chamem xa ox smalal xchiʼuk li chaʼvoʼ skeremutike. Li Noemie sut batel ta slumal kʼalal laj yaʼi «ti lik yakʼbe bendision yan velta steklumal li Jeovae» xchiʼuk ti laj yakʼbe kʼusi slajesike (Rut 1:6). Jmoj totsik batel xchiʼuk li chaʼvoʼ yalibtake. Pe kʼalal ta be x˗echʼike, li Noemie oxib to velta laj yalanbe ti akʼo sutik batel ta Moabe, «laj une la stsʼutsʼ smeʼalib li Orpae, vaʼun bat. Pe te kom xchiʼuk smeʼalib li Rute» (Rut 1:7-14). Li Orpae la spas li kʼusi albat yuʼun Noemie, vaʼun sut batel ta Moab, pe jaʼuk li Rute mu jechuk la spas. Ti skʼanuke xuʼ ox sut batel ta sna ti jechuke; pe ta skoj ti skʼanoj li smeʼalibe, te kom xchiʼin sventa skolta (Rut 1:16, 17). Lokʼ ta yoʼonton jech la spas ta skoj ti oy tukʼil kʼanelal yuʼune, maʼuk ta skoj ti oy buchʼu sujate. ¿Kʼusi chakʼ jchantik li loʼil liʼe?
14. 1) ¿Kʼusi spasojik epal ermanoetik? 2) Jech kʼuchaʼal chal Ebreos 13:16, ¿kʼusi tskʼupin li Jeovae?
14 Kʼalal oy tukʼil kʼanelal kuʼuntike, oy kʼusi mas ta jpastik ta stojolal li yantike. Li avi eke, epal ermanoetik yakʼojbeik yil tukʼil kʼanelal li yan ermanoetik akʼo mi mu xojtikinik. Jech kʼuchaʼal liʼe, kʼalal chaʼiik ti oy chjelav nikel, nojelal ta voʼ o yan kʼusitike, ta anil noʼox tsjakʼik kʼuxi xuʼ skolta sbaik. O kʼalal chaʼiik ti yakal chil svokol ta takʼin jun ermanoe, tskʼelik kʼusi chtun yuʼun xchiʼuk tskoltaik. Jaʼ chchanbeik stalelal li ermanoetik ta Masedonia ta baʼyel sigloe ti «mas to laj yakʼik ti bu kʼalal xuʼ yuʼunike» (2 Kor. 8:3). Jech kʼuchaʼal li yajtsʼaklomtak Kristo ta voʼnee, chchʼak skʼakʼalik xchiʼuk chakʼ li kʼusitik oy yuʼunik sventa skoltaik li buchʼutik mas chtun yuʼunike. Tskʼupin tajek Jeova ti chakʼik ta ilel tukʼil kʼanelal li yajtuneltake (kʼelo Ebreos 13:16).
¿KʼUXI XUʼ XKAKʼTIK TA ILEL TUKʼIL KʼANELAL?
15, 16. ¿Kʼuxi laj yakʼ ta ilel Rut ti muʼyuk xlubtsaje?
15 Ep kʼusi chakʼ jchantik li kʼusi kʼot ta stojolalik li Rut xchiʼuk Noemie. Jkʼeltik batel junantik.
16 Mu xijlubtsaj. Li Rute muʼyuk xlubtsaj kʼalal albat yuʼun smeʼalib ti mu skʼan ti xbat chiʼinatuk ta Judae. ¿Kʼusi kʼot ta pasel? «Kʼalal laj yakʼ venta Noemi ti jpʼel yoʼonton chbat chiʼinatuk yuʼun li Rute, muʼyuk xa kʼusi laj yalbe» (Rut 1:15-18).
17. ¿Kʼusi xuʼ skoltautik sventa mu ta aniluk xijlubtsaj?
17 ¿Kʼusi chakʼ jchantik? Skʼan oyuk smalael kuʼuntik kʼalal ta jkoltatik li buchʼu chat yoʼontone, pe skʼan mu xijlubtsaj. Jech kʼuchaʼal liʼe, ta slikebale xuʼ van mu skʼan koltael li jun ermanae. * Akʼo mi jech, li tukʼil kʼanelale tstij koʼontontik sventa jkoltatik ti bu kʼalal xuʼ kuʼuntike (Gal. 6:2). Te ta joltik ti xuʼ xchʼam koltael ta mas jelavele.
18. ¿Kʼusi van ti kʼux tajek laj yaʼi li Rute?
