Li-ayan ta 19 yuʼun mayo ta 1940 ta jteklum Amiún (Líbano). Ta tsʼakal jutuke, libatkutik ta naklej ta jteklum Trípoli. Li kutsʼ kalale xmuyubaj noʼox xchiʼuk skʼanojik li Jeovae. Oxvoʼ tsebetik, jaʼ chaʼvoʼ li keremunkutike, voʼon li mas kʼoxune. Li kʼusi mas tsots skʼoplal chil li jtot jmeʼe jaʼ li xchanel Vivliae, li tsobajeletike xchiʼuk li cholmantale, maʼuk li takʼine.

Li ta jtsobobbailkutike, oy ep ermanoetik ti tʼujbil chbatik ta vinajele. June jaʼ li ermano Michel Aboud ti jaʼ sbainoj xchanel li livro ta tsobobbaile. Te laj yojtikin mantal ta Nueva York xchiʼuk jaʼ lik xchol mantal ta Líbano ta 1921. Xvul ta jol ti lek stsakanoj ta venta xchiʼuk tskoltaan li Anne xchiʼuk Gwen Beavor ti ayik li ta Chanob vun ta Galaade xchiʼuk ti lek tajek laj yil sbaik xchiʼuk li kutsʼ kalale. Ximuyubaj tajek ti te van jaylajunebuk jabil ta tsʼakale te la jta li Anne ta Estados Unidose. Ta tsʼakal jutuke, laj kil li Gwen ti nupunem xa ox xchiʼuk Wilfred Gooch ti te yakal chtunik ta Betel ta Londrese (Inglaterra).

Kʼalal kʼoxun toʼoxe, muʼyuk toʼox ep testigoetik li ta Libanoe. Pe ta jchanubtaskutik  yantik ta sventa li Vivliae akʼo mi oy junantik jnitvanejetik ta relijion ti chkontrainvanike. Xvul to lek ta jol li kʼusitik la jnuptankutike.

Jun kʼakʼale, li voʼon xchiʼuk li jvix Sanae te yakal ta jcholkutik mantal ta jun edifisio. Kʼalal yakal ta jchiʼinkutik ta loʼil li jnaklejetike, te kʼot jun pale. Oy van buchʼu la stak ta ikʼel. Li palee lik yut li jvixe xchiʼuk la sjip yalel ta eskalera ta skoj ti ilin tajeke. Oy buchʼu la stak ta ikʼel polisia ti ta slekil yoʼontonik la skoltaik li Sana ti yayij ta skoj ti tsʼuj ta eskalerae. Tsake batel ta polisia li palee xchiʼuk laj yakʼik venta ti xkuchoj spistolae. Xi jakʼbat yuʼun li polisiae: «¿Kʼusi avabtel li voʼote? ¿Mi jnitvanejot ta relijion o mi bankilal jpandiyeroot?».

Mu xchʼay ta jol xtok li kʼusi la spasik li jtsobobbailkutike, yuʼun la xchʼamunik jkot autovus sventa xbat jcholkutik mantal ta jun namal jteklum. Jun toʼox koʼonton yakal ta jcholkutik mantal, pe li pale ta jteklume laj yaʼi ti te oyunkutike xchiʼuk la stsob epal krixchanoetik. La sjipbunkutik ton, vaʼun la syayijesbeik sjol li jtote. Xvul ta jol ti bal chʼichʼ kom sat li jtote. Li jmeʼe laj yikʼ batel ta autovus, te tijil libatkutik xchiʼuk ta jvul tajek koʼontonkutik. Xvul ta jol ti xi laj yal jmeʼ kʼalal yakal tskusbe sat li jtote: «Jeova, chʼayanbo smul, mu snaʼ li kʼusi tspasike».

Ay jvulaʼan kutsʼ kalalkutik ti bu jlumalkutik to’oxe. Kʼalal likʼotkutik ta sna li jmukʼtote, te oy li ovispo ti jaʼ jun jnitvanej ta relijion ti tsots skʼoplale. Li stuke snaʼoj ti jaʼ stestigotak Jeova li jtot jmeʼe. Akʼo mi vakib toʼox jabil kichʼoj, xi la sjakʼbune: «¿Kʼu yuʼun muʼyuk avichʼoj voʼ li voʼote?». Laj kalbe ti toj kʼoxun toe xchiʼuk sventa xkichʼ voʼe skʼan jchan mas li Vivliae xchiʼuk ti mas tsotsuk li xchʼunel koʼontone. Ta skoj ti muʼyuk lek laj yaʼi li kʼusi la jtakʼbee, laj yalbe jmukʼtot ti muʼyuk la yakal chkichʼ ta mukʼe.

