1. ¿Kʼu yuʼun jelel laj yilik Daniel li jbabiloniaetike?

 KʼALAL kerem toʼox li Daniele, chukat batel ta Babilonia ti nom to xil li Jerusalene. Akʼo mi kʼox toʼox li Daniele, li j-abteletik ta Babiloniae laj yakʼik venta ti jelel stalelale. Li jbabiloniaetike labal sba li kʼusi laj yilike, jun kerem ti muʼyuk jutebuk spaltaile, ti kʼupil sbae xchiʼuk ti likem talel ta jun utsʼ alalil ti tsots skʼoplale (1 Sam. 16:7). Jaʼ yuʼun, la xchanubtasik lek sventa te xtun li ta pasob mantal ta Babiloniae (Dan. 1:3, 4, 6).

2. ¿Kʼu yelan laj yil Jeova li Daniele? (Esekiel 14:14).

² Li Jeovae skʼanoj li Daniele, pe maʼuk ta skoj li spat xokone o ti tsots skʼoplale, yuʼun jaʼ ta skoj ti kʼu yelan stalelale. Kʼalal 20 toʼox sjabilal o mu sta li Daniele, li Jeovae te koʼol laj yalbe skʼoplal xchiʼuk Noe xchiʼuk Job ti tukʼ laj yakʼ sbaik ta stojolale (Jen. 5:32; 6:9, 10; Job 42:16, 17; kʼelo Esekiel 14:14). Li Daniele jal kuxi xchiʼuk ti toj labal sba echʼ li xkuxlejale. Jech xtok, jech-o kʼanbil yuʼun li Jeovae (Dan. 10:11, 19).

3. ¿Kʼusi ta jchantik li ta xchanobil liʼe?

³ Li ta chanobil liʼe, ta xkalbetik chaʼtos stalelaltak Daniel ti jaʼ kʼupil sba ilat-o yuʼun li Jeovae. Baʼyele, chkalbetik skʼoplal ta jujun li stalelaltake. Mi laje, ta jkʼeltik kʼuxi laj yakʼ ta ilel li Daniele. Ta tsʼakale, ta jkʼeltik kʼusi la spas Daniel sventa x-ayan yuʼun li talelaletik ta jkʼeltik batele. Ta slajebe, ta jkʼeltik kʼusi xuʼ jchanbetik li Daniele. Akʼo mi jaʼ sventa kerem tsebetik li xchanobil liʼe, jkotoltik oy kʼusi xuʼ jchantik ta stojolal li Daniele.

4. ¿Bakʼin laj yakʼ ta ilel Daniel ti tsots yoʼontone?

⁴ Li buchʼutik tsots yoʼontonike xuʼ van chiʼik, pe muʼyuk chiktaik spasel li kʼusi leke. Li Daniele tsots yoʼonton echʼ.  Jkʼeltik butik laj yakʼ ta ilel li talelal taje. Li baʼyele xuʼ van jaʼo kʼalal chib xa ox jabil yichʼoj lajesel li Jerusalene, yuʼun li ajvalil Nabukodonosore jaʼo laj yil ta xvayich jun mukʼta lokʼol. Ta tsʼakale, laj yalbe skotol li buchʼutik pʼijik ta Babilonia ti te skʼoplal ek li Daniel ti akʼo x-albat ti kʼusi la xvaychinta xchiʼuk ti kʼusi smelolal li xvayiche. Mi muʼyuk laj yalike ta xichʼik milel (Dan. 2:3-5). Oy kʼusi skʼan spas ta anil li Daniele, yuʼun xuʼ ep buchʼutik xchamik. Jaʼ yuʼun, «la skʼanbe vokol [ajvalil] ti x-akʼbat to yorail sventa xchapbe smelolal li xvayiche» (Dan. 2:16). Sventa spas taje, skʼan oyuk xchʼunel yoʼonton xchiʼuk ti tsotsuk yoʼontone. ¿Kʼu yuʼun? Yuʼun li Vivliae muʼyuk ta xal mi oy xa onoʼox yalojbe smelolal vaychil. Li Daniele laj yalbe yamigotak ti jaʼik Sadrak, Mesak xchiʼuk Abednego b «ti akʼo skʼanbeik ta orasion li Dios ta vinajel ti akʼo kʼuxubinatikuke, ti akʼbatuk snaʼik li kʼusi mukul skʼoplale» (Dan. 2:18). Takʼbat s-orasionik yuʼun li Jeovae xchiʼuk al-yuʼun Daniel li kʼusi skʼan xal li xvayich ajvalile. ¡Muʼyuk xchamik li Daniel xchiʼuk yamigotake!