18 Mu chopoluk xkaʼi jbatik ta anil. Kʼalal kʼotik ta Belen li Noemi xchiʼuk Rute, li Noemie te la sta li slakʼnatak toʼoxe, vaʼun xi laj yalanbee: «Oy toʼox kuʼun skotol kʼalal libate, pe xokol xa jkʼob lisut tal yuʼun li Jeovae» (Rut 1:21). ¿Mi xnop xa noʼox kuʼuntik kʼu yelan laj yaʼi sba Rut kʼalal laj yaʼi taje? Skoltaoj xa ox li smeʼalib ti bu kʼalal xuʼ yuʼune: jmoj okʼ xchiʼuk, la spatbe yoʼonton xchiʼuk epal kʼakʼaletik xanav batel xchiʼuk. Akʼo mi jech, xi laj yal li Noemie: «Xokol xa jkʼob lisut tal yuʼun li Jeovae». Akʼo mi te xchiʼuk Rut li Noemie, muʼyuk sbalil laj yil yileluk. Taje kʼux van tajek laj yaʼi li Rute, pe te la xchiʼin˗o li Noemie.
19. ¿Kʼusi tskoltautik sventa jechuk˗o jkoltatik li buchʼu chibajeme?
19 ¿Kʼusi chakʼ jchantik? Kʼalal ta jkoltatik junuk ermana ti chibajeme, xuʼ van oy kʼusi xalbutik ti tsyayijes koʼontontik akʼo mi kakʼojtik persa sventa jkoltatik. Pe skʼan ti mu chopoluk xkaʼi jbatik ta anile. Jaʼ lek ti te jchiʼintik˗o xchiʼuk ti jkʼanbetik koltael Jeova yoʼ jnaʼtik kʼuxi xuʼ jpatbetik yoʼontone (Prov. 17:17).
¿Kʼuxi xuʼ xchanbeik stalelal Boas li moletik ta tsobobbaile? (Kʼelo parafo 20, 21).
20. ¿Kʼusi akʼbat˗o yipal li Rut sventa mu xchibaje?
20 Jpatbetik yoʼonton li buchʼu chtun yuʼune. Li Rute laj yakʼbe ta ilel tukʼil kʼanelal li Noemie, pe skʼan patbel yoʼonton ek. Jaʼ yuʼun, li Jeovae la stijbe yoʼonton Boas sventa xi xalbee: «Akʼo yakʼbot bendision Jeova ta sventa li kʼusi apasoje xchiʼuk akʼo yakʼbot ep amoton li Jeovae, li Dios yuʼun Israele, ti tal asaʼ anakʼobbail ta stojolal li Jchabivaneje». Li kʼusi laj yichʼ albel Rute kʼot tajek ta yoʼonton. Vaʼun, xi la stakʼbee: «La atsatsubtasun xchiʼuk la spatbun koʼonton li akʼopojele» (Rut 2:12, 13). Li kʼusi laj yal Boase jaʼ akʼbat˗o yipal Rut sventa mu xchibaj.
21. Jech kʼuchaʼal chal Isaias 32:1 xchiʼuk 2, ¿kʼusi tspas li moletik ta skoj ti kʼanvanemike?
21 ¿Kʼusi chakʼ jchantik? Li buchʼutik chakʼbeik ta ilel tukʼil kʼanelal li yantike skʼan patbel yoʼontonik ek. Li Boase la skʼupil kʼopta Rut ta skoj ti ta slekil yoʼonton la skolta li Noemie. Jaʼ noʼox jech ek, li moletike tskʼupil kʼoptaik li ermanoetik ta skoj ti ta slekil yoʼonton tskoltaik li yantike. Kʼalal jech ch˗albatike, jaʼ ch˗akʼbat˗o yipalik sventa mu xchibajik (kʼelo Isaias 32:1, 2).
¿KʼUSI SBALIL TA JTABETIK MI CHKAKʼTIK TA ILEL TUKʼIL KʼANELALE?
22, 23. ¿Kʼusi xa laj yal ta tsʼakal li Noemie, xchiʼuk kʼu yuʼun ti jech xa laj yaʼi sbae? (Salmo 136:23, 26).