Pe mu skotoluk velta jech la jnuptankutik, yuʼun li buchʼutik te nakalik ta Libanoe toj lek yoʼontonik xchiʼuk toj lek xchʼamvanik. Jaʼ yuʼun, nopolik noʼox chkalbekutik skʼoplal li kʼusi chal Vivliae xchiʼuk chkakʼkutik epal chanubtaseletik.

Kʼalal yakalun toʼox ta chanune, jun ermano ti te likem ta Venezuelae tal ta vulaʼal li ta Libanoe. Te chkʼot ta jtsobobbailkutik xchiʼuk lik skʼopon sbaik xchiʼuk li jvix Wafae. Ta tsʼakale, nupunik xchiʼuk batik ta naklej ta Venezuela. Kʼalal la stsʼibabunkutik talel kartae, laj yalbe jtot ti akʼo xibatkutik ta naklej ta Venezuelae, yuʼun la tsnaʼunkutik tajek. Ta tsʼakale, ¡laj onoʼox xchʼun echʼel li jtote!

Likʼotkutik ta Venezuela ta 1953, te libatkutik ta naklej ta Caracas. Nopol xkilkutik li sna presidentee. Ta skoj ti toj keremun toʼoxe, toj lek chkil ti te ch-echʼ li presidente ta skarro ti kʼupil sbae xchiʼuk ti oy xchofere. Pe mu kʼunuk laj yaʼi jtot jmeʼ sventa xnop xaʼiike, yuʼun jel skotol: yan-o lum, yan skʼopik, yan-o stalel xkuxlejalik, yan-o sveʼelik xchiʼuk  li sikil xkʼixnal balumile. Kʼalal jaʼtik toʼox chnop xkaʼikutike, oy kʼusi chopol kʼot ta pasel.

Ta anil noʼox lik ipajuk li jtote. Labal sba laj kilkutik, yuʼun mu snaʼ x-ipaj li stuke. La stabeik kanser ta spancrea, vaʼun laj yichʼ operasion. Pe jun xa noʼox xemana kuch yuʼun.

Mu xa noʼox albajuk ti kʼu yelan laj kaʼi jbakutike. Kʼajomal 13 jabilal. Muʼyuk jnopojkutik ti chcham li jtote. Solel lajem likomkutik tajek. Te kʼuk sjalile, mu xa noʼox chʼunbaj chaʼi jmeʼ ti muʼyuk xa te oy li jtote. Pe laj kakʼkutik venta ti skʼan mu jten jbakutik ta at-oʼontone, jaʼ la skoltaunkutik li Jeovae. Kʼalal 16 xa ox jabilale, tsuts kuʼun li sekundaria ta Caracas, vaʼun laj kakʼ venta ti skʼan jkolta ta takʼin li kutsʼ kalale.

Li vaʼ jabile, li jvix Sana nupun xchiʼuk Rubén Araujo ti ay li ta Chanob vun ta Galaade xchiʼuk ti chaʼsut ta Venezuelae. Pe la snopik ti chbatik ta naklej ta Nueva York. Li kutsʼ kalale laj yalik ti skʼan xichanunaj ta universidade, jaʼ yuʼun libat ta naklej xchiʼuk Sana xchiʼuk Rubén ta Nueva York. Ti kʼu sjalil te jchiʼukike la skoltaikun ta mantal. Jech xtok, li ta jtsobobbail ti Brooklyn Spanish sbie oy ermanoetik ti lek yijik ta mantale. Junantike jaʼik li ermano Milton Henschel xchiʼuk Frederick Franz ti te chtunik ta Betel ta Brooklyne.