5. ¿Bu laj yakʼ ta ilel yan velta Daniel ti tsots yoʼontone?

⁵ Kʼalal oy xa ox kʼuk sjalil laj yalbe smelolal xvayich Nabukodonosor ta sventa li mukʼta lokʼole, li Daniele skʼan xakʼ ta ilel yan velta ti tsots yoʼontone. Jun velta li Nabukodonosore vaychinaj yan velta, laj yil jtekʼ natil teʼ. Li Daniele laj yakʼ ta ilel ti tsots yoʼontone xchiʼuk laj yalbe Nabukodonosor kʼusi skʼan xal li xvayiche. Yuʼun laj yalbe ti tspas ta chuvaje xchiʼuk ti chlokʼesat kʼuk sjaliluk ta ajvalilale (Dan. 4:25). Li Nabukodonosore xuʼ van la snop ti muʼyuk lek ilbil yuʼun li Daniele. Jech xtok, xuʼ ox van laj yal mantal ti xichʼ milel ta skoj li kʼusi laj yale. Pe li Daniele tsots yoʼonton laj yakʼ ta ilel xchiʼuk laj yal skotol li kʼusi akʼbat snaʼ yuʼun Diose.

6. ¿K’usi van koltaat-o Daniel sventa xakʼ ta ilel ti tsots yoʼontone?

⁶ Sventa xakʼ ta ilel ti tsots yoʼonton li Daniele, jaʼ van la xchanbe stalelal li stot smeʼe. Li stot smeʼe la xchʼunik li mantal laj yal Jeova ti skʼan xchanubtasik ta smantal Jeova li yalab xnichʼnabike  (Deut. 6:6-9). Li Daniele maʼuk noʼox snaʼoj li Lajuneb Mantale, yuʼun snaʼoj xtok li mantaletik yakʼoj Jeova ta sventa li kʼusitik xuʼ slajes li j-israeletike (Lev. 11:4-8; Dan. 1:8, 11-13). c Jech xtok, snaʼoj kʼuxi lik talel li steklumal Diose xchiʼuk snaʼoj kʼusi chkʼot ta stojolalik mi muʼyuk la xchʼunbeik smantal li Jeovae (Dan. 9:10, 11). Skotol li kʼusi la snuptan ta xkuxlejale laj yakʼ venta ti ta onoʼox xkoltaat yuʼun Jeova xchiʼuk li yaj-anjeltake (Dan. 2:19-24; 10:12, 18, 19).

7. ¿Kʼusi koltaat-o Daniel sventa xakʼ ta ilel ti tsots yoʼontone? (Kʼelo xtok li lokʼole).

⁷ Li Daniele nopem xaʼi chchan li kʼusi la stsʼibaik li yaj-alkʼoptak Diose jech kʼuchaʼal li Jeremiase. Koliyal taje, laj yaʼibe smelolal ti jutuk xa ox skʼan xkolik lokʼel ta mosoinel li judaetike (Dan. 9:2). Kʼalal chil ti kʼu yelan chkʼot ta pasel li albil kʼopetike, mas to la spat yoʼonton ta stojolal li Jeovae. Kʼalal oy buchʼu spatoj tajek yoʼonton ta stojolal Jeovae, mas to tstsatsub yoʼonton (koʼoltaso xchiʼuk Romanos 8:31, 32, 37-39). Li kʼusi mas koltaat-o li Daniele jaʼ ti nopem xaʼi tskʼopon li Stot ta vinajele (Dan. 6:10). Chalbe li spaltailtake, ti kʼu yelan chaʼi sbae xchiʼuk tskʼanbe koltael (Dan. 9:4, 5, 19). Jech kʼuchaʼal li voʼotike, li Daniele muʼyuk onoʼox ti tsots yoʼonton vokʼe. Sventa tsotsuk yoʼontone, chanunaj, la spas orasion xchiʼuk la spat yoʼonton ta stojolal Jeova.

