XCHANOBIL 49
Li slivroal Levitikoe chal kʼu yelan skʼan xkiltik li yantike
«Skʼan me xakʼan achiʼil jech kʼuchaʼal akʼanoj aba atuke» (LEV. 19:18).
KʼEJOJ 109 Sjunuluk me avoʼonton xakʼan abaik
LI KʼUSI TA JCHANTIKE *
1, 2. 1) ¿Kʼusi la jkʼeltik li ta xchanobil echʼe? 2) ¿Kʼusi ta jkʼeltik li ta xchanobil liʼe?
LI TA xchanobil echʼe, la jkʼeltik tojobtaseletik li ta kapitulo 19 ta Levitikoe. Jech kʼuchaʼal liʼe, li ta versikulo 3 chal ti j-israeletike albatik yuʼun Jeova ti akʼo xichʼik ta mukʼ li stot smeʼike. Jaʼ jech ta jpastik kʼalal chkakʼbetik kʼusitik chtun yuʼunik li jtot jmeʼtike, ti ta jpatbetik yoʼontonike xchiʼuk ti ta jkoltatik ta mantale. Li ta versikulo 3 xtoke, li Diose laj yalbe steklumal ti skʼan xchabiik li savadoe. Akʼo mi mu xa persauk ta jchʼuntik li mantal taje, chakʼ jchantik ti skʼan jchʼakbetik yorail jujun kʼakʼal sventa jpastik li kʼusitik sventa mantale. Jaʼ jech chkakʼtik ta ilel ti ta jkʼantik ti chʼulutike, jech kʼuchaʼal chal Levitiko 19:2 xchiʼuk 1 Pedro 1:15.
2 Li ta xchanobil liʼe, ta jkʼeltik-o batel li skapituloal 19 ta Levitikoe. ¿Kʼuxi tskoltautik sventa jkʼuxubintik li buchʼutik oy kʼusi mu spas yuʼunike, ti muuk xij-elkʼaj kʼalal chijpʼolmaje xchiʼuk ti jkʼantik li yantike? Ta skoj ti ta jkʼan chʼulutikuk kʼuchaʼal Diose, jkʼeltik batel kʼusi xuʼ jpastik.
JKʼUXUBINTIK LI BUCHʼUTIK OY KʼUSI MU SPAS YUʼUNIKE
Jech kʼuchaʼal chal Levitiko 19:14, ¿kʼu yelan skʼan xkiltik li pakʼchikinetik xchiʼuk li maʼsatetike? (Kʼelo parafo 3-5). *
3, 4. Li j-israeletike, ¿kʼu yelan skʼan xilik li pakʼchikinetik xchiʼuk li maʼsatetik jech kʼuchaʼal chal ta Levitiko 19:14?
3 (Kʼelo Levitiko 19:14). Li Jeovae tskʼan ti jtsaktik ta venta li buchʼutik oy kʼusi mu spas yuʼunike. Jech kʼuchaʼal liʼe, laj yalbe j-israeletik ti mu xchopol kʼoptaik li pakʼchikinetike o ti xalbeik ti chopol kʼusi tspasbeike. ¡Toj echʼ noʼox chopol ti jech tspasike! Ta skoj ti mu xaʼi kʼusi ch-albat li jun pakʼchikine, mu xuʼ spak skʼoplal.
4 Li ta versikulo 14, li Diose xi laj yalbe li steklumale: «Mu me xamakbe yakan li maʼsate». Xi chal jlik livroe: «Li ta yosilal Israele, li krixchanoetike chilbajinik toʼox li buchʼutik oy kʼusi mu spas yuʼunike». Xuʼ van oy buchʼu tsmakbe yakan jun maʼsat sventa xakʼbe svokol o sventa slaban. ¡Toj echʼ noʼox chopol taje! Pe kʼalal laj yal Jeova li mantal ta Levitiko 19:14, jaʼ jech laj yakʼbe yil steklumal ti skʼan xkʼuxubinik li buchʼutik oy kʼusi mu spas yuʼunike.
5. ¿Kʼuxi xuʼ jkʼuxubintik li buchʼutik oy kʼusi mu spas yuʼunike?