Kʼalal tstsuts xa ox kuʼun jun jabil chanun li ta universidad ta Nueva Yorke, lik jnop kʼusi yakal ta jpas li ta jkuxlejale. Oy jchanoj junantik mantaletik li ta revista Li Jkʼel-osil ta toyol ti la jnopilanbe tajek skʼoplale, ti te chal li kʼusi xuʼ jpastik sventa xijtun mas ta stojolal li Jeovae. Laj kakʼ venta ti xmuyubajik noʼox li prekursoretik xchiʼuk li jbetelitaetik ta jtsobobbaile, ta jkʼan ti jechuk ximuyubaj eke. Pe muʼyuk toʼox bu kichʼoj voʼ, vaʼun la jnop ti tsots skʼoplal ti xkakʼbe jkuxlejal li Jeovae. Jaʼ jech la jpas, laj kichʼ voʼ ta 30 yuʼun marso ta 1957.

Kʼalal laj kichʼ voʼe, kʼot ta nopel kuʼun ti chlik tunkun ta tsʼakal orae. Mas to lik chʼiuk ta koʼonton ti ta jkʼan chitun ta prekursore, pe jnaʼoj ti mu kʼunuke. Lik jnop kʼuxi xuʼ xitun ta prekursor xchiʼuk ti xichanunaj ta universidade. Epal karta la jtsʼibabe batel jmeʼ xchiʼuk li jchiʼiltak ta vokʼel sventa xkalbeik ti kʼot ta nopel kuʼun ti chkikta li universidade, ti chisut ta Venezuelae xchiʼuk ti chlik tunkun ta prekursore.

Lisut ta Caracas ta junio ta 1957. Pe laj kakʼ venta ti skʼanik koltael ta takʼin li kutsʼ kalale. ¿Mi xuʼ van jkoltaik? Laj yalbeikun ti xuʼ xi-abtej ta jun vankoe, pe ti kʼusi oy ta koʼontone jaʼ ti xitun ta prekursore, yuʼun jaʼ ta skoj ti lisut batele. La jnop ti ta jpas xchaʼtosale. Epal jabil sjunul kʼakʼal chi-abtej li ta vankoe xchiʼuk chitun ta prekursor. Akʼo mi ep tajek kabtel, pe ximuyubaj noʼox.

 Limuyubaj tajek kʼalal laj kojtikin li Sylviae. Jun kʼupil sba ermana ti likem ta Alemania ti skʼanoj tajek li Jeovae xchiʼuk ti talik ta naklej ta Venezuela xchiʼuk li stot smeʼe. Ta tsʼakale linupunkutik, laj kil chaʼvoʼ kalab jnichʼnabkutik: Michel (ti Mike sbi kuʼunkutike) xchiʼuk Samira. Laj kikʼ echʼel ta naklej xchiʼuk voʼonkutik li jmeʼe sventa masuk to lek jchabikutik. Akʼo mi laj kikta li prekursoral sventa xkakʼbe li kʼusi chtun yuʼun li kutsʼ kalale, te oy-o ta koʼonton li abtelal ta prekursorale. Kʼalal xuʼ chkilkutike, chitunkutik ta prekursor auksiliar xchiʼuk li Sylvia kʼalal jaʼo vakasione.

Li kʼusi laj kalbe skʼoplal ta slikebale jaʼo kʼot ta pasel kʼalal yakalik toʼox ta chanun li jnichʼnabe. Muʼyuk chkil jvokolkutik ta takʼin, oy noʼox kʼusi x-ayan kuʼunkutik xchiʼuk chichʼikun ta mukʼ li yan j-abteletik ta vankoe, pe oy ta koʼonton ti jechuk xilikun kʼuchaʼal yajtunel Jeovae. Te-o ta jnopben taje. Jaʼ yuʼun, la jchotan jbakutik xchiʼuk Sylvia sventa xkalbekutik skʼoplal li takʼine. Mi laj kikta li kabtel ta vankoe, chakʼbeikun kʼuk yepal takʼin. Ta skoj ti chʼabal kilkutike, laj kilkutik ti oy-o jtakʼinkutik kʼuk sjalil mi lek noʼox sba li jkuxlejalkutike.

