1. 1) ¿Kʼu yuʼun chkichʼtik tojobtasel? 2) ¿Kʼu yuʼun tsots skʼoplal ti jchikintatik kʼalal chkichʼtik tojobtasele?

 JKOTOLTIK skʼan ti oyuk buchʼu stojobtasutik bakʼintike. Junantik veltae, jaʼ ta jkʼanbetik tojobtasel li buchʼu lek jtsakojtik ta ventae. Bateltik xtoke, xuʼ van stojobtasutik junuk ermano kʼalal chil ti oy kʼusi ta jkʼan ta jpastik ti xuʼ chopol˗o xkaʼi jbatik yuʼun ta tsʼakale (Gal. 6:1). O xuʼ van jaʼ to xkichʼtik tojobtasel kʼalal oy xa ox kʼusi chopol jpasojtike. Kʼuk xiuk noʼox, skʼan jchikintatik kʼalal chkichʼtik tojobtasele, yuʼun jaʼ sventa jlekilaltik xchiʼuk xuʼ jta˗o jkuxlejaltik yuʼun (Prov. 6:23).

2. Jech kʼuchaʼal chal Proverbios 12:15, ¿kʼu yuʼun skʼan jchikintatik kʼalal chkichʼtik tojobtasele?

² Li teksto ti bu lokʼem tal li xchanobil liʼe chal ti skʼan jchikintatik «li kʼusitik chal li buchʼutik pʼijike» (Prov. 22:17). Muʼyuk onoʼox buchʼu ti snaʼ xa skotole; yuʼun oy onoʼox buchʼu mas kʼusi snaʼ o mas kʼusi yiloj ta xkuxlejal kʼuchaʼal li voʼotike (kʼelo Proverbios 12:15). Jaʼ yuʼun, kʼalal ta jchikintatik li tojobtasel chij˗akʼbate, chkakʼtik ta ilel ti bikʼit chkakʼ jbatike, ti jnaʼojtik ti oy kʼusi mu spas kuʼuntike xchiʼuk ti chkakʼtik venta ti chtun kuʼuntik koltael sventa jtatik li kʼusi oy ta koʼontontike. Li Jeovae la stijbe yoʼonton li ajvalil Salomon sventa xi stsʼibae: «Lek kʼusi chkʼot ta pasel kʼalal oy ep jtojobtasvanejetike» (Prov. 15:22).

3. ¿Kʼutik yelan xuʼ xkichʼtik tojobtasel?

³ Jelajtik ti kʼu yelan chkichʼtik tojobtasele, bateltike oy buchʼu chalbutik o moʼoje jaʼ noʼox chkaʼitik. ¿Kʼusi skʼan xal kʼalal jaʼ noʼox chkaʼitik li tojobtasele? Jaʼo kʼalal ta jchantik li Vivliae o li vunetik ti chakʼ kiltik kʼusi muʼyuk lek yakal ta jpastik xchiʼuk ti tstij koʼontontik sventa jeltik li kʼusi ta jpastike (Ebr. 4:12). Pe ¿kʼusi skʼan xal kʼalal oy buchʼu chakʼbutik  tojobtasele? Jaʼo kʼalal tstojobtasutik junuk mol ta tsobobbail o junuk ermano ti yij ta mantal ti chakʼ venta ti oy kʼusi skʼan jel ta jkuxlejaltike. Kʼalal oy buchʼu chakʼbutik tojobtasel ti lokʼem ta Vivliae, chakʼ ta ilel ti skʼanojutik tajeke. Jaʼ yuʼun, mi ta jchikintatik xchiʼuk mi chkakʼ ta jkuxlejaltik li kʼusi chij˗albate, jaʼ me jech chkakʼtik ta ilel ti ta jtojtik ta vokole.

4. Jech kʼuchaʼal chal Eklesiastes 7:9, ¿kʼusi skʼan mu jpastik kʼalal chkichʼtik tojobtasele?

⁴ Ti melel xijkʼopoje, mas vokol chkaʼitik kʼalal oy buchʼu tstojobtasutike xchiʼuk xuʼ van chopol chkaʼi jbatik. Akʼo mi jnaʼojtik ti jmulavilutike, muʼyuk lek chkaʼitik kʼalal oy buchʼu chalbutik ta jamal li kʼusi muʼyuk lek ta jpastike (kʼelo Eklesiastes 7:9). Xuʼ van jpak jkʼoplaltik, ta van jnoptik kʼu yuʼun ti jech chalbutike o xuʼ van chopol chkaʼitik ti kʼu yelan laj yalbutike. Xuʼ van xi jnoptik xtoke: «¿Kʼusi yabtel ti tstojobtasune? ¡Jmulavil li stuk eke!». Mi muʼyuk lek chkaʼitik li kʼusi chalbutike, xuʼ van muʼyuk ta jchikintabetik o ta jchiʼintik ta loʼil yan krixchano ti jaʼuk xalbutik li kʼusi ta jkʼantik albele.