5 Li Jesuse la xkʼuxubin li buchʼutik oy kʼusi mu spas yuʼunike. Teuk ta joltik ti xi laj yalbe batel li Juan J-akʼ-ichʼvoʼe: «Li maʼsatetike xilik xa osil, li koxoetike chanavik xa, li buchʼutik ipik ta leprae poxtajik xa, li pakʼchikinetike chaʼiik xa kʼoponel, li buchʼutik chamemike chchaʼkuxiik xa». Kʼalal laj yilik li skʼelobiltak juʼelal la spas Jesuse, «lik skʼupil kʼoptaik Dios» (Luk. 7:20-22; 18:43). Ta jchanbetik stalelal li Jesuse, jaʼ yuʼun lek koʼontontik ta stojolal li buchʼutik oy kʼusi mu spas yuʼunike, chkakʼbetik yil xkʼuxul koʼontontik xchiʼuk oy smalael kuʼuntik ta stojolalik. Li Jeovae muʼyuk onoʼox yakʼoj juʼeltik sventa jpastik skʼelobiltak juʼelal. Pe xuʼ xkalbetik jun lekil aʼyej li buchʼutik maʼsatik o ti maʼsatik ta mantal xkaltike: jaʼ ti poʼot xa xijkuxi ta paraiso ti bu chʼabal xa chameletik xchiʼuk ti lek xa chkil jbatik xchiʼuk Diose (Luk. 4:18). Ep xa buchʼutik yakal chichʼik ta mukʼ Dios ta skoj taje.
MU XIJ˗ELKʼAJ KʼALAL CHIJPʼOLMAJE
6. Li Levitiko 19, ¿kʼuxi tskoltautik ta yaʼibel smelolal li kʼusi chal li Lajuneb Mantale?
6 Junantik versikuloetik ta kapitulo 19 ta Levitikoe oy to kʼusitik chal ti tskoltautik ta yaʼibel lek smelolal li kʼusi chal li Lajuneb Mantale. Jech kʼuchaʼal liʼe, li xvaxakibal mantale xi chale: «Mu xa-elkʼaj» (Eks. 20:15). Xuʼ van oy buchʼu tsnop ti jaʼ skʼan xal ti muʼyuk tstsak li kʼusi maʼuk yuʼune. Pe oy van yan kʼusi yakal tspas ti jaʼ xa elekʼe.
7. ¿Kʼuxi xuʼ xakʼ ta ilel li jun jpʼolmajel ti muʼyuk chchʼun li xvaxakibal mantale?
7 Li jun jpʼolmale xuʼ van chal ti muʼyuk stsakoj li kʼusi maʼuk yuʼune. Pe ¿mi ta melel muʼyuk elkʼajem kʼalal chpʼolmaje? Xi laj yal Jeova li ta Levitiko 19:35 xchiʼuk 36: «Mu me xaloʼlavanik kʼalal oy kʼusi chapʼisik ti kʼu smukʼul o ti kʼu yalale. Tsʼakaluk me lek li akiloike, tsʼakaluk me li spʼisol avuʼunike, skʼan me tsʼakaluk avuʼunik li jun efae xchiʼuk li jun ine». Mi muʼyuk lek tsʼakal skilo o mi muʼyuk lek tsʼakal spʼisol kʼusi chchon li jun jpʼolmale, yakal xa me ch-elkʼaj. Mi la jkʼeltik batel li yan versikuloetik ta kapitulo 19 ta Levitikoe, mas to chkaʼibetik smelolal ti muʼyuk lek ti jech chichʼ pasele.
Ta skoj li kʼusi chal ta Levitiko 19:11 kʼalal ta 13, ¿kʼusi skʼan jakʼbe jbatik ta sventa li kabteltike xchiʼuk kʼalal chijpʼolmaje? (Kʼelo parafo 8-10). *
8. Li Levitiko 19:11 kʼalal ta 13, ¿kʼuxi koltaatik-o li judaetik ta yaʼibel smelolal kʼusi to smakoj li xvaxakibal mantale, xchiʼuk kʼuxi tskoltautik ek?