8. ¿Kʼusi tskoltautik sventa tsotsuk koʼontontike?

⁸ Akʼo mi tsots yoʼonton li jtot jmeʼtik xchiʼuk chalbutik ti jechuk jpastike, maʼuk skʼan xal ti tsots xa koʼontontik eke. Sventa oyuk kʼusi jchantik spasele, jaʼ ta jchanbetik li buchʼu jech chakʼ ta ilele, vaʼun jech xa ta jpastik ek. Jaʼ yuʼun, sventa lekuk tsots koʼontontik eke, skʼan jchanbetik li buchʼutik jech stalelalike. Vaʼun, chkakʼtik ta ilel ti tsots koʼontontik eke. ¿Kʼusi laj yakʼ jchantik li Daniele? Jaʼ ti skʼan jchan lek Jvivliatike, ti ta sjunuluk koʼonton jkʼopontik Jeova sventa xkʼot ta kamigotike xchiʼuk ti jpat koʼontontik ta stojolale. Mi jech la jpastike, chkakʼtik ta ilel ti tsots koʼontontik kʼalal mi laj kichʼtik akʼel ta prevae.

9. ¿Kʼusi sbalil ta jtatik mi tsots koʼontontike?

⁹ Lek me kʼusi chkʼot ta jtojolaltik mi tsots koʼontontike. Jkʼeltik avil kʼusi kʼot ta stojolal Ben d ti likem ta Alemaniae. Li xchiʼiltak ta chanune xchʼunojik ti kʼunkʼun kʼataj talel li kuxlejale xchiʼuk tsnopik ti jaʼ jun loʼil li kʼusi chal Vivlia ta sventa li kʼusitik pasbile. Jun veltae albat yuʼun smaestro ti akʼo xal ta yeloval xchiʼiltak ti kʼu yuʼun xchʼunoj ti jaʼ spasoj Dios li kʼusitik x-ayane, vaʼun tsots yoʼonton laj yalbe skʼoplal li kʼusi xchʼunoje. ¿Kʼusi kʼot ta pasel? Xi chale: «Li jmaestroe la xchikintabun xchiʼuk laj yakʼbe jchiʼiltak ta chanun jujun skopiailtak li kʼusi la jchapbe smelolal ta sventa li kʼusi jchʼunoje». ¿Kʼu yelan laj yaʼiik li xchiʼiltak ta chanune? Xi chal li Bene: «Ep buchʼutik la xchikintaik li kʼusi laj kale xchiʼuk labal sba laj yilik li kʼusi la jpase». Li kʼusi kʼot ta stojolal li Bene chakʼ ta ilel ti oy sbalil kʼalal chkakʼtik ta ilel ti tsots koʼontontike, yuʼun xuʼ van x-ayan ta yoʼontonik xojtikinik mas li Jeovae. Ta  me jtabetik sbalil mi chkakʼtik persa ti tsotsuk koʼontontike.

10. ¿Kʼusi skʼan xal ti tukʼ chkakʼ jbatike?

¹⁰ Kʼalal chal Vivlia «tukʼil kʼanelale», jaʼ skʼan xal ti oy kʼanbaile. Li Vivliae ep ta velta chal tukʼil kʼanelal, taje jaʼ jech chakʼbe sbaik ta ilel li yajtuneltak Diose (2 Sam. 9:6, 7). Li Jeovae oy ta yoʼonton ti tukʼ xkakʼ jbatik ta stojolal eke. Kʼalal jech ta jpastike, mas to me kʼun chkaʼitik yakʼel ta ilel li tukʼil kʼanelale. Taje jaʼ jech kʼot ta stojolal li j-alkʼop Daniele.