5. ¿Kʼusi ta jkʼeltik li ta xchanobil liʼe?

⁵ Li ta xchanobil liʼe, ta jkʼeltik kʼusi xuʼ jchanbetik li buchʼutik la spʼajik tojobtasel ta voʼnee xchiʼuk li buchʼutik la xchʼamike. Jech xtok, ta jkʼeltik kʼusi xuʼ skoltautik sventa jchʼamtik li tojobtasel chij˗akʼbate xchiʼuk kʼuxi ta jtabetik sbalil.

6. ¿Kʼusi chakʼ jchantik li kʼusi la spas Reoboame?

⁶ Kalbetik skʼoplal li Reoboame. Kʼalal och ta ajvalil ta Israele, kʼanbat yuʼun sjunul jteklum ti akʼo xjutukajesbat li yabtel akʼbilik yuʼun stot ti jaʼ li Salomone. Lek kʼusi la spas li Reoboame, yuʼun la sjakʼbe li moletik ta Israele. Li stukike laj yalbeik ti akʼo spas li kʼusi tskʼan jteklume, vaʼun jun yoʼonton chtunik ta stojolal (1 Rey. 12:3-7). Yaʼeluke, muʼyuk lek laj yaʼi Reoboam li kʼusi laj yichʼ albele, jaʼ yuʼun bat sjakʼbe li viniketik ti jmoj chʼi tal xchiʼuke. Li viniketik taje mas van ta 40 sjabilalik, jaʼ yuʼun oy xa van kʼusi yiloj jutuk ta xkuxlejalik (2 Kron. 12:13). Pe muʼyuk lek kʼusi laj yichʼ albel akʼo spas li Reoboame, yuʼun laj yichʼ albel ti masuk to tsots xakʼbe yabtel li jteklume (1 Rey. 12:8-11). Jelajtik tojobtasel laj yichʼ akʼbel li Reoboame. Jaʼ yuʼun, xuʼ ox van la skʼanbe koltael Jeova sventa snaʼ bu junukal chchʼun, pe mu jechuk la spas. Jaʼ la xchʼunbe li buchʼutik mas keremik to ta skoj ti jaʼ mas lek laj yaʼie. Chopol kʼusi la snuptan Reoboam xchiʼuk laj yil˗o svokol jteklum ti jech la spase. Kʼalal chkichʼtik tojobtasel eke, xuʼ van maʼuk li kʼusi ta jkʼantik albele. Pe mi ta Vivlia lokʼeme, skʼan me jchʼamtik.

7. ¿Kʼusi chakʼ jchantik li kʼusi la spas Usiase?

⁷ Li ajvalil Usiase muʼyuk la xchʼam li tojobtasel eke. Och xchikʼ pom ta templo ti bu jaʼ noʼox xuʼ x˗och li paleetike. Xi laj yalbeike: «¡Usias, maʼuk ta aventa xchikʼbel pom li Jeovae! Jaʼ noʼox xuʼ x˗och xchikʼik pom li paleetike». ¿Kʼu yelan laj yaʼi? Li Vivliae chal ti ilin tajeke. ¿Kʼu yuʼun ti la spʼaj li tojobtasele? Ta skoj ti jaʼ ajvalile, laj van snop ti xuʼ spas li kʼusi tskʼan yoʼontone. Pe mu jechuk tsnop li Jeovae. Ti bikʼituk laj yakʼ sba li Usiase, la xchʼam jechuk li tojobtasele, lokʼ batel ta anil jechuk li ta temploe xchiʼuk akʼat van ta perton yuʼun li Jeovae. Pe ta skoj ti la spas li kʼusi maʼuk oy ta sbae, akʼbat lepra yuʼun li Jeovae xchiʼuk «jech˗o ip ta lepra jaʼ to ti kʼuxi chame» (2 Kron. 26:16-21). ¿Kʼusi chakʼ jchantik li kʼusi la spas Usiase? Jaʼ mi la  jpʼajtik li tojobtaseletik ta Vivliae, muʼyuk xa lek chilutik li Jeovae, mu ventauk kʼusi jbainojtik.

