¿Mi anaʼoj xa?
¿Mi kuxi ta melel li Mardokeoe?
LI Mardokeoe jaʼ li buchʼu mas chichʼ albel skʼoplal ta slivroal Ester li ta Vivliae. Jaʼ jun juda vinik ti abtej ta snail pasob mantal ta Persia li ta slikebaltik svoʼobal siglo kʼalal muʼyuk toʼox talem Jesuse, kʼalal jaʼo ajvalilaj li Asueroe (avie epal krixchanoetik xchʼunojik ti jaʼ li ajvalil Jerjes l). Li Mardokeoe oy kʼusi la spas sventa mu xichʼ milel li ajvalile. Vaʼun, li ajvalile la stoj ta vokol li kʼusi la spas li Mardokeoe, jaʼ yuʼun laj yal ti stsakik ta mukʼe. Ta mas tsʼakale, cham li Aman ti jaʼ yajkontra li Mardokeo xchiʼuk li yan judaetike, vaʼun li ajvalile la sbiiltas li Mardokeo kʼuchaʼal jpasmantal. Ta skoj taje, li Mardokeoe laj yal jun mantal sventa mu xichʼik milel li judaetik ti te nakalik ta yosilal Persiae (Est. 1:1; 2:5, 21-23; 8:1, 2; 9:16).
Ta slikebaltik siglo 20, junantik j-al-loʼiletike laj yalik ti jecheʼ noʼox loʼil li slivroal Estere xchiʼuk ti muʼyuk kuxi ta melel li Mardokeoe. Pe li ta 1941, li buchʼutik chchanbeik skʼoplal kʼusitik voʼne mukajtik ta lume (arqueólogos) oy kʼusi la staik ti chakʼ ta ilel ti melel li kʼusi chal Vivlia ta sventa li Mardokeoe. ¿Kʼusi ti la staike?
La staik tsʼibetik ta persia kʼop ti ta cuneiforme letra tsʼibabile, ti te chalbe skʼoplal jun vinik ti Marduka sbie (Mardokeo ta tsotsil), ti jaʼ vaʼanbil sventa tskʼel li jteklum Susae. Kʼalaluk laj yichʼ tael taje, li Arthur Ungnad ti lek xchanojbe skʼoplal li sloʼilal li lum taje xi laj yalbe skʼoplal li kʼusi te tsʼibabile: «Sba to velta laj yichʼ tabel sbi Mardokeo ti maʼuk li ta Vivliae».
Kʼalal laj yal Arthur Ungnad taje, ta smilal noʼox tsʼibetik ta persia kʼop ta cuneiforme laj yichʼ jelubtasel ta yantik kʼop. Te tsakal skʼoplal li tavlaetik patbil ta achʼel laj yichʼ tael li ta sjinemal snail skʼejobil takʼin ta Persépolis ti te oy ta stsʼel li smuroal jteklume. Li tavlaetik ti patbil ta achʼel taje jaʼo laj yichʼ pasel ta skʼakʼalil li ajvalil Jerjes l. Ta elamita kʼop tsʼibabil xchiʼuk te yichʼoj biiletik ti xuʼ te jtatik li ta slivroal Ester eke. a
Li biil Mardokeo (Marduka) ti tsʼibabil ta cuneiforme ta persia kʼope.
Oy jayibuk tavlaetik ti patbil ta achʼel ti laj yichʼ tael ta Persépolise chalbeik skʼoplal jun vinik ti Marduka sbie, ti jaʼ toʼox jtsʼibajom li ta pasob mantal ta Susa kʼalal jaʼo ch-ajvalilaj li Jerjes I. Li ta jun tavla ti patbil ta achʼele chal ti Mardukae jaʼ jun jelubtasej kʼop. Taje xkoʼolaj tajek xchiʼuk li kʼusi chal Vivlia ta sventa li Mardokeoe: jaʼ toʼox jun j-abtel yuʼun ajvalil Asuero (Jerjes I), snaʼ chaʼtos kʼop xchiʼuk nopem xaʼi te chbat chotluk ta stiʼ spasob mantal li ajvalil ta Susae (Est. 2:19, 21; 3:3). Li stiʼ spasob mantal ajvalile toj yan sba ta kʼelel xchiʼuk te ch-abtejik li buchʼutik yichʼoj yabtelik ta snail pasob mantale.
Jech kʼuchaʼal laj kiltike, koʼolik tajek li Marduka ti chalbe skʼoplal li tavlaetik ti patbil ta achʼele xchiʼuk li Mardokeo chal ta Vivlia ta slivroal Estere. Yuʼun koʼol jabil kuxiik, koʼol bu nakiik xchiʼuk jaʼik toʼox yaj-abteltak ajvalil ta Susa. Skotol taje chakʼ ta ilel ti Mardukae jaʼ onoʼox li Mardokeoe.
a Li ta 1992, li jchanubtasvanej Edwin Yamauchi oy kʼusi la stsʼiba ti te laj yalbe skʼoplal lajuneb biiletik ti te oy li ta tsʼibetik laj yichʼ tael ta Persépolise xchiʼuk ti te oy li ta slivroal Ester eke.
