Yoʼ to mu xkalboxuk kʼuxi kʼot ta pasel taje, ta xkalboxuk kʼuxi lik tunkun ta stojolal Jeova ta tsʼakal ora.

Livokʼ ta 1942 ta jun kʼupil sba lum ti joyol ta nab ti Curazao sbie, li jtote te vokʼ ta Surinam, pe bat abtejuk ta Curazao. Kʼalal chib jabil skʼan toʼox xivokʼe, laj yichʼ voʼ. Li jtote jaʼtik li baʼyel stestigo Jeova ta Curazaoe. a Jujun xemana ta xchan Vivlia xchiʼuk li voʼob xnichʼnabtake akʼo mi mu masuk ta jkʼupin xichanunajkutik. Kʼalal kichʼoj xa ox 14 jabilale, li jtote kʼot ta nopel yuʼun ti chbat naklikunkutik ta Surinam sventa xbat jchabi li jyayakutik ti jaʼ smeʼ li jtote.

Li ta Suriname, la jta kamigotak ti jaʼik kerem tsebetik ti oy tajek ta yoʼonton chtunik ta stojolal Jeovae. Jutuk mu koʼoluk jabilalkutik xchiʼuk jaʼik prekursor regularetik. Kʼalal tsloʼiltaik ti kʼu yelan la xcholik mantale, xvinaj ta satik ti xmuyubajik tajeke. Kʼalal chnel li tsobajeletike, ta jkʼupinkutik ti chiloʼilajkutik ta sventa li kʼusi chal Vivliae, bakʼintike chiloʼilajkutik kʼalal ikʼ xae xchiʼuk kʼalal lek xvinaj li kʼanaletike. Ta skoj ti jech kamigotak taje, laj kakʼ venta li kʼusi ta jkʼan ta jpas ta jkuxlejale: ta jkʼan chitun ta stojolal Jeova. Jaʼ yuʼun, laj kichʼ voʼ kʼalal 16 jabilale xchiʼuk li-och ta prekursor regular kʼalal 18 xa ox jabilale.

Ep kʼusitik la jchan kʼalal li-och ta prekursor ti tunem talel kuʼun ti kʼu sjalil tunemun tal ta tsʼakal orae. Jtos li kʼusi baʼyel la jchane jaʼ ti tsots skʼoplal ti skʼan xichʼ chanubtasel li yan ermanoetike. Kʼalal li-och ta prekursore, jun misionero ti Willem van Seijl sbie laj yakʼ iluk ti oyun ta yoʼontone. b Ep  kʼusitik laj yakʼ jchan ti kʼu yelan skʼan kʼelel li kʼusitik chichʼ pasel ta tsobobbaile. Li vaʼ orae, mu toʼox jnaʼ kʼu to yepal chtun kuʼun li chanubtasel laj yakʼe. Jun jabil ta tsʼakale, la sbiiltasikun ta prekursor espesial, vaʼun la jbain grupoetik ti nom tajek oyik li ta teʼtikaltik ta Suriname. ¡Ta jtoj ta vokol ti ta yorail noʼox la xchanubtasikun li ermanoetike! Ti kʼu xa sjalil echʼem talele, kakʼoj talel persa sventa jchanbe stalelalik yoʼ jchanubtas li yantike.

Li xchaʼtosal kʼusi la jchane jaʼ ti lekuk noʼox sba li jkuxlejale xchiʼuk ti lekuk xchapet skotol li kʼusitik ta jpase. Ta slikebaltik li ue, jmoj ta jnopkutik xchiʼuk li ermano ti koʼol chitunkutik ta prekursor espesial sventa jchapankutik li kʼusitik chtun kuʼunkutik li ta yan xemanaetike. Vaʼun, jun buchʼu chbat kuʼunkutik li ta jteklume sventa xbat jmankutik tal li kʼusi chtun kuʼunkutike. Skʼan ta smeloluk noʼox jtunes jtakʼinkutik xchiʼuk li kʼusi chbat jmankutik tal sventa xjalij sjunul u, yuʼun mi laj kuʼunkutike, toj vokol ti oy buchʼu xuʼ skoltaunkutike. Ti ta jkeremal noʼox la jchan ti lekuk noʼox sba li jkuxlejal xchiʼuk ti lekuk xchapet kuʼun skotole skoltaojun sventa muʼyuk kʼusi xchʼay koʼonton yoʼ xitun ta stojolal Jeovae.