8. ¿Kʼu yelan laj yaʼi Job kʼalal laj yichʼ tojobtasele?

⁸ Li ta Vivliae, te ta jtabetik sloʼilal krixchanoetik ti la xchʼamik tojobtasele, vaʼun akʼbatik bendision yuʼun Dios ti jech la spasike. Jkʼeltik kʼusi la spas li Jobe. Oy ta yoʼonton ti lekuk x˗ilat yuʼun li Diose, pe jpasmulil krixchano noʼox. Kʼalal jaʼo tsots kʼusi la snuptane, oy kʼusitik laj yal ti muʼyuk leke. Jaʼ yuʼun, laj yichʼ tojobtasel yuʼun Eliu xchiʼuk Jeova. ¿Kʼu yelan laj yaʼi li Jobe? Bikʼit laj yakʼ sba xchiʼuk la xchʼam li tojobtasele. Xi laj yale: «Muʼyuk smelolal li kʼusi laj kale». Xi to laj yale: «Chopol chkaʼi li kʼusi laj kale, chotolun ta tantik xchiʼuk ta pukuktik sventa chkakʼ ta ilel ti ta jsutes koʼontone». Li Jobe laj yichʼ akʼbel bendision yuʼun Jeova ta skoj ti bikʼit laj yakʼ sbae (Job 42:3-6, 12-17).

9. ¿Kʼu yelan laj yaʼi Moises kʼalal tukʼibtasat yuʼun Jeovae, xchiʼuk kʼu yuʼun lek ta chanbel stalelal?

⁹ Oy kʼusi xuʼ lek jchanbetik li Moisese. Kʼalal oy xa ox kʼusi chopol la spase, la xchʼam li tojobtasel akʼbat yuʼun Jeovae. Jun veltae, kap tajek sjol, vaʼun muʼyuk xa laj yakʼ ta ichʼel ta mukʼ li Jeovae. Ta skoj taje, muʼyuk och li ta Albil Balumile (Num. 20:1-13). Kʼalal laj yalbe Jeova ti kʼu yelan chaʼi sbae, xi albate: «Mu xa jkʼan xavalbun skʼoplal taje» (Deut. 3:23-27). Muʼyuk xchibaj˗o li Moisese, yuʼun la xchʼam li kʼusi albat yuʼun Jeovae. Ta skoj taje, tunesat˗o yuʼun Jeova sventa sbeiltas li jteklum Israele (Deut. 4:1). Li Job xchiʼuk Moisese toj lek ta chanbel stalelalik. Li Jobe la sjel li kʼusi tsnope xchiʼuk muʼyuk la spak skʼoplal. Li Moisese laj yakʼ ta ilel ti la xchʼam li tukʼibtasel akʼbat yuʼun Jeovae, yuʼun tukʼ˗o tun batel ta stojolal akʼo mi muʼyuk la sta li kʼusi tskʼan oxe.

10. 1) Jech kʼuchaʼal chal Proverbios 4:10 kʼalal ta 13, ¿kʼusi sbalil ta jtabetik kʼalal ta jchʼamtik li tojobtasele? 2) ¿Kʼu yelan laj yaʼi sbaik junantik ermanoetik kʼalal laj yichʼik tojobtasele?

¹⁰ Lek me chbat jkuxlejaltik mi ta jchanbetik stalelal li buchʼutik tukʼ laj yakʼ sbaik jech kʼuchaʼal li Job xchiʼuk Moisese (kʼelo Proverbios 4:10-13). Epal ermanoetike jaʼ jech spasojik. Li Emmanuel * ti te nakal ta República Democrática del Congoe laj yichʼ tojobtasel yuʼun jayvoʼ ermanoetik. Xi chale: «Junantik ermanoetik ta jtsobobbail ti yijik ta mantale laj yakʼik venta ti jutuk xa mu lilubtsaj ta mantale, vaʼun la skoltaikun. Balto ti la jchʼune, manchuke laj kil ep jvokol». Jun prekursora ti te nakal ta Canadá ti Megan sbie xi chale: «Li tojobtaseletik yakʼojbeikun bakʼintike maʼuk li kʼusi ta jkʼan chkaʼie. Pe li kʼusi chalbeikune jaʼ li kʼusi chtun kuʼune». Yan ermano ti te likem ta Croacia ti Marko sbie xi chale: «Oy kʼusi chʼay kuʼun ta mantal, pe li kʼusi laj yalbeikune la skoltaun sventa lekuk oyun ta mantal».