22 Ta tsʼakale, li Boase la skʼel ti oyuk noʼox kʼusi slajesik li Rut xchiʼuk Noemie (Rut 2:14-18). ¿Kʼu yelan laj yaʼi sba Noemi kʼalal laj yil ti koltaatik yuʼun li Boase? Xi laj yale: «Akʼo akʼbatuk bendision yuʼun Jeova ti buchʼu jech˗o chakʼ ta ilel tukʼil kʼanelal ta stojolal li buchʼutik kuxajtik toe xchiʼuk li buchʼutik chamemik xae» (Rut 2:20 sbavokʼal). Jelel xa tajek stalelal li Noemie, yuʼun xi toʼox laj yale: «Skontrainojun li Jeovae». Pe xi xa xmuyubaj laj yale. «[Li Jeovae] jech˗o chakʼ ta ilel tukʼil kʼanelal». ¿Kʼu yuʼun ti jech xa chaʼi sbae?
23 Li Noemie jaʼ to te laj yakʼ venta ti muʼyuk onoʼox x˗iktaat yuʼun li Jeovae. Li Diose la stunes Rut sventa skolta kʼalal sut batel ta Judae (Rut 1:16). Jech xtok, li Noemie laj yil kʼu yelan koltaat yuʼun Jeova kʼalal kʼuxubinatik yuʼun Boas ti jaʼ «jchaʼmanvanej» * yuʼunike (Rut 2:19, 20 xchaʼvokʼal). Xi van la snope: «Laj xa kakʼ venta ti muʼyuk laj yiktaun li Jeovae. Liʼ xchiʼinojun˗oe» (kʼelo Salmo 136:23, 26). Laj van stoj tajek ta vokol ti jech˗o koltaat yuʼun li Rut xchiʼuk Boas xchiʼuk ti muʼyuk xlubtsajike. Xmuyubajik tajek ti lik muyubajuk li Noemie xchiʼuk ti jun yoʼonton tun batel ta stojolal Jeovae.
24. ¿Kʼu yuʼun ti ta jkʼan chkakʼbetik˗o iluk tukʼil kʼanelal li kermanotaktike?
24 ¿Kʼusi la jchantik ta sventa li tukʼil kʼanelal li ta slivroal Rute? Li tukʼil kʼanelale tstij koʼontontik yoʼ jechuk˗o jkoltatik li kermanotaktik ti chibajemik xchiʼuk ti mu xijlubtsaje. Jech xtok, tstij koʼontontik yoʼ oyuk to kʼusi yan jpastik sventa jkoltatike. Li moletik ta tsobobbaile skʼan spatbeik yoʼonton li buchʼutik chakʼik ta ilel tukʼil kʼanelale. Xijmuyubaj tajek kʼalal chkiltik ti jun yoʼonton chlik tunikuk yan velta ta stojolal Jeova li kermanotaktike (Ech. 20:35). Teuk me ta joltik liʼe: li srasonal mas tsots skʼoplal ti chkakʼtik ta ilel tukʼil kʼanelale jaʼ ta skoj ti ta jkʼan ta jmuyubtabetik yoʼonton xchiʼuk ti jchanbetik stalelal Jeova ti «ep tukʼil kʼanelal [yuʼune]» (Eks. 34:6; Sal. 33:22).
KʼEJOJ 130 Jchantik yakʼel perton
^ par. 5 Li Jeovae tskʼan ti xkakʼbetik iluk tukʼil kʼanelal li ermanoetik ta tsobobbaile. Sventa masuk xkaʼibetik smelolal kʼusi skʼan xal li tukʼil kʼanelale, ta jkʼeltik kʼuxi laj yakʼik ta ilel junantik yajtuneltak Dios ta voʼne. Li ta xchanobil liʼe, ta jkʼeltik kʼusi xuʼ jchanbetik li Rut, Noemi xchiʼuk Boase.
^ par. 8 Sventa xatabeik sbalil li xchanobil liʼe, ta jtijkutik avoʼontonik ti xakʼelik li kapitulo 1 xchiʼuk 2 ta slivroal Rute.
^ par. 17 Ta skoj ti yakal jkʼelbetik skʼoplal li Noemie, jaʼ mas chkalbetik skʼoplal li ermanaetik ti skʼanik koltaele. Pe li kʼusitik ta jkʼeltik li ta xchanobil liʼe xuʼ jech jkoltatik˗o li ermanoetik eke.
^ par. 23 Te chatabe mas yaʼyejal kʼusi smakojbe skʼoplal li yabtel Boas ta chaʼmanvanej li ta livro Jchanbetik li xchʼunel yoʼontonik ta kapitulo 5 ti xi chale: «Ta melel lequil [antsot]».