Li yoxtosal kʼusi la jchane jaʼ ti mas lek ti jcholbetik mantal li krixchanoetik ta skʼop stukike. Ta jbikʼtal noʼox lik kʼopojkun ta holandés, inglés, papiamento xchiʼuk surinamés (ojtikinbil xtok kʼuchaʼal sranan) ti jaʼ jtos kʼop ti jech nopem xaʼi xkʼopojik li ta Suriname. Pe li ta teʼtikaltike laj kakʼ venta ti mas lek chchʼamik mantal li krixchanoetik kʼalal ta skʼop stukik chichʼik cholbel mantale. Oy junantik kʼopetike vokol laj kaʼi xchanel, jech kʼuchaʼal li saramacanoe, yuʼun xyal xmuy li yechʼomal yeike. Pe ep tajek sbalil ti laj kakʼbe yipal xchanele. Ti jech la jpase jkoltaoj-o talel krixchanoetik sventa xojtikinik li kʼusi melele.

Ep ta velta lichʼay xchiʼuk laj kakʼ jba ta kʼexlal ta skoj ti mu jechuk chbat ta alel kuʼune. Jech kʼuchaʼal liʼe, jun velta la jakʼbe kʼu yelan chaʼi sba li jun kaj-estudio ti saramacano skʼope, yuʼun kʼux tajek xchʼut, pe li kʼusi la jakʼbee jaʼ ti mi xchiʼuk yole. Ti melel xkaltike, chopol laj yaʼi li kʼusi la jakʼbee. Akʼo mi ep ta velta jech la jnuptan, laj kakʼ persa ta xchanbel lek skʼop li krixchanoetike.

Likom ta jkʼelvanej ta sirkuito li ta 1970. Li jabil taje laj ketʼes mantaletik ti bu chvinaj lokʼoletik ti xi sbie: «Visitando la central mundial de los testigos de Jehová» (Kojtikintik li smeʼ nail abtelal yuʼun stestigotak Jeovae), ti jaʼ te laj ketʼes li ta grupoetik ti nom tajek oyik li ta teʼtikaltike. Sventa xichʼik vulaʼanele, chixanavkutik ta ukʼumaltik ta jun kanova ti pasbil ta teʼe. Laj kichʼkutik batel jenerador sventa lus, gasolina, kantil xchiʼuk li kʼusi chtun sventa xichʼ akʼel ta kʼelel li lokʼoletike. Ta jkuchkutik batel skotol, jaʼ to mi likʼotkutik ti bu ch-echʼ li mantale. Li kʼusi mas chvul ta jol kʼalal ay jvulaʼan li grupoetike jaʼ ti kʼu yelan tstojik ta vokol li krixchanoetik li mantal laj yichʼ jelubtasele. Ximuyubaj tajek ti xuʼ jkoltaik sventa xojtikinik  Jeova xchiʼuk li s-organisasion ta balumile. Akʼo mi ep kʼusitik la jpas, jaʼ mas to ep li bendisionetik la jta ti chitun ta stojolal Jeovae.

Jnaʼoj ti xuʼ jtabetik sbalil kʼalal tojol kerem chijtun ta jkʼelvanej ta sirkuitoe. Akʼo mi jech, ta jkʼan kajnil sventa xchiʼinun ti kʼu sjalil kuxulune. Jaʼ yuʼun, la jkʼanbe Jeova ti skoltaun ta stael kajnil ti xuʼ xchiʼinun sventa xitunkutik li ta teʼtikaltike xchiʼuk ti skʼupinuk li abtelal taje. Jun jabil ta mas tsʼakale, lik kojtikin jba xchiʼuk li Ethel ti jaʼ jun prekursora espesial ti jaʼ baʼyel chakʼ ta xkuxlejal li abtelal ta sventa Jeovae. Li Ethele ta stsebal noʼox lek tajek chilbe stalelal li jtakbol Pabloe xchiʼuk tskʼan jech tsots ch-abtej li ta cholmantale. Linupunkutik ta septiembre ta 1971 xchiʼuk koʼol lik tunkunkutik ta sirkuito.