11. ¿Kʼuxi laj yakʼ ta ilel Daniel ti tukʼ yoʼonton kʼalal mas xa ox ta 90 sjabilale? (Kʼelo li lokʼol ta pajina 1).

¹¹ Li Daniele laj yakʼ ta ilel ti tukʼ laj yakʼ sba ta stojolal Jeova ti kʼu sjalil kuxie. Pe kʼalal mas xa ox ta 90 sjabilale, oy kʼusi tsots kʼot ta stojolal. Li vaʼ kʼakʼale, jaʼ oy ta skʼobik Babilonia li jmediaetik xchiʼuk li jpersiaetike xchiʼuk ti jaʼ ajvalil yuʼunik li Darioe. Junantik li j-abteletik ta pasob mantale skontrainojik li Daniele xchiʼuk muʼyuk chichʼik ta mukʼ li Jeovae. Vaʼun, oy kʼusi chopol la snop tspasbeik li Daniele, yuʼun la spasik jlik vun xchiʼuk laj yakʼik ti akʼo spasuk firmar li ajvalil Dario ti te chal jun mantal ti xuʼ x-akʼbat-o svokol li Daniele, ti jaʼ te chvinaj mi tukʼ chakʼ sba ta stojolal Dios o jaʼ li ajvalile. Sventa xakʼ ta ilel ti tukʼ chakʼ sba ta stojolal li ajvalil jech kʼuchaʼal tspas li yantike, jaʼ noʼox skʼan xikta skʼoponel Jeova 30 kʼakʼal. Li Daniele tukʼ laj yakʼ sba, vaʼun laj yichʼ tikʼel ta chʼen ti bu oy leonetike. Pe pojat yuʼun Dios ta skoj ti tukʼ laj yakʼ sbae (Dan. 6:12-15, 20-22). ¿Kʼusi tskoltautik sventa tukʼuk xkakʼ jbatik jech kʼuchaʼal la spas li Daniele?

12. ¿Kʼusi la spas Daniel sventa masuk to tukʼuk xakʼ sba ta stojolal li Jeovae?

¹² Sventa tukʼ xkakʼ jbatik ta stojolal li Jeovae, tsots skʼoplal ti jkʼantik ta sjunul koʼontontike. Li Daniele tukʼ laj yakʼ sba ta stojolal li Stote, yuʼun skʼanoj tajek. Sventa jechuk-o skʼanoj li Jeovae, jaʼ la snopbe skʼoplal li stalelaltake xchiʼuk ti kʼuxi chakʼ ta ilele (Dan. 9:4). Jech xtok, la stojbe ta vokol Jeova skotol li kʼusitik lekik akʼbile xchiʼuk li kʼusitik spasoj ta stojolal li steklumale (Dan. 2:20-23; 9:15, 16).

13. 1) ¿Kʼusi preva tsnuptan kerem tsebetik sventa tukʼ xakʼ sbaik ta stojolal li Jeovae? Albo junuk skʼelobil. (Kʼelo xtok li lokʼole). 2) ¿Kʼusi chkalbetik mi oy buchʼu la sjakʼbutik kʼu yelan chkiltik li buchʼu lek chil xchiʼil ta vinikal o antsile? (Kʼelo li video ta jw.org ti xi sbie: «Li sbalil chichʼ tabel li tukʼilale jaʼ jun oʼontonal»).