8 (Kʼelo Levitiko 19:11˗13). Li Levitiko 19:11 xi chlik yale: «Mu me xa-elkʼajik». Li ta versikulo 13, chal ti jaʼ elekʼ kʼalal muʼyuk lek ti kʼu yelan chijpʼolmaje, xi chale: «Mu me ta amanyailuk kʼusi xavelkʼanbe li achiʼil ta krixchanoale». Jaʼ yuʼun, li buchʼu muʼyuk lek kʼusi tspas o ti muʼyuk jamal chkʼopoj kʼalal chpʼolmaj o kʼalal ch-abteje, yakal xa me ch-elkʼaj. Li xvaxakibal mantale chal ti mu stakʼ x-elkʼajike, pe li kʼusi to chal ta Levitikoe jaʼ koltaatik-o li judaetik yoʼ xaʼibeik smelolal kʼusi to smakoj li mantal taje. Lek ti jnopbetik skʼoplal ti kʼu yelan chil Jeova li jut kʼope xchiʼuk li elekʼe. Xiuk jakʼbe jbatike: «Ta skoj li kʼusi chal Levitiko 19:11 kʼalal ta 13, ¿mi oy van kʼusi skʼan jel, mas to li ta kabtele o kʼalal chipʼolmaje?».
9. Li kʼusi chal ta Levitiko 19:13, ¿kʼuxi tstabeik sbalil li jsaʼabteletike?
9 Li jun ermano ti oy spʼolmale oy to bu skʼan xakʼ ta ilel ti muʼyuk ch-elkʼaje. Xi tstsuts li Levitiko 19:13: «Mu me teuk avichʼojbe sjunul akʼobal stojol li avaj-abtel ti ta yokʼomal to chavakʼbee». Li ta Israele, jutuk mu skotoluk li krixchanoetike tstsʼunolajik. Li jsaʼabteletike chichʼik noʼox tojel mi tsuts yabtelik jujun kʼakʼale. Pe mi muʼyuk laj yichʼik tojel mi nel kʼakʼale, muʼyuk me stakʼinik sventa smanbe kʼusitik chtun yuʼun yutsʼ yalalik li vaʼ kʼakʼale. Xi laj yal li Jeovae: «Chtun yuʼun xchiʼuk jaʼ kuxul-o li stojole» (Deut. 24:14, 15; Mat. 20:8).
10. ¿Kʼusi chakʼ jchantik li Levitiko 19:13?
10 Li avie, ep buchʼutik muʼyuk chichʼ stojolik kʼalal chnel jujun kʼakʼale, yuʼun jkoj o chaʼkoj ta u chtojatik. Pe skʼan jtsaktik-o ta venta li kʼusi chal ta Levitiko 19:13. Junantik yajval abtele muʼyuk jech tstoj yaj-abtelik ti kʼu yepal staik-o tojele. Yuʼun snaʼojik ti jech-o van ch-abtejik akʼo mi jutuk tajek tstojik. Li yajval abteletik taje xkoʼolaj ti yakal chichʼbeik komel stojol li yaj-abtelike. Mi oy yaj-abteltak li jun ermanoe, skʼan me stsak ta venta li beiltasel taje. Jkʼeltik to batel kʼusi yan chakʼ jchantik li Levitiko kapitulo 19.
JKʼAN JCHIʼILTIK JECH KʼUCHAʼAL JKʼANOJ JBA JTUKTIKE
11, 12. ¿Kʼusi lek jamal laj yal Jesus kʼalal laj yal li kʼusi chal ta Levitiko 19:17 xchiʼuk 18?
11 Li Jeovae maʼuk noʼox chalbutik ti mu chopoluk kʼusi jpasbetik li yantike. Jaʼ jech jamal xvinaj li ta Levitiko 19:17 xchiʼuk 18 (kʼelo). Xi chale: «Skʼan me xakʼan achiʼil jech kʼuchaʼal akʼanoj aba atuke». Toj tsots skʼoplal ti jechuk jpastik mi ta jkʼantik ti lekuk xilutik li Diose.