11. ¿Kʼusi laj yakʼ venta li ermano Karl Klein kʼalal laj yichʼ tojobtasele?

¹¹ Yan ti buchʼu la stabe sbalil ti laj yichʼ tojobtasele jaʼ li ermano Karl Klein ti tun li ta Jtsop Jbeiltasvaneje. Li ta sloʼil xkuxlejale, te laj yal ti tsots tojobtasat yuʼun li ermano Joseph Rutherford ti yamigo sbaik tajeke. Li ermano Kleine laj yal ti muʼyuk lek laj yaʼi li kʼusi albate. Xi laj yale: «Kʼalal laj kil jbakutik yan veltae, xi xmuyubaj laj yalbune: ‹¡Kʼuxi me, Karl!›. Pe ta skoj ti chopol to chkaʼi jbae, muʼyuk lek la jtakʼbe. Vaʼun, xi laj yale: ‹¡Pʼijan me, Karl! ¡Li Diabloe tskʼan ti xatsʼuj ta spetsʼe!›.  Likʼexav tajek, vaʼun xi la jtakʼbee: ‹Moʼoj, ermano Rutherford›. Pe li stuke snaʼoj ti muʼyuk lek chkaʼi jbae, jaʼ yuʼun xi to laj yalbune: ‹Lek oy. Jaʼ noʼox pʼijan me. Li Diabloe tskʼan ti xatsʼuj ta spetsʼe›. ¡Melel yaʼuk! Kʼalal xtiʼet joltik ta stojolal junuk ermanoe, mas to mi jaʼ oy ta sba chalbutik mantale […], xuʼ me mas kʼun ti xijpʼaj ta spetsʼ li Diabloe» * (Efes. 4:25-27). Li ermano Kleine la xchʼam li tojobtasel akʼbat yuʼun li ermano Rutherforde, vaʼun jech˗o laj yamigoin sbaik.

12. ¿Kʼuxi tskoltautik sventa jchʼamtik tojobtasel kʼalal bikʼit chkakʼ jbatike? (Salmo 141:5).

¹² Kʼalal bikʼit chkakʼ jbatike, jaʼ tskoltautik sventa jchʼamtik li tojobtasele. Tsvules ta joltik ti jmulavilutik noʼoxe xchiʼuk ti oy kʼusi muʼyuk lek chbat ta pasel kuʼuntike. Jech kʼuchaʼal laj xa jchantike, li Jobe jelel toʼox li kʼusi tsnope, pe la stukʼibtas ta tsʼakal. Bikʼit laj yakʼ sba xchiʼuk la xchʼam li tojobtasel akʼbat yuʼun Eliu ti jaʼ yitsʼin toe (Job 32:6, 7). Li Jeovae laj yakʼbe bendision Job ta skoj ti bikʼit laj yakʼ sbae. Kʼalal bikʼit chkakʼ jbatik eke, jaʼ tskoltautik sventa jchʼamtik li tojobtasele akʼo mi ta jnoptik ti muʼyuk chtun kuʼuntike o mi mas chex to li buchʼu tstojobtasutike. Xi chal jun mol ta tsobobbail ti te likem ta Canadáe: «Li voʼotike mu xkiltik li kʼusi xilik yantik ta jtojolaltike. Jaʼ yuʼun chaʼa, ¿kʼuxi xuʼ xijchʼi ta mantal mi muʼyuk buchʼu tstojobtasutike?». Jkotoltik skʼan xkakʼtik persa sventa jchʼiestik li talelaletik chakʼ chʼul espiritue xchiʼuk ti xijtojobuk lek ta chanubtasvaneje (kʼelo Salmo 141:5).

13. ¿Kʼusi skʼan teuk ta joltik kʼalal chkichʼtik tojobtasele?

¹³ Teuk ta joltik ti jaʼ svinajeb ti skʼanojutik Diose. Li Jeovae tskʼan ti lekuk xbat li jkuxlejaltike (Prov. 4:20-22). Kʼalal tstojobtasutik ta Skʼop, ta jlikuk vun ti lokʼem ta Vivliae o ta stojolal junuk ermano ti lek yij ta mantale, jaʼ jech chakʼ ta ilel ti skʼanojutike. Jech kʼuchaʼal chal ta Ebreos 12:9 xchiʼuk 10, «jech tspas sventa jtabetik sbalil».