Kʼalaluk chʼi tal li Ethele, mu kʼusi mas x-ayan yuʼun. Jaʼ yuʼun, nop noʼox li ta sirkuito ta teʼtikaltike. Kʼalal ta jchapan jbakutik sventa chbat jvulaʼankutik li tsobobbailetik ta teʼtikaltik ti bu mas to nome, muʼyuk ep kʼusi chkichʼkutik batel. Te ta jchukʼ jkʼuʼkutik xchiʼuk chi-atinkutik ta ukʼum. Linopkutik ta slajesel kʼusuk veʼlilal xakʼbunkutik li ermanoetike, kʼuk chaʼal mi inatab (iguana), piraña choy o ti kʼusiuk noʼox staik ta tsakel o ta masel li ermanoetike. Kʼalal chʼabal jplatokutike, chiveʼkutik ta yanal lobol, kʼalal chʼabal jkucharakutike, ta jkʼob chiveʼkutik. Kakʼojkutik venta xchiʼuk Ethel ti mas to jkʼanoj jbakutik-o ta skoj li kʼusi jpasojkutik talel li ta yabtel Jeovae, yuʼun li jnupunelkutike xkoʼolaj ta chʼojon ti oxpʼej sate (Ekl. 4:12). ¡Stuk xa noʼox jech li kʼusi la jkuxlebinkutike!

Li loʼil laj kalbe skʼoplal ta slikebale jaʼo kʼot ta pasel kʼalal chisutkutik xa ox talel li ta teʼtikaltik ti laj kalbe skʼoplale. Kʼalal kʼot li kanova ti bu anil yok ukʼume, mutʼij yalel, pe kajtsaj noʼox muyel. Ta skoj ti jlapojkutik chaleko ti xijkajet ta ba voʼ yuʼune, muʼyuk limutʼijkutik  yalel xchiʼuk li kanovae, pe noj ta voʼ li kanovae. Jaʼ yuʼun, la jipkutik batel ta ukʼum li jveʼelkutik yoʼ jtuneskutik li yaviltak sventa jlokʼeskutik li voʼ ta yut kanovae.

Ta skoj ti chʼabal jveʼel likomkutike, li-ochkutik ta tsak choy kʼalal jaʼo chiyalkutik batel ta ukʼume. Pe muʼyuk la jtakutik ta tsakel jkotuk. Jaʼ yuʼun, la jkʼoponkutik Jeova sventa xakʼ jveʼelkutik. Kʼalal naka toʼox laj koʼontonkutik spasel orasione, li jun ermanoe la sjip yalel li stsakobil choye, vaʼun la smas lokʼel jkot choy sventa xiveʼkutik vayel jvoʼobalkutik xchiʼuk lek linojkutik-o.

Kʼalal voʼob xa ox jabil chitunkutik ta sirkuito xchiʼuk li Ethele, la jtakutik matanal ti muʼyuk jmalaojkutike, yuʼun la xchiʼin yol li Ethele. Ximuyubaj tajek kʼalal laj kaʼi taje. Pe mu jnaʼ lek li kʼusitik chjel ta jkuxlejalkutike. Oy ta koʼonton xchiʼuk Ethel ti jechuk-o xitunkutik ta tsʼakal orae. Vokʼ ta 1976 li sba jkeremkutik Ethniële xchiʼuk chib jabil xchiʼuk oʼlol ta mas tsʼakale vokʼ li Giovannie.

Ta skoj ti ep chtun koltael li ta Suriname, li Betele laj yal ti xuʼ to xitun ta jkʼelvanej ta sirkuito. Kʼalal bikʼit toʼox li ololetike, chitakat batel ta sirkuitoetik ti juteb noʼox tsobobbailetik smakoje. Taje la skoltaun sventa xuʼ xitun ta sirkuitoal chib xemana ta u, li chib xemana xtoke chitun ta prekursor ta jtsobobbailkutik. Li Ethel xchiʼuk li ololetike chchiʼinikun kʼalal ta jvulaʼan ti bu nopol noʼox nakalunkutike. Pe kʼalal oy asambleaetik o ta jvulaʼan tsobobbailetik ti ta teʼtikaltik to oye, jtuk chibat.