12 Jkʼeltik kʼuxi laj yakʼ ta ilel Jesus ti toj tsots skʼoplal li mantal chal ta Levitiko 19:18. Jun veltae, xi jakʼbat yuʼun jun jfariseoe: «¿Bu junukal mantal ti mas tsots skʼoplal ta skotol li Mantale?». Xi laj yal li Jesuse: «Skʼan xakʼan ta sjunul avoʼonton li Jeova Dios avuʼune, ta sjunul akuxlejal xchiʼuk ta sjunul anopben. Liʼe jaʼ li baʼyel mantale xchiʼuk ti mas tsots skʼoplale». Laje, laj yal li kʼusi chal ta Levitiko 19:18, xi laj yale: «Li xchibale xkoʼolajtik kʼuchaʼal li baʼyele, jaʼ liʼe: ‹Skʼan me xakʼan achiʼil jech kʼuchaʼal akʼanoj aba atuke›» (Mat. 22:35-40). Oy ep ta tos kʼuxi xuʼ xkakʼtik ta ilel ti jkʼanojtik li yantike, li ta kapitulo 19 ta Levitikoe te chalbutik junantik.
13. ¿Kʼuxi laj yakʼ ta xkuxlejal Jose li kʼusi chal ta Levitiko 19:18?
13 Jtos ti kʼuxi chkakʼtik ta ilel ti jkʼanojtik li jchiʼiltaktike jaʼ ti jpastik li kʼusi chal ta Levitiko 19:18 ti xi chale: «Mu me xapak akʼoplal ta stojolal li xnichʼnabtak ateklumale xchiʼuk mu me xanakʼ skʼakʼal avoʼonton ta stojolalik». Oy van buchʼu xkojtikintik ti snakʼoj skʼakʼal yoʼonton ta stojolal junuk xchiʼil ta abtel, ta chanun o junuk yutsʼ yalal, junantike ta epal jabil jech spasojik. Li Josee chopol tajek kʼusi pasbat yuʼun li lajunvoʼ xchabankiltak ta skoj ti la snakʼ skʼakʼal yoʼontonik ta stojolale (Jen. 37:2-8, 25-28). Kʼalal yichʼoj xa ox tsots yabtel li Josee xchiʼuk ti xuʼ ox spak skʼoplale, mu jechuk la spas. Yuʼun laj yakʼanbe ta ilel xkʼuxul yoʼonton. Muʼyuk la snakʼ skʼakʼal yoʼonton xchiʼuk jaʼ jech la spas li kʼusi chal ta Levitiko 19:18 (Jen. 50:19-21).
14. ¿Kʼuxi jnaʼojtik ti oy-o sbalil li beiltaseletik ti te smakojbe skʼoplal kʼusi chal ta Levitiko 19:18?
14 Li buchʼu tskʼan tslekubtasbe yoʼonton Diose skʼan x-akʼvan ta perton jech kʼuchaʼal la spas li Josee xchiʼuk ti mu snakʼ skʼakʼal yoʼonton o ti tspak skʼoplale. Jaʼ onoʼox jech chal li ta orasion padrenuestroe, ti bu laj yal Jesus ti skʼan xkakʼtik ta perton li buchʼutik chopol kʼusi tspasbutike (Mat. 6:9, 12). Jaʼ noʼox jech ek, li jtakbol Pabloe xi laj yalbe batel li ermanoetike: «Voʼoxuk ti jkʼanojoxuke, mu me xapak akʼoplalik» (Rom. 12:19). Xi to laj yale: «Jechuk-o me tsʼikbo abaik ta jujuntal xchiʼuk mu me xajalanbe abaik ta jujuntal ti chapasbe abaik pertone akʼo mi oy buchʼu tsaʼ smul ta atojolalik» (Kol. 3:13). Li beiltaseletik yuʼun Jeovae muʼyuk chjel. Li avie, oy-o sbalil li beiltaseletik ti te smakojbe skʼoplal li mantal chal Levitiko 19:18.