 ¹³ Jech kʼuchaʼal kʼot ta stojolal li Daniele, li kerem tsebetik avie te oy ta spat xokonik krixchanoetik ti muʼyuk tstsakik ta venta Jeova xchiʼuk li smantaltake. Li krixchanoetik taje xuʼ van kontra chilik li buchʼutik chtunik ta stojolal li Jeovae. Jech xtok, xuʼ van tsujik li kerem tsebetik sventa mu tukʼuk xakʼ sbaik ta stojolal li Diose. Taje jech kʼot ta stojolal Gabriel ti nakal ta Australiae. Kʼalal chex kerem toʼoxe, laj yichʼ akʼel ta preva li ta s-eskuelae. Jakʼbatik yuʼun smaestraik kʼusi van tspasik mi albatik yuʼun junuk yamigoik o yamigaik ti lek chil li xchiʼil ta vinikal o antsile. Li maestrae laj yal ti akʼo xchʼak sbaik li buchʼutik chopol chilik li amigoil taje, xi chal li Gabriele: «Kʼajomal la jchʼak jbakutik lokʼel voʼon xchiʼuk jun kerem ti jaʼ stestigo Jeova eke». Li kʼusi kʼot ta stojolal li Gabriele jaʼ te vinaj mi tukʼ chakʼ sba ta stojolal li Jeovae, xi chvul ta sjole: «Jal toʼox skʼan xilokʼkutik ta chanun, vaʼun li jchiʼiltak ta chanun xchiʼuk li maestrae la slabanunkutik li vaʼ kʼakʼale. Laj kakʼ persa ti muuk xikape xchiʼuk ti lekuk jchapbe skʼoplal li kʼusi jchʼunoje, pe muʼyuk la xchikintabeikun». ¿Kʼu van yelan laj yaʼi sba li Gabriele? Xi to chale: «Muʼyuk onoʼox lek laj kaʼi ti la slabanikune. Pe limuyubaj tajek, yuʼun tukʼ laj kakʼ jba ta stojolal li Jeovae xchiʼuk la jpakbe skʼoplal li kʼusi jchʼunoje».

14. ¿Kʼusi xuʼ jpastik sventa tukʼuk-o xkakʼ jbatik ta stojolal li Jeovae?

¹⁴ Jech kʼuchaʼal la spas li Daniele xuʼ me tukʼ-o xkakʼ jbatik ta stojolal Jeova mi chkakʼtik persa ti jkʼanojtik ta sjunul koʼontontike. Sventa masuk to jkʼantike, skʼan xkojtikinbetik li stalelaltake. Sventa spas kuʼuntike, skʼan jkʼelbetik li spasbentake (Rom. 1:20). Kerem tsebetik, ¿kʼusi xuʼ skoltaoxuk sventa masuk to xakʼanik xchiʼuk xatsakik ta venta li Jeovae? Li ta jpajinatik ta jw.org te chata videoetik xchiʼuk mantaletik li ta jvokʼ ti bu chal: «¿Mi oy van buchʼu la spas?». Jech xtok, xuʼ jkʼeltik li foyeto ¿Es la vida obra de un Creador? xchiʼuk li Voʼob sjakʼobil ta sventa ti kʼuxi lik talel li kuxlejale. Kʼelavil kʼusi laj yal jun ermana ta Dinamarca ti Ester sbi ta sventa li foyetoetik taje: «Ta jkʼupin tajek ti kʼu yelan chchapbe smelolal li kʼusitik pasbile. Li foyetoetike muʼyuk ta xalbutik kʼusi skʼan jchʼuntik, jaʼ noʼox chalbutik kʼu yelan pasbil li kʼusitik x-ayane. Vaʼun, voʼotik xa ta jnop jtuktik li kʼusi ta jchʼuntike». Li Ben ti laj kalbetik skʼoplal li ta parafo 9 xi chale: «Li foyetoetik xchiʼuk li mantaletik taje stsatsubtasojbun xchʼunel koʼonton. Yakʼojbun kil ti jaʼ spasoj Dios skotol li kʼusitik kuxajtike». Mi laj xa ox achan skotol li mantaletike, ta van xaval ti melel li kʼusi ta xal ta Apokalipsis 4:11 ti xi chale: «Xata-o albel amukʼulal, ichʼel ta mukʼ xchiʼuk oy ajuʼel, Jeova Dios kuʼunkutik, yuʼun voʼot la apas skotol li kʼusitike». e  

15. ¿Kʼusi to mas xuʼ jpastik sventa masuk to jkʼantik li Jeovae?