14. ¿Kʼusi skʼan xkakʼ ta koʼontontik kʼalal chkichʼtik tojobtasele?

¹⁴ Jaʼ kakʼ ta koʼontontik li kʼusi chkichʼtik albele, maʼuk ti kʼu yelan chkichʼtik albele. Bakʼintike, muʼyuk lek chkaʼitik ti kʼu yelan tstojobtasutik jun krixchanoe. Li buchʼu chtojobtasvane skʼan xakʼ persa ti ta smeloluk noʼox xtojobtasvan sventa mu vokoluk xkaʼitik xchʼamele (Gal. 6:1). * Pe  mi voʼotik chkichʼtik tojobtasele, skʼan jaʼ xkakʼ ta koʼontontik li kʼusi chij˗albate akʼo mi laj kiltik ti muʼyuk lek ti kʼu yelan laj yalbutike. Xuʼ xi jnoptike: «Akʼo mi muʼyuk lek laj kaʼi ti kʼu yelan la stojobtasune, ¿mi oy van srason? ¿Mi xuʼ van mu jtsak ta venta ti kʼu yelan la spas stalelale xchiʼuk ti jaʼuk jtsak ta venta li kʼusi laj yalbune?». Toj lek ti jkʼeltik kʼuxi ta jtabetik sbalil kʼalal chkichʼtik tojobtasele (Prov. 15:31).

15. ¿Kʼu yuʼun lek ti oyuk buchʼu jkʼanbetik tojobtasele?

¹⁵ Li Vivliae tstij koʼontontik ti oyuk buchʼu jkʼanbetik tojobtasele. Xi chal Proverbios 13:10: «Li pʼijilale te oy ta stojolal li buchʼutik tsaʼik tojobtasele». ¡Melel maʼ taje! Li buchʼutik tskʼanik tojobtasele mas anil chchʼiik ta mantal, jaʼ mu sta li buchʼutik tsmalaik ti oyuk buchʼu xtojobtasatike. Jaʼ yuʼun, lokʼuk me ta koʼontontik skʼanel tojobtasel.

16. ¿Bakʼin xuʼ jkʼantik tojobtasel?

¹⁶ ¿Bakʼin xuʼ jkʼanbetik tojobtasel junuk ermano ta tsobobbail? Jkʼeltik junchibuk. 1) Jun ermana chalbe yan jcholmantal ti lek xtojob ti akʼo xbat chiʼinatuk ta yakʼel s˗estudioe. Ta tsʼakale, tsjakʼbe kʼusi to xuʼ spas sventa xlekub ti kʼu yelan chchanubtasvane. 2) Jun ermana ti muʼyuk to nupuneme tskʼan tsman xvex, jaʼ yuʼun tsjakʼbe jun ermana ti lek snaʼ snopel ti kʼu yelan chil li kʼusi la stʼuje. 3) Jun ermano ti sba to velta chetʼes mantal ta tsobobbaile tskʼanbe yan ermano ti lek xtojob ti akʼo xchikintabat kʼalal tsjelubtas sventa x˗albat kʼuxi to xuʼ xlekub batel mas. Jech xtok, li buchʼutik jal xa chetʼesik tal mantale lek ti skʼanbeik tojobtasel li yan ermanoetike xchiʼuk ti spasik batel li kʼusi ch˗albatike.

17. ¿Kʼusi skʼan jpastik sventa jtabetik sbalil li tojobtasel chij˗akʼbate?

¹⁷ Li ta kʼakʼaletik chtale, xuʼ van oy bu xkaʼitik junuk tojobtasel o xuʼ van oy buchʼu xalbutik. Mi jech kʼot ta pasele, teuk ta joltik li kʼusi la jkʼeltik li ta xchanobil liʼe: bikʼituk xkakʼ jbatik; jaʼuk xkakʼ ta koʼontontik li kʼusi laj kichʼtik albele, maʼuk ti kʼu yelan lij˗albate xchiʼuk kakʼ ta jkuxlejaltik. Muʼyuk ti jnaʼojtik xa skotol kʼalal chijvokʼe. Pe mi la jchikintatik li tojobtaseletik xchiʼuk mi la jchʼamtik li tukʼibtasele, li Vivliae chal ti chijpʼijube (Prov. 19:20).