Kʼalal chijyayije, muʼyuk me lek mi te xijpikpun-o xchiʼuke. Jaʼ me jech skʼan mu teuk xijnopnun-o mi oy kʼusi chopol laj kichʼtik pasbele, jaʼ mas lek kakʼtik perton xchiʼuk jchʼay ta joltik. (Kʼelo parafo 15). *
15. ¿Kʼusi skoʼoltasobil chakʼ kiltik ti tsots skʼoplal skʼan xkakʼtik pertone xchiʼuk ti jchʼay ta joltik li kʼusi laj kichʼtik pasbele?
15 Kalbetik junuk skʼelobil. Kʼalal oy kʼusi chopol chkichʼtik pasbel o albele, xkoʼolaj kʼuchaʼal chijyayij. Bakʼintike jutuk noʼox, pe bateltik xtoke tsots chijyayij. Jech kʼuchaʼal liʼe, kʼalal ta jbojtik skap jveʼeltike, xuʼ van jtatik ta bojel jutuk li sniʼ jkʼobtike. Kʼux van chkaʼitik ta yorail, pe chkol noʼox ta junchib kʼakʼal xchiʼuk mu xa van xvul ta joltik ti bu la jboj jbatike. Jaʼ noʼox jech ek, muʼyuk vokol chkaʼitik yakʼel ta perton kʼalal mu yolbajuk chopol kʼusi chalbutik o tspasbutik junuk kamigotik ti kʼux chkaʼitike. Pe mi tsots la jboj jbatike, xuʼ van skʼan xijbat ta doktor sventa stsʼisbutik xchiʼuk ti xpixbutik tale. Mi te xijpikpun-o xchiʼuke, muʼyuk me chkol-o, yuʼun jaʼ noʼox ta jtekuntik. Kʼux ta alel ti xuʼ van jaʼ jech yakal tspas li buchʼu chopol kʼusi laj yichʼ pasbele. Mi jaʼ noʼox te xnopnun-o li kʼusi chopol laj yichʼ albel o laj yichʼ pasbele, jaʼ noʼox me tsyayijes sba stuk. Ta melel, jaʼ mas lek ti jchʼuntik li tojobtasel chal ta Levitiko 19:18.
16. Jech kʼuchaʼal chal Levitiko 19:33 xchiʼuk 34, ¿kʼu yelan skʼan xilik jyanlumetik li j-israeletike, xchiʼuk kʼusi chakʼ jchantik taje?
16 Kʼalal albatik yuʼun Jeova li j-israeletik ti akʼo skʼanik li xchiʼilike, maʼuk noʼox albatik ti akʼo skʼanik li buchʼutik jmoj stsʼunbalik o slumalike, albatik xtok ti akʼo skʼanik li jyanlumetik ti te xchiʼukik ta nakleje. Jaʼ jech jamal chal li ta Levitiko 19:33 xchiʼuk 34 (kʼelo). Skʼan me jaʼuk j-israel chilik li jyanlumetike xchiʼuk ti skʼanik jech kʼuchaʼal skʼanoj sba stukike. Jech kʼuchaʼal liʼe, skʼan me jaʼuk xakʼik ti akʼo stsob jyanlumetik xchiʼuk povreetik li skomelal kʼusi tstsʼunike (Lev. 19:9, 10). Li yajtsʼaklomutik Kristo avi eke skʼan me jech jkʼantik li buchʼutik yan-o slumalike (Luk. 10:30-37). ¿Kʼuxi xuʼ jpastik? Li ta spʼejel balumile oy epal jyanlumetik, junantike nopol van xkiltik ta naklej. Toj tsots skʼoplal ti oyuk sbalil xkiltik xchiʼuk xkichʼtik ta mukʼ li viniketik, antsetik xchiʼuk kʼoxetik ti yan-o slumalike.
JUN ABTELAL TI MUʼYUK CHALBE SKʼOPLAL LI LEVITIKO 19
17, 18. 1) ¿Kʼusi tstij koʼontontik spasel li Levitiko 19:2 xchiʼuk 1 Pedro 1:15? 2) ¿Kʼusi abtelal toj tsots skʼoplal laj yal jtakbol Pedro ti skʼan jpastike?