Mu kʼunuk li kʼusi kʼot ta nopel kuʼunkutike, pe la skoltaikun tajek li kajnil xchiʼuk li jmeʼe. Jaʼ yuʼun, xuʼ xitun ta prekursor yan velta. ¡Ximuyubaj tajek! Lek xa ox yilel skotol, pe oy kʼusi kʼot ta pasel ti muʼyuk jmalaojkutike.

Jun kʼakʼale, laj yalbunkutik doktor ti xchiʼuk xa yol yan velta li Sylviae. Taje muʼyuk jmalaojkutik ti jech chkʼot ta pasele. Limuyubajkutik tajek, pe oy-o ta koʼonton chitun ta prekursor. ¿Mi xuʼ to van xitun? Jmalaojkutik xa tajek ti x-ayan li jneneʼkutike. Pe ¿kʼusi chkʼot ta pasel ta sventa li kʼusi jchapanojkutik xae?

Kʼalal la jkʼelbekutik skʼoplal li kʼusi jchapanojkutike, kʼot ta nopel kuʼunkutik ti ta onoʼox jpaskutike. Li jkeremkutik Gabriele ayan ta avril ta 1985. Laj kikta li kabtel ta vankoe xchiʼuk li chaʼoch ta prekursor regular ta junio ta 1985. Ta tsʼakale, litun ta Komite sventa Betel li ta Venezuelae. Li Betele 80 kilometro xil li Caracase. Jaʼ yuʼun, chib o oxib velta chikʼot ta xemana.

Li Betele te oy li ta jteklum La Victoria, jaʼ yuʼun te libatkutik ta naklej sventa mas nopol oyunkutik. Jel tajek li jkuxlejalkutike. Ta jtojbe tajek ta vokol li kutsʼ kalale, yuʼun ta slekil yoʼonton la skoltaikun. Li jvix Baha laj yal ti jaʼ chchabi li jmeʼkutike. Nupunem xa ox li Mike, pe li Samira xchiʼuk Gabriele te toʼox jchiʼukutik ta naklej. Jaʼ yuʼun, persa skʼan xikta li yamigotakik ta Caracase. Jech xtok, li Sylviae skʼan snopes sba li ta jun bikʼit lum ti bu bat naklikunkutike. Jkotolkutik laj kakʼkutik persa ti xinopkutik li ta jnakutik ti mas xa bikʼite. Kʼalal la jnop libatkutik ta naklej ta La Victoriae, jel tajek li jkuxlejalkutike, mu xkoʼolaj kʼuchaʼal li ta Caracase.

Ep to kʼusi jel li ta jkuxlejalkutike. Li Gabriele nupun xchiʼuk yan xa bu bat nakluk li Samirae. Jech xtok, li ta 2007, litakekutik ta ikʼel xchiʼuk Sylvia sventa xbat tunkunkutik ta Betel. Yakal-o ta jkʼupinkutik li avie. Li Mike ti jaʼ li jbankilal kereme chtun ta mol ta tsobobbail xchiʼuk chtunik ta prekursor xchiʼuk li yajnil ti Mónica sbie. Li Gabriele mol ta tsobobbail ek xchiʼuk te chtunik ta Italia xchiʼuk li yajnil ti Ambra sbie. Li Samirae prekursora xchiʼuk te to ta sna chkoltavan tal ta Betel.

Ep kʼusitik tsots skʼoplal la jpas ta jkuxlejal, pe jun koʼonton yuʼun. Ti tauk jnop yan velta li kʼusi ta jpas ta jkuxlejale, jaʼ onoʼox jech ta jpas xtok. Ta jtoj tajek ta vokol li kʼusitik jpasoj sventa xitun ta stojolal Jeovae. Ti kʼu xa sjalil tunemun talele, kakʼoj venta ti tsots skʼoplal ti lekuk xkil jbatik xchiʼuk li Jeovae. Mu ventauk li kʼusi ta jnop ta jpas ta jkuxlejaltike, li Jeovae chakʼbutik li jun oʼontonal ti toj echʼ xa noʼox lek ti jaʼ mu sta li snopben krixchanoetike (Filip. 4:6, 7). Ta jkʼupinkutik tajek ti chitunkutik ta Betele. Kilojkutik ti lek li kʼusi kʼotem ta nopel kuʼunkutike, yuʼun jtsakojkutik-o ta venta Jeova ta skotol li kʼusi la jpaskutik tale.