¹⁵ Jtos ti kʼusi tskoltautik sventa jkʼantik mas li Jeovae, jaʼ ti jchantik ti kʼu yelan echʼ xkuxlejal li Jesuse. Taje jaʼ jech la  spas jun ermana ti Samira sbi ti nakal ta Alemaniae, xi chale: «Mas to laj kojtikin Jeova kʼalal la jchan mas ta stojolal Jesuse». Kʼalal kʼox toʼox li Samirae, vokol toʼox tajek chaʼibe smelolal ti snaʼ xkʼanvan li Jeovae, pe mu jechuk la snop ta stojolal li Jesuse. Xi chalbutike: «Toj lek chkilbe stalelal li Jesuse, yuʼun skʼanoj li kʼoxetike xchiʼuk anil noʼox chijnopajutik ta stojolal». Kʼalal mas to laj kojtikin li Jesuse, mas to lek laj kil jba xchiʼuk li Jeovae. ¿Kʼu yuʼun? Xi chalbutik li Samirae: «Ta kʼunkʼun laj kaʼibe smelolal ti Jesuse xkoʼolaj tajek stalelal xchiʼuk li Stote. Laj kakʼ venta ti la stak talel ta balumil Xnichʼon li Jeovae jaʼ sventa ti xkojtikintik li stuke» (Juan 14:9). Kerem tseb, mi chakʼan masuk to lek xavil aba xchiʼuk li Jeovae, ¿kʼu yuʼun mu xachanbe mas skʼoplal li Jesuse? Mi jech la apase, mas to me chakʼan li Jeovae xchiʼuk tukʼ chavakʼ aba ta stojolal.

16. ¿Kʼu yuʼun skʼan tukʼ xkakʼ jbatik ta stojolal li Jeovae? (Salmo 18:25; Mikeas 6:8).

¹⁶ Li buchʼutik tukʼ chakʼ sbaike oy lek yamigotakik (Rut 1:14-17). Mi tukʼ chkakʼ jbatik ta stojolal Jeova eke jun noʼox me koʼontontik. ¿Kʼu yuʼun? Yuʼun jnaʼojtik ti tukʼ chakʼ sba Jeova ta stojolal li buchʼutik tukʼ chakʼ sbaike (kʼelo Salmo 18:25; Mikeas 6:8). ¿Mi mu toj kʼupiluk sba ti tskʼan chamigoinutik li Jpasvanej akʼo mi muʼyuk tsots jkʼoplaltike? Yuʼun mi junuk preva mi junuk kajkontratik o lajelal, xuʼ xchʼakutik ta stojolal li Diose (Dan. 12:13; Luk. 20:37, 38; Rom. 8:38, 39). Lek me ti jchanbetik stalelal li Daniele xchiʼuk ti jechuk-o tukʼ xkakʼ jbatik ta stojolal li Jeovae.

17, 18. ¿Kʼusi to mas xuʼ jchantik ta stojolal li Daniele?

¹⁷ Li ta xchanobil liʼe, kʼajomal chaʼtos la jchanbetik stalelal li Daniele, pe ep to me kʼusi xuʼ jchantik ta stojolal. Li Jeovae oy kʼusi laj yakʼbe yil Daniel ta xvayich. Jech xtok, la skolta sventa xalbe smelolal albil kʼopetik. Ep li albil kʼopetik taje kʼotemik xa ta pasel. Jech xtok, ta xal li kʼusitik chkʼot ta pasel ta jelavele xchiʼuk li kʼusi chkʼot ta stojolal li krixchanoetik ta balumile.

¹⁸ Li ta yan xchanobile, ta jkʼeltik chib albil kʼop li ta slivroal Daniele. Mi laj kaʼibetik lek smelolal jkotoltike, ta me skoltautik sventa lekuk kʼusi xkʼot ta nopel kuʼuntik li avie. Li albil kʼopetik taje tskoltautik sventa masuk tsotsuk koʼontontik xchiʼuk ti tukʼ xkakʼ jbatike, vaʼun chapalutik me mi tal li prevaetik ti jutuk xa skʼan xtale.