TA VOʼNE xa onoʼoxe, nopem xaʼiik j-israeletik ti ta xakʼik takʼin sventa li yichʼel ta mukʼ Diose. Pe li ta skʼakʼalil Jesuse, toj ep xa ox tstojik patan li judaetike. Jaʼ yuʼun, muʼyuk mas kʼusi x-ayan yuʼunik.

Skotol li judaetike skʼan stojik j-oʼlol siklo (chaʼpech drakma) sventa te stunesik li ta axibalnae xchiʼuk ta mas tsʼakale, li ta temploe. Li ta baʼyel sigloe, li takʼine tstunesik sventa skʼelik li templo la svaʼan Erodese xchiʼuk tstunesik li ta matanaletik te chichʼ akʼele. Oy junchibuk judaetike la sjakʼbeik Pedro kʼusi tsnop Jesus ta sventa li stojel patane. Li Kristoe laj yal ti mu chopoluke xchiʼuk laj yalbe Pedro bu xuʼ sta takʼin sventa tstoj li spatanike (Mat. 17:24-27).

Li vaʼ orae, skʼan xakʼ sdiesmoik li steklumal Diose, jaʼ xkaltik, chakʼik 10% ti kʼu yepal chlokʼ stsʼunobike o ti kʼu yepal tspasik kanale (Lev. 27:30-32; Num. 18:26-28). Pe li jnitvanejetik ta relijione laj yalik ti persa skʼan xakʼik diesmo ta sventa skotol li kʼusitik tstsʼunike, jech kʼuchaʼal «ta sventa tulnichim, inojo xchiʼuk kominoe». Li Jesuse muʼyuk laj yal ti chopol taje, pe jaʼ chopol laj yil ti chloʼlavanik li jchanubtasvanejetik ta mantal xchiʼuk li jfariseoetike (Mat. 23:23).

Jech xtok, li judaetike skʼan stojbeik patan li jromaetik ta skoj ti jaʼ chventainatike. Jech kʼuchaʼal liʼe, skʼan stojik patan li buchʼutik oy yosilike (sk’an xak’ik te van 20 o 25% ti kʼu yepal chlokʼ li k’usi sts’unojike), xuʼ stojik ta takʼin o xuʼ xakʼik li kʼusitik chlokʼ ta yosilike. Li judaetik xtoke oy kʼu yepal tstojik patan ta jujuntal. Li jfariseoetike la sjakʼbeik Jesus mi lek ti jech tstojike, vaʼun xi takʼbatike: «Tojbeik Sesar li kʼusitik jaʼ yuʼun Sesare, yan li kʼusitik jaʼ yuʼun Diose tojbeik Dios» (Mat. 22:15-22).

Mi tstikʼ spʼolmalik o mi tslokʼes spʼolmalik ta jun lume, skʼan stojbeik spatanil xtok. Jaʼ te tstojik li ta skotleb varkoetike, li ta bakʼoetike, ti bu tsnup sba beetike, li ta jujun yochebal jteklume o li ta jujun merkadoe.

Li jteklumetik ti ventainbilik yuʼun Romae toj echʼ noʼox ep tstoj li spatanike. Xi laj yal li j-al-loʼil ta Roma ti Tácito sbie: «Li buchʼutik te nakalik ta Siria xchiʼuk ta Judeae tskʼanik vokol ti mu toj epuk xkʼanbatik patane». Taje jech kʼot ta pasel kʼalal jaʼo liʼ oy ta balumil li Jesuse xchiʼuk ti jaʼo yakal tspas mantal li ajvalil Tiberioe.

Mu xa xlaj stojik-o ti kʼu yepal chkʼanbatik takʼin li judaetike. Jaʼ tsta yabtel ta stsobel patan ti buchʼu ep chakʼ takʼine. Vaʼun, jaʼ noʼox tspasik-o ta jkʼulej. Maʼuk noʼox, yuʼun tstoj svinikik sventa xbat stsobik li patanetike; li vinikiletike jaʼ noʼox tspasik-o ta jkʼulej ek. Yileluke, li Sakeoe jaʼ toʼox jech tstoj sviniktak (Luk. 19:1, 2). Jaʼ yuʼun, li krixchanoetike spʼajojik ta jyalel li jtsobpatanetike.