Sventa spas kuʼun skotol li kʼusi jbainoje, skʼan lek xchapet li kʼusi ta jpase. Laj kakʼ persa sventa jpaskutik li yichʼel ta mukʼ Dios jujun xemanae. Kʼalal ta jvulaʼan tsobobbailetik ta teʼtikaltike, li Ethele jaʼ chetʼes li yichʼel ta mukʼ Jeova ta utsʼ alalil xchiʼuk li jkeremtakutike. Kʼalal xuʼ kuʼunkutike, chkakʼkutik persa sventa oyuk kʼusi jpaskutik li ta kutsʼ kalalkutike. Jech xtok, ta jchʼay koʼontonkutik xchiʼuk li jkeremtakutike, chitajinkutik o chibatkutik ta paxyal ti te noʼox nopol ta jnakutike. Nax akʼobal chivay sventa jchapan li kʼusitik jbainoj ta mantale. Li kajnil Ethele jaʼ jech stalelal kʼuchaʼal li ajnilal chalbe skʼoplal ta Proverbios 31:15, sob tajek chlik sventa jmojuk jkʼelkutik li teksto sventa jujun kʼakʼale xchiʼuk jmoj chiveʼkutik xchiʼuk li jkeremtakutik yoʼ to  mu xbatik ta chanune. Ta jtoj tajek ta vokol ti jech skoltaojun-o kajnil ta spasel li kʼusitik jbainoj ta mantale.

Laj kakʼkutik persa xchiʼuk Ethel ti jchanubtaskutik li jkeremtakutik sventa skʼanik Jeova xchiʼuk ti skʼupinik li cholmantale. Ta jkʼankutik ti xtunik ta tsʼakal orae, pe maʼuk ta skoj ti voʼonkutik ta xkalbekutike, yuʼun li kʼusi ta jkʼankutike jaʼ ti lokʼuk ta yoʼonton stukike. Jech-o ta jloʼiltabekutik ti xijmuyubaj kʼalal chijtunutik ta stojolal Jeova ta tsʼakal orae. Chkalbekutik onoʼox skʼoplal li kʼusitik vokole, pe jaʼ mas chkalbekutik skʼoplal ti kʼu yelan skoltaojunkutik Jeova ta stsalel li vokoliletike xchiʼuk ti kʼu yelan yakʼojbunkutik bendisione. Jech xtok, chkakʼkutik persa ti jaʼuk xchiʼinik jkeremtakutik li ermanoetik ti mas tsots skʼoplal chilik Jeova ta xkuxlejalike.

Koliyal Jeova oy noʼox li kʼusitik chtun kuʼunkutike. Akʼo mi jech, laj kakʼ-o persa spasel li kʼusi jbainoje. Li kʼusi la jkuxlebin li ta teʼtikaltik kʼalal keremun toʼoxe xchiʼuk kʼalal prekursor espesialune, la skoltaun yoʼ xchapetuk lek li kʼusi ta jpase xchiʼuk ti xitojobuk lek ta stunesel li takʼine. Akʼo mi chkakʼkutik persa, oy onoʼox bakʼintik ti mu xilokʼkutik-o li jtakʼinkutike. Pe jpʼel ta koʼonton ti vaʼ orae jaʼ la skoltaunkutik Jeova sventa jtakutik li kʼusi chtun kuʼunkutike. Jech kʼuchaʼal liʼe: li ta slajebtik 1980 xchiʼuk ta slikebaltik 1990 lik jun paskʼop li ta Suriname, jaʼ yuʼun vokol ta tael li kʼusitik chtun kuʼunkutike, pe li Jeovae jech-o la xchabiunkutik (Mat. 6:32).

Li Jeovae muʼyuk yiktaojunkutik-o xchiʼuk ximuyubajkutik ti kʼu yelan li jkuxlejalkutike. Jaʼ jun bendision chkaʼikutik li jkeremtakutike xchiʼuk jaʼ jun mukʼta matanal laj kaʼikutik ti la jchanubtaskutik sventa skʼanik li Jeovae. Lokʼ ta yoʼonton stukik ti chtunik ta tsʼakal orae, ximuyubajkutik tajek yuʼun taje. Li Ethniël xchiʼuk Giovannie ayemik xa li ta chanob vunetik ta s-organisasion Jeovae xchiʼuk li avie yakal chtunik ta Betel ta Surinam xchiʼuk li yajnilike.

Oy xa jabilalkutik xchiʼuk li Ethele, pe jech-o chitunkutik ta prekursor espesial. Mu noʼox xixokobkutik, jaʼ yuʼun muʼyuk to jchanoj nux, pe muʼyuk bu chopol chkaʼi. Kʼalal ta jvules ta jol li kʼusitik la jkuxlebin tale, xuʼ xkal ta jamal ti toj lek li kʼusi lik jpas ta jkeremale: ti chitun ta stojolal Jeova ta tsʼakal orae.