17 Li Levitiko 19:2 xchiʼuk 1 Pedro 1:15 chal ti skʼan chʼulutikuk li yajtunelutik Diose. Li ta kapitulo 19 ta Levitikoe, oy to ep versikuloetik ti chakʼ kiltik kʼusi skʼan jpastik sventa lekuk xilutik li Jeovae. Laj xa jkʼeltik junantik versikuloetik ti chakʼ kiltik li kʼusitik skʼan jpastike xchiʼuk li kʼusi mu stakʼ jpastike. * Laj xa kiltik xtok ti chal ta Tsʼibetik ta Griego Kʼop ti skʼan jech-o jchʼuntik li beiltaseletik taje. Pe li jtakbol Pedroe oy to kʼusi laj yalbe skʼoplal.
18 Li yajtsʼaklomutik Kristoe jeltos kʼusitik ta jpastik ta mantal xchiʼuk oy kʼusitik lek ta jpastik ta stojolal li yantike. Pe li Pedroe oy kʼusi mas laj yalbe skʼoplal. Kʼalal skʼan toʼox xal ti skʼan chʼuluk li jtalelaltike, xi laj yale: «Tsatsubtaso anopbenik sventa xapasik tsatsal abtelal» (1 Ped. 1:13, 15). ¿Kʼusi la skʼan laj yal taje? Laj yal ti buchʼutik tʼujbil chbatik ta vinajele tspukbeik batel skʼoplal «li slekil talelaltak» li buchʼu takatik ta ikʼele (1 Ped. 2:9). Li avie, jkotoltik xuʼ jpastik li abtelal taje, ti jaʼ mas chkoltaatik-o li krixchanoetike. ¡Jaʼ jun mukʼta matanal ti xuʼ xijmuyubaj jcholtik-o mantal xchiʼuk xijchanubtasvane! (Mar. 13:10). Kakʼtik-o batel persa sventa xkakʼ ta jkuxlejaltik li kʼusi chal ta Levitiko 19. Vaʼun, jaʼ jech chkakʼtik ta ilel ti jkʼanojtik li Diose, li jchiʼiltaktike xchiʼuk ti ta jkʼantik chʼuluk li jtalelaltike.
KʼEJOJ 111 Ti kʼu yuʼun xijmuyubaje
^ Akʼo mi muʼyuk xa ta jchʼuntik li Smantal Moisese, pe te chal kʼusitik skʼan jpastik xchiʼuk li kʼusi skʼan mu jpastike. Kʼalal ta jkʼelbetik skʼoplale, tskoltautik sventa jkʼantik li yantike xchiʼuk ti jpastik li kʼusi lek chil Diose. Li ta xchanobil liʼe, ta jkʼeltik junantik kʼusitik chakʼ jchantik li kapitulo 19 ta Levitiko xchiʼuk ti kʼuxi xuʼ xkakʼ ta jkuxlejaltike.
^ Li ta xchanobiltak liʼe, oy to yan versikuloetik muʼyuk la jkʼeltik ti chalbe skʼoplal ti mu tʼujbiluk yajval buchʼu lek chkiltike, li chopol kʼoptaele, li stiʼel chʼichʼe, li espiritismoe, li tʼunolajele xchiʼuk li mulivajele (Lev. 19:15, 16, 26-29, 31) (kʼelo yoʼ bu chal: «Li kʼusitik tsjakʼ jkʼelvunetike» ti talem li ta revista liʼe).
^ LI KʼUSI XVINAJ TA LOKʼOLETIKE: Jun ermano tskolta ta xchiʼinel ta loʼil jun doktor li ermano ti jaʼ pakʼchikine.
^ LI KʼUSI XVINAJ TA LOKʼOLETIKE: Jun ermano ti bon na yabtele yakal tstoj li yaj-abtele.
^ LI KʼUSI XVINAJ TA LOKʼOLETIKE: Jun ermana chchʼay ta sjol ta anil ti la sboj juteb sniʼ skʼobe. ¿Mi jech van chchʼay ta sjol ta anil mi mas ep la sboj sbae?
